Remove ads
Η Ελισάβετ Β΄ (γεννημένη Ελισάβετ Αλεξάνδρα Μαρία, αγγλικά: Elizabeth II – Elizabeth Alexandra Mary, 21 Απριλίου 1926 – 8 Σεπτεμβρίου 2022)[1] ήταν η Βασίλισσα του Ηνωμένου Βασιλείου και 14 άλλων κρατών της Κοινοπολιτείας των Εθνών, της οποίας ήταν και επικεφαλής, ενώ ήταν επίσης Υπέρτατη Κυβερνήτης της Εκκλησίας της Αγγλίας. Ανήλθε στον θρόνο το 1952, βασίλευσε επί 70 χρόνια και 214 ημέρες και υπήρξε η μακροβιότερη μονάρχης στην ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου, η δεύτερη στην καταγεγραμμένη ιστορία (μετά τον Λουδοβίκο ΙΔ΄ της Γαλλίας), και η μακροβιότερη γυναίκα-αρχηγός κράτους.
| Ελισάβετ Β΄ του Ηνωμένου Βασιλείου | |
|---|---|
| Επικεφαλής της Κοινοπολιτείας (1952-2022) | |
_(cropped)_(3-to-4_aspect_ratio).jpg) Επίσημο πορτρέτο, 1959 | |
| Περίοδος | 6 Φεβρουαρίου 1952 – 8 Σεπτεμβρίου 2022 |
| Στέψη | 2 Ιουνίου 1953 Αββαείο του Ουέστμινστερ |
| Προκάτοχος | Γεώργιος ΣΤ΄ |
| Διάδοχος | Κάρολος Γ΄ |
| Γέννηση | 21 Απριλίου 1926 Μέιφερ, Λονδίνο, Αγγλία |
| Θάνατος | 8 Σεπτεμβρίου 2022 (96 ετών) Κάστρο Μπαλμόραλ, Αμπερντινσάιρ, Σκωτία |
| Τόπος ταφής | Παρεκκλήσι του Γεωργίου ΣΤ΄, Παρεκκλήσι του Αγ. Γεωργίου, Κάστρο του Ουίντσορ |
| Σύζυγος | Πρίγκιπας Φίλιππος, Δούκας του Εδιμβούργου (1947-2021) |
| Επίγονοι | Κάρολος Γ΄ Άννα, Βασιλική Πριγκίπισσα Πρίγκιπας Ανδρέας, Δούκας της Υόρκης Πρίγκιπας Εδουάρδος, Δούκας του Εδιμβούργου |
Πλήρες όνομα | |
Ελισάβετ Αλεξάνδρα Μαρία | |
| Οίκος | Ουίνδσορ |
| Πατέρας | Γεώργιος ΣΤ΄ |
| Μητέρα | Ελίζαμπεθ Μπόουζ-Λάυον |
| Θρησκεία | Χριστιανή Αγγλικανή |
| Εθνικότητα |  Αγγλίδα |
| Υπογραφή |  |
 Σχετικά πολυμέσα | |
| δεδομένα () | |
Remove ads
Νεανικά χρόνια
Η Ελισάβετ Αλεξάνδρα Μαρία γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1926 στο Μέυφαιρ του Λονδίνου και ήταν το πρώτο παιδί του Αλβέρτου, Δούκα της Υόρκης (μετέπειτα Γεωργίου ΣΤ΄), και της συζύγου του Ελισάβετ, Δούκισσας της Υόρκης (μετέπειτα Βασίλισσας Ελισάβετ). Ο πατέρας της ήταν ο δεύτερος γιος του Γεωργίου Ε΄ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Μαρίας του Τεκ. Η μητέρα της ήταν η νεότερη κόρη του Σκωτσέζου αριστοκράτη Κλωντ Μπόους-Λάιον 14ου Κόμη του Στράθμορ και Κίνγκχορν, και της Σεσίλια Κάβεντις-Μπέντινκ. Η Ελισάβετ γεννήθηκε, με καισαρική τομή, την Τετάρτη 21 Απριλίου 1926, στις 2.40 π.μ., στο σπίτι των παππούδων της στο Λονδίνο. Βαπτίστηκε στις 29 Μαΐου από τον Αρχιεπίσκοπο της Υόρκης, Κόσμο Γκόρντον Λανγκ, στο Παρεκκλήσιο των Ανακτόρων του Μπάκιγχαμ. Εόρταζε τα γενέθλιά της και δεύτερη φορά, τον Μάιο ή τον Ιούνιο, χωρίς καθορισμένη ημερομηνία.[2]
Πήρε τα ονόματα Ελισάβετ, προς τιμήν της μητέρας της, Αλεξάνδρα προς τιμήν της μητέρας του παππού της Γεωργίου Ε΄, και Μαρία προς τιμήν της μητέρας του πατέρα της. Κατά τη διάρκεια της παιδικής της ηλικίας, η στενή της οικογένεια συνήθιζε να τη φωνάζει Λίλιμπετ.[3][4][5]
Η Μαργαρίτα, η μοναδική αδελφή τής Ελισάβετ, γεννήθηκε τέσσερα χρόνια μετά από εκείνη. Οι δύο πριγκίπισσες έλαβαν εκπαίδευση κατ' οίκον, υπό την επίβλεψη τής μητέρας τους και τής γκουβερνάντας τους Μάριον Κρώφορντ, η οποία ήταν γνωστή ως Κρόουφι. Τα μαθήματα εστιάζονταν στην ιστορία, τη γλώσσα, τη λογοτεχνία και τη μουσική. Το 1950 η Κρώφορντ δημοσίευσε μια βιογραφία τής παιδικής ηλικίας τής Ελισάβετ και τής Μαργαρίτας, με τίτλο Οι Μικρές Πριγκίπισσες. Το βιβλίο περιγράφει την αγάπη τής Ελισάβετ για τα άλογα και τα σκυλιά, τη μεθοδικότητα και την υπευθυνότητα του χαρακτήρα της. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ σημείωσε ότι η Ελισάβετ στην ηλικία των δύο ετών είχε έναν αέρα κύρους και αντανακλαστικότητας, που προκαλούν έκπληξη σε ένα νήπιο. Η εξαδέλφη της Μάργκαρετ Ρόουντς την περιέγραψε ως ένα κεφάτο μικρό κορίτσι, αλλά ιδιαίτερα λογικό και καλότροπο.[6][7][8][9][10][11]
Έλαβε το πρώτο της πόνυ σε ηλικία 4 ετών. Το όνομά του ήταν Πέτζι.[2]
Το πρώτο επίσημο πορτραίτο της ολοκληρώθηκε σε ηλικία 7 ετών.[2]
Διάδοχος του θρόνου
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του παππού της η Ελισάβετ ήταν η τρίτη στη σειρά της διαδοχής στον θρόνο, πίσω από τον θείο της Εδουάρδο, Πρίγκιπα της Ουαλίας, και τον πατέρα της Αλβέρτο, Δούκα της Υόρκης. Μολονότι η γέννησή της δημιούργησε δημόσιο ενδιαφέρον, δεν αναμενόταν να γίνει βασίλισσα, καθώς ο θείος της ήταν νέος και πολλοί υπέθεταν ότι θα παντρευόταν και θα αποκτούσε παιδιά. Το 1936, όταν ο παππούς της Γεώργιος Ε΄ πέθανε και ο θείος της τον διαδέχτηκε στο θρόνο ως Εδουάρδος Η΄, η Ελισάβετ πέρασε στη δεύτερη θέση στη γραμμή της διαδοχής, καθώς ο πατέρας της βρισκόταν στην πρώτη θέση. Αργότερα τον ίδιο χρόνο ο Εδουάρδος θα αναγκαστεί να παραιτηθεί, μετά την κρίση που θα ξεσπάσει ύστερα από πρόταση γάμου που έκανε στη διαζευγμένη Ουώλλις Σίμπσον. Κατά συνέπεια, ο πατέρας της Ελισάβετ έγινε βασιλιάς, και εκείνη έγινε διάδοχος του θρόνου. Αν οι γονείς της αποκτούσαν έναν γιο, κάτι που δεν έγινε, η Ελισάβετ θα έχανε την πρώτη θέση της διαδοχής.[12][13][14]
Η Ελισάβετ έλαβε ιδιαίτερα μαθήματα στη συνταγματική ιστορία από τον Χένρυ Μάρτεν, αντιπρύτανη του Κολεγίου Ήτον, ενώ διδάχτηκε γαλλικά από γαλλόφωνες γκουβερνάντες που την είχαν αναλάβει.[15][16]
Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
Το Σεπτέμβριο του 1939 η Βρετανία εισήλθε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος διήρκεσε μέχρι το 1945. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, το Λονδίνο δέχτηκε ένα μεγάλο κύμα αεροπορικών βομβαρδισμών, και πολλά παιδιά απομακρύνθηκαν σε ασφαλέστερες τοποθεσίες. Η πρόταση του υψηλόβαθμου πολιτικού Ντάγκλας Χογκ για μεταφορά των δύο πριγκιπισσών στον Καναδά, απορρίφθηκε από τη μητέρα της Ελισάβετ, η οποία δήλωσε ότι η οικογένεια δεν θα φύγει ποτέ από τη Βρετανία. Η ακριβής απάντηση ήταν «Τα παιδιά δεν φεύγουν χωρίς εμένα, εγώ δεν φεύγω χωρίς τον Βασιλιά και ο Βασιλιάς δεν εγκαταλείπει τον λαό του». Ωστόσο οι πριγκίπισσες Ελισάβετ και Μαργαρίτα εγκαταστάθηκαν στο Κάστρο Μπαλμόραλ της Σκωτίας μέχρι τα Χριστούγεννα του 1939, όταν και μετακινήθηκαν στην Οικία Σάντριγχαμ στο Νόρφοκ. Από το Φεβρουάριο μέχρι το Μάιο του 1940 έζησαν στο Βασιλικό Οίκημα των Ουίνδσορ, ώσπου εγκαταστάθηκαν στο Κάστρο του Ουίνδσορ, όπου και πέρασαν το μεγαλύτερο μέρος των επόμενων πέντε ετών του πολέμου. Στο Κάστρο Ουίνδσορ οι πριγκίπισσες ανέβαζαν έργα παντομίμας τα Χριστούγεννα προκειμένου να βοηθήσουν οικονομικά το έργο της μητέρας τους, η οποία είχε ιδρύσει ένα οργανισμό για τη δημιουργία στρατιωτικών ενδυμασιών. Το 1940 η 14χρονη Ελισάβετ έκανε την πρώτη της ραδιοφωνική εκφώνηση στο BBC, μέσω του οποίου απευθύνθηκε σε άλλα παιδιά που είχαν απομακρυνθεί από τις πόλεις. Σε ένα μέρος από αυτή την εκφώνηση είπε:[17][18][19][20][21]
Προσπαθούμε να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να βοηθήσουμε τους γενναίους μας ναύτες, στρατιώτες και αεροπόρους, και προσπαθούμε, επίσης, να αποδείξουμε ότι συμμεριζόμαστε τον κίνδυνο και τη λύπη του πολέμου. Ξέρουμε, όπως καθένας από εμάς, ότι στο τέλος όλοι θα είμαστε καλά.[22]
Το 1943, σε ηλικία 16 ετών, η Ελισάβετ πραγματοποίησε την πρώτη της δημόσια εμφάνισή, σε μια επίσκεψη στους φρουρούς Γρεναδιέρους, στους οποίους είχε διοριστεί συνταγματάρχης το προηγούμενο έτος. Καθώς πλησίαζαν τα 18α γενέθλιά της, η Ελισάβετ έγινε μέλος του Συμβουλίου του Κράτους, σύμφωνα με το οποίο σε περίπτωση ανικανότητας ή απουσίας του πατέρα της στο εξωτερικό μπορούσε να αναλάβει επίσημα καθήκοντα. Τον Φεβρουάριο του 1945 εντάχθηκε στη βοηθητική υπηρεσία γυναικών, ως επίτιμη ανθυπολοχαγός (Second Subaltern). Εκπαιδεύτηκε ως οδηγός και μηχανικός και προήχθη πέντε μήνες αργότερα σε επίτιμη λοχαγό (Junior Commander).[23][24][25][26][27][28]
Στο τέλος του πολέμου στην Ευρώπη, στις 8 Μαΐου 1945, οι πριγκίπισσες Ελισάβετ και Μαργαρίτα ανακατεύτηκαν ανώνυμα με τα πλήθη που πανηγύριζαν στους δρόμους του Λονδίνου. Η Ελισάβετ αργότερα δήλωσε σε μια συνέντευξη ότι η ίδια με την αδερφή της ήταν φοβισμένες μήπως αναγνωρίζονταν από τον κόσμο, ενώ όπως θυμάται όλοι γύρω της ήταν ευτυχισμένοι και ανακουφισμένοι για το τέλος του πολέμου.[29]
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, καταρτίστηκαν σχέδια για την καταστολή του Ουαλικού εθνικισμού συσχετίζοντας την Ελισάβετ στενότερα με την Ουαλία. Ουαλοί πολιτικοί πρότειναν να ονομαστεί η Ελισάβετ Πριγκίπισσα της Ουαλίας στο 18ο έτος της ηλικίας της. Η ιδέα αυτή υποστηρίχθηκε από τον υπουργό εσωτερικών Χέρμπερτ Μόρισσον, όμως απορρίφθηκε από τον Βασιλιά, επειδή θεωρούσε ότι ένας τέτοιος τίτλος μπορούσε να δοθεί αποκλειστικά σε αρσενικό διάδοχο του θρόνου και στη σύζυγό του. Το 1946 η Ελισάβετ επισκέφτηκε και συμμετείχε στο Ουαλικό φεστιβάλ Άιστεντφοντ στο οποίο ανακηρύχτηκε επίτιμη βάρδος.[30][31][32]
Το 1947 η Πριγκίπισσα Ελισάβετ πραγματοποίησε το πρώτο της υπερπόντιο ταξίδι, συνοδεύοντας τους γονείς της στη Νότια Αφρική. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, σε μια ραδιοφωνική εκπομπή προς την Βρετανική Κοινοπολιτεία για τα 21α γενέθλιά της, έκανε την ακόλουθη δέσμευση:[33][34]
Δηλώνω ενώπιον όλων σας ότι ολόκληρη τη ζωή μου, είτε είναι μεγάλη ή σύντομη, θα είναι αφιερωμένη στην υπηρεσία σας και την υπηρεσία της μεγάλης αυτοκρατορικής μας οικογένειας στην οποίαν όλοι ανήκουμε.[35]
Γάμος και οικογένεια
Η Ελισάβετ συνάντησε το μελλοντικό σύζυγό της, Πρίγκηπα Φίλιππο της Ελλάδας και της Δανίας το 1934 και το 1937. Οι δυο τους μάλιστα ήταν τρίτα ξαδέλφια μέσω της συγγένειάς τους με τον Χριστιανό Θ΄ της Δανίας, αλλά και μέσω της συγγένειάς τους με τη Βασίλισσα Βικτωρία του Ηνωμένου Βασιλείου. Μετά από μία άλλη συνάντηση στο Βασιλικό Ναυτικό Κολλέγιο του Ντάρτμουθ τον Ιούλιο του 1939, η Ελισάβετ, αν και μόλις 13 ετών, δήλωσε ότι είχε ερωτευτεί τον Φίλιππο, ενώ έπειτα ξεκίνησαν να ανταλλάσσουν επιστολές, κάτι που συνεχίστηκε για τα επόμενα επτά έτη. Ο αρραβώνας τους ανακοινώθηκε επίσημα στις 9 Ιουλίου 1947.[36][37][38]
Ο αρραβώνας τους τότε δημιούργησε διαμάχη, καθώς ο Φίλιππος δεν είχε οικονομική ισχύ, ήταν γεννημένος σε άλλη χώρα και είχε αδελφές που είχαν παντρευτεί Γερμανούς ευγενείς με ναζιστικές διασυνδέσεις. Σημαντικό ήταν επίσης το γεγονός ότι ο πατέρας του Φιλίππου, Πρίγκιπας Ανδρέας της Ελλάδας, είχε κριθεί ένοχος από στρατοδικείο στην Ελλάδα για ανυπακοή σε διαταγή κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Η γκουβερνάντα της Ελισάβετ, Μάριον Κρώφορντ, έγραψε: «Μερικοί από τους συμβούλους του Βασιλιά δεν τον θεωρούν αρκετά καλό για εκείνη. Ήταν ένας πρίγκιπας χωρίς σπίτι ή βασίλειο...Πέρα από χαρούμενες, εκείνες οι φθινοπωρινές ημέρες πρέπει να ήταν για τη Λίλιμπετ γεμάτες από αμφιβολίες, γεμάτες από αμηχανίες, αβεβαιότητες και λύπες». Η μητέρα της Ελισάβετ είχε αναφέρει, σε μετέπειτα βιογραφίες της, ότι είχε αντιταχθεί σε αυτόν τον γάμο αρχικά, ενώ είχε δώσει στον Φίλιππο τον τίτλο «ο Ούννος». Μετέπειτα όμως είπε στον βιογράφο Τιμ Χελντ ότι ο Φίλιππος ήταν «ένας Άγγλος τζέντλεμαν».[39][40][41][42][43][44]
Πριν από τον γάμο ο Φίλιππος αποποιήθηκε τους ελληνικούς και δανικούς τίτλους ευγενείας που κατείχε, προσηλυτίστηκε στον Αγγλικανισμό από την Ορθοδοξία και υιοθέτησε τον τίτλο Υπολοχαγός Φίλιπ Μαουντμπάττεν, λαμβάνοντας έτσι το επώνυμο της βρετανικής οικογένειας της μητέρας του. Λίγο πριν από τον γάμο πήρε τον τίτλο Δούκας του Εδιμβούργου και την προσφώνηση Αυτού Βασιλική Υψηλότητα.[45][46][47]
Η Ελισάβετ και ο Φίλιππος παντρεύτηκαν στις 20 Νοεμβρίου 1947 στο Αββαείο του Ουέστμινστερ. Έλαβαν 2.500 γαμήλια δώρα και 10.000 τηλεγραφήματα από όλο τον κόσμο. Επειδή η Βρετανία δεν είχε ακόμη ανακάμψει πλήρως από την καταστροφή του πολέμου, η Ελισάβετ ζήτησε να χρησιμοποιηθούν κουπόνια για να αγοραστούν τα υλικά για το νυφικό της, το οποίο σχεδιάστηκε από τον Νόρμαν Χάρτνελ. Στη μεταπολεμική Βρετανία, δεν ήταν αποδεκτό για τον Φίλιππο να έχει γερμανικές σχέσεις, ακόμα και με τις τρεις αδελφές του, οι οποίες δεν προσκλήθηκαν στο γάμο. Στον γάμο δεν προσκλήθηκε ούτε ο θείος της Ελισάβετ και πρώην Βασιλιάς της χώρας, Εδουάρδος Η΄.[48][49][50][51][52]
Η Ελισάβετ και ο Φίλιππος απέκτησαν τέσσερα παιδιά:
- τον Κάρολο Γ΄ (γεν. 14 Νοεμβρίου 1948). Παντρεύτηκε 1. στις 29 Ιουλίου 1981 την Λαίδη Νταϊάνα Σπένσερ (χώρισαν το 1996) και 2. στις 9 Απριλίου 2005 την Καμίλλα Πάρκερ-Μπόουλς. Από τον πρώτο του γάμο απέκτησε δύο παιδιά:
- τον Ουίλιαμ, Πρίγκιπα της Ουαλίας (γεν. 21 Ιουνίου 1982). Στις 29 Απριλίου 2011 παντρεύτηκε την Κάθριν Μίντλετον με την οποία απέκτησαν τρία παιδιά:
- τον Γεώργιο της Ουαλίας (γεν. 22 Ιουλίου 2013).
- την Σάρλοτ της Ουαλίας (γεν. 2 Μαΐου 2015).
- τον Λούις της Ουαλίας (γεν. 23 Απριλίου 2018).
- τον Χάρι, Δούκα του Σάσσεξ (γεν. 15 Σεπτεμβρίου 1984), ο οποίος παντρεύτηκε την Αμερικανίδα ηθοποιό Μέγκαν Μαρκλ στις 19 Μαϊου 2018, απέκτησαν έναν γιο:
- τον Άρτσι Μαουντμπάτεν-Ουίνδσορ (γεν. 6 Μαΐου 2019).
- τη Λίλιμπετ Μαουντμπάτεν-Ουίνδσορ (γεν. 4 Ιουνίου 2021)
- τον Ουίλιαμ, Πρίγκιπα της Ουαλίας (γεν. 21 Ιουνίου 1982). Στις 29 Απριλίου 2011 παντρεύτηκε την Κάθριν Μίντλετον με την οποία απέκτησαν τρία παιδιά:
- την Άννα, Βασιλική Πριγκίπισσα (γεν. 15 Αυγούστου 1950). Στις 14 Νοεμβρίου 1973 παντρεύτηκε 1. τον Λοχαγό Μαρκ Φίλιπς (χώρισαν το 1992) και 2. τον αξιωματικό του Βασιλικού Ναυτικού Τίμοθυ Λώρενς. Από τον πρώτο της γάμο απέκτησε δύο παιδιά:
- τον Πήτερ Φίλιπς (γεν. 15 Νοεμβρίου 1977). Στις 17 Μαΐου 2008 παντρεύτηκε την Ώτομ Κέλλυ (χώρισαν το 2021) με την οποία απέκτησαν δύο παιδιά:
- τη Σαβάννα Φίλιπς (γεν. 29 Δεκεμβρίου 2010).
- την Άιλα Φίλιπς (γεν. 29 Μαρτίου 2012).
- τη Ζάρα Φίλιπς (γεν. 15 Μαΐου 1981). Στις 30 Ιουλίου 2011 παντρεύτηκε τον Μάικ Τίνταλ με τον οποίο απέκτησαν τρία παιδιά:
- τη Μία Τίνταλ (γεν. 8 Ιουλίου 2013).
- τη Λίνα Τίνταλ (γεν. 18 Ιουνίου 2018).
- τον Λούκας Τίνταλ (γεν. 21 Μαρτίου 2021).
- τον Πήτερ Φίλιπς (γεν. 15 Νοεμβρίου 1977). Στις 17 Μαΐου 2008 παντρεύτηκε την Ώτομ Κέλλυ (χώρισαν το 2021) με την οποία απέκτησαν δύο παιδιά:
- τον Ανδρέα, Δούκα της Υόρκης (γεν. 19 Φεβρουαρίου 1960). Στις 23 Ιουλίου 1986 παντρεύτηκε την Σάρα Φέργκιουσον (χώρισαν το 1996) με την οποία απέκτησαν δύο παιδιά:
- τη Βεατρίκη (γεν. 8 Αυγούστου 1988), παντρεύτηκε τον Εντοάρντο Μαπέλλι Μότσι με τον οποίον απέκτησαν μια κόρη:
- τη Σιέννα Ελίζαμπεθ (γεν. 18 Σεπτεμβρίου 2021).
- την Ευγενία (γεν. 23 Μαρτίου 1990). Στις 12 Οκτωβρίου 2018 παντρεύτηκε τον Τζακ Μπρούκσμπανκ με τον οποίον απέκτησαν δύο γιους:
- τον Αύγουστο Φίλιππο Χωκ Μπρούκσμπανκ (γεν. 9 Φεβρουαρίου 2021)
- τον Ερνέστο Γεώργιο Ρόννι Μπρούκσμαπνκ (γεν.30 Μαΐου 2023).
- τη Βεατρίκη (γεν. 8 Αυγούστου 1988), παντρεύτηκε τον Εντοάρντο Μαπέλλι Μότσι με τον οποίον απέκτησαν μια κόρη:
- τον Εδουάρδο, Δούκα του Εδιμβούργου (γεν. 10 Μαρτίου 1964). Στις 19 Ιουνίου 1999 παντρεύτηκε τη Σόφι Ρυς-Τζόουνς με την οποία απέκτησαν δύο παιδιά:
- τη Λαίδη Λουίζα Ουίνδσορ (γεν. 8 Νοεμβρίου 2003).
- τον Ιάκωβο, Κόμη του Ουέσσεξ (γεν. 17 Δεκεμβρίου 2007).
Remove ads
Άνοδος στον Θρόνο και Στέψη
Κατά τη διάρκεια του 1951, η υγεία του Γεωργίου ΣΤ΄ είχε επιδεινωθεί και η Ελισάβετ συχνά τον αντικαθιστούσε σε δημόσιες εκδηλώσεις. Όταν εκείνη περιόδευσε τον Καναδά και έπειτα επισκέφθηκε τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Χάρρυ Τρούμαν στην Ουάσινγκτον, τον Οκτώβριο του 1951, ο ιδιωτικός γραμματέας της, Μάρτιν Τσάρτερις, έφερε μαζί του μια πρόχειρη διακήρυξη ανόδου στο θρόνο της Ελισάβετ, σε περίπτωση που ο βασιλιάς πέθαινε ενώ εκείνη βρισκόταν στην περιοδεία. Στις αρχές του 1952 η Ελισάβετ και ο Φίλιππος σχεδίαζαν περιοδεία στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, ενώ βρίσκονταν στην Κένυα. Στις 6 Φεβρουαρίου του 1952 και ήταν ακόμα στην Κένυα, διαδόθηκε η είδηση για το θάνατο του Βασιλιά. Ο Φίλιππος ήταν αυτός που μετέφερε τα νέα στη νέα Βασίλισσα. Ο Μάρτιν Τσάρτερις της ζήτησε να επιλέξει όνομα για τη βασιλεία της, όμως εκείνη επέλεξε να κρατήσει το όνομα Ελισάβετ. Λίγο αργότερα ανακηρύχτηκε βασίλισσα, ενώ πλέον η επίσημη κατοικία της θα ήταν τα ανάκτορα του Μπάκιγχαμ.[53][54][55]
Με την άνοδο της Ελισάβετ φαινόταν πιθανό ο βασιλικός οίκος να φέρει το όνομα του συζύγου της Μαουντμπάττεν, όπως είναι το έθιμο να λαμβάνει η σύζυγος το επώνυμο του άντρα της μετά το γάμο. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ και η γιαγιά της Ελισάβετ, Βασίλισσα Μαρία, ήταν υπέρ της διατήρησης του ονόματος Ουίνδσορ ως προσδιοριστικό του βασιλικού οίκου, πείθοντας έτσι την Ελισάβετ να εκδώσει μια διακήρυξη την 9η Απριλίου 1952 με την οποία υπογραμμιζόταν ότι το Ουίνδσορ θα συνέχιζε να υφίσταται ως όνομα του βασιλικού οίκου. Ο Φίλιππος έπειτα διαμαρτυρήθηκε καθώς δεν μπορούσε να δώσει το επώνυμό του στα δικά του παιδιά. Το 1960, μετά το θάνατο της Βασίλισσας Μαρίας το 1953 και την παραίτηση του Τσώρτσιλ το 1955, αποφασίστηκε το επώνυμο Μαουντμπάττεν-Ουίνδσορ να δίνεται στους αρσενικούς απογόνους του Φίλιππου και της Ελισάβετ που δεν φέρουν βασιλικούς τίτλους.[56][57][58][59]
Παρά το θάνατο της Βασίλισσας Μαρίας στις 24 Μαρτίου, οι διαδικασίες για την ενθρόνιση της Ελισάβετ συνεχίζονταν, όπως είχε ζητήσει και η ίδια η Βασίλισσα Μαρία πριν το θάνατό της. Έτσι, στις 2 Ιουνίου 1953, σε τελετή που έγινε στο Αββαείο του Ουεστμίνστερ, έγινε η ενθρόνιση, η οποία ήταν η πρώτη στέψη που μεταδόθηκε τηλεοπτικά σε όλο τον κόσμο, και η πρώτη απευθείας μετάδοση της EBU.[60][61][62][63]. Χάρις στην τηλεοπτική κάλυψη, που ήταν απόφαση της ίδιας της Βασίλισσας, μπόρεσε να συμμετέχει στους εορτασμούς ολόκληρη η Κοινοπολιτεία. Εκτιμάται ότι περίπου 277 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο παρακολούθησαν την τελετή και μάλιστα πολλοί αγόρασαν την πρώτη του τηλεόραση για αυτόν τον λόγο.[64]
Δεκαετία 1950
.jpg)
Η Βασίλισσα έγινε μάρτυρας, κατά τα πρώτα χρόνια που ήταν στο θρόνο, του μετασχηματισμού της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στην Κοινοπολιτεία των Εθνών. Τα έτη 1953 -54, η Βασίλισσα και ο σύζυγός της, ξεκίνησαν μια εξάμηνη παγκόσμια περιοδεία. Κατά τη διάρκεια της περιοδείας, τα πλήθη που συνάντησε η Ελισάβετ ήταν τεράστια. Υπολογίζεται ότι τα τρία τέταρτα του πληθυσμού της Αυστραλίας την είχαν δει σε αυτήν την περιοδεία. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας της, η Βασίλισσα είχε πραγματοποιήσει πάρα πολλά επίσημα ταξίδια σε ξένες χώρες και χώρες της Κοινοπολιτείας και έτσι καθίσταται η πιο πολυταξιδεμένη αρχηγός κράτους στην ιστορία.[65][66][67]
Τον Απρίλιο του 1955 ξεκίνησε στη Κύπρο ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ με σκοπό την ανεξαρτησία από τη Βρετανική Αυτοκρατορία και την Ένωση της νήσου με την Ελλάδα.[68] Το 1960 η Κύπρος έγινε εν τέλει ανεξάρτητη με τους Βρετανούς όμως να διατηρούν μέχρι σήμερα περίπου το 3% της νήσου υπό το καθεστώς βρετανικού υπερπόντιου εδάφους.[69]
Τον Νοέμβριο του 1956, η Βρετανία και η Γαλλία εισέβαλαν στην Αίγυπτο σε μια εν τέλει αποτυχημένη προσπάθεια να καταλάβουν Διώρυγα του Σουέζ. Ο ναύαρχος Λούις Μαουντμπάττεν ισχυρίστηκε ότι η Βασίλισσα ήταν αντίθετη στην εισβολή αυτή, κάτι που ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Άντονυ Ήντεν αρνήθηκε. Δύο μήνες αργότερα όμως ο Ήντεν παραιτήθηκε εξαιτίας του αδιεξόδου στο μέτωπο της Αιγύπτου.[70][71][72][73]
Η απουσία ενός επίσημου μηχανισμού εντός του Συντηρητικού Κόμματος για την επιλογή ενός νέου αρχηγού σήμαινε ότι, μετά την παραίτηση του Ήντεν, έπρεπε η Βασίλισσα να αποφασίσει σε ποιον να αναθέσει το σχηματισμό κυβέρνησης. Ο Ήντεν συνέστησε ότι εκείνη θα έπρεπε να συμβουλευτεί το Λόρδο Ρόμπερτ Σόλσμπερυ. Ο Λόρδος Σώλσμπερυ και ο Λόρδος Ντέιβιντ Μάξγουελ συμβουλεύτηκαν το Βρετανικό Υπουργικό Συμβούλιο, τον Ουίνστον Τσώρτσιλ και τον πρόεδρο της «Επιτροπής 1922» του Συντηρητικού Κόμματος, με αποτέλεσμα η βασίλισσα να διορίσει τον υποψήφιο που εκείνοι συνέστησαν, τον Χάρολντ Μακμίλαν.[74][75]
Η Κρίση του Σουέζ και η επιλογή του διαδόχου του Ήντεν οδήγησε το 1957 στην πρώτη μεγάλη προσωπική επίκριση της βασίλισσας. Σε ένα περιοδικό, το οποίο κατείχε και επιμελούνταν ο Τζον Γκριγκ, κατηγορήθηκε έντονα για τις ικανότητές της που οδήγησαν στην επιλογή του Μακμίλαν. Ο Γκριγκ ωστόσο αποδοκιμάστηκε από δημόσια πρόσωπα για τις παρατηρήσεις του. Έξι χρόνια αργότερα, το 1963, ο Μακμίλαν παραιτήθηκε και συμβούλευσε τη βασίλισσα να διορίσει τον κόμη Άλεκ Ντάγκλας-Χιουμ ως πρωθυπουργό, συμβουλή που ακολούθησε. Όμως η βασίλισσα και πάλι βρέθηκε στο στόχαστρο κριτικής για το διορισμό του νέου πρωθυπουργού. Το 1965, ωστόσο, οι Συντηρητικοί υιοθέτησαν ένα επίσημο μηχανισμό για την εκλογή του νέου αρχηγού, μηδενίζοντας έτσι την ανάμιξη των ανακτόρων.[76][77][78]
Το 1957 η Βασίλισσα πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου απευθύνθηκε στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών εξ ονόματος της Κοινοπολιτείας. Στην ίδια περιοδεία κήρυξε την έναρξη της 23ης περιόδου του Καναδικού Κοινοβουλίου, κάτι που δεν είχε ξανασυμβεί στην ιστορία του Καναδά. Δύο χρόνια αργότερα, υπό την ιδιότητά της ως Βασίλισσα του Καναδά, επισκέφτηκε ξανά τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1961 περιόδευσε στην Κύπρο, την Ινδία, το Πακιστάν, το Νεπάλ, το Ιράν, την Γκάνα και άλλες χώρες.[79][80]
Το 1957 ήταν και το πρώτο έτος που το χριστουγενιάτικο μήνυμα της Βασίλισσας μεταδόθηκε από την τηλεόραση.[81] Έκτοτε η Ελισάβετ μετέδωσε τηλεοπτικά 64 χριστουγεννιάτικα μηνύματα (δεν υπήρξε τηλεοπτική κάλυψη μόνο το 1969).[82] Η παράδοση αυτή καθιερώθηκε ως ένα χαρούμενο έθιμο επί βασιλείας της που σήμαινε πολλά για τους υπηκόους της.[83]
Οι εγκυμοσύνες της Ελισάβετ με τους πρίγκιπες Ανδρέα και Εδουάρδο, το 1959 και το 1963 αντίστοιχα, καταγράφηκαν ως οι μόνες φορές που η Βασίλισσα δεν πραγματοποίησε την έναρξη εργασιών του Βρετανικού Κοινοβουλίου κατά τη διάρκεια της βασιλείας της. Πέρα από την εκτέλεση των παραδοσιακών τελετών, εκείνη δημιούργησε νέες πρακτικές για τη μοναρχία της χώρας. Η σημαντικότερη ήταν η καθιέρωση περιπάτων, όπου σε αυτούς συναντούσε τυχαίους πολίτες, κάτι που ξεκίνησε στην περιοδεία της στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία το 1970.[84][85]
Δεκαετίες 1960 και 1970
Τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 σημειώθηκε επιτάχυνση στην αποαποικιοποίηση της Αφρικής και της Καραϊβικής. Το 1965, υπό την ηγεσία του Ίαν Σμιθ, η Ροδεσία, ανακήρυξε μονομερώς την πλήρη ανεξαρτησία της από τη Βρετανία, ενώ παράλληλα εξέφρασε την πίστη και αφοσίωση στην Ελισάβετ. Τότε, παρά το γεγονός ότι η Βασίλισσα τον απέπεμψε με επίσημο ανακοινωθέν και η διεθνής κοινότητα υπέβαλε κυρώσεις ενάντια στη Ροδεσία, το καθεστώς του επέζησε για πάνω από μια δεκαετία.[86][87][88][89][90]
Στις 21 Οκτωβρίου του 1966 συνέβη το τραγικό δυστύχημα στο Άμπερφαν της Ουαλίας. Τόνοι λάσπης που δημιουργήθηκαν από απόβλητα άνθρακα τοπικού ορυχείου καταπλάκωσαν το χωριό και πέθαναν 144 άνθρωποι οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν παιδιά. Την επόμενη ημέρα της τραγωδίας, το χωριό επισκέφθηκαν ο πρίγκιπας Φίλλιπος, ο Πρωθυπουργός Ουίλσον και ο γαμπρός της Βασίλισσας Λόρδος Σνόουντον, όχι όμως η Ελισάβετ η οποία επισκέφθηκε την περιοχή για να συμπαρασταθεί στους πληγέντες με 8 ημέρες καθυστέρηση και κατόπιν αντιδράσεων του Τύπου. Το 2002 ο προσωπικός της γραμματέας Λόρδος Τσάρτερις δήλωσε ότι η Βασίλισσα είχε ειλικρινά μετανιώσει για την απόφασή της να μην βρεθεί στην περιοχή αμέσως. «Της είπαμε να μείνει μακριά μέχρι να ξεπεραστεί το πρώτο σοκ» προσέθεσε, παραδεχόμενος ότι η Ελισάβετ δέχτηκε κακές συμβουλές.[91][92]
Τον Φεβρουάριο του 1974, και ενώ η Bασίλισσα βρισκόταν σε περιοδεία, ο Βρετανός πρωθυπουργός Έντουαρντ Χιθ τη συμβούλευσε να επιστρέψει στη Βρετανία και να προκηρύξει βουλευτικές εκλογές. Οι εκλογές δεν έδωσαν κοινοβουλευτική πλειοψηφία σε κάποιο κόμμα. Οι Συντηρητικοί του Χιθ μπορούσαν να παραμείνουν στην εξουσία μόνο με συνεργασία με το Φιλελεύθερο Κόμμα. Ο Χιθ παραιτήθηκε όταν οι συζητήσεις για το σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού κατέρρευσαν. Η Βασίλισσα, έπειτα, ζήτησε από τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης, τον Χάρολντ Ουίλσον να σχηματίσει κυβέρνηση.[93][94][95][96]
Ένα χρόνο αργότερα, το 1975, προκλήθηκε συνταγματική κρίση στην Αυστραλία, καθώς ο πρωθυπουργός της Αυστραλίας Γκοφ Ουίτλαμ αποπέμφθηκε από τον Γενικό Κυβερνήτη Τζον Κερ, όταν η ελεγχόμενη από την αντιπολίτευση Γερουσία απέρριψε τις προτάσεις του προϋπολογισμού του Ουίτλαμ. Καθώς, όμως, ο Γουίτλαμ είχε την πλειοψηφία στη Βουλή των Αντιπροσώπων, ο πρόεδρός της Γκόρντον Σκολς έκανε έκκληση προς τη Βασίλισσα να ανακαλέσει την απόφασή του Κερ. Εκείνη αρνήθηκε, δηλώνοντας ότι δεν παρεμβαίνει σε αποφάσεις που προβλέπονται στο Σύνταγμα της Αυστραλίας. Η κρίση αυτή τροφοδότησε έντονα αντιμοναρχικά αισθήματα στην Αυστραλία.[97][98]
Στις 17 Ιουλίου του 1976 η Βασίλισσα κήρυξε την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων του Μόντρεαλ στον Καναδά μιλώντας αγγλικά και γαλλικά.[99]
Το 1977 η Ελισάβετ γιόρτασε το Αργυρό Ιωβηλαίο, δηλαδή τα 25 χρόνια από την άνοδό της στο θρόνο. Εορτασμοί και άλλες εκδηλώσεις έλαβαν μέρος σε όλη την Κοινοπολιτεία, ενώ πολλές τέτοιες εκδηλώσεις συνέπεσαν με περιοδείες της στη Βρετανία και τις χώρες της Κοινοπολιτείας. Οι εορτασμοί επιβεβαίωσαν τη δημοτικότητα της Βασίλισσας, παρόλο που συνέπεσαν με την αρνητική κάλυψη από τον Τύπο του χωρισμού της Πριγκίπισσας Μαργαρίτας από το σύζυγό της.[100][101][102]
Το 1978 η Βασίλισσα έκανε δεκτό τον Ρουμάνο δικτάτορα Νικολάου Τσαουσέσκου, με τη σύζυγό του Έλενα. Η επίσκεψη προκάλεσε πολλά αρνητικά σχόλια. Λέγεται μάλιστα ότι ο δικτάτορας είχε φέρει μαζί του ένα δοκιμαστή τροφίμων, αλλά ακόμα και δικά του σεντόνια.[103][104]
Την επόμενη χρονιά συνέβησαν δύο ιδιαίτερα αρνητικά γεγονότα. Το πρώτο ήταν η αποκάλυψη πως ο Άντονι Μπλαντ, πρώην επιθεωρητής των φωτογραφιών της Βασίλισσας, ήταν κομμουνιστής κατάσκοπος. Η δεύτερη ήταν η δολοφονία του συγγενή της και Aρχιναυάρχου εν αποστρατεία του Βασιλικού Ναυτικού Λόρδου Μαουντμπάττεν από τρομοκράτες του ΙΡΑ.[105][106][107]
Δεκαετία 1980
Στις 13 Ιουνίου 1981, κατά τη διάρκεια εθιμοτυπικής τελετής, έξι πυροβολισμοί εκτοξεύθηκαν από κοντινή απόσταση προς τη Βασίλισσα, καθώς εκείνη βρισκόταν καθ' οδόν με το άλογό της. Η αστυνομία ανακάλυψε αργότερα ότι οι σφαίρες ήταν κενές. Ο 17χρονος τότε δράστης Μάρκους Σάρτζεντ καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια φυλάκιση, αν και απελευθερώθηκε μετά από τρία.[108][109]
Από τον Απρίλιο ως το Σεπτέμβριο του 1982 η Βασίλισσα ήταν ιδιαίτερα ανήσυχη, εξαιτίας του Πολέμου των Φώκλαντ, στον οποίο μάλιστα συμμετείχε ο γιος της Ανδρέας.
Στις 9 Ιουλίου του ίδιου έτους η Βασίλισσα ξύπνησε στην κρεβατοκάμαρά της στα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ διαπιστώνοντας ότι είχε εισέλθει εκεί ένας εισβολέας, ο Μάικλ Φέιγκαν, ο οποίος ήταν άνεργος πατέρας. Η Βασίλισσα παρέμεινε μαζί του για περίπου δέκα λεπτά μέχρι να καταφέρει να καλέσει την αστυνομία των ανακτόρων. Αργότερα διαπιστώθηκε ότι ο Φέιγκαν βρισκόταν αρκετή ώρα στο κτήριο. Μάλιστα είχε εισβάλει στα ανάκτορα και μερικές ημέρες νωρίτερα. Τότε είχε καθίσει στον θρόνο της Βασίλισσας και είχε καταναλώσει μισό μπουκάλι κρασί. Εν τέλει ο Φέιγκαν δεν δικάστηκε για την εισβολή στο Μπάκιγχαμ καθώς η πράξη αυτή αποτελούσε τότε αστικό και όχι ποινικό αδίκημα. Καταδικάστηκε ωστόσο για κάποιες άλλες ανεξάρτητες υποθέσεις που ανέκυψαν εις βάρος του και παρέμεινε στο ψυχιατρείο για 3 μήνες. Η κινηματογραφική αυτή ιστορία είχε προκαλέσει αναστάτωση στη Βρετανία.[110][111][112][113][114]
Στα τέλη του 1983 ο Αμερικανός πρόεδρος Ρόναλντ Ρήγκαν εξαπέλυσε επίθεση στη Γρενάδα για να ανατρέψει τον κομμουνιστή ηγέτη της. Αυτό όμως ενόχλησε ιδιαίτερα τη Βασίλισσα Ελισάβετ, η οποία ήταν μονάρχης της Γρενάδας που αποτελούσε μέρος της Κοινοπολιτείας. Αργότερα η γενική συνέλευση του ΟΗΕ έκρινε την πράξη των ΗΠΑ ως παραβίαση του διεθνούς δικαίου.[115][116]
Το έντονο ενδιαφέρον των μέσων ενημέρωσης για την ιδιωτική ζωή της βασιλικής οικογένειας, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, οδήγησε σε μια σειρά από πολύκροτες ιστορίες στον τύπο, εκ των οποίων αρκετές δεν ήταν απολύτως αληθινές. Ο συντάκτης της εφημερίδας The Observer, Ντόναλντ Τρέλφορντ, έγραψε στις 21 Σεπτεμβρίου 1986: «Η βασιλική σαπουνόπερα έχει φτάσει πλέον σε τέτοιο βάθος του δημόσιου ενδιαφέροντος που το όριο μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας έχει χάσει την όψη του...δεν είναι μόνο ότι μερικά έντυπα δεν ελέγχουν τα γεγονότα ή δέχονται διαψεύσεις' δεν τους νοιάζει αν οι ιστορίες είναι αληθινές ή όχι».[117][118]
H κρατική επίσκεψή της Βασίλισσας στην Κίνα, τον Οκτώβριο του 1986, ήταν ιστορική καθώς ουδέποτε στο παρελθόν Βρετανός μονάρχης είχε επισκεφθεί τη χώρα.[119]
Το 1987, στον Καναδά, η Ελισάβετ δήλωσε δημόσια την υποστήριξή της σε διατάξεις που αφορούσαν την αναθεώρηση του Συντάγματος του Καναδά, προκειμένου να αμβλυνθούν οι αποσχιστικές τάσεις στο Κεμπέκ. Η δήλωσή της όμως προκάλεσε έντονες επικρίσεις από τους αντιτιθέμενους στις συνταγματικές τροποποιήσεις, συμπεριλαμβανομένου του γαλλόφωνου πρώην πρωθυπουργού του Καναδά Πιερ Τρυντώ. Το ίδιο έτος, η εκλεγμένη κυβέρνηση των νησιών Φίτζι καθαιρέθηκε από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα. Η Ελισάβετ, ως μονάρχης των νησιών, υποστήριξε τις προσπάθειες του Γενικού Κυβερνήτη, Ρατού Γκανιλάου, να διεκδικήσει την εκτελεστική εξουσία και να διαπραγματευθεί μια λύση. Ο πραξικοπηματίας, όμως, Σιτιβένι Ραμπούκα καθαίρεσε τον Γκανιλάου και κήρυξε τα Φίτζι δημοκρατία. Αυτήν την περίοδο, τα αντιμοναρχικά αισθήματα είχαν αυξηθεί στη Βρετανία, εξαιτίας των σχολίων του τύπου για τον πλούτο της Βασίλισσας, κάτι που προσπάθησε να διαψεύσει το παλάτι. Ωστόσο τα δημοσιεύματα για τις πολυτελείς εκδηλώσεις και τους υπερβολικούς γάμους της οικογένειας δεν σταματούσαν. Η συμμετοχή μελών της βασιλικής οικογένειας σε τηλεπαιχνίδι, τον Ιούνιο του 1987, για φιλανθρωπικό σκοπό γελοιοποιήθηκε με αποτέλεσμα η Βασίλισσα να γίνει στόχος σάτιρας.[120][121][122][123][124]
Δεκαετία 1990
Το 1991, μετά το τέλος του Πολέμου του Κόλπου, η Ελισάβετ επισκέφτηκε και αγόρευσε στο Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών, κάτι που συνέβαινε για πρώτη φορά από Βρετανό μονάρχη. Στην ομιλία της χαρακτήρισε τη βία στείρα, καθώς όπως είπε οι κοινωνίες βασίζονται σε αμοιβαίες συμφωνίες, σε συμβάσεις και στην ομοφωνία.[125][126]
Σε ομιλία της στις 24 Νοεμβρίου 1992, με την ευκαιρία της 40ης επετείου της ανόδου της στο θρόνο, η Ελισάβετ ονόμασε το 1992 για εκείνη ως απαίσιο έτος (annus horribilis).[127] Εκείνη τη χρονιά κατέρρευσαν οι γάμοι τριών παιδιών της. Τον Μάρτιο, ο δεύτερος γιος της Ανδρέας και η σύζυγός του Σάρα Φέργκιουσον ανακοίνωσαν τον χωρισμό τους (το διαζύγιο επήλθε το 1996).[128] Τον Απρίλιο, η κόρη της Άννα πήρε διαζύγιο από το σύζυγό της Μαρκ Φίλιπς και τον Δεκέμβριο ανακοινώθηκε από τον Πρωθυπουργό Τζον Μέτιζορ ότι ο Κάρολος, τότε Πρίγκιπας της Ουαλίας και η σύζυγός του, Νταϊάνα, Πριγκίπισσα της Ουαλίας θα ζουν πλέον σε διάσταση (και αυτός ο γάμος τερματίστηκε με διαζύγιο το 1996).[129][130] Κατά τη διάρκεια επίσημης επίσκεψης της Βασίλισσας στη Γερμανία, τον Οκτώβριο, εξαγριωμένοι διαδηλωτές στη Δρέσδη της πέταξαν αυγά.[131] Άλλο ένα άσχημο γεγονός ήταν η πυρκαγιά που ξέσπασε στο Κάστρο Ουίνδσορ και προκάλεσε σοβαρές ζημιές, τον Νοέμβριο.[132] Η Ελισάβετ, εξαιτίας του γεγονότος ότι η μοναρχία λάμβανε αυξημένη κριτική και δημόσιο έλεγχο, είπε στην ομιλία της στις 24 Νοεμβρίου, ότι κάθε θεσμός θα πρέπει να αναμένει κριτική, αλλά πρότεινε αυτή να γίνεται με μία δόση «χιούμορ, ευγένειας και κατανόησης». Δύο μέρες αργότερα ο Πρωθυπουργός Τζον Μέιτζορ ανακοίνωσε μεταρρυθμίσεις των οικονομικών της βασιλικής οικογένειας, όπως την πληρωμή φόρου εισοδήματος.[133] Η επεισοδιακή χρονιά έκλεισε με μια αγωγή που απέστειλε η Bασίλισσα στην εφημερίδα The Sun, λόγω παραβίασης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, όταν η εφημερίδα δημοσίευσε το κείμενο του χριστουγεννιάτικου μηνύματος της Bασίλισσας δύο μέρες πριν από την προγραμματισμένη εκπομπή του. Η εφημερίδα αναγκάστηκε να πληρώσει τα νομικά έξοδα, ενώ δώρισε £200.000 για φιλανθρωπικούς σκοπούς.[134][135]
Τον Οκτώβριο του 1993 η Βασίλισσα πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στη Κύπρο, προκειμένου να προεδρεύσει στην 29η σύνοδο κορυφής της Κοινοπολιτείας. Η παρουσία της πυροδότησε την αρνητική κινητοποίηση μιας μερίδας του κυπριακού λαού που τη θεωρούσε υπεύθυνη για τις εκτελέσεις νεαρών μελών της ΕΟΚΑ την περίοδο 1955-1957. Είχαν ξεσπάσει τότε διαμαρτυρίες, διαδηλώσεις και επεισόδια.[136][137]
Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι δημόσιες αποκαλύψεις σχετικά με την κατάσταση του γάμου του Καρόλου και της Νταϊάνα συνεχίστηκαν. Αυτήν την περίοδο τα αντιμοναρχικά αισθήματα στη Βρετανία φαίνονταν να έχουν φτάσει σε υψηλότερα από κάθε άλλη φορά επίπεδα. Η κριτική στο θεσμό της μοναρχίας βασιζόταν κυρίως στις συμπεριφορές και πράξεις της μελών της βασιλικής οικογένειας, παρά στο πρόσωπο της βασίλισσας. Στα τέλη του Δεκεμβρίου του 1995, σε συνεννόηση με τον σύζυγό της, τον πρωθυπουργό, τον αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρυ και τον προσωπικό της γραμματέα, έδωσε στον Κάρολο και την Νταϊάνα την άδειά της για την έκδοση διαζυγίου. Ένα χρόνο μετά την έκδοση του διαζυγίου, το οποίο εκδόθηκε το 1996, η Νταϊάνα σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα στο Παρίσι στις 31 Αυγούστου 1997. Η βασίλισσα τότε βρισκόταν σε διακοπές με τον γιο και τα εγγόνια της στο Κάστρο Μπαλμόραλ της Σκωτίας. Εξαιτίας του εχθρικού κλίματος των μέσων ενημέρωσης, η βασίλισσα εξέδωσε διάγγελμα στις 5 Σεπτεμβρίου, μια ημέρα πριν από την κηδεία της Νταϊάνα. Στο διάγγελμα εξέφρασε τον θαυμασμό της για την Νταϊάνα και τα συναισθήματά της ως γιαγιά για τους πρίγκιπες Ουίλλιαμ και Χάρρυ. Μετά το διάγγελμα ένα μεγάλο μέρος της δημόσιας εχθρότητας εξατμίστηκε.[138][139][140][141]
Δεκαετία 2000
Το 2002 εορτάστηκε το Χρυσό Ιωβηλαίο της Ελισάβετ ως Βασίλισσα, τα 50 χρόνια δηλαδή από την άνοδό της στο θρόνο. Κατά τη διάρκεια των εορτασμών πραγματοποίησε περιοδείες σε όλα τα κράτη της Κοινοπολιτείας, όπως είχε κάνει και το 1977, ενώ πολλές εκδηλώσεις και εορτασμοί συνέβησαν καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Στο Λονδίνο ένα εκατομμύριο άνθρωποι παρακολούθησαν τις εκδηλώσεις κάθε μέρα του τριήμερου εορτασμού του Ιωβηλαίου.[142]
Τον Μάιο του 2007 η εφημερίδα The Daily Telegraph ανέφερε σε άρθρο της από ανώνυμες πηγές ότι η βασίλισσα ήταν «εξοργισμένη και απογοητευμένη» από τις πολιτικές του Βρετανού Πρωθυπουργού Τόνυ Μπλερ, σχετικά με την παρουσία των Βρετανικών Ενόπλων Δυνάμεων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, αλλά και με άλλα εσωτερικά θέματα. Ωστόσο, σύμφωνα με το άρθρο, εκείνη αναγνώρισε τις προσπάθειες του Μπλερ για επίτευξη ειρήνης στη Βόρεια Ιρλανδία.[143][144] Τη Μεγάλη Πέμπτη 20 Μαρτίου 2008, η Βασίλισσα παρακολούθησε τη λειτουργία σε καθεδρικό ναό της Βόρειας Ιρλανδίας, κάτι που δεν είχε ξανασυμβεί ποτέ εκτός Αγγλίας και Ουαλίας.[145]
Για δεύτερη φορά κατά τη βασιλεία της, η Ελισάβετ, απευθύνθηκε προς τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 2010. Ιδιαίτερη σημασία έθεσε κατά την ομιλία της στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας. Κατά τη διάρκεια της ίδιας επίσκεψης στη Νέα Υόρκη, κατέθεσε ένα στεφάνι στο σημείο των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.[146][147][148]
Η επίσημη επίσκεψή της Βασίλισσας στο Δουβλίνο τον Μάϊο του 2011, μετά από πρόσκληση της Προέδρου της Ιρλανδίας Μαίρυ Μακ Αλίς, θεωρήθηκε ιστορική καθώς ήταν η πρώτη επίσκεψη Βρετανού Μονάρχη στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας.[149] Η Βασίλισσα μίλησε ιρλανδικά και σε μια κίνηση μεγάλης συμβολικής αξίας, εναπόθεσε στέφανο σε μνημείο πεσόντων Ιρλανδών αγωνιστών του πολέμου της Ανεξαρτησίας. Αν και η Βασίλισσα απέφυγε να απολογηθεί για το αποικιακό παρελθόν της Ιρλανδίας, η στάση της εξελήφθη ως μια πράξη συμφιλίωσης. «Όλοι εκείνοι που υπέφεραν εξαιτίας του ταραγμένου παρελθόντος μας έχουν τις ειλικρινείς μου σκέψεις και τους απευθύνω τη βαθειά μου συμπάθεια» είχε πει μεταξύ άλλων.[150] Ο νυν Πρόεδρος της Ιρλανδίας, Μάικλ Ντ. Χίγκινς σε δήλωσή του για το θάνατο της Βασίλισσας, θυμήθηκε ότι «τα συγκινητικά λόγια της και οι ευγενικές της χειρονομίες εκτιμήθηκαν βαθέως από τον λαό της Ιρλανδίας». [151]
Δεκαετία 2010
Το 2012 εορτάστηκε το Διαμαντένιο Ιωβηλαίο της Βασίλισσας, καθώς ήταν η χρονιά της 60ης επετείου από την άνοδό της στο θρόνο. Σε διάγγελμά της, στις 6 Φεβρουαρίου 2012, δήλωσε μεταξύ άλλων: «Σε αυτή την ξεχωριστή χρονιά, όπως εγώ αφιερώνω τον εαυτό μου εκ νέου στην υπηρεσία σας, ελπίζω ότι θα θυμόμαστε τη δύναμη της ομαδικότητας και της συλλογικής ισχύος της οικογένειας, της φιλίας και της καλής γειτονίας...Ελπίζω, επίσης, ότι αυτή η χρονιά του Ιωβηλαίου θα είναι μία ευκαιρία να δώσουμε ευχαριστίες για τις μεγάλες προόδους που έχουν γίνει από το 1952 και για να κοιτάξουμε προς το μέλλον με καθαρό μυαλό και ζεστή καρδιά». Η Βασίλισσα και ο σύζυγός της πραγματοποίησαν μια εκτεταμένη περιοδεία στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ τα παιδιά και τα εγγόνια της πραγματοποίησαν περιοδείες σε χώρες της Κοινοπολιτείας εκ μέρους της.[152][153][154][155][156][157]
Η βασίλισσα στις 27 Ιουλίου 2012 κήρυξε την έναρξη των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου, καθώς και των Παραολυμπιακών στις 29 Αυγούστου του 2012. Στην τελετή έναρξης των Αγώνων συμμετείχε η ίδια σε μια ταινία μικρού μήκους, μαζί με τον Ντάνιελ Κρεγκ. Στις 4 Απριλίου του 2013 η βασίλισσα έλαβε τιμητικό βραβείο από τη Βρετανική Ακαδημία Τεχνών Κινηματογράφου και Τηλεόρασης για τη συμμετοχή της στην ταινία της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου.[158][159]
Στις 18 Δεκεμβρίου 2012, για πρώτη φορά από την άνοδό της στο θρόνο, ήταν παρούσα στη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου της χώρας. Ήταν η πρώτη φορά από το 1781 που Βρετανός μονάρχης παρευρισκόταν στις εργασίες του υπουργικού συμβουλίου εν καιρώ ειρήνης.[160][161]
Η Ελισάβετ εισήχθη στις 3 Μαρτίου 2013 στο νοσοκομείο Βασιλιάς Εδουάρδος Ζ΄ του Λονδίνου, ως προφύλαξη μετά από την εκδήλωση συμπτωμάτων γαστρεντερίτιδας. Την επόμενη ημέρα όμως επέστρεψε στα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ. Εξαιτίας της ανάγκης της να περιορίσει τα ταξίδια, τον Νοέμβριο του 2013 δεν παρέστη στη συνάντηση των αρχηγών των κυβερνήσεων της Κοινοπολιτείας που πραγματοποιήθηκε στη Σρι Λάνκα. Ήταν η πρώτη φορά από το 1973 που δεν παρευρέθηκε στη συνεδρίαση. Στη συνάντηση την εκπροσώπησε ο γιος της Κάρολος.[162][163][164]
Έγινε η μεγαλύτερη σε ηλικία μονάρχης του κόσμου μετά τον θάνατο του Αμπντουλάχ της Σαουδικής Αραβίας στις 23 Ιανουαρίου του 2015[165] και λίγους μήνες αργότερα η μακροβιότερη μονάρχης στην ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς, στις 9 Σεπτεμβρίου 2015, ξεπέρασε την πρωτιά που κατείχε η Βασίλισσα Βικτώρια.[166]
Τα 90α γενέθλια της Βασίλισσας τον Ιούνιο του 2016 εορτάστηκαν με ιδιαίτερη λαμπρότητα.[167] Εάν και η Βασίλισσα γεννήθηκε τον Απρίλιο, οι εορτασμοί των γενεθλίων τoυ Μονάρχη λαμβάνουν χώρα παραδοσιακά κάθε Ιούνιο με μια χαρακτηριστική τελετή ονόματι «Trooping the Colour». [168]
Η Ελισάβετ κατέστη η μακροβιότερη μονάρχης στον κόσμο, καθώς και μακροβιότερη αρχηγός κράτους, μετά τον θάνατο του 88χρονου βασιλιά της Ταϊλάνδης, Πουμιπόν Αντουνιαντέτ, ο οποίος βασίλευσε για περισσότερο από 70 χρόνια.[169]
Στις 6 Φεβρουαρίου του 2017 η Ελισάβετ έγινε η πρώτη Βρετανή μονάρχης που εόρτασε Ζαφειρένιο Ιωβηλαίο, δηλαδή την παραμονή της στον θρόνο για 65 χρόνια.[170] Αντίθετα με το ασημένιο, στο χρυσό και στο αδαμάντινο ιωβηλαίο δεν υπήρξαν εκτεταμένοι δημόσιοι εορτασμοί για το γεγονός. Αντίθετα, όπως συνέβη και με το Ρουμπινένιο Ιωβηλαίο του 1992 η Βασίλισσα δεν ανέλαβε κάποια ιδιαίτερη επίσημη υποχρέωση. Προτίμησε να περάσει την ημέρα μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας λόγω και της επετείου θανάτου του πατέρα της την ίδια ημέρα.[171]
Τον Μάιο του 2017 η Βασίλισσα επισκέφθηκε το Βασιλικό Νοσοκομείο Παίδων του Μάντσεστερ και μίλησε με τραυματισμένα νεαρά άτομα που επέζησαν από την τρομοκρατική επίθεση στο στάδιο της πόλης.[172][173]
.jpg)
Η Ελισάβετ στις 20 Νοεμβρίου του 2017 έγινε η πρώτη Βρετανή μονάρχης που εόρτασε την πλατινένια, δηλαδή 70η επέτειο γάμου της με τον σύζυγό της Φίλιππο, ο οποίος είχε παραιτηθεί των επίσημων υποχρεώσεων του τον Αύγουστο του ίδιου έτους λόγω της εξαιρετικά προχωρημένης του ηλικίας.[174]
Στις 23 Απριλίου του 2019 έγινε η πιο ηλικιωμένη εν ζωή μονάρχης μετά τον θάνατο του Ιωάννη του Λουξεμβούργου, σχεδόν 19 χρόνια μετά την παραίτησή του από τον θρόνο.[175]
Στις 28 Αυγούστου του 2019 η Βασίλισσα έκανε δεκτό το αίτημα του πρωθυπουργού της Βρετανίας Μπόρις Τζόνσον να κλείσει η Βουλή των Κοινοτήτων μέχρι τις 14 Οκτωβρίου 2019, κίνηση που προκάλεσε γενική κατακραυγή από την αντιπολίτευση.[176][177] Η Βουλευτής του Εργατικού Κόμματος, Κέιτ Οσάμορ, προειδοποίησε τη βασίλισσα ότι θα μπορούσε να έχει την τύχη του ξαδέρφου της, Κωνσταντίνου Β' της Ελλάδας, ο οποίος εξέπεσε του αξιώματός του.[178] Πολλοί ωστόσο σχολίασαν ότι η Ελισάβετ δεν είχε άλλη επιλογή, μιας και οι εξουσίες της ήταν ντε φάκτο περιορισμένες και ο ρόλος της περισσότερο συμβολικός.[179] Τελικά η Βουλή άνοιξε μετά από απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου την Τετάρτη, 25 Σεπτεμβρίου 2019, γεγονός που θεωρήθηκε πολιτική ήττα του Μπόρις Τζόνσον.[180]
Δεκαετία 2020
Η ανακοίνωση στις 8 Ιανουαρίου 2020 μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης του Πρίγκιπα Χάρρυ και της συζύγου του, Μέγκαν, ότι σκοπεύουν να αποποιηθούν τον ρόλο των ανώτερων μελών της βασιλικής οικογένειας, απασχόλησε ιδιαίτερα τη βασίλισσα.[181] Ο 98χρονος Φίλιππος αντιμετωπίζοντας ο ίδιος προβλήματα υγείας, κατηγόρησε το ζευγάρι ότι με τη στάση του δείχνει ασέβεια απέναντι στη βασίλισσα.[182] Στις 19 Φεβρουαρίου του 2021 αφαιρέθηκαν οι στρατιωτικές τιμές και οι βασιλικές διακρίσεις από τον Δούκα και τη Δούκισσα του Σάσσεξ. «Εάν και είμαστε όλοι στεναχωρημένοι από την απόφασή τους, ο Δούκας και η Δούκισσα παραμένουν πολύ αγαπητά μέλη της οικογένειας» έγραφε η ανακοίνωση του Μπάκιγχαμ.[183]
Στις 5 Απριλίου του 2020 η Βασίλισσα απηύθυνε διάγγελμα για την πανδημία του κορωνοϊού το οποίο είδαν περίπου 24 εκατομμύρια άνθρωποι κατά το BBC. Σε αυτό απέτισε φόρο τιμής στο Βρετανικό Εθνικό Σύστημα Υγείας και ήταν καθησυχαστική: «Θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι εάν μείνουμε ενωμένοι και αποφασιστικοί, θα το ξεπεράσουμε...Θα βρεθούμε με τους φίλους μας ξανά. Θα βρεθούμε με τις οικογένειές μας ξανά. Θα συναντηθούμε ξανά.» είπε μεταξύ άλλων.[184][184]
Μετά από 73 χρόνια γάμου, στις 9 Απριλίου 2021, ο Πρίγκιπας Φίλιππος απεβίωσε και η Ελισάβετ έγινε η πρώτη μονάρχης του Ηνωμένου Βασιλείου που βασιλεύει ως χήρα, μετά τη Βασίλισσα Βικτώρια.[185][186] Η ίδια είπε ότι ο θάνατός του, άφησε ένα τεράστιο κενό.[187] Παρά την πανδημία του κορωνοϊού, συμμετείχε στο άνοιγμα του κοινοβουλίου στις 11 Μαΐου 2021.[188] Επίσης, ήταν η οικοδέσποινα στην υποδοχή των ηγετών της G7 στην Κορνουάλη.[189] Ο Τζο Μπάιντεν δήλωσε για εκείνη ότι του θύμισε τη μητέρα του, με το βλέμμα και τη γενναιοδωρία της.[190]
Στις 13 Ιουνίου του 2021 η Βασίλισσα υποδέχτηκε τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και τη σύζυγό του Τζιλ Μπάιντεν στο Κάστρο του Ουίνδσορ. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Ελισάβετ Β', 14 πρόεδροι των ΗΠΑ πέρασαν από τον Λευκό Οίκο και η Βασίλισσα συναντήθηκε με τους 13 από αυτούς (δεν συναντήθηκε μόνο με τον Λύντον Τζόνσον).[191][192]
Στις 19 Οκτωβρίου αρνήθηκε το Βραβείου του Ηλικιωμένου της Χρονιάς του περιοδικού The Oldie Magazine, που είχε αποδοθεί μεταξύ άλλων και στη μητέρα της, λέγοντας ότι είσαι όσο ηλικιωμένος αισθάνεσαι και ότι η ίδια δεν πληροί τα σχετικά κριτήρια.[193] Νοσηλεύτηκε για λίγο στις 20 Οκτωβρίου, αφού ακύρωσε μια επίσκεψη στη Βόρεια Ιρλανδία για λόγους υγείας, αλλά έφυγε από το νοσοκομείο την επόμενη μέρα.[194] Την ίδια εβδομάδα, ακύρωσε τα σχέδιά της να ταξιδέψει στη σύνοδο κορυφής COP26 στη Γλασκώβη, ακολουθώντας τη συμβουλή του γιατρού της να ξεκουραστεί, και αντ 'αυτού μετέδωσε το μήνυμά της μέσω βίντεο.[195]
Το Πλατινένιο Ιωβηλαίο της εορτάστηκε το τετραήμερο από 2 έως 5 Ιουνίου 2022 στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Κοινοπολιτεία[196]. Ήταν η 70ή επέτειος από την ανάρρηση της στον θρόνο. Στο Ηνωμένο Βασίλειο μια επιπλέον δημόσια αργία και το παραδοσιακό τριήμερο τραπεζικής αργίας του Μαΐου μεταφέρθηκε στις αρχές Ιουνίου, για να δημιουργηθεί ένα ειδικό τετραήμερο Ιωβηλαίου. Ήταν η πρώτη φορά που ένας Βρετανός μονάρχης γιόρτασε ένα πλατινένιο ιωβηλαίο[197].
Δυο ημέρες πριν τον θάνατό της, στις 6 Σεπτεμβρίου του 2022, η Βασίλισσα ανέθεσε την Πρωθυπουργία στη Λιζ Τρας, στο Κάστρο Μπαλμόραλ της Σκωτίας. Αυτή ήταν η τελευταία της επίσημη πράξη και η τελευταία φορά που την κατέγραψε ο φωτογραφικός φακός.[198][199] Η Λιζ Τρας έγινε η 15η Βρετανή Πρωθυπουργός της Ελισάβετ Β΄.[200]
Κριτική στη Βασιλεία της
Με αφορμή το θάνατό της και τις προσπάθειες αποτίμησης της βασιλείας της, έχει αναδειχθεί το θέμα της αντιμετώπισης (ή, σωστότερα, της μη αντιμετώπισης) από μέρους της, των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν στις κτήσεις της Βρετανικής Αυτοκρατορίας από τις αποικιακές δυνάμεις, κατά τη διάρκεια της βασιλείας της. Η κριτική δεν αφορά στη δυνατότητα της Ελισάβετ να παίρνει διαφορετικές αποφάσεις από αυτές των κυβερνήσεών της, (δυνατότητα που δεν είχε) αλλά στο κατά πόσο γνώριζε τα εγκλήματα που διαπράττονταν και κατά πόσο αναγνώρισε ή ζήτησε συγνώμη για αυτά.
Για το αν η Ελισάβετ γνώριζε για τα εγκλήματα που διαπράττονταν, την περίοδο που αυτά διαπράττονταν, οι ιστορικοί, θεωρούν πιθανότερο το να μην γνώριζε σχετικά, αφού κατά πάγια πολιτική των κυβερνήσεων της περιόδου, τα εγκλήματα αποκρύβονταν από την κοινή γνώμη, ή αν κάποια από αυτά γνωστοποιούνταν αποδίδονταν σε μεμονωμένους αξιωματούχους, οπότε συμπεραίνεται ότι και η βασίλισσα δεν ήταν ενήμερη. Σύμφωνα με την ιστορικό Susan Kingsley Kent «...Δεν διέταξε ούτε εφάρμοσε τις πράξεις αυτές, [αλλά] φαίνεται ότι δεν έκανε τίποτα για να τις αποτρέψει ή να τις περιορίσει. (...) Αντιθέτως, πανηγύριζε για την αυτοκρατορία, παραμένοντας σιωπηλή, δημοσίως τουλάχιστον, ενώ χιλιάδες και χιλιάδες και χιλιάδες άνθρωποι στην Αφρική και τη Νότια Ασία υπέφεραν στα χέρια των αποικιοκρατικών διοικητών». [201]
Όταν όμως στις δεκαετίες που ακολούθησαν άρχισαν να γίνονται γνωστές, οι θηριωδίες που συστηματικά και μεθοδικά, όπως ανακάλυψε η ιστορική έρευνα, συνέβαιναν εναντίον πληθυσμών στη Κένυα (Εξέγερση των Μάου Μάου), στη Μαλαισία (Κατάσταση Εκτάκτου Ανάγκης), στη Κύπρο (Απελευθερωτικός Αγώνας της Κύπρου, 1955-59), στη Βόρεια Ιρλανδία (Ματωμένη Κυριακή, 1972), και αλλού, περιστατικά που έφθασαν μέχρι και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η βασίλισσα σιώπησε.[202] Σύμφωνα με τον Ινδό πολιτικό και πρώην ανώτατο αξιωματούχο των Ηνωμένων Εθνών, Σάσι Ταρούρ (Shashi Tharoor), «Αν υπάρχει μια μομφή που μπορεί ακόμη να απευθύνεται στη βασίλισσα Ελισάβετ, είναι ότι δεν αναγνώρισε ούτε μια φορά, πόσο μάλλον ότι δε ζήτησε συγγνώμη για τους αιώνες της αποικιακής λεηλασίας και της σκληρότητας που κατέστησαν δυνατή τη θέση και τον πλούτο της» [203]
Remove ads
Η Ελισάβετ Β΄ έφυγε από τη ζωή στις 8 Σεπτεμβρίου 2022, στις 15:10 μ.μ (ώρα Ηνωμένου Βασιλείου), στο εξοχικό της, Κάσττρο Μπαλμόραλ, στη Σκωτία, από φυσικά αίτια σε ηλικία 96 ετών. Η επίσημη ανακοίνωση από το Ανάκτορο του Μπάκιγχαμ αναρτήθηκε στα κάγκελα του ανακτόρου.[204][205][206]
Η ανακοίνωση έγινε στις 18:31 τοπική ώρα από τον Χιου Έντουαρντς, και διαβάστηκε από το BBC κατά τη διάρκεια ζωντανής μετάδοσης. Νωρίτερα την ίδια μέρα οι γιατροί ανέφεραν ότι η υγεία της επιδεινώθηκε γρήγορα και την έθεσαν υπό ιατρική παρακολούθηση.[207] Ήδη από τις 12:30 μ.μ. τα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ ανακοίνωσαν ότι η Βασίλισσα βρισκόταν υπό ιατρική επίβλεψη στο Κάστρο Μπαλμόραλ αφού οι γιατροί εξέφρασαν ανησυχία.[208][209]
Μετά την ανακοίνωση του θανάτου της, η σημαία στα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ κατέβηκε στο μεσίστιο.[206] Επειδή ο νέος μονάρχης Κάρολος ήταν επίσης στο Μπαλμόραλ όταν έγινε βασιλιάς, το έθιμο της Αγγλίας επιτάσσει να παραμείνει στο κάστρο αμέσως μετά το θάνατο της μητέρας του.
_-_27.jpg)
Πλήθος κόσμου είχε συγκεντρωθεί έξω από τις πύλες του παλατιού του Μπάκιγχαμ στο Λονδίνο μετά την ανακοίνωση για να θρηνήσει τη Βασίλισσα παρά την καταρρακτώδη βροχή.[210] Χιλιάδες άνθρωποι έσπευσαν στα Ανάκτορα και τις επόμενες ημέρες για να αφήσουν λουλούδια.[211] Πολλοί άλλοι, τόσο απλοί άνθρωποι όσο και σημαντικές προσωπικότητες, έκαναν αναρτήσεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης στέλνοντας τα συλλυπητήρια τους στη Bρετανική Bασιλική Oικογένεια και γράφοντας αφιερώματα για τη Βασίλισσα.[212]
Η Κρατική Κηδεία της Βασίλισσας έγινε στο Λονδίνο στις 19 Σεπτεμβρίου. Συμπεριελάμβανε τρεις μεγαλοπρεπείς νεκρικές πομπές και πολλά παραδοσιακά τελετουργικά.[213] Όπως ήταν φυσικό στην κηδεία ήταν προσκεκλημένοι πολλοί αρχηγοί κρατών και μέλη από Βασιλικές Οικογένειες της Ευρώπης και του κόσμου.[214] Σύμφωνα με εκτιμήσεις, στο Ηνωμένο Βασίλειο παρακολούθησαν την κηδεία 28 εκατομμύρια άνθρωποι και στις Ηνωμένες Πολιτείες 11.4 εκατομμύρια.[215][216] Κατά την Washington Post, η κηδεία ίσως να ήταν το γεγονός που προκάλεσε τη μεγαλύτερη τηλεοπτική κάλυψη στα παγκόσμια χρονικά.[217]
Την 1η Οκτωβρίου 2022, η Βασιλική Οικογένεια ανακοίνωσε στον επίσημο λογαριασμό της στο τουίτερ ότι έλαβε περισσότερα από 50.000 συλλυπητήρια γράμματα για τον θάνατο της Βασίλισσας.[218]
Remove ads
Θρησκεία
Δεδομένου ότι η Ελισάβετ έδινε σπάνια συνεντεύξεις, λίγα είναι γνωστά για τα προσωπικά της αισθήματα. Ως συνταγματική μονάρχης, δεν είχε εκφράσει προσωπικές πολιτικές απόψεις σε κάποιο δημόσιο χώρο. Θεωρείται ότι έφερε μια βαθιά αίσθηση των θρησκευτικών και των πολιτικών της καθηκόντων, ενώ λάμβανε υπόψη της με σοβαρότητα τον όρκο που έδωσε κατά τη στέψη της.[219] Εκτός από τον επίσημο θρησκευτικό της ρόλο ως Υπέρτατος Κυβερνήτης της Εκκλησίας της Αγγλίας, ήταν μέλος αυτής της Εκκλησίας, καθώς επίσης και της εθνικής Εκκλησίας της Σκωτίας.[220] Είχε υποστηρίξει τις διαθρησκευτικές σχέσεις και είχε συναντηθεί με ηγέτες άλλων εκκλησιών και θρησκειών, μεταξύ των οποίων με πέντε Πάπες: Πίος ΙΒ΄, Ιωάννης ΚΓ΄, Ιωάννης Παύλος Β΄, Βενέδικτος ΙΣΤ΄ και Φραγκίσκος.[221] Η προσωπική της πίστη μαρτυρείται στο ετήσιο Χριστουγεννιάτικο Μήνυμά της προς τα βασίλεια της Κοινοπολιτείας. Το 2000, για παράδειγμα, ανέφερε:
Για πολλούς από εμάς, τα πιστεύω μας έχουν θεμελιώδη σημασία. Για μένα η διδασκαλία του Χριστού και η προσωπική μου ευθύνη ενώπιον του Θεού παρέχουν ένα πλαίσιο πάνω στο οποίο προσπαθώ να οδηγώ τη ζωή μου. Εγώ, όπως και πολλοί από εσάς, έχω βρει μεγάλη ανακούφιση σε δύσκολες στιγμές από τα λόγια και το παράδειγμα του Χριστού.[222]
Φιλανθρωπία και προσωπικά ενδιαφέροντα
Ήταν προστάτης περισσότερων από 600 οργανώσεων και φιλανθρωπικών φορέων.[223] Στα προσωπικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνονταν η ιππασία και η φροντίδα των σκυλιών, ειδικότερα των Πέμπροκ Κόργκι Ουαλίας που κατείχε. Τα εκατοντάδες άλογα κούρσας που της ανήκαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας της, εκτιμάται ότι κέρδισαν σε πάνω από 1600 αγώνες.[224] Σχετικά με τα Κόργκι, καθ' όλην τη ζωή της είχε πάνω από 30. Η διαχρονική αγάπη της γι' αυτά τα σκυλιά ξεκίνησε το 1933 με την «Ντούκι», το πρώτο Κόργκι που απέκτησε η οικογένειά της και αργότερα, στα 18α γενέθλια της, τής έκαναν δώρο το πρώτο δικό της Κόργκι, τη «Σούζαν».[225][226]
Η Βασίλισσα περνούσε τον περισσότερο χρόνο της στις 6 βασιλικές της κατοικίες: τα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ και το Κάστρο του Ουίνδσορ στο Λονδίνο, την Οικία Σάντριγχαμ στο Νόρφλοκ την οποία η βασιλική οικογένεια επισκέπτεται τα Χριστούγεννα, το Παλάτι Χόλιροουντ και το Κάστρο Μπαλμόραλ στη Σκωτία και το Κάστρο Χίλσμπορο που είναι η επίσημη κατοικία του Μονάρχη στη Βόρεια Ιρλανδία.[224][227] Σκηνές μιας χαλαρής, ανεπίσημης προσωπικής ζωής περιστασιακά γίνονταν γνωστές.[228]
Απεικονίσεις της βασιλείας της
Τη δεκαετία του 1950, στην αρχή της βασιλείας της, η Ελισάβετ αποτυπώνεται ως μια λαμπερή «παραμυθένια βασίλισσα».[229] Μετά την καταστροφή του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρξε μια εποχή ελπίδας, μια περίοδος προόδου και επιτευγμάτων, σηματοδοτώντας μια «νέα Ελισαβετιανή Εποχή».[230] Οι κατηγορίες του Τζον Γκριγκ το 1957 ότι οι ομιλίες της ακούγονταν σαν μιας «στενοκέφαλης μαθήτριας» αποτελούν ένα δείγμα εξαιρετικά σπάνιας αρνητικής κριτικής.[231] Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, οι προσπάθειες απεικόνισης μιας πιο σύγχρονης εικόνας της μοναρχίας εμφανίζονται στο τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ «Βασιλική Οικογένεια» και στην τηλεοπτική μετάδοση της αναγόρευσης του Καρόλου ως Πρίγκιπα της Ουαλίας.[232] Σε δημόσιες εμφανίσεις της, η Ελισάβετ προτιμούσε να φοράει κυρίως μονοχρώματα παλτά και διακοσμημένα καπέλα, τα οποία της επέτρεπαν να γίνεται εύκολα ορατή από το πλήθος.[233]
Κατά το Ασημένιο Ιωβηλαίο, το 1977, διεξήχθησαν πολυπληθείς και πραγματικά ενθουσιώδεις εορτασμοί [234], όμως κατά τη δεκαετία του 1980 η δημόσια κριτική κατά της βασιλικής οικογένειας αυξήθηκε, δεδομένου ότι η προσωπική και εργασιακή ζωή των παιδιών της Ελισάβετ βρέθηκε στο στόχαστρο των μέσων ενημέρωσης.[235][236]
Το 2016 ξεκίνησε η προβολή της τηλεοπτικής σειράς "The Crown" που σκιαγραφεί τη βασιλεία της Ελισάβετ Β'. Η σειρά έλαβε εξαιρετικά μεγάλη απήχηση.[237] Κατά τον ιστορικό Ρόμπερτ Λάσεϋ, «δεν υπάρχει αμφιβολία ότι επηρέασε τον τρόπο που εκλαμβάνουμε όλοι μας τη μοναρχία...Μετέτρεψε τη μοναρχία σε διασκέδαση αλλά ταυτόχρονα πιστεύω ότι έκανε τους ανθρώπους να εκτιμήσουν τόσο τις προκλήσεις όσο και τα πλεονεκτήματα κάποιου που είναι στη Βασιλική Οικογένεια».[238]
Κρατικές επισκέψεις
Κατά τη διάρκεια της εβδομηκονταετούς βασιλείας της η Ελισάβετ Β' πραγματοποίησε 265 επίσημες επισκέψεις σε τουλάχιστον 117 χώρες σύμφωνα με την Telegraph κάποιες από τις οποίες θεωρούνται αναμφισβήτητα ιστορικές.[239][240] Η Βασίλισσα βρέθηκε στην Γκάνα το 1961, 4 χρόνια μετά την ανεξαρτητοποίηση της χώρας από το Ηνωμένο Βασίλειο ενώ υπήρχαν ανησυχίες για την ασφάλειά της και ο ίδιος ο σερ Ουίνστον Τσώρτσιλ είχε εκφράσει τις επιφυλάξεις του για το ταξίδι στον τότε Πρωθυπουργό Μακμίλαν.[241] Οι επισκέψεις της στην Κίνα το 1986 και στην Ιρλανδία το 2011 ήταν οι πρώτες ενός Βρετανού Μονάρχη στις εν λόγω χώρες ενώ το 1979 έγινε η πρώτη γυναίκα-αρχηγός κράτους που επισκέφθηκε τη Σαουδική Αραβία.[242][243][244] Το τελευταίο της ταξίδι στο εξωτερικό ήταν στη Μάλτα το 2015.[245]
Ιδιαίτερη ήταν η σχέση της Βασίλισσας με τα κράτη της Κοινοπολιτείας, 14 από τα οποία, τα λεγόμενα Κοινοπολιτειακά Βασίλεια την αναγνώριζαν ως Μονάρχη.[246] Στον Καναδά λχ η Βασίλισσα ταξίδευσε 22 φορές (περισσότερες από κάθε άλλη χώρα) και στην Αυστραλία 16. Αξιομνημόνευτη είναι η παρουσία της στην Αυστραλία τo 1973 όταν είχε εγκαινιάσει την πασίγνωστη Όπερα του Σίδνεϊ.[247][248][249][250]
Καλλιτεχνικές απεικονίσεις
Η Ελισάβετ έχει απεικονιστεί σε διάφορα μέσα από πολλούς καλλιτέχνες, όπως οι ζωγράφοι Πιέτρο Ανιγκόνι, Πίτερ Μπλέικ, Τσίνουι Τσουκγούγκο-Ρόι, Τέρενς Κουένο, Λούσιαν Φρόιντ, Ρολφ Χάρις, Ντάμιεν Χιρστ, Τζούλιετ Πάνετ και Τάι-Σαν Σίρενμπεργκ.[251][252] Αξιοσημείωτοι φωτογράφοι της Ελισάβετ περιλαμβάνουν τους Σέσιλ Μπίτον, Γιουσούφ Καρς, Άνι Λίμποβιτς, Πάτρικ Άνσον, Τέρι Ο'Νιλ, Τζον Σουόνελ και Ντόροθι Γουάλντινγκ. Η πρώτη επίσημη φωτογραφία-πορτρέτο της Ελισάβετ τραβήχθηκε από τον Μάρκους Άνταμς το 1926.[253]
Οικονομικά στοιχεία
Η προσωπική περιουσία της Ελισάβετ αποτελεί αντικείμενο εικασιών για πολλά χρόνια. Το 1971, ο Τζοκ Κόλβιλ, πρώην ιδιωτικός γραμματέας της και διευθυντής της τράπεζάς της, Coutts, εκτίμησε την περιουσία σε 2 εκατομμύρια στερλίνες (περίπου 28 εκατομμύρια στερλίνες του 2019).[254][255] Το 1993, το Παλάτι του Μπάκιγχαμ διέψευσε δημοσιεύματα που ήθελαν τη Βασίλισσα να διαθέτει περιουσία ύψους 100 εκατομμυρίων στερλίνων.[256] Το 2002 η Ελισάβετ κληρονόμησε ένα κτήμα αξίας 70 εκατομμυρίων στερλινών από τη μητέρα της.[257] Η εφημερίδα The Sunday Times υπολόγισε το 2017 την περιουσία σε 360 εκατομμύρια στερλίνες, καθιστώντας την Ελισάβετ ως το 329ο πλουσιότερο πρόσωπο στο Ηνωμένο Βασίλειο.[258]
Η Βασιλική Συλλογή, η οποία περιλαμβάνει χιλιάδες ιστορικά έργα τέχνης και τα Βρετανικά Βασιλικά Κοσμήματα, δεν ανήκει προσωπικά στη Βασίλισσα, αλλά βρίσκεται στην ιδιοκτησία ειδικού εμπιστεύματος («τραστ»), όπως συμβαίνει και με τις επίσημες κατοικίες της (Παλάτι του Μπάκιγχαμ, Κάστρο Ουίνδσορ, Δουκάτο του Λάνκαστερ).[259][260][261] Το Σάντρινγκχαμ Χάουζ και το Κάστρο Μπαλμόραλ ανήκουν προσωπικά στη Βασίλισσα.[260] Οι Κτήσεις του Στέμματος - με περιουσία 12 δισεκατομμυρίων στερλινών το 2016 - βρίσκεται υπό τη διαχείριση εμπιστεύματος και δεν μπορεί να πωλήσει ή να βρεθεί υπό την άμεση διαχείριση της Βασίλισσας.[258][262]
Αρνητική κριτική
Η δημοτικότητά της κατρακύλησε στο χαμηλότερό της σημείο κατά τη δεκαετία του 1990. Υπό την πίεση της κοινής γνώμης, άρχισε να καταβάλλει φόρο εισοδήματος για πρώτη φορά, ενώ τα Ανάκτορα του Μπάκινγκχαμ άνοιξαν για το κοινό.[263] Η δυσαρέσκεια με τη μοναρχία έφτασε στο αποκορύφωμά της με το θάνατο της Νταϊάνα το 1997, αν και η προσωπική δημοτικότητα και υποστήριξη προς τη μοναρχία ανέκαμψε μετά το τηλεοπτικό διάγγελμα της Ελισάβετ προς το λαό πέντε ημέρες μετά το θάνατο της Νταϊάνα.[264]
Το Διαμαντένιο Ιωβηλαίο της Ελισάβετ Β΄ επικρίθηκε από αρκετούς μετά από την κριτική του Πίτερ Τάτσελ προς τη βασίλισσα, ο οποίος την κατηγορούσε ότι προσκαλούσε "τυράνους βασιλιάδες". Την ίδια στιγμή η Διεθνής Αμνηστία και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είχε κατηγορήσει τον βασιλιά του Μπαχρέιν και του Εσουατίνι, αλλά και ορισμένα μέλη των βασιλικών οικογενειών της Σαουδικής Αραβίας και του Κουβέιτ για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.[265]
Τον Φεβρουάριο του 2021, μια έρευνα του The Guardian αποκάλυψε ότι η Ελισάβετ Β΄ είχε χρησιμοποιήσει τις εξουσίες που της δίνει η αποκαλούμενη "Βασιλική Συναίνεση" για να επηρεάσει μυστικά τη διαδικασία ψήφισης διάφορων νόμων που μπορούσαν να έρθουν σε αντίθεση με τα συμφέροντα του βρετανικού στέμματος, ιδιαίτερα σε θέματα φορολογίας και πλούτου.[266] Για παράδειγμα, το 1968 η βασίλισσα ζήτησε αλλαγές σε ένα νόμο για την οδική ασφάλεια, ώστε να εξαιρούνται από αυτόν τα βασιλικά ακίνητα, ενώ το 1975 ζήτησε αλλαγές στο νόμο ενοικίασης της ιδιωτικής γης.[267] H Guardian επίσης ισχυρίστηκε ότι το νοικοκυριό της βασίλισσας απαγόρευσε να εργάζονται "έγχρωμοι μετανάστες και ξένοι" σε γραφειοκρατικούς λόγους, και ότι το νοικοκυριό της βασίλισσας πίεσε ώστε τα ακίνητα της βασίλισσας να εξαιρεθούν από ένα νόμο της δεκαετίας του 1960 για τις διακρίσεις στο χώρο εργασίας. Αυτή η εξαίρεση δεν επιτρέπει στις γυναίκες και στους έγχρωμους ανθρώπους που εργάζονται στο βασιλικό νοικοκυριό να το μηνύσουν για φυλετικές διακρίσεις εναντίον τους.[268] Το παλάτι του Μπάκιγχαμ αρνήθηκε ότι η βασίλισσα έκανε κάτι τέτοιο.[269]
Remove ads
- 21 Απριλίου 1926 – 11 Δεκεμβρίου 1936: Η Αυτής Βασιλική Υψηλότητα Πριγκίπισσα Ελισάβετ της Υόρκης
- 11 Δεκεμβρίου 1936 – 20 Νοεμβρίου 1947: Η Αυτής Βασιλική Υψηλότητα Η Πριγκίπισσα Ελισάβετ
- 20 Νοεμβρίου 1947 – 6 Φεβρουαρίου 1952: Η Αυτής Βασιλική Υψηλότητα Η Πριγκίπισσα Ελισάβετ, Δούκισσα του Εδιμβούργου
- 6 Φεβρουαρίου 1952 – 8 Σεπτεμβρίου 2022: Η Αυτής Μεγαλειότητα Η Βασίλισσα
Η Ελισάβετ έφερε διάφορους τίτλους και επίτιμες στρατιωτικές θέσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο και στα υπόλοιπα βασίλεια της Κοινοπολιτείας. Ήταν επικεφαλής σε πολλά βασιλικά τάγματα, ενώ και η ίδια έχει λάβει διακρίσεις και βραβεία από όλο τον κόσμο. Σε κάθε βασίλειο έφερε ένα ξεχωριστό τίτλο που ακολουθούσε μία μια κοινή φόρμουλα: «Βασίλισσα της Τζαμάικας και των άλλων βασιλείων και εδαφών της» στη Τζαμάικα, «Βασίλισσα της Αυστραλίας και των άλλων βασιλείων και εδαφών της» στην Αυστραλία κλπ. Στα Νησιά της Μάγχης και στη Νήσο Μαν, που αποτελούν Κτήσεις του Στέμματος και όχι ξεχωριστά βασίλεια, ήταν γνωστή ως Δούκισσα της Νορμανδίας και Λαίδη του Μαν αντίστοιχα. Πρόσθετοι τίτλοι περιελάμβαναν το Προστάτης της Πίστης και Δούκισσα του Λάνκαστερ. Όταν κάποιος συνομιλούσε με τη Βασίλισσα, η πρακτική ήταν να απευθύνεται προς εκείνη με τον τίτλο «Μεγαλειοτάτη» και στη συνέχεια με το «Κυρία».[270]
Θυρεοί
Από τις 21 Απριλίου 1944 μέχρι την ενθρόνισή της, ο θυρεός της Ελισάβετ αποτελούνταν από ένα ρόμβο που έφερε το βασιλικό θυρεό του Ηνωμένου Βασιλείου, διαφοροποιούμενο ως προς μια ζώνη αργύρου, η οποία στο κεντρικό σημείο έφερε ένα ρόδο των Τυδώρ και στα δύο ακριανά σημεία το σταυρό του Αγίου Γεωργίου. Μετά την ενθρόνισή της, κληρονόμησε τους διάφορους θυρεούς που κατείχε ο πατέρας της ως μονάρχης. Η Βασίλισσα διαθέτει επίσης βασιλικά οικόσημα και προσωπικές σημαίες για χρήση στο Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά, την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία, την Τζαμάικα, τα Μπαρμπάντος και αλλού.[271]
Θυρεός των ετών 1944–1947
Θυρεός των ετών 1947–1952
Θυρεός από το 1952 της Αγγλίας, Ουαλίας και Βόρειας Ιρλανδίας
Θυρεός από το 1952 της Σκωτίας
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
Remove ads
| Εδουάρδος Ζ΄ του Ηνωμένου Βασιλείου | ||||||||||||||||
| Γεώργιος Ε΄ του Ηνωμένου Βασιλείου | ||||||||||||||||
| Αλεξάνδρα της Δανίας | ||||||||||||||||
| Γεώργιος ΣΤ΄ του Ηνωμένου Βασιλείου | ||||||||||||||||
| Φραγκίσκος δούκας του Τεκ | ||||||||||||||||
| Μαίρη του Τεκ | ||||||||||||||||
| Μαίρη Αδελαΐδα του Κέιμπριτζ | ||||||||||||||||
| Ελισάβετ Β΄ του Ηνωμένου Βασιλείου | ||||||||||||||||
| Κλωντ Μπόουζ-Λίον, 13ος κόμης του Στράθμορ και Κίνγκχορν | ||||||||||||||||
| Κλωντ Μπόουζ-Λίον, 14ος κόμης του Στράθμορ και Κίνγκχορν | ||||||||||||||||
| Φράνσις-Ντόρα Σμιθ | ||||||||||||||||
| Βασιλομήτωρ Ελισάβετ του Ηνωμένου Βασιλείου | ||||||||||||||||
| Κάρολος Κάβεντις-Μπέντινκ | ||||||||||||||||
| Σεσίλια Κάβεντις-Μπέντινκ | ||||||||||||||||
| Καρολίνα-Λουίζα Μπάρναμπυ | ||||||||||||||||
Η Βασίλισσα Ελισάβετ Β΄ και ο Πρίγκιπας Φίλιππος της Ελλάδας το 1953.
Η Ελισάβετ Β΄ σε γραμματόσημο της Κύπρου.
- Crawford, Marion (2003). «Hachette The Little Princesses: The Story of the Queen's Childhood by her Nanny, Marion Crawford». ISBN 978-0312312152
- Bond, Jennie (2006). Elizabeth: Eighty Glorious Years. London: Carlton Publishing Group. ISBN 10-1-8442-360-7; 13-978-1-8442-360-9
- Brandreth, Gyles (2004). Philip and Elizabeth: Portrait of a Marriage. London: Century. ISBN 0-7126-6103-4
- Roberts, Andrew (2000). The House of Windsor. (Edited by Antonia Fraser) London: Cassell & Co. ISBN 0-304-35406-6
- Shawcross, William (2002). Queen and Country. Toronto: McClelland & Stewart. ISBN 0-7710-8056-5
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads