Першая інтэрвенцыя ў Лівіі

Асноўны артыкул: Грамадзянская вайна ў Лівіі

Інтэрвенцыя ў Лівіі — ваеннае ўмяшанне сіл міжнароднай кааліцыі ў грамадзянскую вайну ў Лівіі ў 2011 г., санкцыянаванае Рэзалюцыяй Савета Бяспекі ААН 1973, прынятай 17 сакавіка 2011 года^[30], якая дэкларуе абарону мірных жыхароў як мэту ўмяшання (гл. Гуманітарная інтэрвенцыя) і дае права знішчаць любыя войскі, што ўяўляюць пагрозу для паўстанцаў, толькі з дапамогай удараў з паветра.^[31].

Інтэрвенцыя ў Лівіі
Асноўны канфлікт: Грамадзянская вайна ў Лівіі (2011)
Ваенныя дзеянні кааліцыі
Дата	19 сакавіка 2011 — 31 кастрычніка 2011[1]
Месца	Лівія
Прычына	Грамадзянская вайна ў Лівіі
Вынік	Ваенная перамога НАТА: Звяржэнне і забойства Муамара Кадафі Скасаванне Джамахірыі, абвяшчэнне Лівійскай Рэспублікі Стратэгічны правал НАТА: Крах лівійскай дзяржаўнасці, працяг грамадзянскай вайны і рост уплыву ісламісцкіх тэрарыстычных арганізацый у Лівіі[2]
Праціўнікі
НАТА: Францыя ЗША Вялікабрытанія Італія Данія Іспанія Канада Бельгія Грэцыя Нарвегія (да 1 жніўня[3]) Румынія Балгарыя Нідэрланды Турцыя Швецыя Катар ААЭ Іарданія Ваенная падтрымка: Нацыянальны пераходны савет Лівіі Егіпет[4] Туніс Заходнія ваенныя інструктары[5] Замежныя найміты Прыхільнікі Муамара Кадафі Узброеныя сілы Лівіі Ваенізаваныя фармаванні Лівійскія плямёны Замежныя найміты Ваенная падтрымка:  Беларусь Ваенныя саветнікі і ваенспецы[6][7][8] Галоўнае разведвальнае ўпраўленне[6][9] Снайперы[10] Найміты з індывідуальнымі кантрактамі[6][11] Былыя байцы 334-га асобнага атрада 5-й абрспец[6][7] Тэхнічныя работнікі[8]
Камандуючыя
Шарль Бушар[12] Нікаля Сарказі Франсуа Фіён Эдуар Гіё Дэвід Кэмеран Дэвід Рычардс Барак Абама Картэр Хэм Сэмюэл Лаклір Муамар Кадафі † Хаміс Кадафі Саіф аль-Іслам Кадафі Абу-Бакр Юніс Ябр †
Сілы бакоў
5 600 вайскоўцаў НАТА[13][14], да 200 самалётаў[14], да 20 караблёў, 20 подводных лодак[15], некалькі сотняў вайскоўцаў Катара[16], каля 30 000 паўстанцаў[17] каля 30 000 праўрадавых вайскоўцаў і апалчэнцаў[18], каля 500 беларускіх ваенных саветнікаў і наймітаў[6]
Страты
1 F-15E (небаявая страта)[19], 1 беспілотнік MQ-8 збіты[20], 21-35 забітых байцоў SAS[21][22], 1 брытанскі лётчык загінуў у ДТЗ у Італіі[23], 3 галандскіх ваеннаслужачых былі ўзяты ў палон[24]. 1 900 адзінак тэхнікі знішчаны або пашкоджаны, 600 адзінак артылерыі знішчаны або пашкоджаны, 16 адзінак авіяцыі знішчаны або пашкоджаны, каля 440 будынкаў (уключаючы грамадзянскія) знішчаны пры налётах, вялікая колькасць забітых сярод салдат рэгулярнай арміі, апалчэнцаў і мірных жыхароў.[25][26]
Агульныя страты
Страты сярод мірных грамадзян: 718 загінулі[27] (дадзеныя лівійскага ўрада) 1 400 загінулі[28] (дадзеныя лівійскага адзялення МКЧК) 40 000 загінулі[29] (іранскія дадзеныя)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Віцэ-адмірал ВМС ЗША Уільям Гортні заявіў, што амерыканская частка аперацыі будзе мець назву «Світанак адысеі» (англ.: «Odyssey Dawn»). Іншыя дзяржавы на фоне аперацыі кааліцыйных сіл праводзілі свае (нацыянальныя) аперацыі.^[32]

31 кастрычніка 2011 года ваенная аперацыя сіл НАТА ў Лівіі была афіцыйна завершана.^[1]

Перадгісторыя

Пасля дзяржаўнага перавароту 1969 года і прыходу да ўлады Муамара Кадафі пачалося шматгадовае ідэалагічнае, палітычнае і часам ваеннае супрацьстаянне паміж Лівіяй і Захадам, якое заключалася ў адрозненні сістэм, незадаволенасці ЗША і іх саюзнікаў пераследам дысідэнтаў і супрацоўніцтвам лівійскіх уладаў з радыкальнымі ісламістамі^[33], а лівійскіх ўладаў — «агрэсіўнай імперыялістычнай палітыкай» заходніх дзяржаў^[34]. За гэта Лівія была аднесена да так званай «Восі зла»^[35], у якую ўваходзяць краіны, чыя палітыка выклікае крайнюю занепакоенасць у Злучаных Штатаў. Непасрэдна Францыя заставалася незадаволенай уладамі краіны пасля таго, як яны здзейснілі ўварванне ў яе былую калонію — Чад. Яна таксама актыўна спрабавала перашкодзіць планам Кадафі па стварэнні агульнаафрыканскай валюты, якая магла б выцесніць грашовую сістэму, завязаную на Парыж^[36]. Супярэчнасці з Вялікабрытаніяй бяруць карані з канфлікту ў Паўночнай Ірландыі, калі Лівія падтрымала ірландскіх нацыяналістаў^[37]. Складанымі заставаліся адносіны з арабскімі манархіямі, якіх Муамар Кадафі абвінавачваў у дапамаганні ЗША і Вялікабрытаніі^[38].

Лідар Лівіі Муамар Кадафі ў інтэрв’ю RT у сакавіку 2011 года сказаў, што штуршком для замежнай інтэрвенцыі сталі фэйкавыя навінавыя паведамленні. Распаўсюджваннем непраўдзівых звестак пра лівійскія падзеі, па заяве палітыка, займалася «Аль-Каіда», што з’яўлялася адной з ключавых арганізацый у паўстанцкім руху. Менавіта навінавыя рэпартажы аб сітуацыі ў краіне падштурхнулі НАТА да ажыццяўлення аперацыі. У той жа час, на думку Кадафі, Захад не быў зацікаўлены ў дэстабілізацыі сітуацыі ў краіне, паколькі падтрымліваў стабільнасць рэгіёну і існы дэмакратычны парадак у Джамахірыі, лічачы яе бар’ерам для афрыканскай міграцыі ў Еўропу. Паводле яго пункту гледжання, ЗША і іх саюзнікі зрабілі выбар у бок сілавога вырашэння праблемы спантанна і не былі звязаны з падрыхтоўкай лютаўскіх беспарадкаў^[39].

У 2016 годзе Дзярждэп апублікаваў шэраг лістоў Хілары Клінтан, якая падчас інтэрвенцыі займала пасаду Дзяржаўнага сакратара. Там згадвалася, што Лівія мае буйныя залатыя і нафтавыя запасы. Як мяркуецца, менавіта гэтыя фактары маглі негатыўна адбіцца на стане амерыканскага долара^[40][41].

Зараджэнне інтэрвенцыі

21 лютага 2011
Пасол Лівіі Ібрагім Дабашы, які перайшоў на бок апазіцыі ўлады Кадафі, звярнуўся да ААН з просьбай устанавіць забарону на палёты на тэрыторыі Лівіі, каб адрэзаць Трыпалі (галоўны горад сіл Кадафі) ад паставак зброі і наймітаў, а таксама засцерагчы грамадзянскае насельніцтва ад паветраных удараў^[42].

28 лютага 2011
Прэм’ер-міністр Вялікабрытаніі Дэвід Кэмеран выступіў з ідэяй стварэння беспалётнай зоны над Лівіяй для прадухілення перакідання наймітаў Кадафі і выкарыстання самалётаў і верталётаў супраць грамадзянскага насельніцтва^[43].

1 сакавіка 2011
Караблі ВМС ЗША «Энтерпрайз» і «Маунт-Уітні» змянілі сваю дыслакацыю, узяўшы курс да Лівіі. Палкоўнік Дэйв Лапа, прадстаўнік Пентагона, паведаміў, што войскі праводзіць перадыслякацыю сіл для таго, каб быць гатовымі да магчымай аб’явы беспалётнай зоны^[44].

7 сакавіка 2011
Прадстаўнік ад ЗША ў НАТА Іва Далдэр заявіў, што НАТА будзе сачыць за баявымі дзеяннямі ў Лівіі кругласутачна з дапамогай самалётаў Boeing E-3 Sentry. У той жа дзень ананімная крыніца заявіла, што Вялікабрытанія і Францыя ўжо склалі рэзалюцыю аб стварэнні беспалётнай зоны, якая будзе разглядацца ў ААН у той жа тыдзень. Савет супрацоўніцтва арабскіх дзяржаў Персідскага заліва таксама заклікаў Савет Бяспекі ААН ужыць усе меры для абароны грамадзянскага насельніцтва Лівіі.

9 сакавіка 2011
Мустафа Мухамад Абд-аль-Джаліль, які ўзначальваў Нацыянальны Пераходны Савет Лівіі, папрасіў сусветнаю супольнасць неадкладна стварыць беспалётную зону над Лівіяй, сказаўшы, што любое прамаруджванне павялічвае колькасць ахвяр^[45]. Праз тры дні ён заявіў, што калі зона не будзе ўстаноўлена, то ў Лівіі здарыцца катастрофа. Войскi Кадафі возьмуць ў Бенгазі і знішчыць паўмільёна чалавек^[46].

12 сакавіка 2011
Ліга арабскіх дзяржаў таксама заклікала ААН да стварэння беспалётнай зоны для абароны грамадзянскага насельніцтва.

15 сакавіка 2011
Пасол Лівана ў ААН Наваф Салам унёс на разгляд рэзалюцыю, падтрыманую Вялікабрытаніяй і Францыяй^[47].

16 сакавіка 2011
Лівійскае кіраўніцтва заявіла, што адвернецца ад супрацоўніцтва з заходнімі кампаніямі ў нафтавай сферы^[48], тады як мяцежнікі заявілі пра тое, што яны аддадуць нафту сваім замежным саюзнікам^[49].

17 сакавіка 2011
Савет Бяспекі прыняў рэзалюцыю дзесяццю галасамі «за». Бразілія, Расія, Кітай, Індыя і Германія ўстрымаліся. Бразілія, Расія, Кітай і Індыя не падтрымлівалі ваенную аперацыю супраць суверэннай краіны, тады як ФРГ не хацела ўдзельнічаць у якой бы там ні было ваеннай аперацыі супраць Лівіі, але лічыла, што нешта варта рабіць^[50][51][52]. Найбольш актыўнымі ў прыняцці рэзалюцыі ў тэрміновым парадку апынуліся Францыя і Вялікабрытанія, таксама ішла падтрымка ад ЗША і Лівана^[53][54].

Падрыхтоўка

Начальнік штаба ВМС ЗША адмірал Гэры Рафхед адзначыў, што да моманту прыняцця СБ ААН рэзалюцыі аб абароне грамадзянскага насельніцтва Лівіі амерыканскі флот ужо быў гатовы да правядзення баявых аперацый^[55].

24 сакавіка ЗША пачалі перакідку больш за 4 тысячы марскіх пяхотнікаў ў раён Міжземнага мора^[56].

У канцы сакавіка ў расійскіх СМІ друкавалася заява неназванай крыніцы ў расійскай разведцы пра тое, што наземная аперацыя можа пачацца ў канцы красавіка ці пачатку мая^[57].

Аперацыя па ўвядзенні беспалётнай зоны актыўна абмяркоўвалася ў НАТА Вялікабрытаніяй і Францыяй у канцы лютага—пачатку сакавіка.

ЗША выступілі ў падтрымку магчымай рэзалюцыі значна пазней, бо спачатку не жадалі ўмешвацца ў сітуацыю вакол Лівіі з-за складаных адносін з арабскімі краінамі. Аднак пасля таго, як Ліга арабскіх дзяржаў выступіла за стварэнне беспалётнпй зоны (у прыватнасці, ідэю падтрымалі Ліван, ААЭ і Катар), амерыканцы сталі прымаць больш актыўны ўдзел у абмеркаванні магчымай аперацыі.

Інтэрвенцыя

Запуск ракет «Тамагаўк» з карабля USS Barry (DDG 52), 19 сакавіка.

F-16 ВПС США вылятая з базы Spangdahlem, Германія, 20 сакавіка.

Верталёт Aérospatiale AS.365 Dauphin ВМФ Францыі прызямляецца на борце USS Mount Whitney (LCC-JCC 20), 21 сакавіка.

19 сакавіка ў 16:00 па GMT 19 самалётаў ВПС Францыі вылецелі ў зону Бенгазі з заяўленай мэтай «абароны насельніцтва горада ад сіл Кадафі». У 16:45 і 16:59 самалёты знішчылі некалькі адзінак бранятэхнікі^[58]. У той жа дзень баявыя вылеты пачалі здзяйсняць амерыканскія і брытанскія самалёты. Абстрэл ракетамі «Тамагаўк» (114 штук) па сістэмах СПА таксама здзейснілі брытанскія і амерыканскія караблі і падлодкі^[59]. Удары кааліцыі нанесены па грамадзянскіх і ваенных аб’ектах у буйных гарадах, у тым ліку Трыпалі, Бенгазі, Сірт, Тархуна, Мамура, Зуварэ, і нафтасховішчах у раёне Місураты, у выніку чаго там успыхнулі пажары.

20 сакавіка ВПС заходняй кааліцыі нанеслі авіяцыйныя і ракетныя ўдары па сталіцы Лівіі — Трыпалі. Таксама амерыканскія і брытанскія самалёты працягнулі бамбіць войскі Кадафі, паведамлялася пра знішчэнне 70 адзінак баявой тэхнікі. Сярод забітых былі і грамадзянскія асобы. У аперацыях 20 сакавіка таксама прынялі ўдзел самалёты Італіі і Даніі.

Тым часам была ўсталявана марская блакада Лівіі шляхам пастаноўкі на рэйд больш за 20 баявых караблёў і падводных лодак краін заходняй ваеннай кааліцыі^[60].

21 сакавіка да інтэрвенцыі далучыліся Іспанія і Канада, чые баявыя самалёты здзейснілі ў той дзень свае першыя авіяналёты^[61][62]. Паралельна з амерыканскіх караблёў было здзейснена больш за дзесяць залпаў ракетамі. Адна з ракет знішчыла рэзідэнцыю Кадафі ў Трыпалі.

21 сакавіка французскі авіяносец прыбыў у зону баявых дзеянняў, палубныя самалёты пачалі здзяйсняць баявыя вылеты. Францыя пашырыла свой кантынгент, накіраваўшы дадатковыя 2 Mirage 2000-5 і 2 Mirage 2000D на ваенную базу ў Італіі.

Вечарам гэтага дня знішчальнік-бамбардзіроўшчык ВПС ЗША F-15E, які выляцеў з авіябазы Авіяна (Італія), пацярпеў крушэнне з-за механічнай няспраўнасці ў 40 кіламетрах на паўднёвы-захад ад горада Бенгазі. Абодва члена экіпажа катапультаваліся. Пілотаў хутка эвакуіравалі.

23 сакавіка камандуючы ВПС Вялікабрытаніі Грэг Бэгвел заявіў, што ВПС Лівіі больш не існуюць як баяздольная арганізацыя. Неглядзячы на гэтае паведамленне, лівійская авіяцыя яшчэ працягвала выконваць баявыя задачы^[63].

У ноч з 23 па 24 сакавіка сіламі 6 знішчальнікаў (2х Rafale і 4х Mirage 2000D) ВПС і ВМС Францыі, узброенымі ракетамі SCALP GP, праведзены налёт на лівійскую авіябазу за 250 кіламетраў на поўдзень ад узбярэжжа Міжземнага мора^[64]. Каля 14:30 CET самалётамі Rafale і Mirage 2000 у ходзе патрулявання паветранай прасторы Лівіі быў знойдзены самалёт лівійскіх ВПС Г-2 «Галеб». Адразу пасля яго прызямлення на авіябазе блізу горада Місурата ён быў знішчаны ракетай «паветра-зямля». Тым часам ВПС Нарвегіі далучыліся да аперацыі «Рассвет Адысеі» і перадалі пад аператыўнае кіраўніцтва ВПС ЗША шэсць знішчальнікаў F-16, якія базаваліся на авіябазе Суда, Крыт, Грэцыя. У той жа дзень ВМФ Вялікабрытаніі нанеслі ракетамі «Тамагаўк», запушчанымі з борта падлодкі HMS Triumph, удары па мэтам СПА Лівіі^[65]. Таксама самалёты кааліцыі нанеслі бомбавы ўдар па авіябазе Себха за 620 кіламетраў на поўдзень ад Трыпалі^[66].

На наступны дзень два Tornado ВПС Вялікабрытаніі і знішчальнікі ВПС Францыі сумесна знішчылі 7 танкаў Т-72 кадафістаў блізу горада Адждабія. Катарскія Mirage 2000, якія далучыліся да аперацыі «Світанак адысеі», і самалёты французскіх ВПС здзейснілі сумесныя разведвальныя палёты ў раёне гарадоў Місурата, Эль-Зінтан, Сірт і Адждабія. Чатыры Mirage 2000Ds ВПС Францыі знішчылі артылерыйскую батарэю ўрадавай арміі ў раёне горада Адждабія. 3 бомбы з лазерным навядзеннем былі скінуты з двух F-16 ВПС Нарвегіі супраць лівійскіх танкаў.

26 сакавіка ВПС Францыі нанеслі некалькі паветраных удараў па мэтам у раёне гарадоў Эль-Зінтан і Місурата, знішчыўшы на стаянках па меншай меры 5 лёгкіх штурмавікоў Г-2 «Галеб» і два ўдарныя верталёты Мі-35.

27 сакавіка знішчальнікі F-16 ВПС Даніі знішчылі некалькі установак САУ на поўдзень ад Трыпалі. Тым часам чатыры CF-18 Hornet ВПС Канады знішчылі склад з узбраеннем у 92 кіламетрах на поўдзень ад Місураты.

Раніцай 28 сакавіка знішчальнікі Panavia Tornado ВПС Вялікабрытаніі знішчылі два лівійскіх танка і дзве бронемашыны каля Місураты. На працягу раніцы самалёты ВПС Вялікабрытаніі атакавалі склады з узбраеннем каля горада Себха на поўдні Лівіі^[67].

29 сакавіка цяжкаўзброены AC-130 і штурмавік A-10 Thunderbolt II уключыліся ў аперацыю «Світанак Адысеі», атакаваўшы наземныя сілы Муамара Кадафі. Акрамя таго, два бамбардзіроўшчыка B-1 ВПС ЗША вылецелі з авіябазы Элсварт і нанеслі ўдар па невядомых мэтам у Лівіі^[68].

30 сакавіка самалёты міжнароднай кааліцыі нанеслі ўдар па калоне лівійскіх урадавых войскаў, якія надыходзялі ў напрамку горада Адждабія^[69].

2 красавіка заходняя кааліцыя выпадкова нанесла авіяўдар па групе апазіцыянераў на ўсходняй ускраіне лівійскага горада Марса-эль-Брэга, знішчыўшы пры гэтым не менш за дзесяць праціўнікаў урада Кадафі^[70].

8 красавіка самалёты НАТА нанеслі ракетныя ўдары па ваенных арсеналах кадафістаў. Бамбардзіроўцы падвергнуліся ваенныя склады, размешчаныя за 15 кіламетраў на паўднёвы ўсход ад горада Зінтан. Як паведаміў адзін з жыхароў горада, у дадзеным раёне адбылося не менш за 14 выбухаў, пачаўся моцны пажар. Пасля ракетнага ўдару, нанесенага авіяцыяй НАТА, паўстанцы паспрабавалі наблізіцца да складоў, каб ацаніць вынікі бамбардзіроўкі, аднак лаяльныя Кадафі вайскоўцы не далі ім наблізіцца, адкрыўшы агонь з гранатамётаў^[71].

10 красавіка авіяцыя краін НАТА падбіла 25 танкаў урадавых войскаў у Лівіі.

25 красавіка ў выніку налётаў авіяцыі НАТА на Трыпалі пашкоджана рэзідэнцыя Кадафі^[72].

У ноч з 30 красавіка на 1 мая малодшы сын Кадафі Сейф аль-Араб і трое ўнукаў загінулі ў выніку авіяўдару ВПС НАТА па Трыпалі^[73][74].

5 мая, у выніку налёту авіяцыі НАТА, было знішчана некалькі верталётаў узброеных сіл Лівіі падчас іх перавозкі^[75].

10 мая ў 2 гадзіны ночы па мясцовым часе авіяцыя НАТА нанесла серыю ўдараў па Трыпалі. Паведамлялася, што меркаванай мэтай авіяўдараў была рэзідэнцыя Кадафі. У выніку нападаў былі пашкоджаны некалькі будынкаў, якія не мелі ваеннага прызначэння^[76].

Ноччу 20 мая сілы НАТА нанеслі авіяўдар па 8 караблям у партах Трыпалі, Аль-Хумса і Сірта. Праз два дні авіяцыя Паўночнаатлантычнага альянсу рэалізавала авіяўдары па порце Трыпалі і па раёне Баб аль-Азіза^[77].

24 мая авіяцыя НАТА правяла ў Трыпалі шырокамаштабную бамбардзіроўку, паведамляецца аб мінімум 20 авіяўдарах і 150 пацярпелых. Увечары таго ж дня ў Трыпалі былі чутны выбухі ад яшчэ 6 авіяўдараў. Наступныя авіяўдары па сталіцы краіны былі здзейснены 28 мая і 2 чэрвеня.

4 чэрвеня ў 18:30 ВПС НАТА нанеслі авіяўдары па ўсходнім прыгарадзе Лівіі — Таджура, дзе знаходзілася ваенная база Кадафі^[78].

7 чэрвеня інтэрвентамі было здзейснена каля 60 авіаналётаў на Трыпалі^[79]. У гэты дзень Кадафі выступіў са зваротам да народу^[80]. На наступны дзень прашлі новыя бамбардзіроўкі сталіцы^[81].

15 чэрвеня, пасля перапынку, пачаліся новыя бамбардзіроўкі Трыпалі^[82].

16 чэрвеня заходняя кааліцыя выпадкова нанесла ўдар па сілах паўстанцаў^[83].

19 чэрвеня, падчас чарговай бамбардзіроўкі Трыпалі сіламі заходняй кааліцыі, загінула 7 мірных жыхароў^[84].

28 чэрвеня ўлады ФРГ заявілі, што гатовы пастаўляць НАТА для вайны ў Лівіі дэталі для бомбаў, боепрыпасы і тэхнічныя сродкі^[85].

1 жніўня Нарвегія спыніла свой удзел у ваеннай аперацыі ў Лівіі.

20 кастрычніка адбылося забойства Муамара Кадафі.

31 кастрычніка абвешчана аб завяршэнні ваеннай аперацыі НАТА і саюзнікаў на тэрыторыі Лівіі.

Дапамога Беларусі ўраду Кадафі

Асноўны артыкул: Беларусы ў лівійскім канфлікце

Афіцыйна Рэспубліка Беларусь падтрымлівала ўлады Лівіі дыпламатычна і не заяўляла аб садзейнічанні сваіх вайскоўцаў у барацьбе з інтэрвентамі, акрамя таго, МУС Беларусі адмаўляў удзел рэспублікі ў грамадзянскай вайне^[86][87]. Адкак з самага пачатку канфлікту перыядычна выдаваліся паведамленні аб пастаўках зброі, дзейнасці беларускіх вайсковых саветнікаў і наймітаў^[6][7][10].

Па звестках SIPRI і іншых заходніх крыніц, 15 лютага з Баранавічаў у Лівію вылецеў транспартнік Іл-76^[88]. Згодна з іх здагадкамі, самалёт вёз зброю для войскаў Кадафі. На думку беларускага ваеннага аналітыка Аляксандра Алесіна, адпраўка ў краіну якой-небудзь зброі немэтазгодна, паколькі лівійская армія на той момант была добра забяспечана. Значна большую неабходнасць, як заявіў аглядальнік, прадстаўлялі ваенныя спецыялісты і рамонтнікі, якія б падтрымлівалі баяздольнасць тэхнікі і яе рамонт^[8].

25 лютага ў заходніх СМІ з’явілася інфармацыя, што ў падаўленні вулічных беспарадкаў удзельнічаюць беларускія, а таксама сербскія, украінскія і румынскія найміты. Замежныя байцы пілатуюць баявую авіяцыю, абстрэльваючы апазіцыю і таксама праводзячы патруляванне і зачыстку вуліц на аўтамабілях^[89].

6 красавіка выданне «Комсомольская правда» апублікавала артыкул аб дапамозе беларускіх ваенных саветнікаў і наймітаў урадавым сілам, асабліва ў частцы ўстойлівасці замежнай інтэрвенцыі. Як паведамлялася, ваенныя рэспублікі пераканалі лівійцаў аддаць перавагу ўзброеным пікапам замест класічнай бранятэхнікі, а таксама ўвесці ў тактыку некаторыя элементы партызанскай вайны, тым самым знізіўшы эфектыўнасць авіяўдараў НАТА і павялічваючы мабільнасць урадавых сіл. Дзякуючы іх садзейнічанню, у канцы сакавіка—пачатку красавіка армія Кадафі нават здолела перайсці ў контрнаступленне. Як заявіў саветнік пасольства Беларусі ў Трыпалі Георгій Грамыка, да грамадзянскай вайны і замежнай інтэрвенцыі ў краіне знаходзіўся кантынгент з 500 беларускіх інструктараў і ваенспецаў (з пачаткам баявых дзеянняў частку з іх эвакуіравалі). Ваенныя займаліся падрыхтоўкай сілавікоў, рамонтам і эксплуатацыяй ваеннай тэхнікай. «Комсомольская правда» казала і пра наёмнікаў з індывідуальнымі кантрактамі, і пра былых байцоў 334-га атрада. Некаторыя з іх, як мяркуецца, праходзілі падрыхтоўку на расійскіх базах спецназа і ўдзельнічалі ў вайне ў Афганістане^[6].

Зноў аб беларускім ўдзеле загаварылі ў жніўні—верасні, калі ўсплыла інфармацыя аб знаходжанні беларускаў, у тым ліку снайпераў^[10], на паўночным захадзе краіны, дзе яны магчыма маглі ўступіць у прамыя сутыкнення са спецпадраздзяленнямі НАТА, ААЭ і Катара^[90]. Чацвёра грамадзян Беларусі (Валерый Гардзіенка, Ігар Едзімічаў, Фёдар Труфанаў^[91] і Вячаслаў Качура^[7]) нават трапілі ў палон да паўстанцаў у Трыпалі, дзе былі асуджаны на 10 гадоў пазбаўлення волі за супрацоўніцтва з лаялістамі^[11]. Пасродкам доўгіх перамоваў удалося дамагчыся датэрміновага вызвалення беларускіх грамадзян, апошні з якіх, Качура, пры садзейнічанні кіраўніка Чачні Рамзана Кадырава, вярнуўся дадому ў 2018 годзе. Ён жа быў раней начальнікам штаба 334-га асобнага атрада спецпрызначэння^[7].

Выкарыстанне зброі са збедненым уранам

У ліпені 2018 года ўрад нацыянальнай згоды Лівіі абвінаваціў блок НАТА ў выкарыстанне зброі са збедненым уранам, калі лівійскія медыкі высветлілі, што за апошнія гады ў краіне рэзка вырасла колькасць анкалагічных захворванняў менавіта ў тых месцах, якія падвяргаліся бамбардзіроўкам у 2011 годзе^[92]. Улады мелі намер звярнуцца ў МАГАТЭ і іншыя міжнародныя арганізацыі па дапамогу ў правядзенні дбайных даследаванняў прысутнасці збедненага ўрану і ў раёнах Лівіі, якія падвергліся авіяналётам. Першыя паведамленні аб выкарыстанні збедненага ўрану ў лівійскім канфлікце з’явіліся яшчэ ў красавіку 2011 года. Па сведчанні незалежнай групы навукоўцаў, якія тады працавалі ў Лівіі, у гэтай краіне былі знойдзены сляды збедненага ўрану. Імі быў зафіксаваны павышаны ўзровень радыяцыі ў варонках ад бомбаў і на аскепках снарадаў, якія заставаліся пасля авіяўдараў НАТА^[93].

Афіцыйныя прадстаўнікі Паўночнаатлантычнага альянсу абвяргаюць любую інфармацыю пра ўжыванне забароненых рэчываў у канфлікце ў Лівіі.

Гл. таксама

• Аперацыя «Odyssey Dawn»
• Рэзалюцыя Савета Бяспекі ААН 1973
• Другая інтэрвенцыя ў Лівіі

Зноскі

1. НАТО завершает миссию в Ливии.
2. Obama's Libya Debacle. How a Well-Meaning Intervention Ended in Failure // Foreign Affairs, 2015
3. Нарвегія завяршыла сваё ўдзелы ў ваеннай аперацыі НАТО ў Лівіі — Навіны Палітыкі. Навіны@Mail.ru Архівавана 26 сакавіка 2017.
4. Egypt Said to Arm Libya Rebels — WSJ.com
5. Тэлежурналісты выкрылі Захад: насуперак забароне ААН, у Лівіі дзейнічае яго спецпрызн
6. На стороне Каддафи воюют белорусские партизаны(недаступная спасылка) — Комсомольская правда, 6 апреля 2011
7. Источник: освобожденный из плена в Ливии белорусский военный прибыл в Минск
8. Какие последствия могут иметь скандалы с поставками оружия?
9. Летало ли белорусское оружие в Ливию и Кот-д'Ивуар? Архівавана 30 лістапада 2018. // TUT.BY, 2 марта 2011
10. Белорусские снайперы защищали Каддафи в Ливии? (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 24 ліпеня 2020. Праверана 16 сакавіка 2020.
11. Суд над русскими «наемниками» в Ливии возмутил Москву // RT, 5 июня 2012
12. Canadian to lead NATO’s Libya mission — World — CBC News
13. Франция приветствует посредничество России и АС в Ливии / РИА Новости
14. О международной военной операции в Ливии / Институт Ближнего Востока
15. «Одиссея. Рассвет»: Ливию утюжат бомбами и ракетами / СвободнаяПресса
16. Катар признал участие своей армии в ливийской войне — km.ru
17. http://www.aljazeera.com/blogs/africa/2011/03/18951.html Архівавана 10 жніўня 2018.
18. «Gadhafi Asks Obama To Call Off NATO Military Campaign»// CTV News^[en], 6 April 2011. Retrieved 27 August 2011.
19. Американский истребитель F-15E разбился в Ливии / Forbes
20. "U.S. Navy Drone Missing over Libya Was 'Shot Down' by Gaddafi's Forces". Daily Mail. 8 June 2011. Праверана 7 August 2011.
21. Спецназ войск НАТО активно действует в Дамаске и Алеппо Архівавана 13 снежня 2018.
22. Дорогой британский спецназ возвращается домой. Потери признаны «неприемлемыми»
23. Airman killed in road accident in Italy Архівавана 25 ліпеня 2011 года.
24. "Three Dutch Marines Captured During Rescue in Libya". BBC News. 3 March 2011. Архівавана з арыгінала 20 May 2011. Праверана 11 May 2011.
25. NATO — NATO and Libya: Operational Media Update, 25-Oct.-2011
26. NATO: Gadhafi forces caught mining Misrata port — USATODAY.com
27. В результате авиаударов НАТО в Ливии погибло 718 и ранено более 4000 мирных жителей//ИА Regnum, 01.06.2011
28. Цена за голову Каддафи — 3500 бойцов НАТО
29. Инструменты противодействия Западу «Expert Online» / 23 авг 2012 (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 28 кастрычніка 2016. Праверана 9 жніўня 2019.
30. Security Council Approves ‘No-Fly Zone’ over Libya, Authorizing ‘All Necessary Measures’ to Protect Civilians, by Vote of 10 in Favour with 5 Abstentions
31. UN no-fly zone over Libya: what does it mean?
32. Gunfire, explosions heard in Tripoli — CNN.com
33. A history of Libya’s ties with the US (Би-би-си)
34. Ливия: Брест — мировому империализму (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 7 чэрвеня 2020. Праверана 17 чэрвеня 2021.
35. Приобщение к «Оси» Кубы, Ливии и Сирии
36. За что свергли Каддафи? // ТАСС, 19 марта 2021
37. Ливия заплатит два миллиарда фунтов жертвам терактов ИРА // Lenta.ru, 13 июня 2010
38. Каддафи оскорбил саудовского короля на саммите ЛАГ // Газета.ру, 30 марта 2009
39. Экзлюзивное интервью. Муаммар Каддафи Архівавана 24 чэрвеня 2021. // Ютуб-канал RTД на русском, 20 октября 2016
40. Рассекреченные письма Хиллари Клинтон раскрыли реальные причины вторжения в Ливию
41. Virtual Reading Room Documents Search Results (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 15 лістапада 2021. Праверана 15 лістапада 2021.
42. На улицах Триполи - настоящая война (нявызн.). vesti.ru. Праверана 30 чэрвеня 2018.
43. "США передислоцируют флот и авиацию вокруг Ливии, Британия говорит о начале военной операции". RUS Delfi. 1298915522. Праверана 2018-09-11. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
44. Пентагон направил в сторону Ливии "Энтерпрайз" и "Маунт-Уитни" (нявызн.). vesti.ru. Праверана 30 чэрвеня 2018.
45. "Rebel Leader Calls for 'Immediate Action' on No-Fly Zone". CNN. 9 March 2011. Архівавана з арыгінала 15 March 2011. Праверана 10 March 2011.
46. McGreal, Chris (12 March 2011). "Gaddafi's Army Will Kill Half a Million, Warn Libyan Rebels". The Guardian. Архівавана з арыгінала 2011-03-12. Праверана 12 March 2011.
47. Denslow, James. Lebanon's role in a U.N. security council resolution against Libya is evidence of unfinished business between the two countries (нявызн.). The Guardian (16 сакавіка 2011). Архівавана з першакрыніцы 26 ліпеня 2012. Праверана 20 сакавіка 2011.
48. "Каддафи обещает отдать все нефтяные контракты российским, китайским и индийским компаниям". NEWSru.com. Праверана 2018-06-30.
49. Оппозиция: Нефть Ливии достанется странам, помогавшим в борьбе с Каддафи (руск.). www.vz.ru. Праверана 30 чэрвеня 2018.
50. "U.N. authorises no-fly zone over Libya". Al Jazeera. 2011-03-17. Праверана 2011-03-17.
51. Mark Mardell (2011-03-17). "Libya: U.N. backs action against Colonel Gaddafi". BBC News. Праверана 2011-03-17.
52. U.N. Security Council approves no-fly zone over Libya (нявызн.). CNN (17 сакавіка 2011). Архівавана з першакрыніцы 26 ліпеня 2012. Праверана 17 сакавіка 2011.
53. "UK prepares for Libya no-fly zone". BBC News [брытанская англійская]. 2011-03-18. Праверана 2018-06-30.
54. Sly, William Branigin, Liz (2011-03-18). "Obama demands pull-back of Libyan troops; Tripoli declares cease-fire". Washington Post [амерыканская англійская]. 0190-8286. Праверана 2018-06-30.{{cite news}}: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (спасылка)
55. США заранее готовили ВМС для военной операции в Ливии - Пентагон (нявызн.)(недаступная спасылка). Нефть России : новости. www.oilru.com. Архівавана з першакрыніцы 30 чэрвеня 2018. Праверана 30 чэрвеня 2018.
56. "США начали переброску морской пехоты к берегам Ливии". РИА Новости(руск.). 20110324T0840+0300Z. Праверана 2018-06-30. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
57. "Российская разведка узнала о плане наземной операции в Ливии". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
58. "ВВС Франции нанесли первый удар по ливийской военной технике". РИА Новости(руск.). 20110319T1958+0300Z. Праверана 2018-06-30. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
59. "Британская подлодка выпускает ракеты "Томагавк" по ливийским системам ПВО - Минобороны". РИА Новости(руск.). 20110320T0130+0300Z. Праверана 2018-06-30. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
60. "Коалиция установила морскую блокаду Ливии". utro.ru. Праверана 2018-06-30.
61. Spanish fighter jets carry out first patrols over Libya - Region - World - Ahram Online (англ.)(недаступная спасылка). english.ahram.org.eg. Архівавана з першакрыніцы 30 чэрвеня 2018. Праверана 30 чэрвеня 2018.
62. Commons unanimously backs Canada's deployment to Libya - The Globe and Mail (нявызн.) (26 сакавіка 2011). Архівавана з першакрыніцы 26 сакавіка 2011. Праверана 30 чэрвеня 2018.
63. "Libya air force 'unable to fight'". BBC News [брытанская англійская]. 2011-03-23. Праверана 2018-06-30.
64. Libye : point de situation opération Harmattan n°6
65. "British submarine launches further strikes on Libyan air defence systems". GOV.UK(англ.). Праверана 2018-06-30.
66. "Targets deep within Libya hit; fewer US jets used". MSNBC. March 24, 2011.
67. March 28th Updates (нявызн.)(недаступная спасылка). LibyaFeb17.com (28 сакавіка 2011). Архівавана з першакрыніцы 23 жніўня 2011.
68. "Ellsworth Airmen join Operation Odyssey Dawn". Rapid City Journal. March 29, 2011.
69. "Коалиция нанесла новый удар по наступающим войскам Каддафи". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
70. Западная коалиция нанесла авиаудар по группе ливийских оппозиционеров — Новости Политики — Новости Mail.Ru Архівавана 30 мая 2015.
71. "Авиация НАТО разбомбила военные склады сил Каддафи". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
72. "Резиденция Каддафи повреждена в результате бомбардировки". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
73. "В результате авианалета погибли сын и трое внуков Каддафи"(руск.). NEWSru.com.
74. "Убит один из сыновей Каддафи"(руск.). "Лента.Ру. 01.05.2011. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
75. "Натовцы разбомбили ливийские вертолеты". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
76. "Авиация НАТО нанесла новую серию ударов по Триполи". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
77. "НАТО нанесло новые удары по порту Триполи". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
78. "Авиация НАТО нанесла удары по Триполи". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
79. "НАТО отметило день рождения Каддафи бомбардировкой Триполи". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
80. "ВВС НАТО провели бомбардировку Триполи". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
81. "НАТО возобновило бомбардировки Триполи". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
82. "ВВС НАТО возобновили бомбардировки Триполи". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
83. "НАТО призналось в ошибочном нападении на ливийских повстанцев". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
84. "Ливийские власти обвинили НАТО в убийстве семи мирных жителей". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
85. "ФРГ поможет войскам НАТО в Ливии военной техникой и боеприпасами". lenta.ru. Праверана 2018-06-30.
86. МИД: Белорусских военных в Ливии нет и никогда не было Архівавана 19 красавіка 2021.
87. Белорусских снайперов в Ливии не было, заявил МИД
88. NEWSru.com :: SIPRI: Белоруссия снабдила Каддафи оружием для уничтожения революционеров
89. СМИ: в расправе над ливийскими повстанцами, возможно, участвуют наемники из Белоруссии
90. В боях за Триполи принял участие иностранный спецназ
91. В Минск вернулся белорус, который провел в ливийском плену больше шести лет // Комсомольская правда, 2 февраля 2018(недаступная спасылка)
92. РИА НОВОСТИ: Ливия обвинила НАТО в применении оружия с обедненным ураном
93. Армейский вестник: Урановая нанопыль засеяла ливийские города Архівавана 1 чэрвеня 2017.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Першая інтэрвенцыя ў Лівіі