горад, сталіца Сербіі From Wikipedia, the free encyclopedia
Бялград (сербск.: Београд, Beograd) — сталіца і найбуйнейшы горад Сербіі. Адзін з найстарэйшых гарадоў Еўропы, ляжыць на скрыжаванні гандлёвых шляхоў паміж Заходняй і Усходняй Еўропай.[2]
Горад
Бялград на карце Сербіі   | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Самая высокая кропка Бялграда — 116,75 м над узроўнем мора, каардынаты горада — 44°49’14" паўночнай шыраты 20°27’44" усходняй даўгаты. Сталіца Сербіі размешчана ў месцы зліцця дзвюх буйных рэк — Дуная і Савы. Гістарычны цэнтр (сённяшняя Бялградская крэпасць) знаходзіцца на правым беразе ракі Сава.
Плошча горада складае 359,92 м², разам з раёнамі Новы Бялград і Земуна.
Клімат — умерана-кантынентальны. Сярэднія тэмпературы студзеня — ад −3 да +9 °C, ліпеня — ад +18 да +25 °C. Сярэднегадавая колькасць ападкаў — прыблізна 700 міліметраў.
Зімою і ўвосень часта дзьмуць вельмі моцныя паўднёва-усходнія вятры, якія зараджаюцца над Афрыкай і ідуць у кірунку Венгрыі.
Вытокі гарадской гісторыі належыць шукаць у эпасе кельтаў, якія заснавалі на месцы зліцця рэк Сава і Дунай сваё паселішча Сінгідунум. У сваёй гісторыі Бялград заваёўвала і руйнавала амаль дашчэнту 40 войскаў, і 38 разоў ён быў адбудаваны нанава. Старажытныя сцены горада пабачылі кельтаў і рымлян, готаў і франкаў, славян і туркаў.
З 1817 горад з’яўляўся сталіцай Княства Сербіі (за выключэннем перыяду з 1818—1841, калі сталіцай быў Крагуевац[3]).
Калі Сербія атрымала поўную незалежнасць у 1878 г. і стала каралеўствам, Бялград ізноў стаў адным з ключавых гарадоў на Балканах, пачаў вельмі хутка развівацца[4][5].
Пасля адкрыцця чыгункі з Бялграда да Ніша насельніцтва горада пачало павялічвацца, у 1900 г. у горадзе пражывала прыкладна 69 100 чалавек[6]. Неўзабаве, у 1905 г. насельніцтва павялічваецца да 80 000, а ў пачатку Першай сусветнай вайны ў 1914 г. да 100,000, не лічачы Земуна, які належаў тады Аўстра-Венгрыі.
Пасля Першай сусветнай вайны і акупацыі аўстра-венгерскімі і нямецкімі войскамі, Бялград зноў пачынае імкліва развівацца і мадэрнізавацца ў якасці сталіцы Каралеўства Югаславіі.
25 сакавіка 1941 г. Югаславія падпісала Траісты пакт і такім чынам далучылася да краін нацыскага боку. 27 марта ўрад, які падпісваў пакт быў зрынуты, краіна выйшла з дагавора.
6 і 7 красавіка горад моцна бамбардзіраваўся нямецкімі паветранымі сіламі. Пасля капітуляцыі Каралеўства Югаславіі, Бялград быў уключаны ў склад Незалежнай дзяржавы Харватыі (нацысцкай марыянеткавай дзяржавы).
Змаганне за вызваленне Бялграда пачалося 13 кастрычніка, горад быў канчаткова вызвалены 20 кастрычніка 1944 сумеснымі сіламі партызан і Чырвонай Арміі.
У пасляваенны перыяд Бялград з’яўляўся сталіцай новай Югаславіі, і неўзабаве ператварыўся ў буйны прамысловы цэнтр. У 1951 г. пачалося будаўніцтва новага раёна горада — Новы Бялград, па іншым боку ракі Савы.
На працягу ўсіх 70-х горад заставаўся арэнай студэнцкіх і палітычных дэманстрацый.
У маі 1980 г. у горадзе памірае пажыццёвы прэзідэнт Югаславіі Іосіп Броз Ціта. На яго пахаванні прысутнічала амаль 700 тыс. чалавек.
Бялград мае статус адмысловай тэрытарыяльнай адзінкі ў складзе Рэспублікі Сербіі, са сваімі мясцовымі органамі ўлады[7].
Рада горада з’яўляецца прадстаўнічым органам, які выконвае асноўныя функцыі органаў мясцовага самакіравання, устаноўленых заканадаўствам і статутам горада. Рада ўключае 90 членаў, якія абіраюцца на мясцовых выбарах на тэрмін 4 года.
Мэр Бялграда прадстаўляе горад і выконвае выканаўчыя функцыі. Абіраецца, спачатку, ў якасці члена Рады горада, затым прамым тайным галасаваннем, тэрмінам на чатыры года. Мэр не можа выконваюць іншых дзяржаўных функцый, акрамя сваёй пасады.
Гарадскі савет з’яўляецца органам, які каардынуе ажыццяўленне функцый мэра горада і ажыццяўляе кантрольна-наглядныя функцыі за работай гарадской адміністрацыі. Гарадскі савет складаецца з мэра, намесніка мэра і 9 членаў, абіраецца членамі Рады горада.
Паводле дадзеных перапісу 2002 г., у Бялградзе пражывае прыкладна 1 576 124 чалавек. Па этнічным складзе, сярод жыхароў пераважаюць сербы (1 417 187), затым югаславы (22 161), чарнагорцы (21 190), цыганы (19 191), харваты (10 381), македонцы (8 372) і мусульмане (4 617)[8].
Акрамя таго, у Бялградзе жыве вялікая колькасць сербаў з усёй былой Югаславіі, якія прыбылі ў горад у пошуках лепшага жыцця, або бежанцы ад вайны і этнічных чыстак[9]. Беручы пад увагу вялікую колькасць сербскіх бежанцаў з Харватыі, Босніі і Герцагавіны і з Косава, а таксама студэнтаў, агульная колькасць жыхароў Бялграда, па неафіцыйных дадзеных, можа перавышаць 2 млн чалавек.
У Бялградзе таксама жывуць і шматлікія іншыя народы былой Югаславіі, што ў значнай ступені з’яўляецца вынікам былога статусу горада — сталіцы шматэтнічнай Югаславіі. Па некаторых звестках, у Бялградзе жыве некалькі тысяч кітайцаў, якія прыехалі сюды ў сярэдзіне 1990-х на будоўлю.[10][11]. Ёсць і арабская абшчына, якую ўтвараюць былыя студэнты з арабскіх краін, якія пасля вучобы засталіся ў Сербіі.[12][13]. Большасць арабаў, якія жывуць у Бялградзе, з’яўляюцца выхадцамі з Сірыі, Іарданіі і Ірака.
Сярод разнастайнага склада насельніцтва, вылучаюцца наступныя рэлігійныя абшчыны: праваслаўная — самая вялікая на сённяшні дзень (прыкладна 1 429 170 чал.), мусульманская (20 366 чал.) і каталіцкая(16305). Існавала вялікая яўрэйская абшчына, але пасля нацысцкай акупацыі 1941 г. іх колькасць скарацілася да 415, таксама існуе пратэстанская (3 796)[14].
Бялград мае найважнейшае транспартнае значэнне як важны чыгуначны вузел і месца скрыжавання асноўных аўтамагістралей, міжнародны рачны порт, аэрапорт і тэлекамунікацыйны цэнтр. Тут засяроджаныя важныя эканамічныя і сельскагаспадарчыя магутнасці, асабліва металургічная, машынабудаўнічая і электронная прамысловасць, затым гандаль і банкаўская справа.
Бялград — сталіца сербскай культуры, адукацыі і навукі. У горадзе сканцэнтраваны найбольшы лік устаноў нацыянальнага значэння з вобласці навукі і мастацтва.
У Бялградзе знаходзяцца Храм Святога Савы (самая вялікая царква на Балканах), Калемегдан (Бялградская крэпасць), помнікі культуры і іншыя нерухомыя культурныя каштоўнасці, шматлікія археалагічныя раскопы з узорамі матэрыяльнай культуры, якія сведчаць аб развітой цывілізацыі і культуры на тэрыторыі Бялграда ад мінулага да сённяшняга дня.
У Бялградзе дзейнічаюць два дзяржаўныя ўніверсітэты і некалькі прыватных інстытутаў, якія даюць вышэйшую адукацыю: Бялградскі ўніверсітэт мастацтваў. Бялградскі ўніверсітэт бярэ вытокі ад Вялікай школы, заснаванай у 1808[15]. Сёння тут навучаюцца больш за 70 000 студэнтаў[16].
У горадзе размешчаныя Сербская акадэмія навук і мастацтваў, заснаваная ў 1886 г. як Сербская каралеўская акадэмія, і Нацыянальная бібліятэка Сербіі, якая з’явілася ў 1832 г.
Бялград таксама мае прыкладна 200 пачатковых школ і 85 сярэдніх, у іх уваходзяць: рэгулярныя школы, адмысловыя і школы для пачатковай адукацыі дарослых. Сістэма сярэдняй адукацыі ўключае ў сябе 51 прафесійных, 21 сярэдніх школ.
230 000 студэнтаў, якія вучацца ў горадзе, навучаюць 22 000 супрацоўнікаў у больш чым за 500 будынкаў агульнай плошчай 1 100 000 квадратных метраў[17].
| назва | тлумачэнне |
|---|---|
| Singidūn(on) | кельтская назва |
| Singidūnum | раманізаваная кельтская назва |
| Београд, Beograd | славянская назва, пераклад з кельтскай; першае ўпамінанне ў 878. у пісьме папы рымскага цару Барысу Балгарскаму |
| Бялград на Дунаі | старая харватская назва |
| Alba Graeca | лацінская назва |
| Alba Bulgarica | лацінская назва горада ў часы ўваходжання яго ў склад Балгарыі |
| Fehérvár | венгерская назва |
| Weißenburg | нямецкая назва |
| Castelbianco | італьянская назва |
| Nándorfehérvár | у сярэдневяковай Венгрыі |
| Veligradon | візантыйская назва |
| Veligradi, Βελιγράδι | грэчаская назва |
| Dar Ul Jihad | асманская назва |
| Belgrat | турэцкая назва |
| Prinz Eugen Stadt | нацыская назва |
Бялград пабрацім з наступнымі гарадамі[19]:
Іншыя формы супрацоўніцтва і сяброўства паміж гарадамі, аналагічныя пабрацімству:
Бялград прысутнічае ў папулярнай камп’ютарнай відэагульне Battlefield 2142nd, вытворца EA Games. Зямля, на якой адбываюцца дзеянні — гэта карта Бялграда.
У гульні Half-Life 2, будынак Нацыянальнага ўрада Рэспублікі Сербія прыстасаваны для горада Горад 17, у якім адбываюцца дзеянні гульні. Будынак з’яўляецца там пад назвай Overvoc neksus.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.svg){kind=small}
