2024-cü il sentyabrın 1-də Azərbaycan Milli Məclisinin VII çağırış üzvlərinin müəyyənləşdirilməsi üçün keçirilmiş parlament seçkiləri From Wikipedia, the free encyclopedia
Azərbaycanda parlament seçkiləri — 2024-cü il sentyabrın 1-də Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin VII çağırış deputatlarının seçilməsi üçün keçirilən növbədənkənar parlament seçkiləri.
← 2020  Növbəti → | ||||
| Azərbaycanda parlament seçkiləri | ||||
|---|---|---|---|---|
| 1 sentyabr 2024 | ||||
| Seçici fəallığı | 37,24% | |||
.jpg) |
.jpg) |
.jpg) | ||
| Rəhbər | İlham Əliyev | Sabir Rüstəmxanlı | Qüdrət Həsənquliyev | |
| Partiya | Yeni Azərbaycan Partiyası | Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası | Ədalət, Hüquq, Demokratiya Partiyası | |
 |
||||
| Rəhbər | Fəzail Ağamalı | Elşən Musayev | Arzuxan Əlizadə | |
| Partiya | Ana Vətən Partiyası | Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası | Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası | |
.png) |
.jpg) |
.jpg) | ||
| Rəhbər | Elşad Musayev | Fazil Mustafa | Asim Mollazadə | |
| Partiya | Böyük Azərbaycan Partiyası | Böyük Quruluş Partiyası | Demokratik İslahatlar Partiyası | |
Majoritar seçki sistemi ilə keçirilən seçkilərdə Azərbaycan Milli Məclisinin 125 deputatının seçilməsi nəzərdə tutulub.
Bu seçkilər Qarabağın işğaldan azad edilməsindən sonra keçirilən ilk seçkilərdir. Beləliklə, Azərbaycanda ilk dəfə parlament seçkiləri Qarabağ daxil bütün Azərbaycan ərazisində baş tutmuşdur.[1][2][3]
2020-ci il parlament seçkiləri yekunlaşdıqdan sonra, yanvarın 13-də Mərkəzi Seçki Komissiyası iclas keçirmiş və 80 saylı İmişli-Beyləqan seçki dairəsi, 74 saylı Lənkəran kənd seçki dairəsi, 35 saylı Xətai üçüncü seçki dairəsi, 33 saylı Xətai birinci seçki dairəsi üzrə seçki nəticələrini ləğv etmişdir.[4][5] Daha sonra bu seçki dairələri üzrə təkrar seçkilər keçiriləcəyi gözlənilsə də, bu baş tutmamışdır.
116 saylı Qəbələ seçki dairəsi üzrə seçilmiş bitərəf deputat Fəttah Səməd oğlu Heydərov 2020-ci il avqustun 4-də ölmüşdür.[6]
55 saylı Xaçmaz şəhər seçki dairəsi üzrə seçilmiş Yeni Azərbaycan Partiyası deputatı Eldəniz Səlimov haqqında 2021-ci ilin iyul ayının 29-da Xaçmaz şəhəri ərazisində polis işçisini döydüyü iddiası ilə polis orqanları müraciət edilmiş, Daxili İşlər Nazirliyi işi Baş Prokurorluğa göndərmişdir. Baş Prokurorluq iyulun 30-da deputatının polis əməkdaşına xidməti vəzifələrinin icrası ilə əlaqədar zor tətbiq etməsi iddası ilə bağlı cinayət işi başlatmış və daha sonra deputatın toxunulmazlığının ləğvi ilə bağlı parlamentə təqdimat göndərmişdir. 2 avqust 2021-ci tarixində parlamentin İntizam Komissiyasının iclasında deputatın toxunulmazlığı ləğv edilməsi ilə bağlı məsələ plenar iclasa tövsiyə olunmuşdur.[7] Həmçinin 2 avqust 2021-ci ildə Yeni Azərbaycan Partiyası Xaçmaz rayon təşkilatının İdarə Heyətinin iclasında Eldəniz Səlimov YAP üzvlüyündən xaric edilmişdir.[8] Parlamentin 3 avqust 2021 tarixli fövqəladə iclasında deputatın toxunulmazlığı ləğv olunmuşdur.[7] 27 dekabr 2021-ci ildə hakim Hafiz Əliyevin sədrliyi ilə Sumqayıt Ağır Cinayətlər Məhkəməsində keçirilən prosesdə Eldəniz Səlimova hökm oxunub, o, 3 il 6 ay müddətinə azadlıqdan məhrum edilib və onun deputat mandatına xitam verilib.[9]
50 saylı Abşeron-Qobustan seçki dairəsindən seçilmiş bitərəf deputat Şahin Seyidzadə 3 mart 2022 tarixində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin rəisi vəzifəsinə təyin olunmuşdur.[10] Mərkəzi Seçki Komissiyasının 17 mart 2022 tarixində keçirilən iclasında Şahin Seyidzadənin deputat mandatına xitam vermişdir.[11]
10 saylı Binəqədi III seçki dairəsi üzrə seçilmiş bitərəf deputat Madər Musayev 14 iyul 2023-cü ildə öldü.[12]
105 saylı Tovuz seçki dairəsi üzrə seçilmiş bitərəf deputat Qənirə Paşayeva 28 sentyabr 2023-cü ildə 48 yaşında ölmüşdür.[13]
64 saylı Sabirabad II seçki dairəsi üzrə deputat seçilmiş Yeni Azərbaycan Partiyası üzvü Ramin Məmmədov Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 8 aprel 2024-cü il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri təyin olunub.[14] Mərkəzi Seçki Komissiyasının 2 may 2024 tarixində keçirilən iclasında Ramin Məmmədovun deputat mandatına xitam vermişdir.[15]
20 saylı Nərimanov II seçki dairəsi üzrə seçilmiş bitərəf deputat Adil Əliyev 8 iyul 2024-cü ildə Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən Bakı şəhər Suraxanı Rayon icra Hakimiyyətinin başçısı təyin edilmişdir.[16] Mərkəzi Seçki Komissiyasının 9 iyul 2024 tarixində keçirilən iclasında Adil Əliyevin deputat mandatına xitam vermişdir.[17]
2022-ci ildə "Siyasi partiyalar haqqında" yeni qanunun qəbulu üçün layihə üzərində iş başlanıldı. 26 iyul 2022-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi siyasi partiyaların parlamentə qanun layihəsi hazırlanması ilə bağlı müraciətlər etdiyini, bu səbəbdən dövlət qeydiyyatında olan siyasi partiyalardan parlamentə təkliflərini təqdim etməsini ehtiva edən elanını nəşr etmişdir.[18]
Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası, Ana Vətən Partiyası, Bütöv Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası, Böyük Quruluş Partiyası, Vəhdət Partiyası, Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası, Demokratik İslahatlar Partiyası, Vətəndaş Birliyi Partiyası, Milli Cəbhə Partiyası, Respublikaçı Alternativ Partiyası, Azərbaycan Demokrat Partiyası, Böyük Azərbaycan Partiyası, Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası, Ədalət Partiyası, Azərbaycan Liberal Demokrat Partiyası, Milli Vəhdət Partiyası, Aydınlar Partiyası, Azərbaycan Naminə Alyans Partiyası, Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyası, Azərbaycan Sosial Rifah Partiyası, Cümhuriyyət Xalq Partiyası, Müstəqil Xalq Partiyası, Milli Həmrəylik Partiyası, Azərbaycan Respublikaçılar Partiyası, Azərbaycan Təkamül Partiyası, Milli Demokrat İdrak Partiyası, Gələcək Azərbaycan Partiyası, Haqq Ədalət Partiyası, Azərbaycan Yüksəliş Partiyası 15 avqusta olan məlumata görə öz layihələrini parlamentə təqdim etmişdir.[19] 6 sentyabra olan məlumata əsasən isə Yeni Azərbaycan Partiyası, Azərbaycan Xalq Partiyası, Vətəndaş və İnkişaf Partiyası, Ağ Partiya, Milli Dirçəliş Hərəkatı Partiyası, Müasir Müsavat Partiyası, Yeni Zaman Partiyası, Birlik Partiyası, Azərbaycan Milli Demokrat Partiyası və Milli Konqres Partiyası da öz təkliflərini parlamentə təqdim etmişdir.[20] 7 sentyabr 2022-ci ildə 39 siyasi partiyanın yeni qanun layihəsi ilə bağlı təklifləri də nəzərə alaraq, 20-dən artıq ölkənin bu sahədə təcrübəsi və Venesiya Komissiyasının siyasi partiyaların fəaliyyətinin tənzimlənməsi üzrə 2010-cu və 2020-ci illərdə qəbul etdiyi tövsiyələri də nəzərdən keçirilərək tərtib olunan qanun layihəsinin ilkin versiyası parlamentin rəsmi veb saytına yerləşdirildi.[21] 28 sentyabrda isə layihəylə bağlı ilk ictimai dinləmə keçirilməsi nəzərdə tutulsa da,[22] yeni təkliflərin daxil olması və Sosial Tədqiqatlar Mərkəzi tərəfindən sorğu keçirilməsi səbəbi ilə bu təxirə salınmışdır.[23] Müxalifət bu qanun layihəsindəki yeni müddəalara etiraz etmişdir. Belə ki, yeni layihədə siyasi partiyaların qeydiyyata alınması üçün tələb edilən minimum üzvlərin sayının 10 minə qaldırılması, üzvlərinin sayı 4 500-dən aşağı olarsa, bu, partiyanın qeydiyyatının ləğvinə səbəb ola biləcəyi, 2 dəfə ardıcıl olaraq, parlament, prezident və ya bələdiyyə seçkilərində iştirak etməyən partiyaların dövlət qeydiyyatının ləğv ediləcəyi, siyasi partiya yaradılarkən ən azı 200 təsisçisi olması, siyasi partiya yaratmaq istəyən şəxsin son 20 ildə Azərbaycanda daimi yaşamalı olması, yığıncaq zamanı əldə olunan nəticələr protokolla rəsmiləşdirildikdən sonra səlahiyyətli şəxs ərizə ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanına müraciət edərək həmin sənədləri 30 gün müddətinə təqdim ediləcəyi, dövlət qurumu da 30 gün müddətinə həmin partiyanın tələblərə uyğunluğunu yoxlayacağı, nəzərdə tutulmuş məlumat müvafiq dövlət qurumuna daxil olduğu tarixdən 90 gün müddətində siyasi partiyanın səlahiyyətli şəxsi üzvlərin sayının təmin edilməsi üçün tədbirlər görür və onların reyestrini tərtib edəcəyi, siyasi partiya üzvlərinin reyestrini adı, soyadı, atasının adı, həmçinin fərdi identifikasiya nömrəsi, doğulduğu tarix, qeydiyyat ünvanı, qeydiyyatda olduğu partiyanın yerli təşkilatı (olduğu halda) və əlaqə telefon nömrəsi göstərilməklə aparılacağı, dövlət qurumu elektron informasiya ehtiyatlarından istifadə etməklə siyasi partiya üzvlərinin reyestrində olan məlumatlarını ildə azı iki dəfə nəzərdən keçirəcəcəyi, siyasi partiya da üzvlərinin reyestrində baş vermiş sonrakı dəyişikliklər barədə ildə 2 dəfə (yanvar ayının 15-dək) müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqana (quruma) məlumat təqdim edəcəyi haqqında müddəalar ehtiva etmişdir. Yeni qanun qəbul edilənədək dövlət qeydiyyatına alınmış siyasi partiya bu qanunun qüvvəyə mindiyi tarixdən etibarən 90 gün müddətində üzvlərinin sayının 5 minə çatdırılması üçün tədbirlər görməlidir.[24] Daha sonra parlamentdə 24 oktyabr və 4 noyabrda ictimai dinləmələr keçirilmişdir.[25][26] Yekunda layihəyə düzəlişlər edilmiş və 21 noyabr tarixində yeni versiyası parlamentin rəsmi veb-saytında dərc olunmuşdur.[27] Bu layihədə əvvəlki redaksiyaya 66 düzəliş edilmiş, partiyaların yaradılması üçün üzv tələbinin 10 mindən 5 min nəfərə endirilmiş, seçkilərdə 2 və ya 3 dəfə iştirak etməyən partiyaların qeydiyyatının ləğv edilməsi ilə bağlı müddəalar layihədən çıxarılmış, partiyanın yaradılması üçün gərəkli təsisçi sayısı 200-dən 50-yə endirilmiş, siyasi partiya yaratmaq istəyən şəxsin son 20 ildə Azərbaycanda daimi yaşamalı olması tələbi çıxarılmış, partiya reyestrlərinin yoxlanması üçün ildə iki dəfə olan məlumatlandırma ildə 1 dəfəyə endirilmiş, mövcud partiyaların yeni qanuna uyğunlaşması üçün verilən vaxt 90 gündən 180 günə artırılmışdır.[28][24] Noyabrın 23-də Milli Məclisin İctimai birliklər və dini qurumlar, Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu, İnsan hüquqları komitələrinin birgə iclasında "Siyasi partiyalar haqqında" yeni qanun layihəsi birinci oxunuşda müzakirəyə çıxarılıb.[28] Müsavat Partiyasının sədri Arif Hacılı layihənin hər iki versiyasını "mürtəce", mövcud qanunu isə "daha pozitiv" adlandırmışdır.[29] Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası sədrinin müavini Seymur Həzi isə qanun layihəsini "siyasə fəaliyyəti linç edən" layihə adlandırmışdır.[29] Respublikaçı Alternativ Partiyası Siyasi Komitəsinin sədri İlqar Məmmədov isə layihənin prinsip etibarilə dəyişmədiyini açıqlamışdır.[29] Həmçinin, REAL Partiyası Venesiya Komissiyasına layihə ilə bağlı məktub göndərmiş, məktuba 24 noyabr 2022-ci ildə cavab gəlmişdir. Cavabda Azərbaycan hökumətinin ictimaiyyətə verdiyi məlumatın əksinə, hökumətin Venesiya Komissiyası ilə məsləhətləşmə aparmadığı qeyd olunmuşdur.[30] Parlamentin 26 noyabr 2022-ci il tarixli iclasında qanun layihəsi birinci oxunuşda 95 lehinə, 1 bitərəf səslə keçmişdir.[31] Bitərəf səs verən deputat Erkin Qədirli olmuş, o daha sonra qanun layihəsinin əleyhinə olduğunu, komitə iclasında da əleyhinə səs verdiyini, lakin plenar iclasda yanlışlıqla bitərəf düyməsinə basdığını, bu səbəbdən də protokola səsinin "əleyhinə" olaraq qeyd olunmasını xahiş etmişdir.[31] Parlamentin 6 dekabr 2022-ci il tarixli iclasında qanun layihəsi ikinci oxunuşda qəbul olunmuşdur.[32] AXCP isə 12 dekabrda bəyanat yayaraq xalqı və beynəlxalq birliyi yeni qanuna etiraz etməyə səsləmişdir.[33] 11 yanvar 2023-cü ildə prezident İlham Əliyev qanunu imzalamışdır.[34]
Qanunun qəbulundan sonra, 2 martda Azərbaycan Naminə Alyans Partiyası,[35] 9 martda Azərbaycan Təkamül Partiyası[36] və Birlik Partiyası,[37] 13 martda Milli Vəhdət Partiyası,[38] 14 martda Azərbaycan Azad Respublikaçılar Partiyası,[39] 23 martda Azərbaycan Sosial Rifah Partiyası,[40] 1 apreldə Azərbaycan Liberal Demokrat Partiyası,[41] 4 apreldə Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyası,[42] 6 apreldə Azərbaycan Vahid Kommunist Partiyası,[43] 7 apreldə Müstəqil Azərbaycan Partiyası,[44] 8 apreldə Azərbaycan Respublikaçılar Partiyası,[45] 12 apreldə Yeni Yol Partiyası,[46] 14 apreldə Azərbaycan Milli Demokrat Partiyası,[47] 17 apreldə Aydınlar Partiyası,[48] 18 apreldə Müstəqil Xalq Partiyası,[49] 26 apreldə Vahid Azərbaycan Milli Birlik Partiyası,[50] 29 apreldə Azərbaycan Tərəqqi Partiyası,[51] 1 mayda "Azərbaycan Mübarizləri" Partiyası,[52] 4 mayda Hacı Hacıyevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Kommunist Partiyası,[53] 8 mayda Qorqud Partiyası,[54] 11 mayda Milli Konqres Partiyası,[55] 12 mayda Azərbaycan Vətənpərvərlər Partiyası,[56] 22 mayda Vətəndaş Birliyi Partiyası,[57] 5 iyunda Milli Demokrat-İdrak Partiyası,[58] 9 iyunda Milli Həmrəylik Partiyası,[59] 22 iyunda Cümhuriyyət Xalq Partiyası[60] və Sosial Ədalət Partiyası,[61] 23 iyunda Azərbaycan Yüksəliş Partiyası,[62] 24 iyunda Azərbaycan Liberal Partiyası,[63] 25 iyunda Vətəndaş və İnkişaf Partiyası[64] və 15 avqustda Azərbaycan Milli Dövlətçilik Partiyası[65] fəalliyətini dayandırmaqla bağlı bəyanat yaydı. Azad Demokratlar Partiyası isə 5 min imza toplaya bilmədiyindən yenidən qeydiyyat üçün müraciət etmədi.[66] Azadlıq Partiyası isə yenidən qeydiyyat üçün müraciət etsə də, qeydə alınmamışdır. Partiya sədri Əhməd Oruc partiyanın təzyiqlərlə qarşılaşdığını və partiyanın buraxılmasının tələb edildiyini iddia etmişdir.[67]
Digər partiyalar isə lazımi sənədləri nazirliyə göndərmiş, Yeni Azərbaycan Partiyası xaric bütün siyasi partiyalar qeydə alınmamış və partiyalara 30 gün vaxt verilmişdir.[68] Yekunda isə 28 partiya yenidən dövlət qeydiyyatına alındı.[69]
Seçki Məcəlləsi və Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əsasən son seçkidən 7 il sonra, yəni 2025-ci ildə növbəti prezident seçkilərinin keçirilməsi gözlənilirdi,[70] lakin Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı 7 dekabr 2023-cü il tarixli sərəncamla Azərbaycanda növbədənkənar prezident seçkiləri günü 7 fevral 2024-cü il olaraq təyin olunub.[71] Həmin gün qeyri-iş günü elan olunmuşdur.[72]
Beləliklə, Azərbaycan tarixində ilk dəfə prezident seçkiləri qış ayında keçirilmişdir.[73] Həmçinin, bu seçkilər sayca 3-cü növbədənkənar prezident seçkiləri olmuşdur.[74] Həmçinin, Qarabağın işğaldan azad olunması ilə ilk dəfə prezident seçkiləri bütün ölkə ərazisində keçirilmişdir.[75] Belə ki, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə yaradılmış seçki məntəqələrində 20 min seçici səsvermədə iştirak edə bilmişdir.[76] 19 dekabr 2023-cü ildə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının iclasında alınan qərarla işğaldan azad edilmiş ərazilərdə 26 seçki məntəqəsi yaradılmışdır.[77]
8 dekabr 2023-cü ildə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının iclası keçirilmişdir. İclasda növbədənkənar prezident seçkilərinin 7 fevral 2024-cü ildə keçirilməsi qərara alınmışdır. İclasda bununla bağlı İşçi Qrupu yaradılmış və komissiya üzvü Etibar Quliyev qrupun sədri təyin olunmuşdur.[78] Komissiya sədri Məzahir Pənahov beynəlxalq təşkilatlara çağırış etmiş və onların qaldıracağı hər məsələnin ictimaiyyətə açıq şəkildə müzakirə olunacağını vəd etmişdir.[79]
17 dekabr 2023-cü ildə Böyük Azərbaycan Partiyası Siyasi Şurasının seçkilərlə bağlı qərarı mətbuata açıqlanmışdır. Belə ki, partiya seçkilərdə sədr Elşad Musayevin namizədliyini irəli sürmüşdür.[80] Onun namizədliyi 21 dekabr 2023-cü ildə təsdiqlənmişdir.[81]
Böyük Quruluş Partiyası Ali Məclisinin 16 dekabr 2023-cü il tarixli iclasında alınan qərarla 2008-ci il prezident seçkilərində prezidentliyə namizəd olmuş Böyük Quruluş Partiyası sədri Fazil Mustafanın prezidentliyə namizədliyi irəli sürülmüşdür.[82] 17 dekabr 2023-cü ildə Böyük Quruluş Partiyası sədri Fazil Mustafanın Azərbaycan Respublikası Prezidentliyinə namizədliyinin irəli sürülməsi barədə sənədləri Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasına təqdim edilmişdir.[83] Onun namizədliyi 21 dekabr 2023-cü ildə təsdiqlənmişdir.[81]
15 dekabr 2023-cü ildə Yeni Azərbaycan Partiyası İdarə Heyətinin iclası keçirilmiş və iclasda alınan qərarla İlham Əliyevin namizədliyi qərarlaşdırılmışdır.[84] 17 dekabr 2023-cü ildə Yeni Azərbaycan Partiyası İlham Əliyevin Azərbaycan Respublikası Prezidentliyinə namizədliyinin irəli sürülməsi barədə sənədləri Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasına təqdim etmişdir.[85] 19 dekabr 2023-cü ildə keçirilmiş Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyası iclasından sonra komissiya katibi Arifə Muxtarova Yeni Azərbaycan Partiyasının namizədliyini irəli sürdüyü İlham Əliyevin prezidentliyə namizədliyinin təsdiq olunduğunu açıqlamışdır.[86][87] Yeni Azərbaycan Partiyası 26 dekabr 2023-cü ildə İlham Əliyevin namizədliyi üçün topladığı 50 min imzayı Mərkəzi Seçki Komissiyasına təhvil vermişdir.[88] 30 dekabr 2023-cü ildə keçirilmiş Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Seçki Komissiyasının iclasında prezidentliyə namizəd İlham Əliyev üçün verilən imzalar və sənədlər yoxlanıldıqdan sonra İlham Əliyevin namizədliyinin qeydə alındığı açıqlandı.[89] Ağ Partiya sədri Tural Abbaslı 18 dekabr 2023-cü ildə namizəd olmayacağı təqdirdə prezidentliyə namizəd İlham Əliyevə səs verəcəyini açıqlamışdır.[90] Ana Vətən Partiyası,[91] Azad Vətən Partiyası,[92] Azərbaycan Ümid Partiyası,[93] Gələcək Azərbaycan Partiyası,[94] Haqq Ədalət Partiyası,[95] Müasir Müsavat Partiyası,[96] Vəhdət Partiyası[97] seçkilərdə İlham Əliyevi dəstəkləyəcəklərini açıqlamışdır.
18 dekabr 2023-cü ildə 2003-cü il prezident seçkilərində prezidentliyə namizəd olmuş Bütöv Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası sədri Qüdrət Həsənquliyevin prezidentliyə namizədliyi Bütöv Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası tərəfindən irəli sürülmüşdür.[98] Onun namizədliyi 21 dekabr 2023-cü ildə təsdiqlənmişdir.[81]
18 dekabr 2023-cü ildə 2018-ci il prezident seçkilərində prezidentliyə namizəd olmuş Razi Nurullayevin prezidentliyə namizədliyi Milli Cəbhə Partiyası tərəfindən irəli sürülmüşdür.[99] Onun namizədliyi 21 dekabr 2023-cü ildə təsdiqlənmişdir.[81] Razi Nurullayev üçün toplanan imzalar 31 dekabr 2023-cü ildə Mərkəzi Seçki Komissiyasına təqdim olunmuşdur.[100][101] 6 yanvar 2024-cü ildə keçirilmiş Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Seçki Komissiyasının iclasında prezidentliyə namizəd Razi Nurullayev üçün verilən imzalar və sənədlər yoxlanıldıqdan sonra Razi Nurullayevin namizədliyinin qeydə alındığı açıqlandı.[102]
17 dekabr 2023-cü ildə Zahid Oruc Azərbaycan Respublikası Prezidentliyinə namizədliyinin şəxsi təşəbbüslə irəli sürməsi barədə sənədləri Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasına təqdim etmişdir.[103] Zahid Orucun Mərkəzi Seçki Qərargahı topladığı imzaları 30 dekabr 2023-cü ildə Mərkəzi Seçki Komissiyasına təhvil vermişdir.[104][105][101] 6 yanvar 2024-cü ildə keçirilmiş Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Seçki Komissiyasının iclasında prezidentliyə namizəd Zahid Oruc üçün verilən imzalar və sənədlər yoxlanıldıqdan sonra Zahid Orucun namizədliyinin qeydə alındığı açıqlandı.[102]
18 dekabr 2023-cü ildə Azərbaycan Liberal Demokrat Partiyasının sədri olmuş, Vətəndaş Hüquqlarının Müdafiəsinə Dəstək İctimai Birliyinin sədri, siyasi ekspert, 2008-ci il prezident seçkilərində prezidentliyə namizəd olmuş Fuad Əliyev prezidentliyə namizədliyini irəli sürmüşdür. Onu dəstəkləyən şəxslər "Vətəndaş Birliyi" Seçki Qərargahını təsis etmişdir. Fuad Əliyev namizədliyi üçün lazım olan imza vərəqələrini və sənədləri Mərkəzi Seçki Komissiyasına 3 yanvar 2024-cü ildə təhvil vermişdir.[106]
8 fevral 2024-cü il Bakı saatı ilə 03:00-da Mərkəzi Seçki Komissiyası məntəqələri 93,3%-nin nəticəsi hesablanmaqla seçki nəticələrini elan etmişdir. Nəticələrə əsasən İlham Əliyev 92,05% səs toplayaraq 1-ci, Zahid Oruc 2,19% səs toplayaraq 2-ci, Fazil Mustafa 2% səs toplayaraq 3-cü, Qüdrət Həsənquliyev 1,76% səs toplayaraq 4-cü, Razi Nurullayev 0,80% səs toplayaraq 5-ci, Elşad Musayev 0,67% səs toplayaraq 6-cı, Fuad Əliyev isə 0,53% səs toplayaraq 7-ci sırada qərarlaşmışdır.[107]
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 13 fevral 2024-cü ildə iclas keçirmiş, iclasda növbədənkənar Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunlarının təsdiq və rəsmən elan olunmasına dair qərar qəbul edilmişdir.[108]
14 fevral 2024-cü il tarixinə 92,12% səs toplayaraq prezident seçilmiş İlham Əliyev Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Qurani-Şərif və Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əl basaraq and içmişdir. Beləliklə o, 5-ci dəfə və 7 illiyinə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmişdir.[109] Elə həmin gün Konstitusiyanın 116-cı bəndinə əsasən VIII Azərbaycan hökuməti istefa verdi.[110] Yeni hökumət formalaşanədək İlham Əliyev keçmiş hökumət üzvlərinin səlahiyyətlərinin müvəqqəti icra edilməsi ilə bağlı sərəncam imzalamışdır.[111]
16 fevral 2024-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin plenar iclasında yenidən prezident seçilmiş İlham Əliyevin baş nazir vəzifəsinə Əli Əsədovun təyinatı ilə bağlı təklifinə razılıq üçün layihə səsverməyə çıxarılmışdır.[112] İclasda iştirak edən 105 deputatdan 103-nün lehinə, 1-nin əleyhinə, 1-nin bitərəf səs verməsi ilə Əli Əsədovun növbəti dəfə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə təyinatı təsdiqlənmişdir. Bu səsvermədə Qüdrət Həsənquliyev hökumətin fəaliyyətini bəyənmədiyi üçün Əli Əsədovun əleyhinə, Erkin Qədirli isə bitərəf səs vermişdir.[113]
Növbədənkənar prezident seçkilərindən əvvəl və sonra Azərbaycanda həbs dalğası vüsət almışdır. Belə ki, 24 iyul 2023-cü ildə rəsmi dövlət qeydiyyatı olmayan Azərbaycan Demokratiya və Rifah Partiyasının sədri, iqtisadçı Qubad İbadoğlu haqqında Nərimanov Rayon Məhkəməsində 3 ay 26 günlük həbs qətimkan tədbiri seçilmişdir. Onun həyat yoldaşı İradə Bayramova onların maşınının önünün kəsildiyini, İbadoğlunun maşından düşürüldüyünü, xanımının isə fiziki zoralığa məruz qaldığını söyləmişdir. ABŞ-nin Azərbaycandakı səfirliyi isə bu həbsi qınamışdır.[114] Hökumətyönümlü mediada və Türk mediasında İbadoğlunun Fətullahçı Terror Qruplaşması ilə əlaqəli olduğu yazılmışdır.[115][116] Daha sonra Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyi onun həbsinin Türkiyə Respublikasının Daxili İşlər Nazirliyindən daxil olan məlumat əsasında ölkəmizdə keçirilmiş FETÖ ilə əlaqəli olan şəxslərə qarşı əməliyyat çərçivəsində olduğunu açıqlamışdır.[117]
11 sentyabr 2023-cü ildə Xural TV-nin rəhbəri Əvəz Zeynallı və vəkil Elçin Sadıqov barəsində Binəqədi rayon Məhkəməsinin qərarıyla Cinayət Məcəlləsinin 311-ci maddəsi (rüşvət alma) ilə irəli sürülmüş ittihama əsasən 4 aylıq həbs qətimkan tədbiri seçilmişdir.[118]
20 noyabr 2023-cü il saat 7:00 radələrində "AbzasMedia"nın baş direktoru Ülvi Həsənli xarici dövlətə səfər məqsədilə evdən hava limanına gedən zaman evinin yaxınlığında saxlanıldı.[119] Bakı Şəhər Baş Polis İdarəsinə aparılan Həsənlinin evində və "AbzasMedia"nın ofisində axtarışlar aparıldı. Həsənlinin hüquqlarını müdafiə edən vəkil Zibeydə Sadıqova ofisdə 5 saat davam edən axtarış zamanı polislər tərəfindən 40 min avro məbləğində pulun tapıldığını bildirdi. "AbzasMedia" isə bu ittihamları rədd elədi və bunu "Ülvi Həsənliyə qarşı ittihamın irəli sürülməsi üçün qurulan ssenari" olduğunu bildirdi.[120]
Noyabrın 20-dən 21-nə ötən gecə "AbzasMedia"nın baş redaktoru Sevinc Vaqifqızı həbs olunacağını bildiyi halda İstanbuldan Azərbaycana qayıtdı. Sevinc Vaqifqızı Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanında polislər tərəfindən saxlanıldı. Elə həmin gün onun mənzilində axtarış apardıldı. Sevinc Vaqifqızının hüquqlarını müdafiə edən Elçin Sadıqov axtarış zamanı heç bir qanunsuz əşyanın tapılmadığını bildirdi. Bununla belə onun barəsində Cinayət Məcəlləsinin 206.3.2-ci (qaçaqmalçılıq — qabaqcadan əlbir olan bir qrup şəxs tərəfindən törədildikdə) maddəsi ilə cinayət işi açıldı. Noyabrın 21-də Xətai Rayon Məhkəməsində Sevinc Vaqifqızı barəsində 3 ay 29 gün müddətinə həbs qətimkan tədbiri seçildi.
Noyabrın 23-də jurnalistlər Nərgiz Absalamova və Sahilə Aslanova "Abzas Media" ilə bağlı açılan cinayət işi üzrə şahid qismində Bakı Şəhər Baş Polis İdarəsinə çağırıldılar. Nərgiz Absalamovanın sözlərinə görə isə, BŞBPİ-dən Ülvi Həsənli və Sevinc Vaqifqızının həbs olunması ilə bağlı çağırıldığını desələr də sualların heç biri o istiqamətdə deyildi.[121] Noyabrın 30-da "Abzas Media"nın jurnalisti Nərgiz Absalamova yenidən Bakı Şəhər Baş Polis İdarəsinə dəvət edildi.[122] BŞBPİ-də dindirilən Nərgiz Absalamova dindirilmədən sonra polislər tərəfindən saxlanıldı və ona qarşı "Abzas Media"nın rəhbərliyinə qarşı irəli sürülən eyni ittiham irəli sürüldü.[122] Absalamovanın hüquqlarını müdafiə edən vəkil Şəhla Hümbətova onun hazırda dəqiq olaraq harada olduğunun məlum olmadığını bildirdi. Daxili İşlər Nazirliyinin Mətbuat Xidməti isə Nərgiz Absalamova saxlanıldığını təsdiqlədi, araşdırma aparıldığını bildirdi.[123][124] Dekabrın 1-də Nərgiz Absalamova barəsində Cinayət Məcəlləsinin 206.3.2-ci (qaçaqmalçılıq) maddəsi ilə cinayət işi açıldı və Xətai Rayon Məhkəməsinin qərarı ilə onun barəsində 3 ay müddətinə həbs qətimkan tədbiri seçildi.[125]
Noyabrın 24-də jurnalistlər Elnarə Qasımova və Mina Əlyarlı "Abzas Media" ilə bağlı açılan cinayət işi üzrə şahid qismində Bakı Şəhər Baş Polis İdarəsinə (BŞBPİ) çağırıldılar. Elnarə Qasımova idarədə təxminən 2 saat dindirildi və həbs olunan jurnalistlərlə bağlı sorğu-sual edildi. Mina Əlyarlı isə sualların daha çox Sevinc Vaqifqızının fəaliyyəti, "Abzas Media"da görülən işlər, araşdırmalarla bağlı olduğunu qeyd elədi.[126] Abzas Medianın reportyoru Elnarə Qasımova 2024-cü il yanvarın 13-də "Abzas Media" işi ilə bağlı növbəti dəfə Bakı Şəhər Baş Polis İdarəsinə çağırılmışdır.[127] Həmin gün Elnarə Qasımova şübhəli şəxs qismində saxlanılmışdır.[128] Onun hüquqlarını müdafiə edən Bəhruz Bayramovun sözlərinə görə, Elnarə Qasımova Cinayət Məcəlləsinin 206.3.2-ci (qaçaqmalçılıq) maddəsi ilə şübhəli şəxs qismində saxlanılmışdır.[129] Yanvarın 15-də isə Xətai Rayon Məhkəməsinin Elnarə Qasımova barəsində 2 ay 17 gün müddətinə həbs qətimkan tədbiri seçmişdir.[130] Elnarə Qasımova ittihamları rədd etmişdir və həbsini jurnalist fəaliyyəti ilə əlaqələndirmişdir. Elnarə Qasımovanın hüquqlarını müdafiə edən digər vəkil Aişə Abdel Qadir onun həbsi ilə bağlı heç bir sübut təqdim edilmədiyini bildirmişdir.
Aprelin 18-də, saat 18:20-də iqtidaryönümlü "Qafqazinfo" saytında ""Abzas Media" və "Toplum TV" işində yeni faktlar" adlı məqalə dərc olundu və orada "Meclis.info" platformasının rəhbəri İmran Əliyevin də adı hallandı.[131] Həmin məqalədə o, qrant qaçaqmalçılığında ittiham olunurdu. Həmin gün saat 20:30 radələrimdə İmran Əliyev Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanında Dövlət Sərhəd Xidməti tərəfindən saxlanıldı və ardınca hüquq-mühafizə orqanlarına təhvil verildi. Hava limanından yaydığı videoda o, bunları bildirmişdi: "Haqqımda gedən sifarişli yazıdan sonra İstanbula bilet almışdım. Barəmdə yazılan xəbərlər uydurmadır. Saat 20:54-dür, pasportumu, həmçinin biletimi də alaraq məni saxlayıblar."[132]
Bir gün sonra, aprelin 19-da Xətai Rayon Məhkəməsində İmran Əliyev barəsində 2 ay 1 gün müddətinə həbs-qətimkan tədbiri seçildi.[133] Onun barəsində Cinayət Məcəlləsinin 206.3.2-ci (qaçaqmalçılıq — qabaqcadan əlbir olan bir qrup şəxs tərəfindən törədildikdə) maddəsi ilə ittiham elan olundu.[134] Yaxınlarının sözlərinə görə, o, "AbzasMedia işi" üzrə təqsirləndirilən şəxs olaraq istintaqa cəlb olunub.[135] İmran Əliyev ona qarşı irəli sürülən ittihamı qəbul etmədi.[136] Onun hüquqlarını müdafiə edən Qanqa İbrahimovun sözlərinə görə İmran Əliyev saxlanıldıqdan sonra polis orqanına gətirilib, orada onu döyüblər, işgəncə veriblər və zorla hansısa sənədə imza atdırıblar.[137] İmran Əliyevin rəhbəri olduğu "Meclisinfo" platforması Milli Məclisin fəaliyyətini monitorinq edən platformadır.
Aprelin 20-də həmçinin ictimai fəallar Elgiz Qəhrəman və Murad Rüstəmbəylinin Azərbaycandan çıxışlarına məhdudiyyət qoyulduğu məlum olub. Bu barədə məlumatı müxtəlif vaxtlarda Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanında Dövlət Sərhəd Xidməti tərəfindən məlumat alıblar. Məhdudiyyət Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən qoyulub, ancaq məhdudiyyətin səbəbi ilə bağlı məlumat verilməyib.[138]
Human Rights Watch (HRW) "Abzas Media" müstəqil nəşrinin təsisçisi Ülvi Həsənli, baş redaktoru Sevinc Vaqifqızı və direktor müavini Məhəmməd Kekalovun həbsləri və pis rəftara məruz qalmaları ilə bağlı bəyanat yaydı.[139][140][141] "Azərbaycan iqtidarı öz tənqidçilərinə qarşı şübhəli, cəzalandırıcı cinayət ittihamları irəli sürür. Həsənli, Vaqifqızı və Kekalovun həbsləri uzun müddətdir mövcud olan nümunənin son illüstrasiyasıdır və onlar dərhal azad edilməlidir" deyə bəyanatda deyildi.[142] Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi (CPJ) Azərbaycan iqtidarının "Abzas Media"nın direktoru Ülvi Həsənlini və baş redaktoru Sevinc Vaqifqızını azad etməyə, Həsənlinin bazar ertəsindən bəri yoxa çıxmış müavini Məhəmməd Kekalovun harada olduğunu bildirməyə çağırmışdır.[143] "Azərbaycan iqtidarı Vaqifqızı və Həsənlini dərhal azad etməlidir. Məhəmməd Kekalovun harada olduğu barədə məlumat verilməli və "Abzas Media"ya ictimai maraqlara uyğun mühüm reportajlarını davam etdirməsi üçün şərait yaradılmalıdır" – deyə çağırışda deyilmişdir.[144] Norveç Helsinki Komitəsi (NHC) Azərbaycan iqtidarını müstəqil mediaya qarşı davam edən repressiyaları dayandırmağa və son günlər saxlanılan "Abzas Media"nın jurnalistlərini dərhal azad etməyə çağırmışdır.[145] Norveç Helsinki Komitəsinin bəyanatında "Abzas Media" tənqidi reportajları, korrupsiya araşdırmaları və Azərbaycanda ictimai maraq doğuran mövzuları işıqlandırması ilə tanındığını qeyd eləmişdir.[146] Şərq Tərəfdaşlığı Vətəndaş Cəmiyyəti Forumunun Rəhbər Komitəsi Azərbaycanda mediaya və vətəndaş cəmiyyətinə qarşı davam edən repressiyalar və bu yaxınlarda müstəqil jurnalistlərin həbsi ilə bağlı bəyanat yaydı.[147] Komitənin yaydığı bəyanatda bu repressiyalar qətiyyətlə pislənildi, həbs edilmiş müstəqil jurnalistlərin və bütün siyasi məhbusların dərhal azad edilməsinə çağırıldı.[148] "Şərq Tərəfdaşlığı Vətəndaş Cəmiyyəti Forumunun Rəhbər Komitəsi müstəqil jurnalistlər – "Abzas Media"nın direktoru Ülvi Həsənli, baş redaktoru Sevinc Vaqifqızı, direktor müavini və əlillərin hüquqlarının müdafiəçisi Məhəmməd Kekalovun son həbslərini pisləyir və Azərbaycan iqtidarını fəallara, jurnalistlərə qarşı siyasi motivli təqib və təzyiqləri dayandırmağa çağırır" deyə bəyanatda deyildi.[149] "Freedom Now" da Həsənli, Vaqifqızı və Kekalovun həbsi ilə bağlı bəyanat yaydı. "Biz Azərbaycan iqtidarını onları dərhal həbsdən azad etməyə və bütün ittihamlardan uzaq durmağa çağırırıq" deyə bəyanatda deyilir.[150]
15 dekabr 2023-cü ildə Demokratik Qüvvələrin Milli Şurası Koordinasiya Mərkəzinin üzvü, Müsavat Partiyası üzvü Tofiq Yaqublu haqqında Nərimanov Rayon Məhkəməsinin hakimi Gültəkin Əsədovanın qəbul etdiyi qərarla Cinayət Məcəlləsinin 178.3.2 (dələduzluq-külli miqdarda ziyan vurmaqla törədildikdə) və 320.1-ci (rəsmi sənədləri, dövlət təltiflərini, möhürləri, ştampları, blankları saxtalaşdırma, qanunsuz hazırlama və ya satma) maddələri ilə sürülmüş ittihama əsasən 4 aylıq həbs qətimkan tədbiri seçilmişdir.[151]
6 mart 2024-cü il saat 16:00 radələrində sosial şəbəkələrdə Toplum TV-nin və III Respublika Platformasının ofislərinə polis basqınının olması ilə bağlı xəbərlər yayılmışdır.[152] Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər Nazirliyi Mətbuat Xidmətinin məlumatına əsasən paytaxtın Nərimanov rayonu Yusif Vəzir Çəmənzəminli küçəsi, ev 98 B ünvanında yerləşən ofisdə və əlavə digər ünvanlarda bir qrup şəxsin fəaliyyəti ilə bağlı daxil olan məlumat üzrə polislər tərəfindən əməliyyat-axtarış tədbirləri aparılmışdır.[153] Toplum TV-nin ofisə baqsın zamanı 16 nəfər saxlanılaraq Bakı Şəhər Baş Polis İdarəsinə aparılmışdır.[154] Saat 22:00 radələrində Alya Ağayeva, Cavid Ramazanov, Ceyhunə Həsənli, Cəmilə Əzimova, Fidan Əlicanova, Gülyetər Mahmudova, Pərvanə Qurbanlı, Sadiq Məmmədov, Samir Ağazadə və Taleh Bədəlov sərbəst buraxılmışdır.[154] Toplum TV-nin redaktoru[155] Müşfiq Cabbar, texniki işçisi Elmir Abbasov və müxbiri Fərid İsmayılov, həmçinin həmin ofisdə yerləşən Demokratik Təşəbbüslər İnstitutunun (IDI) işçiləri Əli Zeynal, İlkin Əmrahov və Ramil Babayev barəsində isə Cinayət Məcəlləsinin 206.3.2-ci (qaçaqmalçılıq) maddəsi ilə cinayət işi açılmışdır.[154] III Respublika Platformasının ofisində aparılan əməliyyat-axtarış tədbirləri zamanı isə platformanın qurucuları Akif Qurbanov, Araz Əliyev və Ruslan İzzətli saxlanılmışdır. Əliyev və İzzətli axşam saatlarında sərbəst buraxılsa da, Akif Qurbanov barəsində Cinayət Məcəlləsinin 206.3.2-ci (qaçaqmalçılıq) maddəsi ilə cinayət işi açılmışdır. Vəkil Şəhla Hümbətovanın iddialarına görə axtarış zamanı Qurbanovun evindən sənədlər götürülüb, daha sonra isə platformanın ofisinə 30 min avro yerləşdirilmiş və ardınca bu pul sübut olaraq götürülmüşdür.
Martın 8-də Ələsgər Məmmədli Binəqədi rayonu ərazisində biopsiya üçün getdiyi özəl tibb müəssisəsinin önündə polislər tərəfindən saxlanılmışdır.[156][157][158] Həmin gün onun yaşadığı evdə axtarış aparılmış və 60 min avro pul tapıldığı iddia edilmişdir.[159] Ailə üzvləri pulun onlara məxsus olmadığını, əməliyyatçılar tərəfindən qoyulduğunu bildirmişdir.[159] Məmmədlinin vəkili Aqil Layıcın sözlərinə görə Ələsgər Məmmədlinin səhhətində ciddi problemlər vardı: "Səhhətində ciddi problemlər — boğazında, düz bağırsağında və prostatında əməliyyət zərurəti tələb edən şişlər var. Bu gün biopsiyaya gedən zaman saxlanılıb".[160] Nəticədə Ələsgər Məmmədli barəsində Cinayət Məcəlləsinin 206.3.2-ci (qaçaqmalçılıq — qabaqcadan əlbir olan bir qrup şəxs tərəfindən törədildikdə) maddəsi ilə cinayət işi açılmışdır.[161][162] Martın 9-da isə Xətai Rayon Məhkəməsinin qərarı ilə barəsində 4 aylıq həbs-qətimkan tədbiri seçilmişdir.[162] Aqil Layıcın sözlərinə görə cinayət işi üzrə heç bir maddi və prosessual əsas yoxdur.[162] Proses zamanı çıxış edən Ələsgər Məmmədli ittihamları rədd etmiş və həbsini ictimai fəaliyyəti ilə əlaqələndirmişdir.[162] İyulun 4-də Xətai Rayon Məhkəməsinin qərarı ilə barəsində seçilmiş həbs-qətimkan tədbiri 3 ay uzadılmışdır.[163]
Ələsgər Məmmədlinin həbsi həm yerli, həm də beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən sərt tənqid edilmişdir. Daxildə müxalif Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası, "Müsavat" Partiyası[164] və Milli Şura baş verən həbsləri qınamışdır.[165] Azərbaycan İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüz Ələsgər Məmmədlinin "qanun pozuntusuna yol verəcəyini ağlasığmaz" adlandırmış, həbsini pisləmişdir.[165] Professor Qulu Məhərrəmli isə son həbsləri söz və mətbuat azadlığına ciddi zərbə adlandırmış, "Ələsgər Məmmədlinin əcaib formada həbsi, evində axtarış aparılması, ona qarşı hansısa qanunu pozmaq ittihamının irəli sürülməsini absurd" hesab etmişdir.[165] İnsan haqları üzrə tədqiqatçı Arzu Qeybulla iqtidarın Toplum TV-yə təzyiqlərini son aylarda müxtəlif mövzularda Azərbaycana qarşı beynəlxalq tənqidlərə qarşı "qisas əməliyyatı" olaraq qiymətləndirmişdir.[166] Avropa Şurasının İnsan Hüquqları üzrə Komissarı Dunya Miyatoviç isə Azərbaycanda jurnalistlərə və vətəndaş cəmiyyəti üzvlərinə, həmçinin Ələsgər Məmmədli və Toplum TV-yə qarşı repressiyaların güclənməsindən dərin narahatlığını ifadə etmişdir.[167]
Ələsgər Məmmədli və "Toplum TV" işi üzrə həbs edilənlərlə bağlı Human Rights Watch və Amnesty International beynəlxalq insan hüquqları təsisatları[168], Sərhədsiz Reportyorlar (RSF)[169][170], Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi (CPJ)[171], Avropa Jurnalistlər Federasiyası (EFJ)[172], həmçinin Birləşmiş Krallığın Azərbaycan səfirliyi[173] bəyanatlar vermişdir, Azərbaycanı həbsdə olan jurnalistləri və fəalları azad etməyə çağırmışdır. ABŞ Dövlət Departamentiinin sözçüsü Metyu Miller həbslərdən "dərin narahatlığı"nı ifadə etmiş, Azərbaycanı fundamental azadlıqlarından istifadə edən vətəndaşlara qarşı təzyiqləri dayandırmağa çağırmışdır.[174] İyulda isə BMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Volker Türk Azərbaycan iqtidarını həbs edilən jurnalist və fəalların işinə yenidən baxmağa, əsassız yerə həbs edilən şəxsləri azad etməyə çağırmışdır.[175]
Son parlament seçkiləri növbədənkənar olaraq 9 fevral tarixində keçirildiyi üçün növbəti seçkilərin tarixi ilə bağlı daim müzakirələr olmuşdur. 2024-cü ilin ilk yarısında isə növbədənkənar seçkilər keçiriləcəyi iddia edilmişdir. Belə ki, Ədalət, Hüquq, Demokratiya Partiyası sədri deputat Qüdrət Həsənquliyev,[176] Respublikaçı Alternativ Partiyası üzvü deputat Erkin Qədirli,[176] partiyanın icraçı katibi Natiq Cəfərli,[177] sabiq baş nazir, Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseyn,[176] sabiq deputat Abutalıb Səmədov,[177] Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası sədri Arzuxan Əlizadə[176] də anoloji fikirləri səsləndirmişdir.
2 may 2024-cü ildə Mərkəzi Seçki Komissiyasının iclası keçirilmiş və ardınca sədr Məzahir Pənahov seçkilərin tarixi ilə bağlı müzakirələrə aydınlıq gətirmişdir. O, qanunvericiliyə əsasən parlament seçkilərinin 2024-cü ilin noyabrında keçirilməli olduğunu qeyd etmiş, lakin həmin ərəfədə ölkədə COP29 tədbirinin keçiriləcəyi üçün seçkilərin önə çəkilməsi ilə bağlı qərarın verilə biləcəyini qeyd etmişdir.[178]
Sabiq baş nazir, Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseyn konstitusiya islahatları gözləntilərinin gerçəkləşmədiyini, beləliklə yarış mühitinin olmayacağını, hakimiyyətin bəzi dairələri boş buraxaraq müxalifətə şans tanıyacağını və belə seçkinin isə süni göründüyünü söyləmişdir.[179]
Kütləvi informasiya vasitələrində 20 iyun 2024-cü ildə hakim Yeni Azərbaycan Partiyasının qapalı iclasında növbədənkənar parlament seçkilərinin keçirələcəyinin müzakirə olunduğu iddia edilmişdir.[180] Parlamentin növbədənkənar son iclasında da parlamentin buraxılacağı iddia edilmişdir.[181]
20 iyun 2024-cü ildə hakim Yeni Azərbaycan Partiyası qapalı iclas keçirmiş, iclasda hakim partiyanın millət vəkilləri növbəti parlament seçkilərinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliyi Konfransı başda olmaqla digər mötəbər tədbirlərlə eyni vaxtda olması səbəbi ilə Milli Məclisin buraxılması və növbədənkənar seçkilərin təyin edilməsi barədə Azərbaycan Prezidentinə müraciət olunması üçün təşəbbüs göstərmələrinin tövsiyə edilməsi barədə yekdil qərar qəbul etmişdir.[182]
Parlamentin 21 iyun 2024-cü il tarixli iclasında hakim Yeni Azərbaycan Partiyası deputatları adından Hikmət Babaoğlu növbədənkənar seçki tələbini oxumuşdur. Milli Məclisə növbədənkənar seçkilərin təyin edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinə göndəriləcək müraciət mətninin hazırlanması üçün komissiya yaradılmış, Adil Əliyev komissiyanın sədri, Siyavuş Novruzov, Tahir Rzayev, Eldar Quliyev, Fəzail Ağamalı, Elşən Musayev və Nigar Arpadarai isə komissiyasının üzvləri təyin olunmuşdur. Mətn səsə qoyulmuş iclasda iştirak edən 106 deputatdan 105-nin lehinə, 1-nin əleyhinə səsi ilə qəbul olunmuşdur.[183] Parlament adından hazırlanan Prezidentə müraciət mətnini Tahir Rzayev oxumuşdur.[184]
Böyük Quruluş Partiyası sədri, deputat Fazil Mustafa müxalif partiya olaraq seçkilərin növbədənkənar keçirilməsini dəstəklədiklərini açıqlamışdır.[185]
Azad Vətən Partiyası sədri Akif Nağı,[186] Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası sədri, deputat Elşən Musayev, Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası sədri Arzuxan Əlizadə,[186] Azərbaycan Ümid Partiyası sədri İqbal Ağazadə, Böyük Azərbaycan Partiyasının sədri Elşad Musayev,[186] Ədalət Partiyası sədr müavini Mütəllim Rəhimli, Müasir Müsavat Partiyası sədri Hafiz Hacıyev və Respublikaçı Alternativ Partiyasının icraçı katibi Natiq Cəfərli seçkilərin növbədənkənar olmasının gözlənilən olduğunu və partiyalarının seçkilərdə iştirak edəcəyini açıqlamışdır. Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası sədr müavini Məmməd İbrahim isə qərara pis baxdıqlarını, namizədlərin seçkiyə hazırlaşmağa vaxtlarının az olduğunu, seçkilərin isə qəflətən və isti vaxtlarda keçəcəyini açıqlamışdır.[187]
Azərbaycan Konstitusiya Məhkəməsi 27 iyun 2024-cü ildə parlamentin 2024-cü il 21 iyun tarixli "Milli Məclisə növbədənkənar seçkilərin təyin edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinə müraciət edilməsi barədə" Qərarı əsasında Milli Məclisin buraxılmasının və növbədənkənar seçkilər təyin edilməsinin Konstitusiyaya uyğunluğu barəsində Prezidentin sorğusuna baxaraq bu qərarın Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 981–ci maddəsinə uyğun hesab edildiyini elan etmişdir.[188]
28 iyun 2024-cü ildə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev altıncı çağırış Azərbaycan Milli Məclisinin buraxılması və 1 sentyabr 2024-cü ildə Azərbaycan Milli Məclisinə növbədənkənar seçkilərin təyin edilməsi haqqında sərəncam imzalamışdır.[189][190]
Son parlament və prezident seçkilərində Bütöv Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası adı ilə iştirak etmiş partiya 16 mart 2024-cü ildə qurultay keçirərək adını Ədalət, Hüquq, Demokratiya Partiyası olaraq dəyişdirmişdir.[191]
Respublikaçı Alternativ Partiyası parlament seçkiləri ilə əlaqədar Seçki Qərargahı yaratmış və partiyanın Siyasi Komitəsinin üzvü Rəsul Cəfərov qərargahın sədri təyin edilmişdir. Qərargah partiya daxili ilkin seçki ilə (praymeriz) namizədlərin müəyyən olunması ilə bağlı işlər yürüdür.[192]
Ağ Partiya, Azad Vətən Partiyası, Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası, Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası, Böyük Quruluş Partiyası, Gələcək Azərbaycan Partiyası və Yeni Zaman Partiyası da seçkilərdə iştirak edəcəyini açıqlamışdır.[193][194]
Seçkilərdən öncə, yəni 4 may tarixində Müsavat Partiyası XI Qurultayını keçirmək qərarı almışdır.[195] Qurultaydan öncəki Məclis toplantısında sədr Nüşabə Sadıqlı sabiq başqan İsa Qəmbərin başqan namizədi olması təklifini irəli sürmüşdür.[196] O zamanadək isə sədr müavini Osman Kazımov və Natiq Ulubəy başqanlığa namizəd olmuşdur. İsa Qəmbər 29 aprel tarixində başqanlığa namizədliyini irəli sürmüşdür,[197] digər namizədlər isə ardınca namizədliklərini geri çəkmişdir.[198][199] 4 may 2024-cü ildə keçirilən qurultayda İsa Qəmbər Müsavat Partiyasının yenidən partiyanın başqanı seçilmişdir.[200]
Ədalət, Hüquq, Demokratiya Partiyası İdarə Heyəti 1 iyul 2024-cü ildə Yeni Azərbaycan Partiyasına çağırış edərək partiyanın digər partiyalara da şərait yaratması və parlamentdə 2/3-dən çox yerə sahib olmaması üçün sadəcə 83 seçki dairəsi üzrə namizəd göstərməsini tələb etmişdir.[201]
Respublikaçı Alternativ Partiyası Seçki Qərargahı partiya daxili ilkin seçki ilə (praymeriz) namizədlərin müəyyən olunması ilə bağlı işlər yürütmüşdür. 1 aprel tarixində verilən məlumata görə partiya 16 nəfərin namizədliyini ilkin mərhələdə təsdiq etmişdir.[192] 24 may 2024-cü ildə partiyanın icraçı katibi Natiq Cəfərli partiyanın 17 namizədinin siyahısının təsdiqləndiyini, Erkin Qədirlinin 16 saylı seçki dairəsindən namizəd ola biləcəyini açıqlamışdır. Rəsmi olaraq seçkilərin elanından sonra partiya namizədlər siyahısını açıqlayacağını bəyan etmişdir.[202]
Respublikaçı Alternativ Partiyası,[202] Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası,[203] Ağ Partiya, Azad Vətən Partiyası, Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası, Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası, Böyük Azərbaycan Partiyası,[204] Böyük Quruluş Partiyası, Gələcək Azərbaycan Partiyası, Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyası,[205] Müasir Müsavat Partiyası,[206]Yeni Zaman Partiyası da seçkilərdə iştirak edəcəyini açıqlamışdır.[193][194]
Respublikaçı Alternativ Partiyası Siyasi Komitəsinin sədri İlqar Məmmədov seçkilərdə namizədliyini 22 saylı Nəsimi-Yasamal seçki dairəsi üzrə irəli sürəcəyini açıqlamış, partiyanı uğura gətirməyəcəyi və ya qələbə üçün yetərli səs qazanmayacağı təqdirdə siyasətdən gedəcəyini elan etmişdir.[207]
Azərbaycan Milli Məclisinin VI çağırış deputatlarından Ana Vətən Partiyası sədri Fəzail Ağamalı,[208] Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası sədri Sabir Rüstəmxanlı da seçkilərdə iştirak niyyətinin olduğunu açıqlasalar da,[209] Fəzail Ağamalı qızı Günay Ağamalının,[210] Sabir Rüstəmxanlı isə Tənzilə Rüstəmxanlının xeyrinə seçkilərdə iştirakdan imtina etmişdir.[211] Digər deputat, Milli Cəbhə Partiyası sədri Razi Nurullayev də namizədliyini İmişlidən irəli sürəcəyini açıqlamışdır.[212]
Sabiq deputat Lalə Şövkət seçkilərdə iştirak etməyəcəyini açıqlamışdır.[213] Sabiq deputat İqbal Ağazadə seçki dairələrinin yenidən təşkilindən sonra bu dəfə 36 saylı Suraxanı-Xətai seçki dairəsindən deputatlığa namizəd olacağını açıqlamışdır.[214] Buna baxmayaraq daha sonra İqbal Ağazadə seçkidə iştirakdan imtina etmişdir.[211]
2005-ci il parlament seçkilərində Azadlıq Blokundan, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası üzvü olaraq deputatlığa vahid namizəd olmuş, daha sonra partiyasından istefa vermiş və 2024-cü il prezident seçkilərində İlham Əliyevi dəstəkləmiş Akif İslamzadə təklif alacağı təqdirdə deputatlığa namizəd olmağı dəyərləndirəcəyini açıqlamışdır.[215]
2024-cü il prezident seçkilərində prezidentliyə namizədlərdən Böyük Azərbaycan Partiyasının sədri Elşad Musayev ya ənənəvi olaraq namizəd olduğu 9-cu, ya da 33-cü Xətai seçki dairəsindən deputatlığa namizəd olmağı planlaşdırdığını açıqlamış,[204] digər namizəd Böyük Quruluş Partiyası sədri, deputat Fazil Mustafa ənənəvi olaraq 26 saylı Sabunçu birinci seçki dairəsi üzrə,[216] digər namizəd, ləğv olunmuş Azərbaycan Liberal Demokrat Partiyası lideri Fuad Əliyevin isə Bakı rayonlarının birindən namizədliyini irəli sürəcəyi açıqlanmışdır.[217]
2023-cü ildə fəaliyyətini dayandırmış Aydınlar Partiyasının sabiq sədri Qulamhüseyn Əlibəyli 73 saylı seçki dairəsindən deputatlığa namizəd olacağını açıqlamışdır.[218] Bununla belə, fəaliyyətini dayandırmış Azərbaycan Naminə Alyans Partiyasının sabiq sədri Abutalıb Səmədov isə seçki dairəsi bağlı qərar verməsə də deputatlığa namizəd olacağını açıqlamışdır.[218] Fəaliyyətini dayandırmış Vətəndaş və İnkişaf Partiyasının sabiq sədri Əli Əliyev isə səhhəti ilə bağlı məsələlər səbəbindən seçkilərlə maraqlanmadığını açıqlamışdır.[218]
Növbədənkənar seçki tələbinin ardınca, 23 iyun 2024-cü ildə keçirilmiş Respublikaçı Alternativ Partiyası Siyasi Komitəsinin aldığı qərarla partiya seçkilərdə 13 nəfərlə iştirak edəcəyi qərarlaşmışdır..[219]
3 iyul 2024-cü ildə Azərbaycan Xalq Partiyası İdarə Heyətinin iclası keçirilmiş, iclasada növbədənkənar seçkilərdə iştirak qərarı alınmışdır.[220]
Müsavat Partiyası Məclisinin 4 iyul 2024-cü il tarixli növbədənkənar iclasında üzvlərin 51-nin lehinə, 19-nun əleyhinə, 2-sinin bitərəf səsi ilə seçkilərdə iştirak qərarı alınmışdır.[221] Daha sonra partiyanın seçki qərargahının sədri Arif Hacılı müsahibə verərək seçkilərdə iştirak edəcəyi təqdirdə Bakı üzrə bir seçki dairəsindən namizədliyini irəli sürəcəyini, partiyanın daha 10 namizədini yaxın müddət ərzində açıqlayacağını və seçkilərdə Müsavatın qeyri-rəsmi olaraq "Azadlıq, ədalət, hüquqi dövlət!" şüarından istifadə edəcəyini qeyd etmişdir.[222] Partiyanın sədri İsa Qəmbər və Məclis sədri Arif Hacılı seçkilərdə iştirakdan imtina etmişdir.[223][224]
Yeni Zaman Partiyası Mərkəzi Şurası 5 iyul 2024-cü il tarixli iclas keçirmiş, iclasda seçkilərdə iştirak qərarı alınmış və seçki qərargahı yaradılmışdır.[225] Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası Siyasi Şurasının 6 iyul 2024-cü il tarixli iclasında seçkilərdə iştirak qərarı alınmışdır.[226] Ədalət, Hüquq, Demokratiya Partiyası Ali Məclisi 6 iyul tarixində iclas keçirmiş, iclasda növbədənkənar parlament seçkilərində iştirak qərarı aınmışdır.[227] Azərbaycan Demokrat Partiyası növbədənkənar parlament seçkilərində iştirak qərarı almışdır.[228] Haqq Ədalət Partiyası növbədənkənar parlament seçkilərində iştirakla bağlı qərar qəbul etmişdir.[229] Ədalət Partiyası seçkilərdə iştirak qərarı versə də, sədri İlyas İsmayılov seçkilərdə iştirakdan imtina etmişdir.[230]
Ana Vətən Partiyası İdarə Heyəti iclas keçirmiş, seçkilərdə iştirak və seçki qərargahı yaratmaq qərarı almışdır. Qərargahın sədri isə partiyanın sədr müavini Yalçın Hacızadə təyin edilmişdir.[231]
2023-cü ildə fəaliyyətini dayandırmış partiyalardan Azərbaycan Liberal Partiyasının sabiq sədri Əvəz Temirxan 23 saylı Nəsimi-Səbail seçki dairəsindən deputatlığa namizəd olacağını açıqlamışdır.[218] O, namizəd olmaq istəsə də, bəzi problemlərlə qarşılaşmışdır. Bu səbəblə, Əvəz Temirxan Azərbaycan Xalq Partiyası sıralarına qoşulmadan partiyanın həmin seçki dairəsi üzrə deputatlığa namizədi olmuşdur.[232]
VI çağırış deputatlarından, bitərəf deputat, Milli Məclisin sədr müavini Adil Əliyev 8 iyul 2024-cü ildə Adil Əliyev Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən Bakı şəhər Suraxanı Rayon icra Hakimiyyətinin başçısı təyin edilmişdir.[233]
Hüquq Müdafiə Təşkilatlarının Monitoring Qrupu üzvləri adından Səadət Bənəniyarlı, Səidə Qocamanlı və Novella Cəfəroğlu Yeni Azərbaycan Partiyası sədri İlham Əliyevə mətbuatda müraciət ünvanlamış və partiya üzvü Çingiz Qənizadənin deputatlığa namizəd olmasını xahiş etmişdir.[234]
13 iyul 2024-cü ildə Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası Ali Məclisinin iclası keçirilmiş, iclasda "ölkədə 300 nəfərdən artıq siyasi məhbusun hələ də azad edilmədiyini, sərbəst toplaşmaq azadlığının qadağan edildiyini, seçki komissiyalarının hakimiyyətin tam nəzarətində olduğunu, səsvermə və səslərin sayılması prosesinə nəzarətin mümkün olmadığını, azad mətbuatın məhv edildiyini, seçkilərin müstəqil yerli müşahidəçilər tərəfindən monitorinqinə imkan verilmədiyini, azad rəqabət və seçki mühitinin olmadığı" səbəblərini göstərərək növbədənkənar parlament seçkilərini boykot qərarı almışdır.[235] Demokratik Qüvvələrin Milli Şurası Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının bu qərarını dəstəklədiyini açıqlamışdır.[236]
Müasir Müsavat Partiyasının sədri Hafiz Hacıyev özünün seçkilərdə iştirak etməyəcəyini, partiyasının isə 11 namizədlə yarışa qatılacağını açıqlamışdır.[237]
VI çağırış bitərəf deputatlarından Ziyad Səmədzadə,[238] Musa Qasımlı,[239] Sabir Hacıyev,[240] Məzahir Əfəndiyev,[241] Sevil Mikayılova,[242] Ülviyyə Ağayeva,[243] Soltan Məmmədov,[244] Cavanşir Feyziyev,[245] Əminə Ağazadə, Sahib Alıyev,[246] Elşən Musayev,[247] Tural Gəncəliyev,[248] Novruzəli Aslanov,[249] Jalə Əliyeva,[249] Anatoliy Rafailov,[249] Sahib Alıyev,[250] Vüqar Bayramov,[251] Aqil Abbas,[252] Azər Kərimli,[252] Eldar Quliyev,[252] Nigar Arpadarai,[252] Könül Nurullayeva,[252] Rasim Musabəyov,[252] Bəhruz Məmmədov,[253] Tamam Cəfərova,[254] Əli Məsimli,[255] Arzu Nağıyev[256] və Demokratik İslahatlar Partiyası sədri, deputat Asim Mollazadə də[257] seçkidə iştirak qərarı vermişdir. Bitərəf deputat İltizam Yusifov,[258] Etibar Əliyev,[259] Rüfət Quliyev,[252] Jalə Əhmədova[260] və Vəhdət Partiyası sədri Tahir Kərimli isə[261] seçkilərdə iştirakdan imtina etmişdir. Həmçinin, VI çağırış deputatı olmuş, 3 mart 2022-ci ildə Azərbaycan Prezidenti tərəfindən İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi rəisi vəzifəsinə təyin olunmuş,[10] 17 mart 2022-ci ildə mandatı ləğv olunmuş[11] Şahin Seyidzadə seçkilərdə iştirak etmək qərarı almışdır.[262]
Sabiq deputatlar Elton Məmmədov,[263] Əliməmməd Nuriyev,[264] Azər Əmiraslanov[265] da seçkilərdə iştirak qərarı almışdır. Azərbaycan Respublikasının Rusiya Federasiyasındakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri, sabiq deputat Polad Bülbüloğlu Şuşalıların onu parlamentə seçəcəyi təqdirdə onların etimadını doğrultmaq üçün hər şey edəcəyini açıqlamışdır.[266] Elton Məmmədov namizədliyini irəli sürsə də, 24 iyul 2024-cü ildə onun namizədliyi sənədlərindəki saxtakarlıq səbəbi ilə ləğv edilmişdir. O, açıqlamasında MSK üzvlərini və MSK sədri Məzahir Pənahovu saxta olmaqla günahlandırmışdır.[267] Sabiq deputat Əliməmməd Nuriyev daha sonra namizədliyini geri götürmüşdür.[268]
Azərbaycan Demokrat Partiyası sədri Sərdar Cəlaloğlu əvvəlcə deputatlığa namizədliyini irəli sürsə də, daha sonra namizədliyini geri çəkmişdir.[269] Həmçinin VI çağırış Milli Məclisin bitərəf deputatı Vahid Əhmədov əvvəlcə deputatlığa namizəd olacağını açıqlayıb namizədliyini irəli sürsə də, daha sonra namizədliyini geri çəkmişdir.[270]
2 avqust 2024-cü il tarixinə olan məlumata görə 26 ölkə və səkkiz qurumdan ümumilikdə 99 beynəlxalq müşahidəçi, 5 477 nəfəri MSK-da, 9 029-ü isə dairə seçki komissiyalarında olmaq üzrə isə 14 506 yerli müşahidəçi qeydiyyatdan keçmişdir.[284]
12 avqust 2024-cü ildə Avropa İttifaqının Bakıdakı ofisində səfir Piter Mixalko, ofisin bəzi əməkdaşları və Avropa İttifaqına daxil olan ölkələrin Azərbaycandakı səfirlərinin iştirakı ilə Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası sədri Əli Kərimli, Müsavat Partiyasının sabiq və indiki sədrləri İsa Qəmbər və Arif Hacılı, həmçinin müxalifəti təmsil edən daha bir neçə şəxsin iştirakı ilə görüş keçirilmişdir.[285] ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosunun uzun müddətli müşahidə missiyasının üzvləri Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası rəhbərliyi ilə görüş keçirmişdir.[286]
Prezident seçkiləri ərəfəsində seçkilərin monitorinqi üçün Novella Cəfəroğlunun sədrlik etdiyi Dilarə Əliyeva adına Qadın Hüquqlarının Müdafiəsi İctimai Birliyi, Səidə Qocamanlının sədrlik etdiyi İnsan Hüquqları və Qanunçuluğun Müdafiəsi İctimai Birliyi və Səadət Bənənyarlının sədrlik etdiyi Beynəlxalq İnsan Hüquqları Təşkilatının Azərbaycan bölməsi "Mənim Səsim" Seçki-Monitorinq Koalisiyasını təsis etmişdir.[287] Koalisiya parlament seçkilərində də fəaliyyət göstərmişdir. Koalisiya 11 avqustda ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosu müşahidə missiyasının seçki üzrə analitiki Oleksii Liçkovax ilə görüşmüşdür.[288] Koalisiyanın 65 seçki dairəsində müşahidələr aparmaq üçün 533 müşahidəçisi qeydiyyatdan keçmişdir.[289]
Seçkilərlə bağlı "Vətəndaş Cəmiyyəti Uğrunda" Seçki Müşahidə Koalisiyası yaradılmışdır. Təsisçiləri "Prioritet" Sosial-İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzi İctimai Birliyinin sədri Zaur İbrahimli, Hüquqi Təhlil və Araşdırmalar İctimai Birliyinin sədri Ramil İskəndərli, "Bələdiyyələrin fəaliyyətinin təbliği" İctimai Birliyinin sədri Vüqar Tofiqli olmuşdur.[290] Koalisiya ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosu müşahidə missiyasının seçki üzrə analitiki Oleksii Liçkovax ilə görüşmüşdür.[291]
Seçkilərdən QHT-ləri təmsil edən 5100-dən çox müşahidəçi müşahidə etmək üçün qeydiyyatdan keçmişdir. Bu isə 2024-cü ilədək olan rekord sayıdır.[290] Onların 20%-i iki koalisiyanı təmsil edir.[290] Azərbaycan Respublikası Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatından 700 nəfərə yaxın, Azərbaycan Tələbə Gənclər Təşkilatları İttifaqı, Azərbaycan Könüllü Təşkilatları İttifaqı isə ümumilikdə 1500 nəfər, Azərbaycan Qarabağ Müharibəsi Əlilləri, Veteranları və Şəhid Ailələri İctimai Birliyi isə 100 nəfər müşahidəçi ilə seçki prosesinə qoşulmuşdur.[290]
Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası 50 seçki dairəsi üzrə namizəd olacaq şəxslərin siyahısını təsdiqləmişdir.[203]
Növbədənkənar seçki tələbinin ardınca, 23 iyun 2024-cü ildə keçirilmiş Respublikaçı Alternativ Partiyası Siyasi Komitəsinin aldığı qərarla partiya seçkilərdə 13 nəfərlə iştirak edəcək. Bu 13 nəfər arasında Elçin Əliyev, Erkin Qədirli, İlqar Məmmədov, Natiq Cəfərli və Rəsul Cəfərov da var.[219]
3 iyul 2024-cü ildə Azərbaycan Xalq Partiyası İdarə Heyətinin iclası keçirilmiş, iclasda növbədənkənar seçkilərdə partiyanın 6 namizədi müəyyənləşmişdir. Belə ki, partiya sədri Pənah Hüseynin 68 saylı Sabirabad-Şirvan, sədr müavini Qiyas Sadıqovun isə 67-ci Sabirabad seçki dairəsindən namizəd olması qərara alınmışdır.[220]
Müsavat Partiyası Divanının 8 iyul 2024-cü il tarixli iclasında 27 nəfərdən ibarət namizədlər siyahısını təsdiqləmişdir.[292] Partiya Divanı 12 iyul 2024-cü ildə növbədənkənar iclas keçirmiş və daha 3 deputatlığa namizədini açıqlamışdır. Onlar arasında sabiq deputat İkram İsrafil və tarixçi Nəsiman Yaqublu da var.[293] Partiya Divanı 15 iyul 2024-cü ildə növbədənkənar iclas keçirmiş və daha 4 deputatlığa namizədini açıqlamışdır. Onlar arasında Mustafa Hacıbəyli və Sabir Məmmədli də var.[294]
17 iyul 2024-cü ildə Yeni Azərbaycan Partiyası İdarə Heyətinin iclası keçirilmiş və iclasda 125 nəfərlik namizədlər siyahısı təsdiqlənmişdir.[295] Partiya VI çağırış deputlarından Vasif Talıbov, İsa Həbibbəyli, Cəbi Quliyev, Rauf Əliyev, Elnur Allahverdiyev, Sədaqət Vəliyeva, Əliabbas Salahzadə, Emin Hacıyev, Oqtay Əsədov, İlham Məmmədov, Cavid Osmanov, Elşad Mirbəşiroğlu, Nizami Cəfərov, Kamilə Əliyeva, Aqiyə Naxçıvanlı, Bəxtiyar Sadıqov, İqbal Məmmədov[296] və Mahir Abbaszadə daxil olmaqla ümumilikdə 18 deputatı yenidən namizəd göstərməmişdir.[297] Bu o deməkdir ki, partiya 50 deputatını yenidən namizəd göstərmişdir. Bu siyahıda vəzifəsindən 2024-cü ildə azad edilmiş sabiq deputatlar Mübariz Qurbanlı, Səyyad Aran və Eyvaz Qurbanov və SOCAR-ın sabiq vitse-prezidenti Bədəl Bədəlov[298] da var. Həmçinin siyahıda Baş nazirin müavini, YAP sədrinin müavini sabiq deputat Əli Əhmədov, Nəsimi Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Asif Əsgərov, sabiq nazir, Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyası rektoru Heydər Əsədov, sabiq deputat Xanlar Fətiyev,[299] Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsinin keçmiş müdiri, Elm və Təhsil Nazirliyi yanında Məktəbəqədər və Ümumi Təhsil üzrə Dövlət Agentliyinin direktor müavini Mehriban Vəliyeva da var.[300] Siyahıda həmçinin Rəsulzadə bələdiyyəsinin sədri Hümbət Hüseynov və Xətai bələdiyyəsinin sədr müavini Nərminə Hacıyeva da var.[301] Siyahıda sabiq deputat, Mərkəzi Seçki Komissiyası üzvü Şaitdin Əliyevin qızı,[302] sabiq deputatlar Tahir Süleymanovun və Əhməd Vəliyevin oğulları var.[303]
Yeni Azərbaycan Partiyası İdarə Heyəti 19 iyul 2024-cü ildə 12 saylı Xəzər birinci seçki dairəsi üzrə vahid namizəd Şaitdin Əliyevin qızı Aygün Şaitdin qızı Maniyevanı Pərvanə Əlövsəd qızı Piriyeva ilə əvəzləmişdir.[304]
2 avqust 2024-cü ildə deputatlığa namizədliyin irəli sürülməsi prosesi başa çatmışdır. Namizədlik üçün müraciət edən 1508 nəfərdən 1462 nəfərin namizədliyinin irəli sürülməsi təsdiq olunmuş, onlardan 1420 nəfərə imza vərəqi verilmişdir. Bu şəxslərdən sadəcə 1191-i imza vərəqələrini qaytarmışdır. Yekunda isə 881 nəfərin deputatlığa namizədliyi qeydə alınmışdır. Namizədliyi irəli sürülən şəxslərdən 590-ının isə müxtəlif siyasi partiyalar tərəfindən namizədliyi irəli sürülmüşdür.[305]
Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisi Elza Seyidcahan 23 saylı Nəsimi-Səbail seçki dairəsi üzrə deputatlığa namizəd olmuşdur.[306] Azərbaycan Respublikasının NATO yanında Nümayəndəliyinin sabiq başçısı, Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin Baş İdarəsinin rəisi Qaya Məmmədov 31 saylı Suraxanı ikinci seçki dairəsindən, Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin Linqvistik Təminat İdarəsinin müdiri Rizvan Nəbiyev 49 saylı Abşeron ikinci seçki dairəsindən, Azərbaycanın Cənubi Afrika Respublikasındakı müvəqqəti işlər vəkili, diplomatik missiyanın rəhbəri Zaur Şükürov isə 47 saylı Sumqayıt-Abşeron-Qaradağ seçki dairəsindən deputatlığa namizəd olmuşdur.[307]
Namizədlər arasında ən yaşlı şəxs Müsavat Partiyası 38 saylı Gəncə Birinci seçki dairəsindən namizədi 1938-ci il təvəllüdlü, ən gənc şəxs isə 65 saylı Salyan-Biləsuvar-Neftçala seçki dairəsindən bitərəf namizəd Zəbulla Hüseynov olmuşdur.[308]
Beynəlxalq İnsan Haqları Cəmiyyətinin Azərbaycan Milli Bölməsinin rəhbəri Səadət Bənənyarlının 22 avqust 2024-cü il tarixinə verdiyi məlumata görə seçkilərdə 25 siyasi partiyadan 459 nəfərin deputatlığa namizədliyi irəli sürülmüş, onlardan 305-nin namizədliyi isə qeydə alınmışdır.[289]
Seçkilərdə həmçinin fəaliyyəti dayandırılmış, lakin daha sonra yenidən təsis olunsa da, qeydiyyata alınmamış Azərbaycan Milli Demokrat Partiyası sədri Qələndər Muxtarlı, ictmai fəal Şəhriyar Məcidzadə və ictimai fəal, Xol Qaraqaşlı bələdiyyəsinin üzvü Vəfa Nağı da deputatlığa namizəd olmuşdur.[309][310]
25 avqust 2024-cü ildə Müsavat Partiyasından 125 saylı Zəngilan-Qubadlı seçki dairəsi üzrə deputatlığa namizəd Nəsiman Yaqublu seçiciləri ilə görüşmək məqsədilə Zəngilan rayonuna etdiyi səfərdən geri dönərkən Cəbrayıl rayonu ərazisində idarə etdiyi "Nissan" markalı avtomobillə hərəkətdə olan zaman idarəetməni itirmiş və maşını yol kənarına aşırmışdır. Nəticədə o, müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alaraq Füzuli xəstəxanasına çatdırılmışdır.[311] Nəsiman Yaqublu saat 18:30 radələrində Füzuli Rayon Mərkəzi Xəstəxanasının Təcili tibbi yardım şöbəsinə hospitalizasiya olunmuş, ona qapalı kəllə-beyin travması, döş qəfəsinin küt travması, hemotoraks, sol said sümüklərinin yerdəyişən sınığı, qarın boşluğunun küt travması, travmatik şok diaqnozları təyin edilmişdir. Həkimlərin səylərinə, aparılan tibbi müdaxilələrə baxmayaraq o, saat 18:43-də ölmüşdür.[312] Onun ölümünün ardınca, 27 avqust 2024-cü ildə Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən alınan qərarla seçki məntəqələrindəki seçki lövhələrində Nəsiman Yaqublunun seçki marafonunu dayandırdığı qeyd olunmalıdır.[313]
19 sentyabr 2023-cü ildə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən verilən məlumata əsasən Azərbaycan üzrə seçki dairələri yenidən təşkil olunmuşdur.[320] Yeni yaradılan seçki dairələri orta təmsilçilik norması nəzərə alınaraq təşkil olunmuşdur.[321] 27 iyun 2024-cü ildə Mərkəzi Seçki Komissiyasının daha bir iclası keçirilmiş və iclasda "Azərbaycan Respublikasının Ağdərə rayonunun yaradılması haqqında" 2023-cü il 5 dekabr tarixli Qanunla əlaqədar olaraq 96 saylı Goranboy, 97 saylı Tərtər-Naftalan-Goranboy, 118 saylı Ağdam şəhər, 119 saylı Ağdam kənd və 124 saylı Şuşa-Ağdam-Xocalı-Xocavənd seçki dairələrinin hüdudlarında və adlarında qismən dəyişikliklər olunmasına qərar verilmişdir. Qərara əsasən qeyd edilən seçki dairələri müvafiq olaraq 96 saylı Goranboy-Naftalan, 97 saylı Tərtər-Ağdərə-Goranboy, 118 saylı Ağdam-Xocalı, 119 saylı Ağdam və 124 saylı Şuşa-Ağdam-Xocavənd seçki dairəsi adlandırılmışdır.[322]
10 iyul 2024-cü ildə Mərkəzi Seçki Komissiyasından dairə seçki komissiyalarının sədrləri üçün keçirilmiş müşavirədə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin köməkçisi — Prezident Administirasiyasının ərazi-təşkilati məsələlər şöbəsinin müdiri Zeynal Nağdəliyev 28 iyun 2024-cü il tarixinə olan məlumata əsasən ölkə üzrə seçici sayısı 6 334 444 nəfər olmuşdur.[323] Belə ki, ölkə üzrə keçirilmiş son seçkilərdə, yəni 7 fevral 2024-cü il tarixli prezident seçkilərində seçicilərin sayı 6 254 556 nəfər olmuşdur.[324]
Rəsmi olaraq deputatlığa namizədlərin qeydə alınma prosesi yekunlaşdıqdan sonra 9 avqust 2024-cü il saat 00:00 etibarilə təbliğat təşviqat prosesi başlamışdır.[325]
Azərbaycan Xalq Partiyası Pənah Hüseyn seçkilərdə iştirak edən partiyaların rəhbərlərini Prezident İlham Əliyevə müraciət etməyə çağımış, seçkilərin təbliğat-təşviqat mərhələsinin başlanmasını nəzərə alaraq İTV və ya AzTV-də siyasi partiyalar arasında seçki ilə bağlı debatların keçirilməsi üçün ödənişsiz efir vaxtının ayrılması ilə bağlı Prezident İlham Əliyevə müraciət edilməsini təklif etmişdir.[326] Bu təklifə müsbət cavab ala bilməmişdir.[327]
Respublikaçı Alternativ Partiyası seçkilərə "İqtisadiyyat Reallıqdır" şüarı ilə qatılmışdır. Azərbaycan Ümid Partiyası "Ümidlə gəl", Ədalət, Hüquq, Demokratiya Partiyası "Ədalət, Hüquq, Demokratiya" şüarlarıyla seçkilərə qatılmışdır.[328] Milli Cəbhə Partiyası namizədləri müxtəlif şüarlarla qatılmış, sədr deputat Razi Nurullayev isə "Xalqın adamı" şüarıyla qatılmışdır.[328] Böyük Quruluş Partiyasının tək namizədi olan Fazil Mustafa "1 Sentyabrda Seçki dairəsində səs verin ki, Azərbaycan zirvəsindən səsiniz eşidilsin!" şüarından istifadə etmişdir.[328] Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası də müxtəlif şüarlarla qatılmışdır.[328] Deputat Zahid Oruc "Oruc Allahın! Seçim xalqın!", deputat Cavanşir Feyziyev "Məqsədimiz xalqa xidmət, amalımız güclü Azərbaycandır!" şüarıyla seçkilərə qatılmışdırlar.[328]
8 avqust 2024-cü ildə Yeni Azərbaycan Partiyası Mərkəzi Aparatında müşavirə keçirilmişdir. Müşavirədə partiyanın bütün namizədlərinin qeydə alındığı açıqlanmış və partiyanın seçkilərdə "Yeni dövrdə Yeni Azərbaycanla!" şüarı ilə qatıldığını açıqlamışdır.[329] Həmçinin, partiya 60-dan çox seçki dairəsindən namizədləri qeydə alınan siyasi partiya kimi İctimai Televiziya və Radio Yayımları Şirkəti və MSK tərəfindən müəyyən olunmuş mətbu orqanları vasitəsilə ödənişsiz seçkiqabağı təşviqat aparmaq hüququna malik olsa da, demokratik prinsipləri rəhbər tutaraq seçkiqabağı təşviqat mərhələsində digər partiya nümayəndələri və bitərəf namizədlərlə bərabər şərtlərdə rəqabətin aparılması məqsədilə bu imtiyazdan istifadə etməmək barədə qərar qəbul etdiyini açıqlamışdır.[329]
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə 2024-cü il sentyabrın 1-nə təyin edilmiş seçkilərlə əlaqədar Yeni Azərbaycan Partiyasının vahis seçki fonudan vəsaitin daxil olması və xərclənməsinin 2024-cü il 9 avqust vəziyyətinə ilkin maliyyə hesabatı 16 avqustda təqdim olunmuşdur. Hesabata görə "Gəlirlər" başlığında 140 min manatı deputatlığa namizədləri irəli sürülmüş siyasi partiyaların, siyasi partiyalar blokların vəsaiti olmaq üzərə 140 min manat, "Xərclər" başlığında isə 139 727 manat 30 qəpiyi seçkiqabağı təşviqatla bağlı tədbirlərin, habelə informasiya və məşvərət xidmətləri dəyərinin ödənilməsi üzrə olmaqla 139 727 manat 30 qəpik təşkil etmişdir.[330]
Ekzitpol keçirmək üçün Mərkəzi Seçki Komissiyasında qeydə alınmış İtaliyanın SWG SPA şirkəti 15 iyul — 15 avqust tarixlərində seçkiöncəsi vəziyyətlə bağlı yerli respondentlər arasında sorğu keçirmişdir. Sorğu 119 seçki dairəsinin 952 məntəqəsində "face-to-face" (üzbəüz) üsulu ilə aparılmışdır. Avqustun 2–7 arasında reallaşan sorğunun nəticələrinə əsasən, respondentlərin 67% sosial iqtisadi vəziyyətin sabit olduğunu, 81% respondent isə Azərbaycanda işlərin düzgün istiqamətdə irəlilədiyini bildirmişdir.[331] Digər sorğuların nəticəsi aşağıdakı kimi olmuşdur.
| Qurum | Sorğu tarixi | Korrespondent | Sual | Ciddi şəkildə | Dəstəkləyirəm | Dəstəkləmirəm | Çətinlik çəkirəm | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| SWG SPA | 15 iyul — 15 avqust | 119 seçki dairəsinin 952 məntəqəsində | Prezident İlham Əliyevin idarəçiliyini dəstəkləmə: | 81% | 10% | 5% | 4% | ||||||
| Sual | Çox razı | Nisbətən razı | Nisbətən razı deyil | Narazı | Çox narazı | Bilmirəm | |||||||
| Məşğulluq sahəsindən razılıq | 48% | 30% | N/A | 10% | N/A | 12% | |||||||
| Korrupsiya hallarının qarşısının alınması prosesindən razılıq | 41% | 30% | N/A | 18% | N/A | 11% | |||||||
| Təhsilin vəziyyətindən razılıq | 57% | 8% | 27% | — | 4% | 4% | |||||||
| Sual | Çox maraqlıyam | Maraqlıyam | O qədər də maraq göstərmirəm | Maraqlı deyiləm | Bilmirəm | ||||||||
| Parlament seçkiləri ilə bağlı maraqlısınız mı? | 21% | 60% | 13% | 5% | 1% | ||||||||
| Sual | Edəcəyəm | Çox güman ki | Xeyr | Bilmirəm | |||||||||
| Seçkidə iştirak edəcəksiniz mi? | 57% | 27% | 6% | 10% | |||||||||
| Sual | Mükəmməl | Yaxşı | Yetərli | Yetərsiz | Bilmirəm | ||||||||
| Qarabağ bölgəsindəki bərpa işlərini necə bilirsiniz? | 91% | 4% | 3% | 1% | 1% | ||||||||
| Sual | İqtisadiyyat | Təhsil | Ermənistan
ilə sülh |
Ətraf mühit | Vergi məsələləri | Milli təhlükəsizlik | İnsan hüquqları | Bilmirəm | |||||
| Azərbaycanda ən önəmli mövzular | 40% | 24% | 13% | 7% | 6% | 5% | 4% | 1% | |||||
| Mənbə:[331][332][333] | |||||||||||||
.jpg)
.jpg)
Bu seçkilər Qarabağın işğaldan azad edilməsindən sonra keçirilən ilk seçkilərdir. Beləliklə, Azərbaycanda ilk dəfə parlament seçkiləri Qarabağ daxil bütün Azərbaycan ərazisində baş tutmuşdur.[1][2][3] Mərkəzi Seçki Komissiyasının sədri Məzahir Pənahov 8 avqust 2024-cü ildə 399 min 50 nəfər məcburi köçkün seçici olduğunu və onların 574 məntəqədə səs verəcəyini açıqlamışdır. Belə ki, onun verdiyi məlumata görə, 10 məcburi köçkün rayonlarının seçki dairələrindən 7-si tamamilə məcburi köçkün seçicilərdən ibarətdir.[334] 31 avqusta isə məcburi köçkün seçici sayısı 397 862 nəfər olaraq açıqlanmışdır.[335]
Seçkilərdə ekzitpol keçirmək üçün Vətəndaşların Əmək Hüquqlarını Müdafiə Liqası "ORACLE ADVISORY GROUP" təşkilatı ilə, "Tərəqqi" Sosial Tədqiqatlar İctimai Birliyi isə SWG S. P. A. Tədqiqatlar Şirkəti ilə birgə Mərkəzi Seçki Komissiyasına müraciət etmiş və nəticədə müraciətləri qəbul olunmuşdur.[336] Onlar 2500-ə yaxın məntəqədə ekzitpol keçirmişdir.[337]
.jpg)
22 avqust 2024-cü ildə verilən məlumata görə 2471 seçki məntəqəsində əlil vətəndaşlar üçün panduslar quraşdırılmış,[338] 119 seçki dairəsini əhatə edən 1000 seçki məntəqəsində isə veb-kamera quraşdırılmışdır.[339]
Ölkə üzrə ən yaşlı seçici 78 saylı Lənkəran kənd seçki dairəsində qeydiyyatda olan 1890 təvəllüdlü Əzizova Tamam Əli qızı olmuşdur. Ən yaşlı kişi seçici isə 29 saylı Sabunçu dördüncü seçki dairəsinin 37 saylı məntəqə seçki komissiyasının seçici siyahısında qeydiyyatda olan 1915-ci il təvəllüdlü İbrahimov Hilal İsa oğlu olmuşdur.[340][341] Naxçıvan Muxtar Respublikası üzrə ən yaşlı seçici 1920-ci il təvəllüdlü Hüseynəliyeva Şərəf Muxtar qızı olmuşdur.[342] Bununla yanaşı muxtar respublika üzrə yaşı 100-ü keçən 5 seçici olmuşdur.[342]
.jpg)
Mərkəzi Seçki Komissiyasının sədri Məzahir Pənahovun verdiyi məlumatlara əsasən, seçki müddətincə 1508 nəfərin deputatlığa namizədliyi irəli sürülmüş, deputatlığa namizədliyi irəli sürülən 1462 nəfərin namizədliyi təsdiqlənmiş, onlardan 1420 nəfərə imza vərəqi verilmiş, 1195 nəfər isə imza vərəqələrini qaytarmışdır.[343] Namizədliyi irəli sürülünən 1462 nəfərdən 454 nəfəri 25 siyasi partiya tərəfindən, 1007 nəfəri öz təşəbbüsü ilə, 1 nəfər isə təşəbbüs qrupları tərəfindən irəli sürülmüşdür.[344] Daha sonra, namizədliyini geri götürən 205 nəfərin ardınca seçki yarışında 990 nəfər deputatlığa namizəd qalmış, onlardan 305 nəfəri isə siyasi partiyaların namizədləri, 371 nəfəri isə siyasi partiya mənsubiyyəti olsa da, bitərəf namizəd olaraq seçkilərə qatılmış şəxslər olmuşdur.[345]
Seçkilərdə 112 749 yerli müşahidəçi qeydə alınmış, onların 65 mindən çoxu siyasi partiyaların müşahidəçisi olmuşdur. 7 077 müşahidəçi təkcə MSK-da, 105 672 nəfər isə məntəqə seçki komissiyalarında akkreditasiyadan keçmişdir.[345] ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosundan 227 nəfər, ATƏT Parlament Assambleyasından (PA) 61 nəfər müşahidəçi qeydiyyatdan keçmişdir.[346]
16 avqust 2024-cü ildə Mərkəzi Seçki Komissiyası ölkə üzrə seçici sayının 6 421 073 nəfər olduğunu açıqlamışdır.[347] Komissiya, həmçinin, parlament seçkilərində ölkə üzrə 6 477 seçki məntəqəsi fəaliyyət göstərəcəcəyini, onlardan 6 343-nün daimi, 134-ünün isə müvəqqəti olacağını, azad olunmuş ərazilərdə 42 mindən çox seçici olduğunu, orada 54 seçki məntəqəsinin fəaliyyət göstərəcəyini, onların 34-ünün daimi, 20-sinin isə müvəqqəti olacağını açıqlamışdır.[347] 31 avqustda isə 6 308 851 nəfəri daimi seçici, 51 141 nəfəri ilk dəfə səs verəcək seçici olmaqla 6 421 960 nəfər seçici olduğu açıqlanmışdır. Onlardan 3 307 902-si qadın olmuşdur.[348] Ölkə üzrə 135-i müvəqqəti, 6 343-ü daimi olmaqla 6 478 seçki məntəqəsi fəaliyyət göstərmişdir.[348]
Seçkilər saat 8:00-da başlamış, 19:00-da sona çatmışdır.[349]
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, vitse-prezident, birinci xanım Mehriban Əliyeva və qızları Leyla Əliyeva 7 saylı Səbail seçki dairəsinin 6 nömrəli orta məktəbdə yerləşən 1 saylı seçki məntəqəsində səs vermişdirlər.[350]
Seçki ölkə üzrə 125 seçki dairəsində keçirilmişdir. 80 saylı Lerik-Astara seçki dairəsi 127 seçki məntəqəsi ilə ən çox, 122 saylı Xankəndi seçki dairəsi isə 16 seçki məntəqəsi ilə ən az seçki məntəqəsi olan seçki dairəsi olmuşdur.[351]
Oracle Advisory Group-un açıqladığı ekzitpoll nəticələrinə əsasən Naxçıvan Muxtar Respublikasının 6 seçki dairəsi xaric Yeni Azərbaycan Partiyası 63, Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası 3 (Tənzilə Rüstəmxanlı, Fəzail İbrahimli, Rafael Hüseynov), Ədalət, Hüquq, Demokratiya Partiyası 2 (Qüdrət Həsənquliyev, Elçin Mirzəbəyli), Ana Vətən Partiyası 1 (Günay Ağamalı), Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası 1 (Elşən Musayev), Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası 1 (Arzuxan Əlizadə), Böyük Azərbaycan Partiyası 1 (Elşad Musayev), Böyük Quruluş Partiyası 1 (Fazil Mustafa), Demokratik İslahatlar Partiyası 1 (Asim Mollazadə), Milli Cəbhə Partiyası 1 (Razi Nurullayev), Respublikaçı Alternativ Partiyası 1 (Erkin Qədirli) və 43 bitərəf deputat birinci tamamlamışdır[357]
Sosialoji Tədqiqatlar Mərkəzi də 75 dair üzrə ekzitpol keçirmiş və nəticələri digər ekzitpoldan fərqlənməmişdir.[358]
SWG SPA da oxşar ekzitpol nəticələri dərc etmişdir.[359]
İlkin nəticələr aşağıdakı kimi olmuşdur:[360][361]
Mərkəzi Seçki Komissiyasının (MSK) 11 sentyabr 2024-cü il tarixli iclasında 22 saylı Nəsimi-Yasamal seçki dairəsindən qeydə alınmış deputatlığa namizəd İlqar Məmmədovun səsvermə günü seçki məntəqələrində baş vermiş pozuntular barədə təqdim etdiyi video və yazılı məlumatlar, müşahidəçilərdən alınan izahatlar əsasında dairənin 2, 14 və 20 saylı məntəqələrin nəticələri etibarsız hesab edilmişdir.[362]
Həmin iclasada 78 saylı Lənkəran kənd seçki dairəsindən qeydə alınmış deputatlığa namizəd Əzizov Əzizxan İman oğlunun şikayətləri əsasında aparılan araşdırmalar nəticəsində 29 və 32 saylı seçki məntəqələrinin nəticələri ləğv olunmuşdur.[362]
MSK-nın 13 sentyabr 2024-cü il tarixli iclasında 86 saylı Ağcabədi seçki dairəsindən qeydə alınmış namizəd Hacıbəyli Cavid İbrahim oğlunun şikayətləri əsasında aparılan araşdırmalar nəticəsində 7 saylı seçki məntəqəsinin nəticələri ləğv olunmuşdur.[363]
Həmin iclasda 70 saylı Neftçala seçki dairəsindən qeydə alınmış namizəd Nağıyeva Vəfa Cəmaləddin qızının şikayətləri əsasında aparılan araşdırmalar nəticəsində 24, 27, 34, 35, 48 və 49 saylı seçki məntəqələrinin nəticələri ləğv olunmuşdur.[364][365]
Həmin iclasda 97 saylı Tərtər-Ağdərə-Goranboy seçki dairəsindən namizəd Məcidzadə Şəhriyar Sərdar oğlunun şikayətləri əsasında aparılan araşdırmalar nəticəsində 3, 4 və 18 saylı seçki məntəqələrinin nəticələri ləğv olunmuşdur.[366]
Mərkəzi Seçki Komissiyasının 14 sentyabr 2024-cü il tarixli iclasında 42 saylı Sumqayıt ikinci seçki dairəsindən qeydə alınmış namizəd Mahmudova Yasəmən Tağı qızının şikayətləri əsasında aparılan araşdırmalar nəticəsində 27 saylı seçki məntəqəsinin nəticələri ləğv olunmuşdur.[367]
.jpg)
Seçkilər yekunlaşandan sonra Azərbaycan Mətbuat Şurası seçkilərlə bağlı qaynar xətlərinə müraciət edilmədiyini açıqlamışdır.[368] Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili (Ombudsman) Səbinə Əliyeva seçki günü seçki hüquqlarının pozulması ilə bağlı ombudsmanın ünvanına hər hansı bir şikayət daxil olmadığını açıqlamışdır.[369]
Böyük Azərbaycan Partiyası bəyanat yayaraq seçkilərin şəffaf və azad rəqabət şəraitində keçirildiyini açıqlamışdır.[370] Ardınca Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası,[371] Böyük Quruluş Partiyası,[372] Demokratik İslahatlar Partiyası,[373] Ədalət, Hüquq, Demokratiya Partiyası,[374] Ana Vətən Partiyası,[375] Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyası,[376] Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası,[377] Gələcək Azərbaycan Partiyası,[378] Haqq Ədalət Partiyası,[379] Vəhdət Partiyası[380] seçkilərin nəticələrini tanıdıqları və seçkilərin demokratik şəkildə həyata keçməsi ilə bağlı bəyanat yaymışdır.
.jpg)
Demokratik Qüvvələrin Milli Şurası bəyanat yayaraq növbədənkənar parlament seçkisi təyin edilməsi konstitusiyaya zidd addım olduğunu, hakimiyyətin istisnasız olaraq Azərbaycanda bütün seçkiləri müşahidə etmiş Avropa Şurasını bu dəfə nədənsə seçki müşahidəsinə buraxmadığını və AŞPA-nın 76 deputatının Azərbaycana girişinə qadağa qoyduğunu, real müxalifətin qatılmadığı və rəqabətsiz şəraitdə kecirilən seçki kampaniyasına heç bir ictimai diqqət göstərilmədiyini və cəmiyyət bu prosesdə hər hansı şəkildə iştirak etmədiyini, Abzas Media, Toplum TV, Kanal 13-ün jurnalistləri saxta ittihamlarla həbs edilərək seçki prosesindən təcrid edildiyini, seçkilərə seçicilərin əksəriyyəti qatılmadığını, səsverməyə gələnlər isə inzibati resurslardan istifadə olunaraq bu prosesə cəlb olunduğunu, seçki nəticələrini Azərbaycan xalqının iradəsini əks etdirmədiyi üçün qəbuledilməz saydığını və xalqı saxta seçki nəticələrinə qarşı, yeni demokratik seçkilər keçirilməsi uğrunda fəal mübarizəyə çağırdığını açıqlamışdır.[382] Qurumun sədri Cəmil Həsənli isə Azərbaycan xalqının seçkiləri boykot etdiyini iddia etmişdir.[383]
Respublikaçı Alternativ Partiyası isə deputatlığa namizədlərinin olduğu seçki dairələrinin nəticələrini mübahəsələndirdiyini və bununla bağlı MSK-ya müraciət edəcəyini açıqlamışdır.[382] Partiya sədrinin namizəd olduğu 22 saylı Nəsimi-Yasamal seçki dairəsi və ilkin nəticələrə əsasən partiyanın yeganə deputatı seçilmiş Erkin Qədirlinin namizəd olduğu 16 saylı Yasamal ikinci seçki dairəsi üzrə seçkilərdə qanun pozuntuları ilə bağlı şikayətlərini MSK-ya təqdim etmişdir.[384]
Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası isə seçki fəallığının aşağı olduğunu və seçki nəticələrinin saxta olduğunu açıqlamışdır.[382]
Müsavat Partiyası Mərkəzi Seçki Qərargahı ilkin rəyində seçkilərin beynəlxalq demokratik standartlara, hakimiyyətin Azərbaycan dövlətinin üzv olduğu beynəlxalq qurumlar qarşısında götürdüyü öhdəliklərə cavab vermədiyini, seçkilərin nəicələrinin ləğv edilməsini, ölkədə hüquqi dövlət, demokratik cəmiyyətin qurulmasını təmin edəcək islahatların, o cümlədən seçki islahatlarının aparılmasını, Azərbaycan Milli Məclisinə yeni seçkilərin keçirilməsini tələb edilməsini açıqlamışdır.[382]
III Respublika Platforması seçki mühitinin qeyri-azad və ədalətsiz olduğu, səsvermənin total saxtakarlıq şəriatində keçirildiyi ilə bağlı mövqe sənədi dərc etmişdir.[385]
Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyası sədri Mirmahmud Mirəlioğlu sədri olduğu partiyanın ilkin açıqlamasını Facebook səhifəsində paylaşmışdır. Belə ki, partiya VI çağırış deputatlarını tənqid etmiş, onların seçki yarışındakı addımlarındakı qanunsuzluqlarını tənqid etmiş, onları prezidentin və birinci vitse prezidentin gördüyü işləri, yenilikləri öz adlarına çıxarmaqla günahlandırmışdır, lakin buna baxmayaraq seçkilərlə bağlı MSK-ya şikayət etməyəciyini açıqlamışdır.[386]
Ağ Partiya seçkilərlə bağlı bəyanat yaymış, bəyanatda seçki prosesinin seçki gününə qədər olan hissəsində partiya namizədlərinin post-müharibə dövründə bütöv Azərbaycanda normal prosesin içində olduğu, lakin seçki günü dairə və məntəqələrdə seçki qanunvericiliyinə zidd olan, müşahidəçiləri və namizədləri tərəfindən qeydə alınmış ciddi nöqsanlara yol verildiyi qeyd olunmuşdur. Bu seçkilərin keçirilməsi zamanı qeydə alınan qüsurlar və ciddi nöqsanlara partiya olaraq etiraz edildiyi, lakin partiyanın Azərbaycan qanunları və demokratik prinisplərə uyģun olaraq sivil siyasi mübarizəsini davam etdirdiyi də bəyanatda qeyd olunmuşdur.[387]
Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri, sabiq baş nazir Pənah Hüseyn bu seçkiləri indiyədək iştirak etdiyi, 1990-cı il Azərbaycan SSR Ali Sovetinə seçkilər də daxil bütün seçkilərin "ən səviyyəsizi, ən şərəfsizi, ən tərbiyəsizi, ən namussuzu" olaraq qiymətləndirmişdir.[388] O, daha sonra seçki nəticələrinin təsdiqinin ardınca Azərbaycan Xalq Partiyası sədrliyindən istefa verməsi ilə və partiyanın fəaliyyətinin dayandırılması ilə bağlı təklifini partiyanın İdarə Heyətinin iclasında müzakirəyə çıxaracağını açıqlamışdır. Azərbaycan Xalq Partiyasının 2025-ci ilin yanvar ayına qurultayı da keçirilməsi planlanmışdır.[389]
Azad Vətən Partiyasının sədri Akif Nağı isə milli maraqların qorunması üçün "hay-küy" yaradılmamasını, siyasi partiyaların forumunun keçirilməsi, Seçki Məcəlləsinə düzəlişlərlə bağlı referendum keçirilməsi, bir sıra əlavələr, ilk növbədə seçkilərin yalnız proporsional seçki sistemi ilə keçirilməsinə dair əlavə qəbul olunması, Seçki Məcəlləsinə düzəliş və əlavələrdən sonra qanunda nəzərdə tutulan müddət ərzində proporsional seçki sistemi əsasında seçkilər keçirilməsi haqqında məlumat yaymışdır.[390]
42 saylı Sumqayıt birinci seçki dairəsindən deputatlığa namizədlər Şəfəq Mayılova və Ulduz Quliyeva 4 sentyabrda seçkilərin şəffaf keçirilmədiyi və seçkidə qanunsuzluqlar yaşandığını açıqlayaraq Mərkəzi Seçki Komissiyasının önündə aksiya keçirmiş və şikayətlərini komissiyay təqdim etmişdirlər.[391]
Ölkə üzrə seçki kompaniyası ilə gündəm olmuş, 70 saylı Neftçala seçki dairəsi üzrə bitərəf deputatlığa namizəd Vəfa Nağı ilkin nəticələrə əsasən 3122 səs toplayaraq 5806 səs almış Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası namizədi Tənzilə Rüstəmxanlının ardınca seçkiləri ikinci tamamladığını qəbul etməmiş,[392] seçkilərdə saxtakarlıqlara yol verildiyini açıqlamışdır. O, bununla bağlı 4 sentyabr 2024-cü ildə Müsavat Partiyasının qərargahında mətbuat konfransı keçirmişdir.[381]
Bitərəf namizədlər 42 saylı Sumqayıt birinci seçki dairəsi üzrə deputatlığa namizəd Yasəmən Mahmudova, 70 saylı Neftçala seçki dairəsindən namizəd Vəfa Nağı, 97 saylı Tərtər-Ağdərə-Goranboy seçki dairəsi üzrə namizəd olmuş Şəhriyar Məcidzadə əllərində olan video və yazılı faktlara əsasən bu seçki dairələrinin nəticələrinin ləğvini tələb etmişdir.[393]
"Seçki Müşahidə Alyansı" seçkiləri demokratik standartlara uyğun keçirilmədiyini açıqlamışdır.[382]
"Mənim Səsim" Seçki Koalisiyası və "Vətəndaş Cəmiyyəti Uğrunda" Seçki Müşahidə Koalisiyası seçkilərin ədalətli və şəffaf keçirilməsi ilə bağlı bəyanat vermişdir.[394][395]
11 sentyabr 2024-cü ildə Mərkəzi Seçki Komissiyası Respublikaçı Alternativ Partiyası Siyasi Komitəsi sədri İlqar Məmmədovun 22 saylı Nəsimi-Yasamal seçki dairəsi üzrə etdiyi şikayətlərə baxaraq sadəcə 3 məntəqənin nəticələrinin ləğvi, ümumilikdə isə seçki dairəsi üzrə nəticələrinin ləğv olunmamasına qərar vermişdir.[362] Bunun ardınca, İlqar Məmmədov ötən il söz verdiyi kimi partiya sədrliyindən istefa verdi.[396] Onun istefası partiya Siyasi Komitəsinin 12 sentyabr 2024-cü il tarixli iclasında qəbul olunmuşdur.[397]
ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Bürosunun və ATƏT Parlament Assambleyasının birgə müşahidə missiyası seçkilərlə bağlı bəyanat yayımlamışdır. ATƏT-in qıssamüddətli müşahidə missiyasının rəhbəri Maykl Krid Azərbaycanda keçirilən növbədənkənar parlament seçkiləri seçicilərə həqiqi siyasi alternativlər təklif etmədiyini və səmərəli şəkildə hazırlansa da, fundamental azadlıqları və medianı həddən artıq məhdudlaşdıran hüquqi çərçivədə baş tutduğunu açıqlamışdır.[398][399]
ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Metyu Miller gündəlik mətbuat konfransında ATƏT-in rəyi ilə razı olduğunu və Azərbaycanda 1 sentyabr parlament seçkiləri ilə bağlı müşahidə və narahatlıqlarını bölüşdüklərini açıqlamışdır.[400][401]
Avropa İttifaqı parlament seçkilərinin rəqabətdən məhrum və məhdudlaşdırıcı şəraitdə baş tutduğunu qeyd edərək Azərbaycan hakimiyyətini ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Haqları Bürosunun tövsiyələrini yerinə yetirməyə çağırmışdır.[402] Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyinin Mətbuat Xidmətinin rəisi Ayxan Hacızadə isə Avropa İttifaqının xarici siyasət və təhlükəsizlik məsələləri üzrə sözçüsü Peter Stanonun parlament seçkilərini tənqid etməsinə X platformasından cavab verərək bunun Azərbaycanın daxili işlərinə müdaxilə olaraq qiymətləndirmişdir.[400]
Norveç Helsinki Komitəsi bəyanat yayaraq parlament seçkilərinin əvvəlki seçkilərdən fərqli olmayaraq azad və ədalətli mühitdə keçirilmədiyini, seçkilərin gözlənildiyi kimi hakim Yeni Azərbaycan Partiyasının qələbəsini təmin etdiyini, Milli Məclisə yer qazanan digər partiyaların "marionet və ya cib müxalifəti" olduğunu açıqlamışdır. Komitə, həmçinin, Azərbaycan heç vaxt azad və ədalətli seçkilər keçirilmədiyini, siyasi məhbuslar azad olunmayana, siyasi rəqiblərə və tənqidçilərə qarşı təzyiqlərə son qoyulmayanadək ölkədə Azərbaycan xalqının həqiqi iradəsi ilə səsləşən heç bir mötəbər seçki baş tutmayacağını açıqlamışdır.[403]
Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı Müşahidə Missiyası seçkilərin demokratik standartlara uyğun keçirildiyini bəyan etmişdir.[404]
Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan 2 sentyabrda prezident İlham Əliyevə zəng edərək partiyasının seçkilərdə qələbəsi münasibətilə təbrik etmişdir.[405]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
