From Wikipedia, the free encyclopedia
Die NG gemeente Wynberg is die 20ste oudste NG gemeente in die destydse Kaapprovinsie en die derde oudste in die Kaapstadse metropolitaanse gebied, naas NG gemeente Kaapstad (1665) en NG gemeente Durbanville (1826). Dr. Abraham van der Merwe, indertydse moderator van die Kaapse Kerk, het Wynberg in 1954 met die gemeente se 125ste verjaardag as "die oudste voorstedelike gemeente in die Kaapse Kerk" beskryf; dus ook in die hele NG Kerk.
Die gemeente is op 20 September 1829 gestig toe die eerste godsdiensoefening onder die leiding van die konsulent, dr. Abraham Faure, gehou is op die plaas De Onder Schuur, later die ampswoning Westbrooke (sedert 1995 amptelik Genadendal), destyds die eiendom van mnr. Egbert Andries Buyskes. Dié geskiedkundige woning is tans binne die grense van die NG gemeente Rondebosch geleë. Die eerste hoofregter van die Kaapkolonie, sir John Truter, word as die vader en stigter van die gemeente beskou. Die eerste kerkgebou is op 30 September 1832 ingewy en 10 jaar later deur die aanbou van twee vleuels vergroot. Die vergrote kerkgebou is in 1897 gesloop om plek te maak vir die teenswoordige kerkgebou, wat op 17 Maart 1899 ingewy is.
Die eerste leraar was ds. (later dr.) Philip Eduard Faure, 'n broer van die konsulent, wat op 7 Desember 1834 bevestig is. Hy het die gemeente gedien tot en met sy dood op 7 Desember 1882. Ná dr. Faure se dood is Engelse dienste ingevoer, maar weer in 1912 afgeskaf. Lidmate van die gemeente het meegehelp aan die stigting van minstens twee Afrikaansmediumskole binne die gemeentegrense, die Laerskool Simon van der Stel en die Hoërskool Voortrekker, Kenilworth. Weens die veranderende demografie van die suidelike voorstede, het Simon van der Stel, wat Afrikaans gebly het, se leerdertal in 2006 tot onder 200 gedaal en in 2016 op 182 (gr. 1 – 7) gestaan, dieselfde as in 2010, terwyl Voortrekker parallelmedium geword het ten einde sy getalle te behou en Afrikaans mettertyd uitgefaseer is.
Wanneer van die stigting van die NG gemeente Wynberg gepraat word, moet die naam van sir J.A. Truter in dieselfde asem genoem word. Hy was die eerste persoon wat in die Kaapkolonie die titel "hoofregter" gedra het. Hierdie amp het hy van 1812 tot 1828 beklee. In 1824 het hy as kommissaris-politiek die eerste Sinode van die Kaapse Kerk bygewoon. Ná sy aftrede as hoofregter het hy op die "Kampgrond" (vandag nog die perseel van die militêre basis in Wynberg, hoewel met die jare verklein) gaan woon; en van daardie oomblik af is sy naam ingeweef in die geskiedenis van die gemeente Wynberg sodat hy die eretitel "Stigter van die Gemeente" gekry het.
Vir die lidmate van die NG gemeente Kaapstad wat tussen Simonstad en Soutrivier, en Houtbaai en Kuilsrivier gewoon het, was dit moeilik om die dienste in die Groote Kerk by te woon. Op versoek van sommige lidmate skryf sir John op 4 Julie 1829 aan die kerkraad om raad te vra hoe om af te stig en of die sanksie van die goewerment vir so 'n afstigting nodig was. Op 7 Julie 1829 is 'n vergadering van lidmate gehou aan die huis van Alexander van Breda (1755–1842) te Boshof, ’n plaas in die omgewing van die huidige voorstad Rondebosch. Op hierdie vergadering is eenparig besluit om met toestemming en onder leiding van hul eerw. leraars in Kaapstad ’n afsonderlike gemeente te stig. 'n Tweede brief is aan die kerkraad geskryf. Die raad het gunstig geantwoord op die briewe en daarop gewys dat die sanksie van die goewerneur vir 'n afstigting verkry moes word.
Vir hierdie doel is sir John se medewerking gevra. Hierop het van die betrokke lidmate 'n "memorie" gerig aan die goewerneur, sir G.A. Cole, om toestemming te vra om 'n gemeente te stig en 'n gebou op te rig. Dit het hy gegee op 25 Julie 1829. Daarna het die lidmate weer 'n vergadering gehou en die name genoem van persone wat hulle as ouderlinge en diakens voorstel. Sir John is versoek om die name voor die kerkraad van Kaapstad te lê en te verseker dat die goewerment daaraan goedkeuring verleen. Op 3 Augustus 1829 het sir John met die Kaapse kerkraad in verbinding getree. Op 5 September 1829 het die koloniale sekretaris die kerkraad verwittig van die goedkeuring van die goewerneur, en op 7 September verwittig die kerkraad die gemeentelede van die benoeming van Alexander van Breda sr. (1755–1842), van die plaas Boshof, en Ryk Arnoldus Mauritius Cloete, van die plaas Plumstead as ouderlinge. As diakens is benoem: Dirk Gysbert E(c)ksteen, waarskynlik van die plaas Bergvliet, Cornelis Mosterd(/t) (1787–1862), van die plaas Valkenburg, sy swaer W.A. van Schoor (1782–1845) van Malta, en Jacob Pieter Cloete, van die plaas Constantia. Van Breda, Mostert en Van Schoor se plase was binne dié deel van die gemeente wat in 1891 as die NG gemeente Rondebosch sou afstig. Die konsulent was dr. Abraham Faure van die moedergemeente.
Op 20 September 1829 is die nuwe gemeente amptelik tydens 'n diens met 'n leerrede na aanleiding van 2 Kor. 4:5 aan die huis van Egbert Andreas Buyskes, van De Onder Schuur onder amptelike toesig van sir John "geconstitueerd en ingezegend" deur dr. Abraham Faure. De Onder Schuur is in 1831 tot Westbrooke herdoop nadat Buyskes bankrot gespeel het en dit moes verkoop. In later jare was dit die somerwoning van sommige Kaapse goewerneurs, later die ampswoning van die goewerneurs-generaal en eindelik staatspresidente. In 1995 het pres. Nelson Mandela, wat in die herehuis gewoon het, die naam verander na Genadendal. Dis geleë op die Groote Schuur-landgoed, ook binne die gemeente Rondebosch se grense. Ná die amptelike stigting is die kerkraadslede bevestig. Net daarna is die eerste kerkvergadering gehou met die konsulent as voorsitter. Die nuwe kerkraadslede was teenwoordig en op hulle versoek, ook sir John. In November 1832 het die kerkraad van Wynberg 'n skrywe ontvang van die ringskriba, ds. G.W.A. van der Lingen, leraar van die Paarl, met 'n beskrywing van die grense van die gemeente.
Wynberg is as die 20ste NG gemeente in Suid-Afrika gestig nadat 165 jaar sedert die stigting van die eerste gemeente, Kaapstad, verloop het. Tot met die stigting van die 40ste, Humansdorp in 1849, sou presies 20 jaar verloop en tot met die stigting van die 60ste, Montagu in 1854, net vyf jaar. Die 100ste gemeente is in die loop van 1870 gestig.
Op die eerste vergadering van belangstellende lidmate, op 7 Julie 1829, was daar sprake dat 'n kerkgebou opgerig sou word tussen die plase van V.A. Schönnberg en J. Letterstedt, en dat albei van die here vir dié doel 'n stuk grond sou afstaan. Op latere vergaderings is die vraag geopper of die kerkgebou aan "die Driekoppen" of aan "die Wynbergen" opgerig moes word. (Driekoppen, die huidige Mowbray, is so genoem omdat op ’n keer drie tereggesteldes se kop daar in die openbaar vertoon is, soos destyds die gebruik was.) Met die afstigting is die saak vereers agterweë gelaat.
Ná die stigting is 'n vergadering van die lidmate belê om die saak te bespreek. Op voorstel van sir John het die vergadering eenparig besluit om die saak aan die Sinode, wat op 3 November 1829 sou vergader, voor te lê. H.C.D. Maynier en H. Cloete sou die standpunt stel van die lidmate wat begeer het dat die gebou by Wynberg opgerig moes word en O.J. Truter en E.A. Buyskes sou die standpunt stel van die lidmate wat verkies het dat die gebou opgerig moes word tussen die plase van Schönnberg en Letterstedt. 'n Kommissie van die Sinode wat die saak ondersoek het, het eenparig aanbeveel dat die gebou op Wynberg opgerig moes word. So is besluit.
Geruime tyd het verloop met korrespondensie tussen die kerkraad en die goewerneur om die grond geregistreer te kry as eiendom van die gemeente. Hierdie saak is eers op 9 April 1831 afgehandel. Die grond op ’n hoogte in Wynberg, waarop ook die teenswoordige kerk staan en wat afgesny is van die kampgrond, is aan die gemeente toegeken op voorwaarde dat die grond verbeurd verklaar sou word as die gemeente nie binne nege maande begin bou en die kerk nie binne 18 maande voltooi word nie, vanaf datum 3 Maart 1831. In die tussentyd is die erediens van tyd tot tyd waargeneem deur die konsulent en ander leraars, in die voorhuise van die plaaswonings op De Onder Schuur, Boshof, Valkenburg, en op die plaas van J.M. Horak. Later is die dienste gehou in 'n skoolgebou wat aan die goewerment behoort het, en waarvan die Anglikaanse Kerk ook gebruik gemaak het vir kerklike doeleindes. Ook aan dié kerk is later (1836) 'n gedeelte van die kampgrond vir hul kerkgebou toegeken.
Nadat die "erfgrondbrief" ontvang is, het die kerkraad nie gras onder hul voete laat groei nie en is 'n begin gemaak met die bou van die kerk. 'n Boukommissie is benoem, wat bestaan het uit T.F. Dreyer, H. Cloete en J.J. Cruywagen. Die eerste bydrae vir die kerkgebou het gekom van siviele kommissaris William MacDonald Mackay, later magistraat van Wynberg; die bedrag was £11 19s. 10d. Hierdie geld was 'n deel van 'n geldsom wat aan hom toegestaan is in 'n hofgeding teen dr. John Philip, die destyds bekende sendeling na wie Philippolis genoem is. Die geding was na aanleiding van dr. Philip se boek Researches in South waarin hy, volgens eerw. Andries Dreyer, "die Afrikaanse Boerevolk skandelik belaster en ook die goeie eer en karakter van gemelde Mackay … aangerand het". Dié regsgeding het groot opspraak aan die Kaap verwek. Die hoofregter, sir John Wylde, het uitspraak gelewer op 16 Julie 1830 toe hy aan Mackay skadevergoeding van £900 toestaan. Sir John is bygestaan deur regters William Westbrooke Burton en William Menzies.
Op 24 Augustus 1831 is, ná 'n leerrede deur die konsulent, dr. A. Faure, die hoeksteen van "eener Hollandsche Gereformeerde Kerk" gelê deur sir John Truter in die nabyheid van "de Wynbergen of Kampground", soos ’n berig in Het Z.A. Tijschrift destyds gelui het. Die hoeksteen is gelê in die teenwoordigheid van sir G.A. Cole, goewerneur, en sy gevolg (indertyd sy "suite" genoem), ’n afvaardiging van die Lutherse gemeente in Kaapstad, en ’n aantal "respektabele ingesetenes" en lede van die Kerk. Die verrigtinge is afgesluit met ’n behoorlike gebed en die sing van liedere, onder meer God Save the King. ’n "Bus" is onder die hoeksteen gelê waarin ’n perkament geplaas is waarvan V.A. Schönnberg die bewoording aan die aanwesiges voorgelees het: "In den Name Gods! Onder de Vaderlyke Regering van Zyne Groot-Brittannische Majesteit Willem den Vierden, is deze Hoeksteen van de Nederduitsch Hervormde Kerk aan die WYNBERGEN op Woensdag den 24 Augustus, in het Jaar onzes Heeren 1831, gelegd, door den Hoog-Edelen Heer Mr. J.A. Truter, Ridder." Daarna volg ’n lys van die hoofamptenare wat die geleentheid bygewoon het: die goewerneur, sir John Wylde, hoofregter, kol. John Bell, koloniale sekretaris, William Mackay, siviele kommissaris en P.B. Borcherds, magistraat. En laastens die "Kerkbestuurders" en "Mede-Besturende Commissarissen tot den opbouw der Kerk".
Op Sondag 30 September 1832 is die gebou plegtig ingewy onder blyke van groot belangstelling. Die konsulent, dr. Faure, het by die geleentheid gepreek na aanleiding van Eks. 20:24b: "(A)an alle plaats, waar Ik Mijns Naams gedachtenis stichten zal, zal Ik tot u komen, en zal u zegenen." Onder die aanwesiges by die inwyding word onder andere genoem: die goewerneur, sy gemalin en gevolg, sir John Truter, William Mackay, asook afgevaardigdes van sowel die "Nederduitsch Hervormde" as die Lutherse gemeente in die Kaap. Die geleentheid het met eerbied en volmaakte orde afgeloop, luidens ’n inskrywing in die "resolusieboek" van die kerkraad. Die som van Rds. 375 10s. is ingesamel terwyl nog Rds. 9 ontvang is vir die doop van ses kinders. Hierdie eerste kerkgebou was 80 vt. lank en 27 vt. breed.
Dit het kort voor lank nodig geword om die gebou te vergroot. Die gemeente het veral gegroei deur die ywer van katkiseermeester A. Keet, wat talle bruin mense afgerig het vir lidmaatskap. Op 1 Augustus 1842 is die hoeksteen gelê vir die aanbou van twee vleuels. Op 30 April 1843 is die vergrote kerkgebou ingewy, en die feesredenaar was dr. Abraham Faure wat na aanleiding van Ps. 84:2 gepreek het: "Hoe liefelijk zijn Uw woningen, o HEERE der heirscharen!" Onder die aanwesiges was onder andere oudgoewerneur sir Benjamin en lady D'Urban. Volgens eerw. Andries Dreyer is sir Benjamin "deur die Britse regering uit sy dienste ontslaan omdat … hy dit as eerlike man aangedurf het om vir die regte van Hollandse Koloniste op te kom".
Ds. Adriaan Hofmeyr is op 11 Julie 1895 op Wynberg as die derde leraar van die gemeente bevestig deur ds. C.F.J. Muller, wat die konsulent was en die nuwe leraar se oom aan moederskant. Soos op Prins Albert is ook hier, spoedig ná sy koms, besluit om die ou pastorie met ’n nuwe te vervang. Die oue is gesloop en die nuwe op die dieselfde perseel, maar net ’n bietjie hoër op, teen ’n koste van £1 530 opgerig. Maar die uitstaande gebeurtenis tydens ds. Hofmeyr se kort dienstyd op Wynberg was die bou van die nuwe kerk. Dié besluit is geneem op ’n gemeentevergadering op 24 November 1896 toe deur die kerkraad daartoe volmag gegee is. Nog voor die bouwerk begin het, het die leraar saam met ouderling Tom Louw, wat al die onkoste betaal het, na Europa gegaan. Die kerkraad het dié broer later bedank vir sy "liefdesdiens" aan die leraar bewys.
Om die nodige geld vir die kerkgebou te kry is ’n deel van die pastoriegrond teen £1 500 verkoop en is daar op 4 Augustus 1897, op ds. Hofmeyr se voorstel, besluit dat ouderling Louw gevolmagtig word om met dr. Muir te onderhandel oor die verkoop van die skoolgeboue op die aangewese grond aan die regering vir ’n bedrag van nie minder nie as £4 000. Dié skoolgeboue was die kerk se eiendom en het die meisieskool gehuisves wat ds. Strasheim gestig het. Teen dié voorstel het sekere lidmate beswaar gemaak, maar wat die verloop van die saak was, blyk nie uit die ses blanko bladsye in die notuleboek van destyds nie. Die verkoop het nietemin deurgegaan en so het die gemeente ’n kosbare besitting kwytgeraak, maar in die plek daarvan ’n nuwe, sierlike kerkgebou gekry wat op 17 Maart 1899 ingewy is met ’n redevoering deur prof. Muller oor Miga 4:2: "Komt en laat ons opgaan tot den berg des HEEREN, en ten huize van den God Jakobs, opdat Hij ons lere van Zijn wegen, en wij in Zijn paden wandelen (Statebybel)."
Ná prof. Muller se toespreek het ds. Hofmeyr ’n kort oorsig gegee van die geskiedenis van die kerkgebou en die bedankings waargeneem. Dieselfde aand is ’n pragtige nuwe orrel ter waarde van digby die £1 000 ingewy deur ds. G.F.C. van der Lingen van Simonstad. Die nuwe kerk met sy toring ingereken, het £4 000 gekos. Die goewerneur sir Alfred Milner was teenwoordig by die inwyding. Volgens oorlewering het ds. Hofmeyr vir hom Hollandse lesse gegee. Die pilare wat die middedak van die kerkgebou stut was 'n geskenk van die heer C.J. Rhodes, met wie ds. Hofmeyr ook bevriend was. Volgens eerw. Andries Dreyer, wat die Wynbergse gemeente se geskiedenis met sy eeufees in 1929 opgeteken het, was die latere lord Milner "toe seker nie ’n persona grata by die Afrikaanse volk nie, want geen ses maande daarna het die vreeslike oorlog van Engeland teen die Transvaalse en Vrystaatse Republieke uitgebreek."[2]
Eerw. Dreyer verstrek in die 100-jarige gedenkboek geen besonderhede oor hoekom ds. Hofmeyr in daardie jaar (1899) nog die gemeente verlaat het of wat die omstandighede van sy vertrek was nie. Hy skryf net: "... voor die eerste oorlogsvuur ontbrand is, is daar ’n einde gekom aan die betrekking tussen leraar en gemeente en het ds. Hofmeyr Wynberg verlaat." Ds. Gerdrie van der Merwe, in die NG gemeente Kuruman se gedenkboek ter viering van daardie gemeente se 75ste bestaansjaar, skryf oor die einde van ds. Hofmeyr se dienstyd in Wynberg: "Sy verblyf hier het hom in besonder(s)e gevaarlike versoeking gebring, want deur sy genialiteit en briljante talente, het hy gemaklik ingang gevind in die hoogste kringe en word hy ’n persoonlike vriend van Cecil John Rhodes en (l)ord Milner. Dit het hom pens en pootjies in die politiek ingesleep, tot nadeel van sy beroep." Van der Merwe sê die band tussen ds. Hofmeyr, so bemind en geëerd op Prins Albert, en Wynberg se gemeente is losgemaak weens "bittere tweedrag en twis".[3] Die geskiedkundige porf. D.W. Krüger skryf die Ring het hom in Junie 1899 aan "ernstige wangedrag" skuldig bevind en geskors.[4]
Wynberg het in 1954 'n brosjure uitgebring met die oog op die viering op 19 September (omdat dit 'n Sondag was, al is die gemeente se verjaardag eintlik 20 September) van die gemeente se 125-jarige bestaan. Daarin het die destydse moderator van die Kaapse Kerk, dr. Abraham van der Merwe, die volgende gelukwensing aan die gemeente gerig: "Hiermee wil ek graag namens die Ned. Geref. Kerk in Kaapland die Gemeente Wynberg van harte gelukwens met die viering van sy honderd-vyf-en-twintigste verjaardag. As die oudste voorstedelike Gemeente in die Kaapse Kerk was die Gemeente Wynberg in die geleentheid om 'n baie belangrike rol te speel op alle terreine van die samelewing en 'n geseënde arbeid te verrig in belang van die uitbreiding van Gods Koninkryk sowel as tot bevordering van die maatskaplike en kulturele aangeleenthede van ons volk in die Kaapse Skiereiland. Hoewel 'n Gemeente net so min as 'n enkeling sy verlede in oënskou kan neem sonder om met ootmoed kennis te neem van verlore kanse is die Gemeente Wynberg tog in staat om met opregte dankbaarheid teenoor God terug te kyk op 'n verlede wat as eervol en vrugbaar kan beskou word en ook hulde te bring aan hulle aan wie se getroue en toegewyde arbeid dit te danke is. 'n Groot verlede stem ons egter nie alleen dankbaar nie, dit lê ons ook verpligtinge op vir die toekoms, want wat werd is om te gedenk, verdien ook om gehandhaaf te word. Ons wil derhalwe die bede uitspreek dat die geleentheid wat hierdie feesviering die Gemeente aanbied om sy verlede te betrag hom ook sal besiel met 'n vaste vertroue in die toekoms en 'n nuwe ywer vir die taak wat voorlê!"
Dieselfde lot as die laerskool, het die gemeente ook te beurt geval. In die bloeijare het die gemeentes Retreat (tans NG gemeente Zwaanswyk) in 1943 afgestig en NG gemeente Southfield in 1951, gevolg deur NG gemeente Van Riebeeck in 1952, NG gemeente Constantia in 1968 (van Zwaanswyk), NG gemeente Wynberg-Militêr in 1975 en Plumstead in 1977. Met die jare is Southfield en Van Riebeeck (in 1990) by Plumstead ingelyf en die militêre gemeente by die moedergemeente. Terwyl die moeder-, dogter- en kleindogtergemeentes, met NG gemeente Ottery daarby ingereken, in 1979 meer as 3 500 lidmate gehad het en in 1990 steeds meer as 3 000, het die lidmate van die oorlewende gemeentes (Wynberg, Plumstead, Constantia, Ottery en Zwaanswyk) in 2007 tot minder as 1 700 gedaal en teen 2010 tot 1 575. Wynberg self het 1 145 belydende lidmate in 1979 gehad, 556 in 1990, 603 in 2000 (ná die inlywing van die Militêr-gemeente), 339 in 2006 en 307 in 2010. (Dié syfer is selfs nog in die Jaarboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerke van 2014 ook aangegee.)
Op 24 Julie 2007 het 'n gesamentlike kerkraadsvergadering van die gemeente en die Verenigende Gereformeerde kerk Wynberg eenparig besluit dat die twee gemeentes voortaan alle eredienste saam gaan hou. Volgens die gemeente se webwerf is "die besluit is geneem nadat die kerkrade met groot dankbaarheid kennis geneem het van die besondere seën wat tydens die gesamentlike 40 dae van doelgerigte fokus ervaar is". Eredienste word voorlopig om die beurt in albei gemeentes se kerkgebou gehou. Die kerkrade het op 2 September 2008 'n ooreenkoms eenparig goedgekeur waarvolgens die twee gemeentes as een gesamentlike gemeente funksioneer, die NG en VG kerk Wynberg.
Die VG gemeente het egter in Augustus 2010 dié ooreenkoms eensydig beëindig nadat lidmate aangevoer het (wit) NG lidmate was onwillig om dienste in die bruin gemeente se kerkgebou by te woon.
Wynberg verleen ook sy naam aan 'n ring van die NG Kerk. In 1979 het die ring 14 gemeentes gehad, te wete Rondebosch, Pinelands, Die Vlakte, Keurboom, Wynberg, Wynberg-Militêr, Van Riebeeck, Ottery, Plumstead, Southfield, Zwaanswyk, Constantia, Vishoek en Simonstad, voordat Vishoek 'n afsonderlike ring geword het. In latere jare is Vishoek en Wynberg weer een gemaak. Sedert 1979 is vyf gemeentes by buurgemeentes ingelyf. In April 1989 is Die Vlakte deels by Rondebosch, Van Riebeeck en Keurboom ingelyf. In Desember 1990 is Keurboom by Rondebosch ingelyf, eers Van Riebeeck en toe Southfield by Plumstead en later Wynberg-Militêr by die moedergemeente. Die ring het tans (2016) 10 gemeentes en strek van Pinelands in die noorde tot by Simonstad in die suide.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
