En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları

Yönetim biçimlerine göre ülkeler listesi

Vikimedya liste maddesi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden

Yönetim biçimlerine göre ülkeler listesi
Remove ads
Remove ads
Daha fazla bilgi için Hükûmet biçimleri listesi sayfasına bakınız.

Bu, anayasal olarak tanımlanmış de jure hükümet sistemine göre egemen devletlerin bir listesidir. Bu liste, hükümetlerin demokrasi derecesini, siyasi yolsuzluğunu veya devlet kapasitesini ölçmez.

Thumb
Dünya devletleri hükûmet sistemlerine göre renklendirilmiştir:
Parlamenter sistemler: Hükûmet başkanı yasama organı tarafından seçilir veya aday gösterilir ve yasama organına karşı sorumludur
  Sembolik bir cumhurbaşkanı olan parlamenter cumhuriyet
  Sembolik bir hükümdarı olan parlamenter monarşi
  İcracı bir cumhurbaşkanı olan parlamenter cumhuriyet
Başkanlık sistemi: Hükûmet başkanı olan cumhurbaşkanı icra makamıdır ülke yönetim yetkilerine sahiptir, halk tarafından seçilir ve yasama organından bağımsızdır
  Başkanlık cumhuriyeti
Hibrit sistemler:
  Yarı başkanlık cumhuriyeti: Yürütme başkanı yasama organından bağımsızdır; hükûmet başkanı cumhurbaşkanı tarafından atanır ve yasama organına karşı sorumludur
  Meclisten bağımsız cumhuriyet: Hükûmet başkanı (cumhurbaşkanı veya yönetim kurulu) yasama organı tarafından seçilir, ancak yasama organına karşı sorumlu değildir
Diğer sistemler:
  Teokratik cumhuriyet: Yüce lider önemli miktarda yürütme ve yasama gücünü elinde bulundurmaktadır
  Yarı anayasal monarşi: Hükümdar önemli yürütme veya yasama gücünü elinde bulundurur
  Mutlak monarşi: Hükümdarın sınırsız gücü vardır
  Tek parti rejimi: İktidar anayasal olarak tek bir siyasi partiye bağlıdır
  Askerî cunta: Askerî liderlerden oluşan komite hükümeti kontrol eder; anayasal hükümler askıya alınır
  Geçici hükûmet: Mevcut rejimin anayasal olarak tanımlanmış bir dayanağı yoktur
  Bağımlı bölgeler veya hükûmetleri olmayan yerler
Not: bu tablo de facto demokrasi̇ derecesi̇ni̇ deği̇l, de jure hükûmet si̇stemleri̇ni̇ göstermektedi̇r.
Remove ads

Parlamenter sistemler

Özetle
Bakış açısı

Parlamenter monarşiler

Bunlar, devlet başkanının sembolik ve anayasal bir hükümdar olduğu sistemlerdir; makamlarının varlığı ve yetkilerini kullanma kabiliyetleri anayasal hukuk tarafından belirlenir ve sınırlandırılır.

Bir başbakanın hükümetin yürütme organının aktif başkanı olduğu sistemlerdir. Bazı durumlarda başbakan aynı zamanda yasama organının da lideridir, diğer durumlarda ise yürütme organı yasama organından net bir şekilde ayrılmıştır (güvensizlik oylaması durumunda tüm kabine veya tek tek bakanlar istifa etmek zorunda olsa da).[1][2] Devlet başkanı, normalde yetkilerini sadece hükümetin, halkın ve/veya temsilcilerinin rızasıyla kullanan bir hükümdardır (anayasal kriz veya siyasi çıkmaz gibi acil durumlar hariç).[a]

Parlamenter cumhuriyetler

Parlamenter cumhuriyetlerde hükümet başkanı yasama organı tarafından seçilir veya aday gösterilir ve aynı zamanda yasama organına karşı sorumludur. Devlet başkanına genellikle cumhurbaşkanı denir ve sembolik bir makamdır, (tam parlamenter cumhuriyetlerde) hükümet başkanından ayrıdır, büyük ölçüde apolitik, sembolik bir rol oynar. Parlamenter cumhuriyetlerde hükümet başkanı ve yönetim yetkilerine sahip icra makamı genellikle başbakan, şansölye veya premier olarak adlandırılır. Karma cumhuriyet sistemlerinde ve direktörlük cumhuriyet sistemlerinde hükümet başkanı aynı zamanda devlet başkanı olarak da görev yapar ve genellikle cumhurbaşkanı olarak adlandırılır.

Bazı tam parlamenter sistemlerde devlet başkanı doğrudan seçmenler tarafından seçilir. Ancak diğer sınıflandırma sistemlerine göre bu sistemler yarı başkanlık sistemleri olarak sınıflandırılabilir çünkü başkanlar her zaman bir siyasi partiye bağlıdır ve geniş yetkilere sahip olabilirler (zayıf başkanlıklarına rağmen).[3] Başkanların tamamen sembolik ve tarafsız olduğu ve geniş yetkilere sahip olmadığı tam parlamenter cumhuriyet sistemlerinde genellikle doğrudan seçilmiş bir devlet başkanı bulunmaz ve bunun yerine genellikle başkanı atamak için ya bir seçim kurulu ya da yasama meclisinde bir oylama kullanılır.

Doğrudan seçilen sembolik devlet başkanlarına sahip parlamenter cumhuriyetler

Dolaylı olarak seçilen sembolik devlet başkanlarına sahip parlamenter cumhuriyetler

BM üyesi olmayanlar veya gözlemciler italik yazılmıştır.

İcracı bir cumhurbaşkanına sahip parlamenter cumhuriyetler

İcracı bir devlet başkanı veya cumhurbaşkanının görüldüğü parlamenter cumhuriyet nadir bir durumdur. Aslında bu sistemdeki "başkanlar" diğer parlamenter sistemlerdeki başbakanlarla aynı işlevi görmektedir. İcracı bir devlet başkanı şeklinde birleşik bir devlet başkanı ve hükümet başkanı ya yasama organı tarafından ya da yasama organı tarafından gösterilen adaylar arasından seçmenler tarafından seçilir (Kiribati örneğinde olduğu gibi)[17] ve görevde kalmak için yasama organının güvenini korumak zorundadırlar.

Remove ads

Başkanlık sistemleri

Özetle
Bakış açısı

Başkanlık sistemlerinde başkan hükümetin başıdır ve yasama organından bağımsız olarak seçilir ve görevde kalır. Genellikle başbakan yoktur, ancak başbakan varsa da çoğu durumda başkan yardımcısı olarak görevini icra eder veya tamamen başkanın takdirine bağlı olarak görev yapar.

Başbakanı olmayan başkanlık cumhuriyetleri

BM üyesi olmayanlar veya gözlemciler italik yazılmıştır.


Başbakanı olan başkanlık cumhuriyetleri

Aşağıdaki ülkeler, başbakanlık makamının (resmi unvan değişebilir) başkanın yanında yer aldığı başkanlık sistemlerine sahiptir. Başkan hala hem devletin hem de hükümetin başıdır ve başbakanın rolü çoğunlukla başkana yardımcı olmaktır.

BM üyesi olmayanlar veya gözlemciler italik yazılmıştır.

Remove ads

Hibrit sistemler

Özetle
Bakış açısı

Yarı başkanlık cumhuriyetleri

Yarı başkanlık cumhuriyetinde bir cumhurbaşkanı, bir başbakan ve bir bakanlar kurulu ile birlikte bulunur ve son ikisi yasama organına karşı sorumludur. Parlamenter sistemden farkı yasama organından bağımsız bir yürütme başkanına sahip olmasıdır; başkanlık sisteminden farkı ise kabinenin başkan tarafından atanmasına rağmen yasama organına karşı sorumlu olmasıdır ve yasama organı güvensizlik önergesiyle kabineyi istifaya zorlayabilir.[24][25][26][27]

Başbakan-başkanlık sistemleri

Başbakan-başkanlık sisteminde, başbakan ve kabine yalnızca yasama organına karşı sorumludur.[28]

BM üyesi olmayanlar veya gözlemciler italik yazılmıştır.

Başkanlık-parlamenter sistemleri

Başkanlık-parlamenter sisteminde başbakan ve kabine, cumhurbaşkanı ve yasama organına karşı iki taraflı olarak sorumludur.[28]

BM üyesi olmayanlar veya gözlemciler italik yazılmıştır.

Meclisten bağımsız cumhuriyetler

Birleşik devlet başkanı ve hükümet başkanı (genellikle başkan olarak adlandırılır) yasama organı tarafından seçilir ancak yasama organına karşı sorumlu tutulmaz (kabineleri gibi), dolayısıyla yasama organından daha bağımsız hareket eder.[28] Yasama organında bir sandalyeye sahip olabilirler ya da olmayabilirler.

Direktörlük cumhuriyetinde, bir konsey hem devlet başkanının hem de hükümet başkanının yetkilerini ve törensel rollerini ortaklaşa kullanır. Konsey parlamento tarafından seçilir ancak sabit görev süresi boyunca parlamentonun güvenine tabi değildir. Başkan primus inter pares (eşitler arasında birinci) sıfatıyla yönetim konseyinin bir üyesidir ve yönetimin diğer üyeleri üzerinde hiçbir yetkisi yoktur.

Remove ads

Teokratik cumhuriyet

 İran, genel oyla seçilen bir cumhurbaşkanının bulunduğu bir başkanlık cumhuriyeti ile devlet politikasından nihai olarak sorumlu olan ve seçilmiş Uzmanlar Meclisi tarafından ömür boyu seçilen bir yüce liderin bulunduğu bir teokrasi biçimlerini birleştirmektedir. Hem Uzmanlar Meclisi hem de cumhurbaşkanlığı için adaylar atanmış olan Anayasa Koruma Konseyi tarafından incelenmektedir.

Yarı anayasal monarşiler

Başbakan ülkenin aktif yürütme organıdır, ancak hükümdar hala kendi takdirine bağlı olarak kullanabileceği önemli siyasi yetkilere sahiptir.

Mutlak monarşiler

Spesifik olarak, monarşiler, herhangi bir maddi anayasal yasanın hükümdarın yetkilerini sınırlamadığı monarşilerdir. Hükümdar hem devlet hem de hükûmeti yönetir.

BM üyesi olmayanlar veya gözlemciler italik yazılmıştır.

Tek parti rejimli sistemler

Siyasi gücün kanunen, faaliyetleri büyük ölçüde hükümet hiyerarşisiyle kaynaşmış tek bir siyasi partide toplandığı devletler (çok partili sistemin resmi olarak var olduğu, ancak bu kaynaşmanın yine de seçim hileleri veya az gelişmiş çok partili gelenekler yoluyla sağlandığı devletlerin aksine).

BM üyesi olmayanlar veya gözlemciler italik yazılmıştır.

Remove ads

Askerî cuntalar

Daha fazla bilgi: Askerî cunta

Ülkenin askeri liderlerinden oluşan bir komite olağanüstü hal süresince hükümeti kontrol eder. Bu devletlerde hükümete ilişkin anayasal hükümler askıya alınır; anayasal hükümet biçimleri parantez içinde belirtilmiştir.

Remove ads

Geçiş hükûmetleri

Geçiş veya kargaşa içinde olan bir hükümet sistemine sahip olan devletler. Bu rejimlerin anayasal bir temeli yoktur.

BM üyesi olmayanlar veya gözlemciler italik yazılmıştır.

İdari bölünüş sistemleri

Özetle
Bakış açısı

Üniter devletler

Ana madde: Üniter devlet

Merkezi hükûmetin nihai olarak üstün olduğu ve herhangi bir idari bölümün (alt ulusal birimler) yalnızca merkezi hükümetin devretmeyi seçtiği yetkileri kullandığı tek bir güç olarak yönetilen bir devlet. Dünyadaki devletlerin çoğunluğu üniter bir hükümet sistemine sahiptir. BM üyesi 193 devletten 126'sı merkezi üniter devlet olarak yönetilirken, 40'ı da bölgesel üniter devlettir.

Merkezi üniter devletler

Gücün çoğunun merkezi hükûmet tarafından kullanıldığı devletler. Var olan yerel otoriteler ise çok az yetkiye sahiptir.

Bölgesel üniter devletler

Ana madde: Bölgesel devlet

Merkezi hükûmetin yetkilerinin bir kısmını bölgesel makamlara devrettiği, ancak anayasal otoritenin nihai olarak tamamen ulusal düzeyde kaldığı devletler.

Federasyon

Ana madde: Federasyon

Ulusal hükûmetin, yasal veya anayasal eşitliğe sahip olduğu bölgesel hükümetlerle gücü paylaştığı devletler. Merkezi hükûmet (teoride) bölgesel hükümetlerin bir eseri olabilir ya da olmayabilir.

Remove ads

Avrupa Birliği

Ana madde: Siyasi sisteme göre Avrupa Birliği üye devletleri listesi

Avrupa Birliği'nin tam olarak siyasi karakteri tartışılmaktadır; bazıları sui generis (benzersiz) olduğunu savunurken, diğerleri bir federasyon veya konfederasyonun özelliklerine sahip olduğunu savunmaktadır. AB Konseyinin kolektif "başkan" olarak hareket ettiği devletlerarasıcılık unsurlarına ve aynı zamanda Avrupa Komisyonunun yürütme ve bürokrasi olarak hareket ettiği uluslarüstücülük unsurlarına sahiptir.[60]

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. Bazı hükümdarlara, anayasayı koruma sorumluluklarına uygun olarak yalnızca belirli durumlarda kullanılmak üzere sınırlı sayıda takdire bağlı yedek yetki verilir.
  2. Urgell piskoposu ve Fransa cumhurbaşkanı, çıkarlarını bir temsilci aracılığıyla bildiren re'sen eş-prensler olarak görev yapmaktadır.
  3. Bağımsız bir hükümete başkanlık eden Birleşik Krallık hükümdarını devlet başkanı olarak tanıyan on beş anayasal monarşiden biri. Hükümdar, her ülkede ayrı bir unvana sahiptir (örneğin Avustralya kralı) ve Birleşik Krallık dışındaki her ülkeye temsilcisi olarak hareket etmesi için bir genel vali atar. Başbakan (PM) hükümetin yürütme organının aktif başkanı ve aynı zamanda yasama organının lideridir. Bu ülkeler "İngiliz Milletler Topluluğu bölgesi" olarak bilinirler.
    Pek çok durumda, genel vali ya da hükümdar, anayasal teamül gereği seçilmiş yetkililerin tavsiyesi dışında, fiilen kullandıklarından çok daha fazla teorik ya da anayasal yetkiye sahiptir. Örneğin, Avustralya Anayasası genel valiyi yürütme organının başı (silahlı kuvvetlerin başkomutanı da dahil olmak üzere) yapsa da seçilmiş yetkililerin, özellikle de başbakanın tavsiyesi dışında bu yetkiyi nadiren kullanırlar, bu da başbakanı hükümetin fiili başkanı yapar.
  4. Cook Adaları ve Niue, Yeni Zelanda ile serbest ilişki içinde kendi kendini yöneten devletler olarak Yeni Zelanda hükümdarının egemenliği altındadır. Yeni Zelanda ve ona bağlı devletler, Tokelau ve Ross Bölgesi ile birlikte Yeni Zelanda Krallığı'nı oluşturur.
  5. Her büyük etnik grup için bir tane olmak üzere üç üyeden oluşan kolektif başkanlık.
  6. Kolektif bir devlet başkanına sahip olmasına rağmen, Bosna-Hersek'in devlet başkanı törenseldir ve bu nedenle icrai olarak bir direktörlük sistemi tarafından yönetilmemektedir.
  7. İki kişilik devlet başkanları reis naipleri, altı aylık dönemler için görev yaparlar.
  8. Kolektif bir devlet başkanına sahip olmasına rağmen, San Marino'nun devlet başkanı törenseldir ve bu nedenle icrai olarak bir direktörlük sistemi tarafından yönetilmez.
  9. Cumhurbaşkanı parlamento tarafından seçilir ve tıpkı başbakan gibi parlamentoda bir koltuğa sahiptir (re'sen). Güvensizlik oyu başarılı olur ve istifa etmezlerse yasama meclisinin feshini ve yeni seçimleri tetikler (Anayasa'nın 92. maddesi uyarınca).
  10. Başkan ve yasama organı doğrudan halk tarafından çift eş zamanlı oylama yoluyla seçilir.
  11. Başkan, hükümete karşı başarılı bir güvensizlik önergesinin ardından parlamentoyu feshetmekle anayasal olarak yükümlüdür (madde 106(6)) ve 3 ay içinde yeni seçim çağrısı yapılır (madde 61).[18]
  12. Anayasa uyarınca, Kiribati'nin devlet başkanı, başkan adaylarının yeni seçilen yasama organı tarafından aday gösterilmesinin ardından çoklu oylama ile seçilir. Başkana karşı yapılan güvensizlik oylamasının başarılı olması halinde, başkan görevden alınır ve yasama organı feshedilir (yeni bir seçime gidilir). Bu arada "Danıştay" olarak bilinen bir organ (başyargıç, kamu hizmeti komisyonu başkanı ve yasama meclisi başkanından oluşur) başkanlığın işlevlerini yerine getirir.
  13. Başkan ve yasama organı doğrudan halk tarafından çift eş zamanlı oylama yoluyla seçilir.
  14. Başkan ve yasama organı doğrudan halk tarafından çift eşzamanlı oylama yoluyla seçilir.
  15. Başkan ve yasama organı doğrudan halk tarafından çift eşzamanlı oylama yoluyla seçilir.
  16. Avusturya Cumhuriyeti, ülkenin anayasasına göre de jure yarı başkanlıktır, ancak anayasal teamüller gereği uygulamada daha çok parlamenter cumhuriyet gibi davranmaktadır ve şansölye, anayasaya göre nominal olarak üçüncü sırada olmasına rağmen ülkenin önde gelen siyasi figürüdür.
  17. Nominal olarak parlamenter bir cumhuriyettir; yarı başkanlık sistemi [Çin Cumhuriyeti Anayasası'nın ek maddeleri|geçici ek maddelere]] dayanmaktadır. Çin Cumhuriyeti Anayasası'na göre, Ulusal Meclis dolaylı olarak devletin törensel figürü olan cumhurbaşkanını seçer. Yürütme yetkisi, Yasama Yuanının onayı ile cumhurbaşkanı tarafından aday gösterilen ve atanan Yürütme Yuanının başkanına aittir. Ek maddeler cumhurbaşkanının doğrudan serbest bölge vatandaşları tarafından seçilmesini sağlamış ve başbakanlık atamaları için Yasama Yuanının onayını olağan anayasal hükümlerin yerine geçerek geleneksel bir güvensizlik oyu ile değiştirmiştir. Ek maddelerde yer alan bir gün batımı maddesi, Çin anakarasında ÇC yönetiminin varsayımsal olarak yeniden başlaması durumunda bu maddeleri sona erdirecektir.
  18. Bir yasama koltuğuna sahip.
  19. İsviçre Konfederasyonu başkanı, İsviçre'nin hem devlet başkanı hem de hükümet başkanı olarak görev yapan yedi üyeli kabinesi olan İsviçre Federal Konseyinde primus inter pares sıfatıyla görev yapar ve bu görev geleneksel olarak her yıl konsey üyeleri arasında kıdem sırasına göre değişir.
  20. Farklı monarşilerin ya da bu durumda şeyhliklerin, gerçekte hükümdar olmalarına rağmen hem cumhurbaşkanlığı hem de başbakanlık görevlerini yerine getirdikleri federal bir mutlak monarşi.
  21. Vatikan seçimli bir mutlak monarşi ve bir Roma Katolik teokrasisidir; hükümdarı Papa, küresel Roma Katolik Kilisesinin başıdır. Vatikan Şehir Devleti içindeki gücü herhangi bir anayasa ile sınırlandırılmamıştır; ancak tüm vatandaşları ve sakinleri atanmış Katolik din adamları, İsviçre Muhafızları üyeleri veya yakın aileleri olduğundan, tartışmalı bir şekilde Papa'ya itaat etmeye rıza göstermişlerdir veya reşit değildirler. (Vatandaşlık, Kutsal Makam'ın hizmetinde belirli bir sıfatla çalışmak üzere atanma temelinde jus officii'dir ve genellikle atamanın sona ermesiyle sona erer. Vatandaşlık, şehirde birlikte yaşamaları koşuluyla, bir vatandaşın eşine ve çocuklarına da verilir; Vatikan vatandaşlarının büyük bir kısmı bekâr Katolik din adamları veya dindarlar olduğu için uygulamada bunların sayısı azdır. Bazı bireyler de şehirde ikamet etme yetkisine sahiptir ancak vatandaşlık için gerekli niteliklere sahip değildir ya da vatandaşlık talep etmemeyi tercih etmektedirler).
  22. Çin Devlet Başkanlığı yasal olarak törensel bir makamdır; ancak 1993'ten bu yana başkanlık, siyasi sistemdeki en güçlü figür olan Çin Komünist Partisi genel sekreteri tarafından yürütülmektedir.[43]
  23. Afganistan İslam Cumhuriyeti , 2021'de Taliban'a toprak kaybetmesine rağmen, Afganistan'ın Birleşmiş Milletlerdeki koltuğunu elinde tutmaya devam ediyor ve yeni kurulan Afganistan İslam Emirliği BM tarafından tanınmıyor.[54]
  24. Uluslararası alanda tanınan Cumhurbaşkanlığı Liderlik Konseyi ile Yüksek Siyasi Konsey arasında ihtilaflı.[59]

Kaynakça

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads