Bhutan
Güney Asya'da bir ülke Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Bhutan (Dzongka: འབྲུག་ཡུལ་, romanize: Druk Yul; Dzongka telaffuz: [ʈuk̚˩.yː˩]) veya Butan,[5] resmi adıyla Bhutan Krallığı (Dzongka: འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་, romanize: Druk Gyal Khap),[6] Güney Asya'da denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu Himalayalarda bulunan ülkenin batısında ve güneyinde Hindistan, kuzeyinde ise Çin'in Tibet bölgesi yer alır. Çok yakın olmalarına rağmen Bangladeş ve Nepal'le sınırdaş değildir. 754.000'in üzerinde nüfusa sahiptir, 38.394 km²'lik alanıyla 133. büyük ülkedir. Tarihî İpek Yolu üzerinde, Hint altkıtası, Güneydoğu Asya ve Tibet'in kesişim noktasında yer alan Bhutan meşrutiyetle yönetilir ve Mahayana Budizmini baz alan bir ulusal kimliğe sahiptir.
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Ocak 2021) |
Bhutan | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
.svg) | |||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Thimphu | ||||||
| Resmî dil(ler) | Dzongka | ||||||
| Resmî din | Vajrayana Budizmi | ||||||
| Hükûmet | Üniter parlamenter yarı Meşrutî monarşi | ||||||
| |||||||
| Tarihçe | |||||||
| |||||||
| Yüzölçümü | |||||||
• Toplam | 38.394 km2 (131.) | ||||||
| Nüfus | |||||||
• 2018 tahminî | 754.388 (165..) | ||||||
• 2017a sayımı | 727.145[1] | ||||||
• Yoğunluk | 19,3/km2 (162.) | ||||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||||
• Toplam | 9,089 milyar $[2] (154.) | ||||||
• Kişi başına | 12.058 $[2] (99..) | ||||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||||
• Toplam | 2,587 milyar $[2] (164.) | ||||||
• Kişi başına | 3.431 $[2] (116.) | ||||||
| Gini (2017) | 37.4[3] orta | ||||||
| İGE (2019) |  0.654[4]orta · 129. | ||||||
| Para birimi | Ngultrum (BTM) | ||||||
| Zaman dilimi | UTC+6:00 (BTT) | ||||||
| Telefon kodu | 975 | ||||||
| İnternet alan adı | .bt | ||||||
Ülkenin güneyinde subtropikal özellikler gösteren vadiler, kuzeyinde ise subalpin kuşak Himalaya Dağları yer alır. Ülkenin dağlık bölgelerinde 7.000 metreden daha yüksek zirveler bulunur. Ülkenin en yüksek noktası olan Gangkhar Puensum zirvesi, ayrıca dünyada tırmanılmamış en yüksek dağdır.[7] Yaban hayatı oldukça zengindir, doğu Himalayalarda yaşayan takin Bhutan'ın sembol hayvanıdır. Başkent Thimphu en büyük şehirdir.
Hint altkıtasında ortaya çıkan Budizm Gotama Buda hayattayken Bhutan ve komşusu Tibet'e yayıldı. Birinci binyılda Bengal'deki Pala İmparatorluğu'ndan gelen Vajrayana Budizmi etkili oldu. Budizm Hindistan'da gerilerken Tibet, Bhutan, Sikkim ve Nepal'in bir bölümü Mahayana kolunun sığınağı oldu. Bhutan da Tibet İmparatorluğu'nun etkisi altına girdi. 16. yüzyılda Ngawang Namgyal Bhutan vadilerini tek bir devlet olarak birleştirdi. Namgyal üç Tibet saldırısını püskürttü, diğer din okullarını bastırdı, Tsa Yig adlı hukuk sistemini oluşturdu, dini ve sivil yöneticilerden oluşan bir yönetim kurdu. Namgyal ilk Zhabdrung Rinpoche kabul edildi ve halefleri Tibet'teki Dalay Lama gibi Bhutan'ın ruhani liderleri oldular. 17. yüzyılda ülke Kuzeydoğu Hindistan, Sikkim ve Nepal'de egemenlik kurdu, Cooch Behar Devleti'ni de etkisi altına aldı. 19. yüzyıldaki Bhutan Savaşı'nın ardından Himalayaların eteklerinde Bhutan'a açılan kapı niteliğindeki ovalar (duars) Britanya Hindistanı'na geçti. Wangchuck hanedanı iktidara yükseldikten sonra Britanyalılarla daha iyi ilişkiler kuruldu. 1910'da yapılan bir antlaşmayla Bhutan içişlerinde özerk, dışişlerinde Britanya'ya bağlı hale geldi. Bu düzenleme 1949'da Hindistan'la yapılan antlaşmayla devam etti. 1971'de Birleşmiş Milletlere katıldı. Aralarında Bangladeş,[8] İsrail,[9] Kuveyt,[10] Brezilya,[11] Japonya,[12] Tayland[13] ve Türkiye'nin[14] de bulunduğu 55 ülke ve Avrupa Birliği'yle diplomatik ilişkiler kuruldu. Ancak halen Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 5 daimi üyesi ile ilişkisi bulunmamaktadır. Bhutan Hindistan ordusuna bağlı olsa da kendi askerî birliklerine sahiptir.
Bhutan, az gelişmiş ülke kategorisi içinde değerlendirilir. 2008 Anayasası'yla Bhutan seçimle gelen Ulusal Meclis ve Ulusal Konsey'in bulunduğu parlamenter sisteme geçmiştir. Ülkenin lideri ise "Ejder Kral" ismi verilen Bhutan Kralı'dır. Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı'nın (SAARC) kurucu üyesidir. İnsani Gelişme Endeksi'nde 2020 verilerine göre Güney Asya'da Sri Lanka ve Maldivlerin ardından üçüncü sıradadır.[15] Ayrıca İklim Kırılganlığı Forumu (CVF), Bağlantısızlar Hareketi, BIMSTEC, IMF, Dünya Bankası, UNESCO ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) üyesidir. 2016 yılında ülke SAARC ülkeleri arasında ekonomik özgürlükler, iş yapma kolaylığı, barışçıllılk ve düşük yolsuzlukta birinci sıradaydı. Bhutan dünyada hidrolik güç elde etmekte kullanılabilecek en fazla su kaynağına sahip ülkelerden biridir.[16] Hidroelektrik enerjisi ülkenin ana ihracatını oluşturmaktadır.[17] İklim değişikliği sebebiyle eriyen buzullar Bhutan için endişe kaynağıdır.
Batısında ve güneyinde Hindistan'ın, kuzeyinde Çin'in yer aldığı Bhutan'ın coğrafî konumu 27-30 Kuzey enlemi, 90-30 Doğu boylamı üzerindedir. Ülkenin toplam yüzölçümü 47,000 km² olup 1,075 km'lik bir kara sınırına sahiptir. Ülkenin sınırlarından 470 km'si Çin ile 605 km'si ise Hindistan'ladır.
Ülke, dağlık bir arazi üzerine kuruludur. Ancak iklim çeşitlilik göstermektedir. Kuzey ovalarda tropikal iklim hâkimdir. Orta kısımdaki vadilerde kışlar soğuk, yazlar sıcak geçer. Himalayalar'da ise kışlar sert, yazlar serindir.
Ülkede birkaç verimli ova ve ağaçsız bozkır yer almaktadır. Ülkenin en düşük rakımlı yeri, Drangme Chhu (97 m) adındaki bölgedir. Buna karşılık en yüksek rakımlı noktası Kula Kangri'nin zirvesi olup tam 7.553 m'dir.
Ülkede kereste, alçıtaşı, kalsiyum karbür, hidro güç sanayileri yapılmaktadır. Ancak ülkede tarıma elverişli arazi hemen hemen yoktur. Ülkedeki tarıma elverişli alan oranı % 2, otlaklar % 6, ormanlık arazi % 66 kadardır. Ülkedeki arazilerin sadece 340 km² kadarı sulanabilmektedir. Ülkede tüm yıl boyunca sert fırtınalar, yağış sezonu boyunca yaygın toprak kaymaları görülmektedir.
Bhutan Anayasası, ülkede ormanlık alanların ülke yüzölçümünün % 60'ın altında olamayacağını düzenlemiştir. Bu kapsamda devlet, kırsal kesimde yaşayan halka bedava elektrik kullanımını teşvik etmektedir. Bhutan aynı zamanda hidroelektrik santralleri bakımından zengindir.
Ülke nüfusu 2018 tahminlerine göre 754.388 kadardır. 2006 verilerine göre ülkenin %39,99'u 0-14 yaş arası; %56,05'i 15-64 yaş arası ve %3,96'sı 64 yaş üzeridir. Ülkedeki nüfus artış oranı %2,17'dir. Ülkede mülteci oranı çok düşüktür. Bhutan'da bebek ölüm oranı 108.89 ölüm/1,000 doğan bebek civarıdır. Ülkedeki ortalama yaşam süresi 52.79 yıldır. Bu oran kadınlarda 52.41 yıl, erkeklerde 53.16 yıldır. Ülkede ortalama her kadının 5.07 çocuğu mevcuttur. Ülkedeki AIDS oranı %0.01 den azdır. Ülkedeki okur yazar oranı 2008 verilerine göre %59.5'tir.[18]
Etnik gruplar, dil ve din
Ülkede yaşayan ana grupları Ngaloplar (Batı Butanlılar) and Şarçoplar (Doğu Butanlılar) oluşturur. Şarçopların sayısı az miktarda daha fazla olmakla birlikte, ülkedeki siyasi ve ekonomik güç Ngaloplarda yoğunlaşmıştır.[19] Kral ve siyasi üst sınıf Ngalop grubunu mensuptur.
Lhotşampalar (Güney Butanlılar), çoğunlukla kökenleri Nepal'e dayanan bir etnik gruptur. Bu grubun kökenlerini, 19. yüzyılın sonlarında Britanya Hindistanı'nda yer alan Doğu Nepal'den göç eden kişiler oluşturmuştur. 1988 nüfus sayımında ülkenin yaklaşık %45'ini oluşturmuşlardır.[20] 1980'lerin sonlarından sonra Bhutan hükûmeti, 108,000 Güney Butanlıyı tehcir etmiş ve mülklerine el koymuştur.[21] Bu, büyük bir göç dalgasına (zorunlu veya kendi isteğiyle) yol açmıştır. Günümüz itibarıyla Lhotşampa, Bhutan nüfusunun %20'sini oluşturmaktadır.[19]
Ülkedeki din oranları Tibet Budistleri %75, Hint ve Nepal Hinduları %25 şeklindedir. Ülkede Dzongka (resmî), Şarçopça, Bumthangca, Kurtopçe, Nepalce gibi diller konuşulmaktadır.[kaynak belirtilmeli]
Ülkenin resmi adı "Butan Krallığı"dır. Ülkenin yerel adı "Druk Yul (Barışçıl Ejderhanın Ülkesi)" olarak bilinir. Ülke yönetimi parlementer demokrasiyi baz alan anayasal monarşi üzerine kuruludur. Ülkenin başkenti Thimphu'dur. Ülkedeki idari bölgeler aşağıdaki gibidir:
| Bhutan Krallığı'nın bölgeleri (dzongkhas) | ||||
|---|---|---|---|---|
| Bölge | Dzongka dilinde ismi | Bölge | Dzongka dilinde ismi | |
| 1. Bumthang | བུམ་ཐང་རྫོང་ཁག་ | 11. Samdrup Jongkhar | བསམ་གྲུབ་ལྗོངས་མཁར་རྫོང་ཁག་ |  |
| 2. Chukha | ཆུ་ཁ་རྫོང་ཁག་ | 12. Samtse | བསམ་རྩེ་རྫོང་ཁག་ | |
| 3. Dagana | དར་དཀར་ན་རྫོང་ཁག་ | 13. Sarpang | གསར་སྤང་རྫོང་ཁག་ | |
| 4. Gasa | མགར་ས་རྫོང་ཁག་ | 14. Thimphu | ཐིམ་ཕུ་རྫོང་ཁག་ | |
| 5. Haa | ཧཱ་རྫོང་ཁག་ | 15. Trashigang | བཀྲ་ཤིས་སྒང་རྫོང་ཁག་ | |
| 6. Lhuntse | ལྷུན་རྩེ་རྫོང་ཁག་ | 16. Trashiyangtse | བཀྲ་ཤིས་གཡང་རྩེ་རྫོང་ཁག་ | |
| 7. Mongar | མོང་སྒར་རྫོང་ཁག་ | 17. Trongsa | ཀྲོང་གསར་རྫོང་ཁག་ | |
| 8. Paro | སྤ་རོ་རྫོང་ཁག་ | 18. Tsirang | རྩི་རང་རྫོང་ཁག་ | |
| 9. Pemagatshel | པད་མ་དགའ་ཚལ་རྫོང་ཁག་ | 19. Wangdue Phodrang | དབང་འདུས་ཕོ་བྲང་རྫོང་ཁག་ | |
| 10. Punakha | སྤུ་ན་ཁ་རྫོང་ཁག་ | 20. Zhemgang | གཞམས་སྒང་རྫོང་ཁག་ | |
Ülke, Hindistan'dan 8 Ağustos 1949'da ayrılmıştır. Butan'ın dikdörtgen biçimli bayrağı bir köşegen ile ikiye ayrılmıştır. Üstteki altın sarısı üçgen laik kraliyet gücünü, alttaki portakal renkli üçgen ise Budizmi simgelemektedir. Bayrağın ortasında ise Butan'ı simgeleyen bir ejderha bulunmaktadır.
8 Ağustos 1949'da bağımsızlık kazanan Butan'ın dış ilişkilerini Hindistan yürütmektedir. Dışarıdan aldığı yardımın büyük kısmı da Hindistan'dan gelmektedir. Butan - Hindistan bağlantıları hava taşımacılığında ve yol yapımında girişilen işbirlikleriyle daha da güçlenmiştir. Butan 1970'li yıllarda takas ekonomisini bırakıp para sistemine geçmiştir. Nüfusun büyük çoğunluğu tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. Budist Butan Krallığı monarşiyi ve Budist yaşam biçimini koruyabilmek için kapılarını teknolojik gelişmelere kapalı tutmuştur.
2000 yılı itibarıyla ülkenin satınalma gücü paritesi 2,3 milyar $, reel büyüme %6, civarındadır. Ülkede çalışan kesimin %38'i tarım, %37'si sanayi ve %25'i hizmet sektöründe çalışmaktadır. Enflasyon oranı %7 olup millî gelirler 146 milyon $; giderler ise 152 milyon $ şeklindedir. Ülke sanayisi çimento, ormancılık ürünleri, meyve, alkollü içecek, kalsiyum karbür üzerinedir.
Ülkedeki işsizlik oranı %9,3'tir. Ülkedeki tarım ürünleri pirinç, mısır, narenciye, hububat, süt ürünleri, yumurta şeklindedir. Ülke ihracatı 154 milyon $ olup alçıtaşı, kereste, el sanatları ürünleri, çimento, meyve, elektrik türü ürünler Hindistan'a satılmaktadır. Ülkenin ihracat ortakları arasında en büyük pay %94 ile Hindistan'dır. Ayrıca Bangladeş de bu payda yer almaktadır.
Ülkedeki ithalat miktarı ise yaklaşık 269 milyon $'dır. Butan, dış ülkelerden yakıt ve yağlama maddeleri, hububat, makine ve yedekleri, araçlar, kumaşlar, pirinç satın almaktadır. Hindistan %77 ile en fazla satın alınan ülkedir. Hindistan'ı Japonya, Birleşik Krallık, Almanya ve ABD izlemektedir. Ülkenin dış borç tutarı 120 milyon $'dır. Butan'ın para birimi "Butan Ngultrumu" (BTN) ve Hindistan Rupisi (INR)'dir.
İletişim
Ülkede 1997 itibarıyla 6.000 telefon kullanıcısı yer almaktadır. Ülkenin telefon kodu 975 olup AM 0, FM 1 ve kısa dalga radyo yayınları mevcuttur. 1999 yılında 48 televizyon kanalının yayınlanmasıyla Bhutan, dünyanın en son televizyon yayını veren ülkesi olmuştur. Ülkenin internet kodu .bt'dir.
Ulaşım ve taşımacılık
Aşağıda ulaşım hakkındaki sayısal değerler bulunmaktadır.
- Demiryolları: 0 km
- Karayolları (1996):
- toplam: 3,285 km
- asfalt: 1,994 km
- asfalt olmayan: 1,291 km
- Deniz yolları: yok
- Limanları: yok
- Hava alanları: 2 (2000 verileri)
Turizm
Butan 2014 yılında 133.480 yabancı ziyaretçiyi ağırladı. Sektör 21.000 kişiyi istihdam ediyor ve GSYİH'nın% 1.8'ini oluşturuyor. Ancak, Butan'ın pahalılığına getirdiği açıklama olan kaliteli turistleri çekme hedefi, aslında sadece zengin turistleri kastettiği için eleştirilebilir ve tanım gereği "kalite" nin aslında "zengin" anlamına gelip gelmediği sorusunu ortaya çıkarır.[22]
Ülkede şu an hiçbir UNESCO Dünya Mirası alanı bulunmamaktadır, Ancak 2012'den beri UNESCO'nun dahil edilmesi için ilan edilmiş sekiz geçici alana sahiptir. Butan ayrıca dağ macerası yürüyüşü ve yürüyüşü ile ünlüdür. Jhomolhari Base Camp Trek, Snowman Trek ve Masagang trek, Butan'daki popüler gezilerden bazılarıdır.
Sağlık
Dünya Bankasının 2016 verilerine göre Butan'ın Ortalama yaşam süresi 70.2 yıl (erkekler için 69.9 ve kadınlar için 70.5)
Butan'da temel sağlık hizmeti, Butan Anayasası tarafından öngörüldüğü üzere ücretsizdir.
- AsDB (Asya Kalkınma Bankası)
- CP
- ESCAP (Asya ve Pasifikler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu)
- FAO (Tarım ve Gıda Örgütü)
- G-77
- IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası)
- ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü)
- IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği)
- IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu)
- IMF (Uluslararası Para Fonu)
- Intelsat
- IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi)
- IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı)
- ITU (Uluslararası Telekomünikasyon Birliği)
- NAM
- OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu)
- SAARC (Güney Asya Bölgesel iş birliği Teşkilatı)
- UN (Birleşmiş Milletler)
- UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı)
- UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü)
- UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü)
- UPU (Dünya Posta Birliği)
- WHO (Dünya Sağlık Örgütü)
- WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı)
- WTrO (Dünya Ticaret Örgütü)
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
