COVID-19 aşısı

COVID‑19 aşısı, COVID-19 hastalığına karşı kazanılmış bağışıklık sağlamayı amaçlayan bir biyoteknoloji ürünüdür.

En az 1 doz aşı olan kişi oranları

Onay durumuna göre ülkeler

  Genel kullanım için onaylandı, toplu aşılamaya başlanıldı

  Acil durum kullanımı onaylandı, toplu aşılamaya başlanıldı

  Acil durum kullanımı onaylandı, sınırlı aşılamaya başlanıldı

  Genel kullanım için onaylandı, toplu aşılama planlandı

  Acil durum kullanımı onaylandı, toplu aşılama planlandı

  Acil durum kullanımı onayı bekliyor

Bir şişe Pfizer – BioNTech COVID-19 Aşısı

Ağustos 2020'de, Sputnik V Vac adlı bir Rus aşısı Rusya'da tescil edildi.^[1][2] Uluslararası bilim çevreleri, Gam-COVID-Vac aşısına dair klinik testlerin yayımlanmamış olmasından ötürü aşının Rusya'da tescillenmesine tepki gösterdi.^[3] Aşının güvenilirliğine, efektif dozuna veya COVID-19 enfeksiyonlarına karşı işe yarar olup olmadığına dair herhangi bir kanıt bulunmamaktadır. Aşının 2020'de Faz III araştırmalarının başlanacağı duyurulmuştur, ancak I. ve II. fazların sonuçları akran değerlendirmesi yapılarak yayımlanmamıştır.^[4][5]

Daha önce SARS ve MERS hastalıklarına karşı bir aşı geliştirme girişimleri sayesinde koronavirüslerin yapısı ve işlevi hakkında önemli bilgiler sağlanmıştır. Ancak önceki tüm koronavirüs aşı adayları erken aşamadaki klinik denemelerde başarısız oldu ve hiçbiri ruhsatlandırma aşamasına gelmedi.^[6]

Nisan ayında, bir aşının acil kullanım protokolleri kapsamında 12 aydan daha kısa bir süre içinde veya 2021'in başlarında mevcut olabileceği belirtilmiştir.^[7] DSÖ, aşama II – III klinik denemelerine ulaşan birkaç aşı adayının eş zamanlı değerlendirilmesi için uluslararası bir "Dayanışma denemesi"nin konuşlandırıldığını da duyurdu.^[8]

Covid-19 aşısı yan etkileri

Bugüne kadar COVID-19 aşılarına yönelik gerek yürütülen klinik çalışmalarda gerekse mevcut aşı uygulamalarında ciddi yan etkilere rastlanmamıştır. Aşılama sonrasında görülen yan etkiler sıklıkla hafiftir.

Bunlar; yorgunluk, baş ağrısı, ateş, titreme, kas/eklem ağrısı, kusma, ishal, aşı uygulanan bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik gibi hafif yan etkilerdir.^[9][10]

Tarihçe

Şubat 2020'de Dünya Sağlık Örgütü (WHO), SARS-CoV-2'ye karşı bir aşının 18 aydan kısa bir süre içinde piyasaya çıkmasını beklemediğini açıkladı.^[11]

Kuşlarda bulaşıcı bronşit virüsü, köpek koronavirüsü ve kedi koronavirüsü dahil olmak üzere koronavirüslerin neden olduğu çeşitli hayvan hastalıklarına karşı aşılar üretilmiştir.^[12]

İnsanları etkileyen Coronaviridae ailesindeki virüsler için aşı geliştirmeye yönelik önceki projeler, şiddetli akut solunum sendromu (SARS) ve Orta Doğu solunum sendromunu (MERS) hedefliyordu. SARS^[13] ve MERS^[14]'e karşı aşılar insan dışı hayvan modellerinde test edilmiştir.

SARS için, 2020 itibarıyla insanlarda hem güvenli hem de etkili olduğu gösterilen bir tedavi veya koruyucu aşı yoktur.^[15][16] 2005 ve 2006'da yayınlanan araştırma makalelerine göre, SARS'ı tedavi etmek için yeni aşıların ve ilaçların tanımlanması ve geliştirilmesi, o zamanlar dünya çapında hükûmetler ve halk sağlığı kurumları için bir öncelikti.^[17][18][19]

MERS'e karşı kanıtlanmış bir aşı da yoktur.^[20] MERS yaygınlaştığında, mevcut SARS araştırmasının bir MERS-CoV enfeksiyonuna karşı aşılar ve terapötikler geliştirmek için yararlı bir şablon sağlayabileceğine inanılıyordu.^[21][22] Mart 2020 itibarıyla, fazı tamamlayan, DNA bazlı bir MERS aşısı vardı.^[23][24]

Küresel olarak hızlandırılmış geliştirme

Aralık 2019'da yeni bir koronavirüs pnömonisi tespit edildikten sonra,^[25] COVID‑19'un genetik dizisi 11 Ocak 2020'de yayınlandı ve bu da salgına hazırlanmak ve önleyici bir aşının geliştirilmesini hızlandırmak için acil bir uluslararası tepkiyi tetikledi.^[26][27][28] 2020'nin başlarında dünya çapında hızla artan COVID‑19 enfeksiyon oranı, uluslararası ittifakları ve hükûmetin kısa zaman çizelgelerinde birden çok aşı yapmak için kaynakları acil olarak organize etme çabalarını teşvik etti,^[29] dört aşı adayı Mart ayında insan değerlendirmesine giriyor.^[30]

Bulaşıcı bir hastalık için bir aşı, birkaç yıldan daha kısa bir sürede hiç üretilmemiştir ve insanda bir koronavirüs enfeksiyonunu önlemek için hiçbir aşı yoktur.^[31] Nisan ayı itibarıyla CEPI, COVID‑19'a karşı 115 aşı adayından altısının aşamalı geliştirme için uluslararası koalisyonlar tarafından seçilmesi gerektiğini tahmin ediyor.^[32][33] Başka bir analiz, lisanslamaya giden son yol için seçilmiş birkaç adayın seçilmesinden önce, 10 adayın eşzamanlı ilk geliştirmeye ihtiyaç duyacağını tahmin ediyor.

Aşı çabası, güvenlik ve etkililik için titiz klinik değerlendirmenin hızı, finansmanı ve milyarlarca doz üretmeyi planlaması ve nihayetinde dünya çapında dağıtım ve gelişmiş ve gelişmemiş ülkeler arasında eşit erişim için önceliklendiriliyor.^[33] DSÖ, CEPI ve Gates Vakfı, devam eden COVID‑19 enfeksiyonunu önlemek için birkaç aşıya ihtiyaç duyulacağı olasılığı için para ve kurumsal kaynak ayırmaktadır. Aşılar, enfekte vatandaşların bulunduğu 200 ülkenin tamamında özel formülasyon, özel paketleme, nakliye ve depolama gerektirecek.^[34] WHO, COVID‑19 enfeksiyonlarını önlemek için farklı teknolojilere ve dağıtıma sahip üç veya daha fazla aşı paketi geliştirmek için toplam maliyeti 8 milyar dolar olarak tahmin ediyor.^[35][36][37]

Uluslararası organizasyonlar

DSÖ de dahil olmak üzere bazı kuruluşlar, Mayıs ayının başından itibaren 8,1 milyar dolarlık taahhüt toplayarak, tarihte benzeri görülmemiş bir ölçekte işbirliğini, hızlandırılmış araştırmayı ve uluslararası iletişimi kolaylaştıran, aşı geliştirmeyi hızlandırmak ve dağıtıma hazırlamak için uluslararası ittifaklar kurdular.^[38] WHO ayrıca küresel aşı gelişimini koordine etmek için yeni yöntemler uyguladı.^[39] Temmuz ayında, DSÖ, dünya nüfusunun %60'ını temsil eden 165 ülkenin, nihai ruhsatlı bir aşının adil ve eşit bir şekilde dağıtılmasına yönelik bir COVAX planını kabul ettiğini ve her bir katılımcı ülkenin 2021 sonuna kadar nüfusunun en savunmasız %20'sini aşılaması için gerekli doz payını alacağını garanti ettiğini açıkladı.^[40]

Salgın Hazırlık Yenilikleri Koalisyonu (CEPI), 8 milyar dolarlık bir kaynak daha yaratmak için uluslararası sağlık otoriteleri ve aşı geliştiricileriyle birlikte çalışıyor.^[32][33][41] Birleşik Krallık, Kanada, Belçika, Norveç, İsviçre, Almanya ve Hollanda zaten Mayıs başında CEPI'ye 915 milyon dolar bağışlamıştı.^[42][43] Aşı araştırma ve dağıtımına adanmış özel bir hayır kurumu olan Bill & Melinda Gates Vakfı (Gates Vakfı), COVID‑19 aşıları konusunda araştırma ve halkın eğitim desteği için CEPI'ye 250 milyon dolarlık bağış yaptı.^{[44][45][46][47]} Bulaşıcı Hastalıklara Hazırlık için Küresel Araştırma İşbirliği (GLoPID-R), COVID‑19 aşısı için gerekli araştırma önceliklerinin spesifik finansmanını belirlemek için DSÖ ve üye devletlerle yakın bir şekilde çalışmakta ve güncel bilgileri korumak için uluslararası finansman ve araştırma kuruluşları arasında koordinasyon sağlamaktadır.^[48][49] Uluslararası Şiddetli Akut Solunum ve Ortaya Çıkan Enfeksiyon Konsorsiyumu, nihai aşı dağıtımına ilişkin halk sağlığı politikasını bilgilendirmek için COVID‑19 araştırmaları hakkında klinik bilgiler organize etmekte ve yaymaktadır.^[50]

2025'e kadar az gelişmiş ülkelerde 300 milyon çocuğun aşılanması için, 4 Haziran'da İngiltere'nin Londra kentinde, aralarında G7 ve G20 ülkelerinden 35 devlet başkanının da bulunduğu 52 ülkenin özel ve hükûmet temsilcileri arasında 8,8 milyar dolar toplamak için sanal bir zirve koordine edildi.^[51][52][53] Başlıca katkılar Gates Vakfı'ndan^[54] 1,6 milyar dolar ve Birleşik Krallık hükûmeti tarafından beş yıl boyunca yılda 330 milyon pound olarak açıklandı.

Ulusal hükümetler

2020'den itibaren aşı araştırma, geliştirme ve üretimine ulusal veya uluslararası yatırımlar için kaynak ayıran ulusal hükûmetler arasında, 275 milyon Kanada Doları vereceğini açıklayan Kanada hükûmeti de yer alıyor. Başka bir koronavirüs salgını meydana gelirse kullanılabilecek birkaç yeni aşıdan oluşan bir "aşı bankası" kurmayı planlayan Kanadalı şirketler ve üniversitelerdeki 96 araştırma aşısı araştırma projesi için milyonlarca dolarlık fon sağlanıyor.^[55][56] Kanada'daki klinik deneyleri desteklemek ve aşılar için üretim ve tedarik zincirlerini geliştirmek için 1.1 milyarlık ek yatırım da eklenmiştir.^[57] 4 Mayıs'ta, Kanada hükûmeti, Dünya Sağlık Örgütü'nün COVID ‑ 19 aşıları ve hazırlıklar için 8 milyar dolar toplama girşimine 850 milyon kanada doları ile destek vereceğini taahhüt etti.^[58] Çin'de hükûmet, merkez bankası aracılığıyla aşı geliştiricilerine düşük oranlı krediler sağlıyor ve üretim tesisleri kurmak için arazi transferlerini mümkün kılıyor.^[59] Haziran 2020 itibarıyla, erken aşama insan testindeki on bir COVID‑19 aşı adayından altısı Çinli kuruluşlar tarafından geliştirildi.^[60] Üç Çinli aşı şirketi ve araştırma enstitüsü, güvenlik yerine hızlı etkinlik kanıtlarına öncelik verirken, araştırmaları finanse etmek, klinik deneyler yürütmek ve en umut verici aşı adaylarını üretmek için hükûmet tarafından destekleniyor.^[61] 18 Mayıs'ta Çin COVID‑19'a karşı programlar için WHO'nun genel çabalarını desteklemek üzere 2 milyar dolar destek sözü verdi.^[62]

Avrupa Birliği ülkeleri arasında Fransa, Institut Pasteur, Themis Bioscience (Viyana, Avusturya) ve Pittsburgh Üniversitesi'ni içeren bir COVID‑19 aşı araştırma konsorsiyumuna 4,9 milyon dolar yatıracağını duyurdu.^[63][64] Mart ayında Avrupa Komisyonu, mRNA aşısı geliştirmek için bir Alman biyoteknoloji şirketi olan CureVac'a 80 milyon dolar yatırım yaptı.^[65] Alman hükûmeti Haziran'da CureVac'e 300 milyon dolar yatıracağını duyurdu.^[66] Belçika, Norveç, İsviçre, Almanya ve Hollanda, Avrupa'daki COVID‑19 aşı araştırmasına yönelik CEPI çabasına başlıca katkıda bulunan ülkeler olmuştur.^[67]

Nisan ayında, Birleşik Krallık hükûmeti, İngiltere hastanelerinde klinik deneme yerleştirme, onay düzenlemeleri dahil olmak üzere aşı geliştirme hattında endüstri, üniversiteler ve devlet kurumlarının işbirliğiyle hızla bir aşı geliştirme ve nihai üretim çabalarını teşvik etmek için bir COVID‑19 aşı görev gücü oluşturdu.^[68] Oxford Üniversitesi ve Londra Imperial Koleji'ndeki aşı geliştirme girişimleri Nisan ayında 44 milyon pound ile finanse edildi.^[69][70]

Geleneksel bir aşı geliştirme zaman çizelgesini olası bir hızlandırılmış zaman çizelgesiyle karşılaştıran ABD Hükümeti Sorumluluk Ofisi diyagramı

Hastalıkla mücadele teknolojisine fon sağlayan federal bir kurum olan Birleşik Devletler Biyomedikal Gelişmiş Araştırma ve Geliştirme Kurumu (BARDA), COVID‑19 aşısı geliştirmeyi desteklemek ve en umut verici adayları üretmeye hazırlık için yaklaşık 1 milyar dolar yatırım yapacağını açıkladı. 16 Nisan'da BARDA, aşı geliştiricisi Moderna ve ortağı Johnson & Johnson'a 483 milyon dolarlık yatırım sağladı.^[67][71] BARDA, Sanofi Pasteur ve Regeneron gibi şirketler tarafından aşı geliştirmeye harcanacak ve 2020-21 yılları arasında klinik çalışmalarda yer alacak altı ila sekiz aşı adayının geliştirilmesi için diğer Amerikan yatırımlarında fazladan 4 milyar dolar ile rol alacak.^[72] 15 Mayıs'ta, ABD hükûmeti, 2020 sonbaharına kadar çeşitli aşı adaylarını klinik denemelere yerleştirmeyi ve 300 üretmeyi hedefleyen Warp Speed Operasyonu adlı hızlı bir program için federal fon sağladığını duyurdu. Proje baş danışmanı Moncef Slaoui ve Baş Operasyon Sorumlusu Ordu Generali Gustave Perna'dır.^[73][74] Haziran ayında Warp Speed ekibi, COVID‑19 aşı adaylarını geliştiren yedi şirketle çalışacağını söyledi: AstraZeneca ile işbirliği içinde Moderna, Johnson & Johnson, Merck, Pfizer ve Oxford Üniversitesi ve diğer ikisi.^[75]

WHO COVID-19 çalışmaları

Nisan 2020'de, DSÖ bir "Yeni Koronavirüs için Ar-Ge Planı" (Taslak) yayınladı. Taslak, "umut vadeden her bir aşının yararlarının ve risklerinin, denemeye sunulmasından itibaren 3-6 ay içinde eşzamanlı olarak değerlendirilmesine" olanak sağlamak için "geniş, uluslararası, çok bölgeli, bireysel randomize kontrollü klinik çalışma" tanımı yaptı. Taslakta, güvenli ve etkili aşıların olumlu özelliklerini tanımlayan COVID‑19 için bir Küresel Hedef Ürün Profili 12 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (TPP) iki geniş kategori altında listelendi:

"Sağlık çalışanları” gibi daha yüksek COVID-19 riski taşıyan kişilerin uzun vadeli korunması için aşılar ve “yeni salgınlarda” hızlı bağışıklık yanıtı sağlamak için diğer aşılar.^[76]

Uluslararası TPP ekibinin oluşturulma amacı şunlardır

1) en umut verici aday aşıların gelişimini değerlendirmek;

2) geliştirilmekte olan aşıların sık güncellenen bir "peyzajını" yayınlayarak, dünya çapında aday aşıların haritasını çıkarmak;^[77]

3) insanlarda test edilmeden önce eşzamanlı olarak en umut vadeden aday aşıları hızla değerlendirip taramak;

4) klinik deneyler kapsamında farklı aşı adaylarının yararlarının ve risklerinin bulunduğu ülkelerde aşı çalışmalarının eş zamanlı değerlendirilmesi için çok bölgeli, uluslararası randomize kontrollü bir "Dayanışma Çalışması” hazırlamak ve koordine etmek olarak açıklandı.^[76]

Dayanışma Çalışması için uyarlanabilir tasarım

Halihazırda devam eden bir klinik araştırma tasarımı, çalışmada biriken veriler tedavinin olumlu veya olumsuz etkinliği hakkında erken bilgiler sağlıyorsa "uyarlanabilir tasarım" olarak değiştirilebilir.^[78][79] 2020 boyunca devam eden birçok klinik aşı çalışmalarında, tüm çalışma alanlarında sonuçlar ortaya çıktıkça, çalışma parametrelerini DSÖ Dayanışma çalışmasına hızla uyarlayabileceklerdir. Aday aşılar, eğer öncelikli kriterleri karşılıyorsa, kullanılabilir hale geldikçe Dayanışma çalışmasına alınabilecekken, zayıf güvenlik veya etkinlik kanıtı olan diğer aşı adayları uluslararası çalışmadan çıkarılacaktır. Aşı adayları üzerinde devam etmekte olan Faz II – III klinik denemelerdeki uyarlanabilir tasarımlar, deneme sürelerini kısaltabilir ve daha az denek kullanabilir, muhtemelen erken sonlandırma veya başarı için kararları hızlandırabilir, araştırma çabalarının tekrarlanmasını önleyebilir ve Uluslararası Dayanışma çalışması için tasarım değişikliklerini yapabilir.^[78][80]

Ortaklıklar, rekabet ve dağıtım

Johnson & Johnson, AstraZeneca ve GlaxoSmithKline (GSK) dahil olmak üzere geniş ölçekte aşı üretim deneyimi olan büyük ilaç şirketleri, etkili bir aşıya doğru ilerlemeyi hızlandırmak için biyoteknoloji şirketleri, ulusal hükûmetler ve üniversitelerle ortaklıklar kuruyorlar.^[81] Örneğin, GSK ve Sanofi, güçlendirilmiş aşı teknolojisi için finansal ve üretim imkanlarını birleştirmek amacıyla, çok uluslu şirketlerde nadir görülen bir işbirliği yaptılar.^[82] Bill Gates’e göre aşı üreten ülkeler, üretim için en yüksek teklifi vereni veya kendi ülkelerine ilk hizmeti vereni tercih etmeye ikna edilebilir.^[83][84] Oxford Üniversitesi aşı geliştirme ekibi ve Birleşik Krallık hükümeti, AstraZeneca ile yaptıkları anlaşma uyarınca, kendi vatandaşlarının vergi mükelleflerinin finanse ettiği üniversite tarafından geliştirilen yeni bir COVID‑19 aşısına ayrıcalıklı erişim elde edemeyeceklerini, bunun yerine rıhsatlı bir aşının DSÖ ile iş birliği içinde çok uluslu olarak dağıtılmasını kabul ettiler.^[85] Birkaç şirket, başlangıçta düşük maliyetle bir aşı üretmeyi, ardından daha sonra yıllık aşılara ihtiyaç duyulursa ve ülkeler gelecekteki ihtiyaçlar için stok oluştururken kârlılık için maliyetleri artırmayı planlıyor. DSÖ ve CEPI, birkaç güvenli, etkili COVID‑19 aşısının küresel yayılımı için finansal kaynaklar ve kılavuzlar geliştiriyor ve ihtiyacın ülkeler ve nüfus segmentleri arasında farklılıkları olduğunu kabul ediyorlar.^[86] Örneğin, başarılı COVID‑19 aşıları muhtemelen ilk olarak COVID‑19 enfeksiyonundan ciddi hastalık ve ölüm riski en yüksek olan sağlık personeline ve yaşlılar veya yoğun nüfuslu yoksul insanlar gibi popülasyonlara tahsis edilecektir. DSÖ, CEPI ve GAVI, varlıklı ülkelerin nihai COVID‑19 aşılarının küresel arzına öncelikli erişim almaması gerektiğine dair endişelerini dile getirdiler; bunun yerine, halk sağlığı endişelerini gidermek ve pandeminin ekonomik etkisini azaltmak için sağlık personelini ve enfeksiyon riski yüksek olan kişileri korumaya ihtiyaç vardır.^[87]

Sıkışık zaman çizelgeleri ve güvenlik endişeleri

Jeopolitik sorunlar, risk altındaki gruplar için güvenlik endişeleri ve milyarlarca doz üretmenin önündeki üretim zorlukları, bazı durumlarda klinik deneme adımlarını hızlandırıp birleştirerek, normalde yıllar süren standart aşı geliştirme zaman çizelgelerini kısaltmaya yol açmaktadır. Bill Gates 1 Mayıs 2020'de yaptığı bir açıklamada "gelecek vadeden 8 ila 10 koronavirüs aşı adayı olduğunu ve en az birinin 9 ay gibi kısa bir sürede hazır olabileceğini" ön görmüştü.^[88] Herkes COVID‑19 salgını için hızlandırılmış bir zaman çizelgesini takip ederek bir aşı sağlama acelesi içinde görülüyor; araştırmacılar ve hükümetler aşı geliştirme sürecinde bir "kısa devre" riskinin yüksek olduğunu kabul ediyor ve bir şirket yöneticisi şöyle dedi: “Dünya o kadar büyük ki, bu hastalığı durdurmak için şimdi her birimizin maksimum risk alması gerekecek".^[87] Aşının geliştirme sürecinde aşının kabul edilebilir güvenlik seviyesi, risk altındaki gruplar hedefleme, etkinliğini iyileştirme ihtiyacı, koruma süresi, özel dağıtım sistemleri, doz rejimi (enjeksiyon yerine, oral veya nazal gibi) dahil olmak üzere, stabilitesi ve saklama özellikleri, ruhsatlandırılmadan önce acil kullanım izni, milyarlarca doza ölçeklendirme için optimal üretim ve ruhsatlı aşının dağıtılması gibi birçok adım değerlendirilir.

2006-2015 yılları arasında yapılan Faz I klinik çalışmalardan 21 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., aşı adaylarının %84-90'ı ve Faz III'ten %25,7'si geliştirme sırasında nihai onaya ulaşmayı başaramadı ve başarısız oldu.^[89] Özellikle COVID‑19 durumunda, pandemiyi durdurmak için %70'lik bir aşı etkinliği yeterli olabilir, ancak aşı %60 etkinliğe sahipse salgınlar devam edebilir; %60'ın altındaki bir etkinlik, tek başına virüsün yayılmasını durdurmak için yeterli sürü bağışıklığı sağlamayacaktır.^[83]

Aşıların teknoloji altyapıları

CEPI bilim insanları 2020 boyunca, COVID‑19'a karşı etkili bir aşı oluşturmak için dokuz farklı teknoloji altyapısının araştırma ve geliştirme altında olduğunu bildirdi. CEPI'ye göre Eylül ayı itibarıyla klinik çalışmalarda aşı adaylarının altyapılarının çoğu, COVID‑19 enfeksiyonunun birincil antijeni olan koronavirüs diken proteini ve varyantlarına odaklanmıştır.^[86]

2020'de geliştirilen alt yapılar nükleik asit teknolojilerini (RNA ve DNA), replike olmayan viral vektörleri, peptidleri, rekombinant proteinleri, canlı zayıflatılmış virüsleri ve inaktive edilmiş virüsleri içerir. COVID‑19 için geliştirilen birçok aşı teknolojisi, gripten korunmak için halihazırda kullanılan aşılar gibi değildir, COVID‑19 enfeksiyon mekanizmalarında "yeni nesil" stratejiler kullanılmaktadır. Geliştirilmekte olan aşı altyapıları, sağlık çalışanları, yaşlılar, çocuklar, hamile kadınlar ve mevcut zayıf bağışıklık sistemi olan kişiler gibi hassas popülasyon alt gruplarında, COVID‑19 hastalık mekanizmalarını yok etmek için etkinliği ve antijen manipülasyonu için esnekliği geliştirebilir.^[90][91]

COVID‑19: Aşı Teknoloji Altyapısı, Eylül 2020!^[92]Moleküler Altyapısı

Toplam Aday	İnsan Çalışması olan Adaylar
Replike olmayan viral vektör	31	4[lower-alpha 1]
RNA Tabanlı	31	3[lower-alpha 1]
İnaktive virüs	14	3[lower-alpha 1]
Protein altünitesi	76	3[lower-alpha 1]
DNA tabanlı	19	0
Replike olan viral vektör	21	0
Virüs benzeri partikül	13	0
Canlı zayıflatılmış virüs	4	0
Açıklanmayan / Bilinmeyen	Yüzlerce	Bilinmiyor

1. En az bir tanesi Faz II / Faz III aşamasında

Aşı Adayları

Ana madde: COVID-19 aşıları listesi

CEPI, aşılar için geliştirme aşamalarını "keşif amaçlı" (bir adayı planlama ve tasarlama, in vivo değerlendirmeye sahip olmayan), "klinik öncesi" (insanlarda test etmek üzere bir bileşiğin üretilmesi için in vivo değerlendirme) veya Faz I güvenlik çalışmalarının başlatılması olarak sınıflandırır. 2020 Eylül ayı itibarıyla toplam 321 aşı adayı ya klinik çalışmalarda onaylanmış projeler olarak ya da erken aşama "deneysel" veya "klinik öncesi" geliştirme aşamasındaydı.^[86]

Faz I çalışmaları, birkaç düzine sağlıklı denekte öncelikle aşıları güvenlik ve ön dozlama için test eder;

Faz II çalışmaları; (Faz I'deki başarıyı takiben) yüzlerce kişide immünojenisiteyi, doz seviyelerini (biyobelirteçlere dayalı etkinlik) ve aday aşının yan etkilerini test eder. Faz I – II çalışmaları, ön güvenlik ve immünojenisite testinden oluşur, tipik olarak randomize, plasebo kontrollüdür ve daha kesin, etkili dozlar belirlenir.

Faz III çalışmaları birden fazla sahada daha da fazla katılımcıyı ve ayrıca bir kontrol grubunu içerir ve hastalığı önlemek için aşının etkinliğini test eder (bunlar "girişimsel" veya "önemli" çalışmalardır), aynı zamanda optimum dozda yan etkileri izler.

Aşı güvenliğinin, etkililiğinin ve bir Faz III çalışmasında klinik son noktaların tanımı, yan etkilerin derecesinin, enfeksiyonun veya bulaşma miktarının tanımlanması ve aşının orta veya şiddetli COVID'i önleyip önlemediği gibi farklı şirketlerin denemeleri arasında değişebilir.^[93][94]

Ülkelere göre onaylanan aşı adayları
RNA aşıları   Pfizer–BioNTech   Moderna   ZyCoV-D Adenovirüs vektör aşıları   Oxford–AstraZeneca   Sputnik V   Johnson & Johnson   Convidicea İnaktif virüs aşıları   Sinopharm (BBIBP)   CoronaVac   Covaxin   Sinopharm (WIBP)   CoviVac   Diğerleri Protein alt ünite aşıları   Novavax   Abdala   EpiVacCorona   Zifivax   Soberana 02   Diğerleri

Ülkelere göre COVID-19 aşısı

21 Nisan 2021 itibarıyla en az bir ülkede onaylanmış ve kullanımına başlanmış 14 aşı bulunmaktadır.^[95]

• g
• t
• d

Ülkelere göre COVID-19 aşı istatistikleri

Sıra	Ülke	Veri Tarihi [lower-alpha 1]	Aşılama Başlangıç Tarihi	Toplam Aşılama	Günlük Aşılama [lower-alpha 2]	100 Kişi Başına Aşı	%70 Oranla İki Doz Aşı [lower-alpha 3]	Aşılar	Kaynak
1	Afganistan	28 Eylül 2022	22 Şubat 2021	11.881.035	6.583	29,9	Hayır	CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V	[96]
2	Almanya	28 Eylül 2022	27 Aralık 2020	185.622.356	45.509	221,48	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[97]
3	Amerika Birleşik Devletleri	27 Eylül 2022	14 Aralık 2020	619.765.972	266.274	186,71	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Pfizer/BioNTech	[98]
4	Andorra	11 Eylül 2022	8 Mart 2021	154.235	5	199,53	Evet	Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[99]
5	Angola	4 Eylül 2022	1 Mart 2021	22.297.104	10.081	66,55	Hayır	Oxford/AstraZeneca	[100]
6	Anguilla	30 Eylül 2022	4 Şubat 2021	24.408	38	161,98	Evet	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[101]
7	Antigua ve Barbuda	16 Eylül 2022	17 Şubat 2021	136.512	201	141,62	Evet	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sputnik V	[102]
8	Arjantin	1 Ekim 2022	29 Aralık 2020	109.587.019	12.257	240,33	Evet	CanSino, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V	[103]
9	Arnavutluk	18 Eylül 2022	29 Mart 2021	2.974.247	571	103,81	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V	[104]
10	Aruba	30 Eylül 2022	10 Ocak 2021	173.442	8	161,82	Evet	Pfizer/BioNTech,	[105]
11	Avustralya	29 Eylül 2022	15 Şubat 2021	58.494.109	3.387	226,87	Evet	Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[106]
12	Avusturya	30 Eylül 2022	27 Aralık 2020	19.353.950	12.256	214,34	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[107]
13	Azerbaycan	28 Ağustos 2022	17 Ocak 2021	13.857.111	1.313	136,0	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V	[108]
14	Bahamalar	30 Eylül 2022	17 Mart 2021	362.109	64	91,27	Hayır	Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[109]
15	Bahreyn	1 Ekim 2022	23 Aralık 2020	3.471.134	116	198,55	Evet	CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V	[110]
16	Bangladeş	1 Ekim 2022	27 Ocak 2021	303.634.786	761.943	183,23	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac	[111]
17	Barbados	26 Eylül 2022	15 Şubat 2021	318.281	9	110,65	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing	[112]
18	Batı Sahra
19	Belarus	18 Eylül 2022	28 Aralık 2020	15.582.410	28.913	169,44	Evet	CoviVac, Sinopharm/Beijing, Sputnik Light, Sputnik V	[113]
20	Belçika	27 Eylül 2022	28 Aralık 2020	27.249.339	83.223	238,33	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[114]
21	Belize	30 Eylül 2022	28 Şubat 2021	500.424	128	123,66	Hayır	Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing	[115]
22	Benin	18 Eylül 2022	12 Mayıs 2021	3.690.703	212	29,67	Hayır	Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac	[116]
23	Bermuda	8 Temmuz 2022	10 Ocak 2021	132.042	13	214,46	Evet	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[117]
24	Bhutan	25 Eylül 2022	27 Mart 2021	1.975.592	6.905	259,77	Evet	Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing	[118]
25	Birleşik Arap Emirlikleri	20 Haziran 2022	10 Ocak 2021	24.922.054	849	250,33	Evet	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sputnik V	[119]
26	Birleşik Krallık	4 Eylül 2022	10 Ocak 2021	151.248.820	10.904	222,2	Evet	Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[120]
27	Bolivya	24 Ağustos 2022	28 Ocak 2021	14.499.985	7.222	124,95	Hayır	Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V	[121]
28	Bosna Hersek	29 Ocak 2022	11 Şubat 2021	1.924.950	50.460	440,02	Evet	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V	[122]
29	Botsvana	11 Eylül 2022	25 Mart 2021	2.891.400	2.871	123,18	Hayır	Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac	[123]
30	Brezilya	28 Eylül 2022	16 Ocak 2021	472.972.308	145.500	221,3	Evet	Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac	[124]
31	Britanya Virjin Adaları	16 Eylül 2022	21 Mayıs 2021	41.453	5	136,52	Hayır	Oxford/AstraZeneca,	[125]
32	Brunei	9 Eylül 2022	2 Nisan 2021	1.273.212	616	291,63	Evet	Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing	[126]
33	Bulgaristan	1 Ekim 2022	29 Aralık 2020	4.550.010	1.152	66,0	Hayır	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[127]
34	Burkina Faso	28 Ağustos 2022	2 Haziran 2021	3.740.943	38.037	23,67	Hayır	Oxford/AstraZeneca,	[128]
35	Burundi	18 Eylül 2022	19 Ekim 2021	21.467	29	0,18	Hayır	Johnson&Johnson, Sinopharm/Beijing	[129]
36	Cayman Adaları	26 Ağustos 2022	27 Aralık 2020	148.160	27	224,32	Evet	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[130]
37	Cebelitarık	21 Nisan 2022	10 Ocak 2021	119.855	39	374,78	Evet	Pfizer/BioNTech	[131]
38	Cezayir	4 Eylül 2022	29 Ocak 2021	15.267.442	634	34,26	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Sputnik V	[132]
39	Cibuti	27 Eylül 2022	17 Nisan 2021	260.427	554	26,29	Hayır	BBIBP-CorV, Oxford/AstraZeneca, Sinovac, Sputnik V	[133]
40	Cook Adaları	6 Haziran 2022	25 Mart 2021	39.780	10	233,12	Evet	Pfizer/BioNTech	[134]
41	Curaçao	30 Eylül 2022	29 Mart 2021	255.764	7	155,21	Evet	Moderna, Pfizer/BioNTech	[135]
42	Çad	28 Ağustos 2022	10 Haziran 2021	3.876.928	224	22,97	Hayır	Moderna, Pfizer/BioNTech	[136]
43	Çek Cumhuriyeti	1 Ekim 2022	27 Aralık 2020	18.084.963	5.818	168,71	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[137]
44	Çin	1 Ekim 2022	15 Aralık 2020	3.436.966.000	119.142	237,99	Evet	Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sinovac	[138]
45	Danimarka	29 Eylül 2022	18 Aralık 2020	13.196.850	301	227,03	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Pfizer/BioNTech	[139]
46	Doğu Timor	28 Eylül 2022	15 Nisan 2021	1.820.082	1.654	135,98	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Sinovac	[140]
47	Dominika	30 Eylül 2022	12 Şubat 2021	67.639	9	93,75	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing	[141]
48	Dominik Cumhuriyeti	30 Eylül 2022	16 Şubat 2021	16.035.018	2.337	146,44	Evet	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac	[142]
49	Ekvador	22 Ağustos 2022	22 Ocak 2021	37.260.948	21.152	213,19	Evet	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac	[143]
50	Ekvator Ginesi	24 Temmuz 2022	17 Mart 2021	488.738	150	34,44	Hayır	Sinopharm/Beijing	[144]
51	El Salvador	18 Eylül 2022	17 Şubat 2021	21.467	29	0,18	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac	[145]
52	Endonezya	26 Temmuz 2022	12 Ocak 2021	11.127.982	7.179	178,25	Evet	Moderna, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing, Sinovac	[146]
53	Eritre
54	Ermenistan	22 Mayıs 2022	31 Mart 2021	2.150.112	125	73,0	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Sinovac, Sputnik V	[147]
55	Estonya	26 Eylül 2022	27 Aralık 2020	2.047.989	773	154,96	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[148]
56	Esvatini	11 Eylül 2022	30 Mart 2021	773.579	184	66,32	Hayır	Oxford/AstraZeneca	[149]
57	Etiyopya	31 Temmuz 2022	8 Nisan 2021	52.509.414	4.575	44,79	Hayır	Oxford/AstraZeneca	[150]
58	Falkland Adaları	14 Nisan 2021	7 Şubat 2021	4.407	12	307,37	Evet	Oxford/AstraZeneca	[151]
59	Faroe Adaları	18 Şubat 2022	29 Ocak 2021	103.894	25	223,34	Evet	Moderna, Pfizer/BioNTech	[152]
60	Fas	28 Eylül 2022	28 Ocak 2021	55.269.802	3.851	148,05	Evet	Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing	[153]
61	Fiji	26 Eylül 2022	17 Mart 2021	1.541.594	191	170,87	Evet	Oxford/AstraZeneca	[154]
62	Fildişi Sahili	18 Eylül 2022	1 Mart 2021	18.547.812	17.391	69,49	Hayır	Oxford/AstraZeneca	[155]
63	Filipinler	15 Eylül 2022	28 Şubat 2021	164.304.227	81.440	149,24	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V	[156]
64	Filistin	9 Ağustos 2022	30 Mart 2021	3.741.181	185	71,83	Hayır	Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sputnik V	[157]
65	Finlandiya	28 Eylül 2022	31 Aralık 2020	12.828.674	2.829	231,44	Evet	Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[158]
66	Fransa	29 Eylül 2022	27 Aralık 2020	149.999.355	18.428	222,11	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[159]
67	Fransız Guyanası							Pfizer/BioNTech, Moderna	[160]
68	Fransız Polinezyası	15 Ağustos 2022	2 Şubat 2021	465.418	1.210	185,47	Evet	Johnson&Johnson, Pfizer/BioNTech	[161]
69	Gabon	18 Eylül 2022	22 Mart 2021	569.829	0	25,01	Hayır	Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V	[162]
70	Gambiya	7 Ağustos 2022	9 Mart 2021	815.861	63	32,95	Hayır	Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing	[163]
71	Gana	18 Eylül 2022	2 Mart 2021	19.340.804	5.526	61,2	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Sputnik V	[164]
72	Gine	18 Eylül 2022	31 Mart 2021	7.472.471	728	55,44	Hayır	Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik V	[165]
73	Gine-Bissau	18 Eylül 2022	12 Mayıs 2021	673.091	0	33,4	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing	[166]
74	Grenada	30 Eylül 2022	11 Şubat 2021	90.251	5	79,87	Hayır	Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[167]
75	Grönland	7 Mart 2022	27 Ocak 2021	79.745	2	140,96	Evet	Moderna	[168]
76	Guadeloupe							Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[169]
77	Guatemala	30 Eylül 2022	25 Şubat 2021	19.670.066	9.664	107,91	Hayır	Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sputnik V	[170]
78	Guyana	27 Temmuz 2022	11 Şubat 2021	1.017.969	129	129,9	Hayır	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V	[171]
79	Güney Afrika	30 Eylül 2022	16 Şubat 2021	37.641.904	4.908	62,71	Hayır	Johnson&Johnson, Pfizer/BioNTech	[172]
80	Güney Kore	29 Eylül 2022	26 Şubat 2021	129.316.832	7.470	252,11	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[173]
81	Güney Sudan	18 Eylül 2022	5 Nisan 2021	2.085.469	13.448	20,03	Hayır	Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca	[174]
82	Gürcistan	23 Ağustos 2022	14 Mart 2021	2.921.949	300	73,72	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac	[175]
83	Haiti	16 Eylül 2022	16 Haziran 2021	470.964	176	4,11	Hayır	Johnson&Johnson, Moderna	[176]
84	Hırvatistan	30 Eylül 2022	30 Aralık 2020	5.300.573	1.435	129,95	Hayır	Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[177]
85	Hindistan	1 Ekim 2022	15 Ocak 2021	2.186.955.246	1.801.950	157,13	Evet	Corbevax, Covaxin, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Sputnik V	[178]
86	Hollanda	2 Eylül 2022	9 Ocak 2021	36.104.942	1.974	210,59	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[179]
87	Honduras	30 Eylül 2022	28 Şubat 2021	16.107.153	73.017	161,83	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sputnik V	[180]
88	Hong Kong	30 Eylül 2022	22 Şubat 2021	16.107.153	73.017	161,83	Evet	Pfizer/BioNTech, Sinovac	[181]
89	Irak	22 Eylül 2022	1 Mart 2021	19.264.920	11.932	47,09	Hayır	CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V	[182]
90	İran	26 Eylül 2022	8 Şubat 2021	154.418.093	11.023	181,69	Evet	COVIran Barekat, Covaxin, FAKHRAVAC, Oxford/AstraZeneca, Razi Cov Pars, Sinopharm/Beijing, Soberana02, SpikoGen, Sputnik V	[183]
91	İrlanda	28 Eylül 2022	28 Aralık 2020	11.053.765	1.205	221,93	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[184]
92	İspanya	28 Eylül 2022	4 Ocak 2021	95.783.126	2.866	204,93	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[185]
93	İsrail	30 Eylül 2022	19 Aralık 2020	18.230.627	437	196,23	Evet	Moderna, Pfizer/BioNTech	[186]
94	İsveç	29 Eylül 2022	3 Ocak 2021	24.087.351	33.514	238,24	Evet	Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[187]
95	İsviçre	26 Eylül 2022	21 Aralık 2020	16.012.626	845	183,8	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Pfizer/BioNTech	[188]
96	İtalya	1 Ekim 2022	27 Aralık 2020	140.789.803	16.966	233,26	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[189]
97	İzlanda	29 Mart 2022	30 Aralık 2020	805.469	61	237,91	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[190]
98	Jamaika	30 Eylül 2022	9 Mart 2021	1.491.497	208	50,18	Hayır	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[191]
99	Japonya	29 Eylül 2022	17 Şubat 2021	323.830.101	115.557	257,23	Evet	Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[192]
100	Kamboçya	16 Eylül 2022	9 Şubat 2021	43.822.585	31.784	261,68	Evet	Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing, Sinovac	[193]
101	Kamerun	11 Eylül 2022	11 Nisan 2021	1.893.318	796	7,02	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing	[194]
102	Kanada	30 Eylül 2022	7 Ocak 2021	90.133.630	74.913	237,23	Evet	Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[195]
103	Karadağ	26 Ağustos 2022	20 Şubat 2021	679.171	91	108,68	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V	[196]
104	Karayip Hollandası	1 Eylül 2021	9 Nisan 2021	35.845	200	435,36	Evet	Moderna, Pfizer/BioNTech	[197]
105	Katar	28 Eylül 2022	22 Aralık 2020	7.491.345	2.583	256,04	Evet	Pfizer/BioNTech	[198]
106	Kazakistan	30 Eylül 2022	31 Ocak 2021	22.240.535	863	117,1	Hayır	QazVac, Sinopharm/Beijing, Sputnik V	[199]
107	Kenya	18 Eylül 2022	4 Mart 2021	21.281.086	11.179	39,0	Hayır	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing	[200]
108	Kıbrıs Cumhuriyeti	27 Eylül 2022	6 Ocak 2021	1.794.533	49	200,31	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[201]
109	Kırgızistan	1 Ekim 2022	28 Mart 2021	3.256.790	1.693	49,17	Hayır	Sinopharm/Beijing, Sputnik V	[202]
110	Kiribati	12 Eylül 2022	1 Haziran 2021	159.883	90	133,23	Hayır	Oxford/AstraZeneca	[203]
111	Kolombiya	19 Ağustos 2022	17 Şubat 2021	87.566.541	23.194	172,82	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac	[204]
112	Komorlar	31 Temmuz 2022	21 Nisan 2021	804.403	0	90,54	Hayır	Covaxin, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing	[205]
113	Kongo Cumhuriyeti	31 Temmuz 2022	14 Nisan 2021	833.210	9	14,74	Hayır	Moderna, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing, Sputnik V	[206]
114	Kongo Demokratik Cumhuriyeti	18 Eylül 2022	18 Nisan 2021	5.286.630	37.842	6,31	Hayır	Oxford/AstraZeneca	[207]
115	Kosova	1 Ekim 2022	28 Mart 2021	1.836.216	19	103,04	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[208]
116	Kosta Rika	16 Eylül 2022	24 Aralık 2020	11.913.344	7.479	234,21	Evet	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[209]
117	Kuveyt	28 Eylül 2022	28 Aralık 2020	8.214.656	545	189,83	Evet	CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V	[210]
118	Kuzey Kıbrıs [lower-alpha 4]	26 Kasım 2021	15 Ocak 2021	617.389	6.011	761,77	Evet	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinovac	[211]
119	Kuzey Kore								[212]
120	Kuzey Makedonya	11 Eylül 2022	16 Şubat 2021	1.861.305	35	89,41	Hayır	Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sinovac, Sputnik V	[213]
121	Küba	29 Eylül 2022	31 Mart 2021	42.052.954	21.539	372,29	Evet	Abdala, Soberana Plus, Soberana02	[214]
122	Laos	11 Ağustos 2022	17 Mart 2021	11.111.066	2.251	152,17	Evet	Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V	[215]
123	Lesotho	17 Temmuz 2022	9 Mart 2021	1.077.116	783	52,7	Hayır	Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing	[216]
124	Letonya	11 Temmuz 2022	28 Aralık 2020	2.895.716	119	155,64	Evet	Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[217]
125	Liberya	18 Eylül 2022	12 Mayıs 2021	3.657.724	15.475	74,92	Hayır	Oxford/AstraZeneca	[218]
126	Libya	21 Eylül 2022	17 Nisan 2021	3.710.544	134	53,35	Hayır	CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V	[219]
127	Lihtenştayn	23 Eylül 2022	21 Aralık 2020	71.443	0	186,76	Hayır	Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Pfizer/BioNTech	[220]
128	Litvanya	1 Ekim 2022	27 Aralık 2020	4.502.482	206	167,4	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[221]
129	Lübnan	26 Eylül 2022	13 Şubat 2021	5.778.363	702	85,43	Hayır	CanSino, Covaxin, Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik Light, Sputnik V	[222]
130	Lüksemburg	25 Eylül 2022	28 Aralık 2020	1.346.902	223	212,47	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Novavax, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[223]
131	Macaristan	27 Eylül 2022	28 Aralık 2020	16.536.726	37	171,65	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sputnik V	[224]
132	Madagaskar	18 Eylül 2022	12 Mayıs 2021	1.871.165	4.424	6,81	Hayır	Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca, Sinopharm/Beijing	[225]
133	Makao	15 Eylül 2022	7 Nisan 2021	1.507.144	842	231,14	Evet	Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing	[226]
134	Malavi	18 Eylül 2022	17 Mart 2021	4.575.245	18.006	24,61	Hayır	Johnson&Johnson, Oxford/AstraZeneca	[227]
135	Maldivler	26 Eylül 2022	2 Şubat 2021	950.888	9	174,93	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac, Sputnik V	[228]
136	Malezya	1 Ekim 2022	24 Şubat 2021	72.137.996	1.931	220,1	Evet	CanSino, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech, Sinopharm/Beijing, Sinovac	[229]
137	Mali	18 Eylül 2022	30 Mart 2021	3.126.178	9.706	15,66	Hayır	Oxford/AstraZeneca	[230]
138	Malta	30 Eylül 2022	17 Ocak 2021	1.335.388	45	258,77	Evet	Johnson&Johnson, Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[231]
139	Man Adası	23 Haziran 2022	21 Ocak 2021	189.994	3	222,81	Evet	Moderna, Oxford/AstraZeneca, Pfizer/BioNTech	[232]
140	Marshall Adaları	28 Eylül 2022		90.208	390	154,21	Evet		[233]
174	Saint Kitts ve Nevis	5 Ağustos 2022	22 Şubat 2021	64.225	253	147,55	Evet	Oxford/AstraZeneca	[234]
197	Şili	29 Eylül 2022	13 Ocak 2021	62.374.909	7.214	324,8	Evet	CanSino, Sinopharm/Beijing, Sinopharm/Wuhan, Sinovac	[235]
206	Türkiye	1 Ekim 2022	13 Ocak 2021	152.317.553	7.829	179,12	Evet	Pfizer/BioNTech, Sinovac, Sputnik V	[236]
Yerel zaman. Son raporlanan tarihe ait En az iki doz aşı alanların ülke nüfusuna oranının %70'e ulaşıp ulaşmadığını gösterir. Kuzey Kıbrıs, Türkiye dışında hiçbir ülke tarafından egemen devlet olarak tanınmıyor.

Türkiye'de COVID-19 aşı çalışmaları

Türkiye'de COVID-19 pandemisine karşı 2020 yılında 12 aşı çalışması başlatıldı. Bu aşı çalışmalarında Aralık 2020 itibarıyla sadece bir tanesi Klink Faz I'e geçmiş durumdaydı.

Pre-Klinik Aşamadaki Türk Covid-19 Aşı çalışmaları:

1. Selçuk Üniversitesi RNA teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; 15 Haziran 2020)^[237]
2. Ege Üniversitesi DNA teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; Mart 2020)^[238]
3. Ankara Üniversitesi replike olmayan viral vektör teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; 22 Mart 2020, Bitiş; 8 Temmuz 2020)^[239]
4. Erciyes Üniversitesi replike olmayan viral vektör teknolojik alt yapılı aşı çalışması
5. Koçak Farma İlaç San AŞ inaktif virüs teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama: Mart 2020 ?, Bitiş; Ekim 2020 ?)^[240]
6. Selçuk Üniversitesi inaktif virüs teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; 2020, Bitiş; Ekim 2020 ?)^[241]
7. Ali Aydınlar Üniversitesi ve Acıbadem Labmed Sağlık Hizmetleri canlı-atenüe virüs teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; Nisan 2020 ?)^[242]
8. Boğaziçi Üniversitesi protein alt ünite (mikrokürecik) teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; Ağustos 2020 ?),^[243][244]
9. İzmir Biotıp ve Genom Merkezi protein alt ünite teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama; ?)^[245]
10. Bezmialem Vakif Üniversitesi virüs benzeri partikül teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama: ?)^[246]
11. Orta Doğu Teknik Üniversitesi virüs benzeri partikül teknolojik alt yapılı aşı çalışması (Başlama ?)^[247]

Klinik Faz I Aşamadaki Türk Covid-19 Aşı çalışmaları:

1. Erciyes Üniversitesi inaktive virüs teknolojik alt yapılı aşı çalışması (TURKOVAC - Üretici Koçak Farma AŞ) (Faz 1 Başlama; 5 Kasım 2020 Bitiş; 14 Aralık 2020)^[248]

Ayrıca bakınız

• COVID-19 pandemisi
• COVID-19
• SARS-CoV-2
• COVID-19 aşıları listesi

Konuyla ilgili yayınlar

• "Can old vaccines from science's medicine cabinet ward off coronavirus?". The Washington Post. 11 Haziran 2020. 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
• "Labs are experimenting with new – but unproven – methods to create a coronavirus vaccine fast". The Conversation. 26 Mart 2020. 27 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
• "How Long Will a Vaccine Really Take?". The New York Times. 30 Nisan 2020. 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
• "A New Entry in the Race for a Coronavirus Vaccine: Hope". The New York Times. 20 Mayıs 2020. 20 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
• "Development and Licensure of Vaccines to Prevent COVID-19" (PDF). U.S. Food and Drug Administration (FDA). Haziran 2020. 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. Diğer özet.

Kaynakça

1. ""Гам-КОВИД-Вак": Россия первой в мире зарегистрировала вакцину от коронавируса" (Rusça). 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
2. "Минздрав России зарегистрировал первую в мире вакцину от COVID-19" (Rusça). Ministry of Health of the Russian Federation. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
3. Callaway, Ewen (11 Ağustos 2020). "Russia's fast-track coronavirus vaccine draws outrage over safety". Nature (İngilizce). doi:10.1038/d41586-020-02386-2. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. This is a reckless and foolish decision. Mass vaccination with an improperly tested vaccine is unethical. Any problem with the Russian vaccination campaign would be disastrous both through its negative effects on health, but also because it would further set back the acceptance of vaccines in the population.
4. Lovelace Jr., Berkeley (11 Ağustos 2020). "Scientists worry whether Russia's Sputnik V' coronavirus vaccine is safe and effective". CNBC (İngilizce). 10 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
5. Kate Kelland (11 Ağustos 2020). "Scientists ask: Without trial data, how can we trust Russia's COVID vaccine?". Reuters (İngilizce). 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
6. Diamond (13 Mayıs 2020). "The challenges of vaccine development against a new virus during a pandemic". Cell Host and Microbe. 27 (5): 699-703. doi:10.1016/j.chom.2020.04.021.
7. Thanh Le (9 Nisan 2020). "The COVID-19 vaccine development landscape". Nature Reviews Drug Discovery. 19 (5): 305-06. doi:10.1038/d41573-020-00073-5. ISSN 1474-1776. 10 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2020.
8. "Update on WHO Solidarity Trial – Accelerating a safe and effective COVID-19 vaccine". World Health Organization. 27 Nisan 2020. 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. It is vital that we evaluate as many vaccines as possible as we cannot predict how many will turn out to be viable. To increase the chances of success (given the high level of attrition during vaccine development), we must test all candidate vaccines until they fail. [The] WHO is working to ensure that all of them have the chance of being tested at the initial stage of development. The results for the efficacy of each vaccine are expected within three to six months and this evidence, combined with data on safety, will inform decisions about whether it can be used on a wider scale.
9. "COVID-19 Aşısı Sonrası Yan Etkiler". covid19asi.saglik.gov.tr. 19 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2021.
10. "Covid-19 tedavisinde denenen ilaç ve aşı çalışmaları ne durumda? | Teyit". teyit.org. 7 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
11. "Here's Why It's Taking So Long to Develop a Vaccine for the New Coronavirus". ScienceAlert. 17 Şubat 2020. 28 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2020.
12. "Severe acute respiratory syndrome vaccine development: experiences of vaccination against avian infectious bronchitis coronavirus". Avian Pathology. 32 (6): 567-82. Aralık 2003. doi:10.1080/03079450310001621198. PMID 14676007.
13. "Effects of a SARS-associated coronavirus vaccine in monkeys". Lancet. 362 (9399): 1895-96. Aralık 2003. doi:10.1016/S0140-6736(03)14962-8. PMID 14667748.
14. "Immunogenicity of an adenoviral-based Middle East Respiratory Syndrome coronavirus vaccine in BALB/c mice". Vaccine. 32 (45): 5975-82. Ekim 2014. doi:10.1016/j.vaccine.2014.08.058.
15. "Development of SARS vaccines and therapeutics is still needed". Future Virology. 8 (1): 1-2. Ocak 2013. doi:10.2217/fvl.12.126.
16. "SARS (severe acute respiratory syndrome)". National Health Service. 5 Mart 2020. 9 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2020.
17. "Development and characterization of a severe acute respiratory syndrome-associated coronavirus-neutralizing human monoclonal antibody that provides effective immunoprophylaxis in mice". The Journal of Infectious Diseases. 191 (4): 507-14. Şubat 2005. doi:10.1086/427242.
18. "Monoclonal antibodies to SARS-associated coronavirus (SARS-CoV): identification of neutralizing and antibodies reactive to S, N, M and E viral proteins". Journal of Virological Methods. 128 (1-2): 21-28. Eylül 2005. doi:10.1016/j.jviromet.2005.03.021. PMID 15885812.
19. "Therapy with a severe acute respiratory syndrome-associated coronavirus-neutralizing human monoclonal antibody reduces disease severity and viral burden in golden Syrian hamsters". The Journal of Infectious Diseases. 193 (5): 685-92. Mart 2006. doi:10.1086/500143. PMID 16453264.
20. Shehata (20 Ocak 2016). "Middle East respiratory syndrome coronavirus: a comprehensive review". Frontiers of Medicine. 10 (2): 120-36. doi:10.1007/s11684-016-0430-6. PMID 26791756.
21. "Development of SARS vaccines and therapeutics is still needed". Future Virology. 8 (1): 1-2. Ocak 2013. doi:10.2217/fvl.12.126. PMC 7079997 $2. PMID 32201503.
22. "SARS veterans tackle coronavirus". Nature. 490 (7418): 20. Ekim 2012. doi:10.1038/490020a. PMID 23038444.
23. "Safety and immunogenicity of an anti-Middle East respiratory syndrome coronavirus DNA vaccine: a phase 1, open-label, single-arm, dose-escalation trial". The Lancet. Infectious Diseases. 19 (9): 1013-22. Eylül 2019. doi:10.1016/S1473-3099(19)30266-X. PMID 31351922.
24. "Recent Advances in the Vaccine Development Against Middle East Respiratory Syndrome-Coronavirus". Frontiers in Microbiology. 10: 1781. 2019. doi:10.3389/fmicb.2019.01781. PMID 31428074.
25. "World Health Organization timeline – COVID-19". World Health Organization. 27 Nisan 2020. 29 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
26. Thanh Le (9 Nisan 2020). "The COVID-19 vaccine development landscape". Nature Reviews Drug Discovery. 19 (5): 305-06. doi:10.1038/d41573-020-00073-5. ISSN 1474-1776. PMID 32273591. 10 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2020.
27. "Responding to Covid-19: A once-in-a-century pandemic?". The New England Journal of Medicine. 382 (18): 1677-79. Şubat 2020. doi:10.1056/nejmp2003762.
28. "Covid-19: Navigating the uncharted". The New England Journal of Medicine. 382 (13): 1268-69. Mart 2020. doi:10.1056/nejme2002387.
29. "Update on WHO Solidarity Trial – Accelerating a safe and effective COVID-19 vaccine". World Health Organization. 27 Nisan 2020. 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. It is vital that we evaluate as many vaccines as possible as we cannot predict how many will turn out to be viable. To increase the chances of success (given the high level of attrition during vaccine development), we must test all candidate vaccines until they fail. [The] WHO is working to ensure that all of them have the chance of being tested at the initial stage of development. The results for the efficacy of each vaccine are expected within three to six months and this evidence, combined with data on safety, will inform decisions about whether it can be used on a wider scale.
30. Gavin Yamey, Marco Schäferhoff, Richard Hatchett, Muhammad Pate, Feng Zhao, Kaci Kennedy McDade (2 Mayıs 2020). "Ensuring global access to COVID‑19 vaccines" (PDF). The Lancet. 305: 1405-06. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
31. "The vaccine race explained: What you need to know about the COVID-19 vaccine". The Gates Notes. 30 Nisan 2020. 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
32. Thanh Le (9 Nisan 2020). "The COVID-19 vaccine development landscape". Nature Reviews Drug Discovery. 19 (5): 305-06. doi:10.1038/d41573-020-00073-5. ISSN 1474-1776. PMID 32273591. 10 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2020.
33. Gavin Yamey, Marco Schäferhoff, Richard Hatchett, Muhammad Pate, Feng Zhao, Kaci Kennedy McDade (2 Mayıs 2020). "Ensuring global access to COVID‑19 vaccines" (PDF). The Lancet. 305: 1405-06. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
34. Sanger (2 Mayıs 2020). "With Pressure Growing, Global Race for a Vaccine Intensifies". The New York Times. ISSN 0362-4331. 11 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
35. "Update on WHO Solidarity Trial – Accelerating a safe and effective COVID-19 vaccine". World Health Organization. 17 Nisan 2020. 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. It is vital that we evaluate as many vaccines as possible as we cannot predict how many will turn out to be viable. To increase the chances of success (given the high level of attrition during vaccine development), we must test all candidate vaccines until they fail. [The] WHO is working to ensure that all of them have the chance of being tested at the initial stage of development. The results for the efficacy of each vaccine are expected within three to six months and this evidence, combined with data on safety, will inform decisions about whether it can be used on a wider scale.
36. "Commitment and call to action: Global collaboration to accelerate new COVID-19 health technologies". World Health Organization. 24 Nisan 2020. 12 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
37. "Landmark global collaboration launched to defeat COVID-19 pandemic". CEPI. 24 Nisan 2020. 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. The global nature of a pandemic means that any vaccine or medicine that is successfully developed will be needed immediately all over the world. That means that the challenge we face is not only one of R&D but one of manufacturing at scale, and equitable access.
38. "World leaders urge cooperation in vaccine hunt, raise $8 billion". Yahoo Finance. 4 Mayıs 2020. 29 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
39. "Commitment and call to action: Global collaboration to accelerate new COVID-19 health technologies". World Health Organization. 24 Nisan 2020. 12 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
40. "More than 150 countries engaged in COVID-19 vaccine global access facility". World Health Organization. 15 Temmuz 2020. 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2020. COVAX is the only truly global solution to the COVID-19 pandemic. For the vast majority of countries, whether they can afford to pay for their own doses or require assistance, it means receiving a guaranteed share of doses and avoiding being pushed to the back of the queue, as we saw during the H1N1 pandemic a decade ago. Even for those countries that are able to secure their own agreements with vaccine manufacturers, this mechanism represents, through its world-leading portfolio of vaccine candidates, a means of reducing the risks associated with individual candidates failing to show efficacy or gain licensure.
41. "Landmark global collaboration launched to defeat COVID-19 pandemic". CEPI. 24 Nisan 2020. 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. The global nature of a pandemic means that any vaccine or medicine that is successfully developed will be needed immediately all over the world. That means that the challenge we face is not only one of R&D but one of manufacturing at scale, and equitable access.
42. "World leaders urge cooperation in vaccine hunt, raise $8 billion". Yahoo Finance. 4 Mayıs 2020. 29 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
43. Julie Steenhuysen (27 Nisan 2020). "Special Report: Countries, companies risk billions in race for coronavirus vaccine". Reuters. 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
44. "Responding to Covid-19: A once-in-a-century pandemic?". The New England Journal of Medicine. 382 (18): 1677-79. Şubat 2020. doi:10.1056/nejmp2003762. PMID 32109012.
45. "The vaccine race explained: What you need to know about the COVID-19 vaccine". The Gates Notes. 30 Nisan 2020. 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
46. Sanger (2 Mayıs 2020). "With Pressure Growing, Global Race for a Vaccine Intensifies". The New York Times. ISSN 0362-4331. 11 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
47. Hamilton (1 Mayıs 2020). "Bill Gates thinks there are 8 to 10 promising coronavirus vaccine candidates and one could be ready in as little as 9 months". Business Insider. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
48. "GloPID: Novel coronavirus COVID-19". glopid-r.org. 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
49. "Government of Canada's research response to COVID-19". Government of Canada. 23 Nisan 2020. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
50. "ISARIC: COVID-19 clinical research resources". ISARIC. 27 Nisan 2020. 30 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
51. "The vaccine race explained: What you need to know about the COVID-19 vaccine". The Gates Notes. 30 Nisan 2020. 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
52. "Global Vaccine Summit 2020: World leaders make historic commitments to provide equal access to vaccines for all". Global Alliance for Vaccines and Immunisation. 4 Haziran 2020. 6 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.
53. "COVID-19: Gavi steps up response to pandemic". Global Alliance for Vaccines and Immunisation. 27 Nisan 2020. 27 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
54. "Bill & Melinda Gates Foundation pledges $1.6 billion to Gavi, the Vaccine Alliance, to protect the next generation with lifesaving vaccines". The Bill & Melinda Gates Foundation. 4 Haziran 2020. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020 – PR Newswire vasıtasıyla.
55. Abedi (23 Mart 2020). "Canada to spend $192M on developing COVID-19 vaccine". Global News. 9 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2020.
56. "Government of Canada funds 49 additional COVID-19 research projects – Details of the funded projects". Government of Canada. 23 Mart 2020. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2020.
57. "Government of Canada's research response to COVID-19". Government of Canada. 23 Nisan 2020. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
58. Aiello (4 Mayıs 2020). "'A global challenge': PM Trudeau commits $850 million to global fight against COVID-19". CTV News. 10 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
59. Julie Steenhuysen (27 Nisan 2020). "Special Report: Countries, companies risk billions in race for coronavirus vaccine". Reuters. 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
60. Sanger (2 Mayıs 2020). "With Pressure Growing, Global Race for a Vaccine Intensifies". The New York Times. ISSN 0362-4331. 11 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
61. Takada (2 Mayıs 2020). "US and China unleash wallets in race for coronavirus vaccine". Nikkei Asian Review. 10 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
62. Yuliya Talmazan, Keir Simmons, Laura Saravia (18 Mayıs 2020). "China's Xi announces $2B for coronavirus response as WHO faces calls for investigation". NBC News. 18 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020.
63. "CEPI: Our vaccine and platform portfolio". Coalition for Epidemic Preparedness Innovation (CEPI). 30 Nisan 2020. 7 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
64. "CEPI collaborates with the Institut Pasteur in a consortium to develop COVID-19 vaccine". Coalition for Epidemic Preparedness Innovations. 19 Mart 2020. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2020.
65. "Coronavirus: Commission offers financing to innovative vaccines company CureVac". European Commission. 16 Mart 2020. 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020.
66. "Corona-Impfstoff: Bundesregierung beteiligt sich an Impfstoffhersteller CureVac". www.spiegel.de (Almanca). Der Spiegel. 16 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020.
67. Julie Steenhuysen (27 Nisan 2020). "Special Report: Countries, companies risk billions in race for coronavirus vaccine". Reuters. 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
68. "Government launches coronavirus vaccine taskforce as human clinical trials start". Pharmafield. 22 Nisan 2020. 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
69. Gartner (3 Mayıs 2020). "How close are we to a coronavirus vaccine? Latest news on UK trials". The Telegraph. ISSN 0307-1235. 4 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
70. "Landmark partnership announced for development of COVID-19 vaccine". University of Oxford. 30 Nisan 2020. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
71. Kuznia (1 Mayıs 2020). "In quest for vaccine, US makes 'big bet' on company with unproven technology". CNN. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
72. "Health officials eyeing at least one of 14 potential coronavirus vaccines to fast-track". NBC News. 1 Mayıs 2020. 11 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
73. Cohen (15 Mayıs 2020). "U.S. 'Warp Speed' vaccine effort comes out of the shadows". Science. 368 (6492): 692-93. doi:10.1126/science.368.6492.692. ISSN 0036-8075. PMID 32409451. 19 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020.
74. Justin Sink, Jordan Fabian, Riley Griffin (15 Mayıs 2020). "Trump introduces 'Warp Speed' leaders to hasten COVID-19 vaccine". Bloomberg. 21 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020.
75. Riley Griffith, Jennifer Jacobs (3 Haziran 2020). "White House Works With Seven Drugmakers in 'Warp Speed' Push". Bloomberg. 3 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.
76. "Update on WHO Solidarity Trial – Accelerating a safe and effective COVID-19 vaccine". who.int. 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
77. "Draft landscape of COVID-19 candidate vaccines". who.int. 2 Aralık 2020. 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
78. Pallmann, Philip; Bedding, Alun W.; Choodari-Oskooei, Babak; Dimairo, Munyaradzi; Flight, Laura; Hampson, Lisa V.; Holmes, Jane; Mander, Adrian P.; Odondi, Lang’o; Sydes, Matthew R.; Villar, Sofía S. (Aralık 2018). "Adaptive designs in clinical trials: why use them, and how to run and report them". BMC Medicine (İngilizce). 16 (1): 29. doi:10.1186/s12916-018-1017-7. ISSN 1741-7015. PMC 5830330 $2. PMID 29490655. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.KB1 bakım: PMC biçimi (link)
79. "Adaptive designs for clinical trials of drugs and biologics: Guidance for industry". fda.gov. 1 Kasım 2019. 1 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
80. "An international randomised trial of candidate vaccines against COVID-19: Outline of Solidarity vaccine trial". who.int. 28 Mayıs 2020. 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
81. "Special Report: Countries, companies risk billions in race for coronavirus vaccine". reuters.com. 25 Nisan 2020. 26 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
82. ""Sanofi, GSK partner to develop adjuvanted COVID-19 vaccine". pharmanewsintel.com. 15 Nisan 2020. 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
83. ""The vaccine race explained: What you need to know about the COVID-19 vaccine". gatesnotes.com. 30 Nisan 2020. 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
84. Gates, Bill (30 Nisan 2020). "Responding to Covid-19 — A Once-in-a-Century Pandemic?". New England Journal of Medicine (İngilizce). 382 (18): 1677-1679. doi:10.1056/NEJMp2003762. ISSN 0028-4793. 18 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
85. "How close are we to a coronavirus vaccine? Latest news on UK trials". telegraph.co.uk. 3 Mayıs 2020. 3 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
86. Le, Tung Thanh; Cramer, Jakob P.; Chen, Robert; Mayhew, Stephen (Ekim 2020). "Evolution of the COVID-19 vaccine development landscape". Nature Reviews Drug Discovery (İngilizce). 19 (10): 667-668. doi:10.1038/d41573-020-00151-8. ISSN 1474-1776. 16 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
87. "COVAX: Ensuring global equitable access to COVID-19 vaccines". who.in. 28 Ağustos 2020. 18 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
88. "Bill Gates thinks there are 8 to 10 promising coronavirus vaccine candidates and one could be ready in as little as 9 months". businessinsider.com. 1 Mayıs 2020. 1 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
89. "Clinical Development Success Rates 2006-2015" (PDF). bio.org. 23 Mart 2020. 10 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
90. Diamond, Michael S.; Pierson, Theodore C. (Mayıs 2020). "The Challenges of Vaccine Development against a New Virus during a Pandemic". Cell Host & Microbe (İngilizce). 27 (5): 699-703. doi:10.1016/j.chom.2020.04.021. 10 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
91. Le, Tung Thanh; Andreadakis, Zacharias; Kumar, Arun; Román, Raúl Gómez; Tollefsen, Stig; Saville, Melanie; Mayhew, Stephen (9 Nisan 2020). "The COVID-19 vaccine development landscape". Nature Reviews Drug Discovery (İngilizce). 19 (5): 305-306. doi:10.1038/d41573-020-00073-5. 10 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
92. "COVID-19 vaccine development pipeline (Refresh URL to update)". Vaccine Centre, London School of Hygiene and Tropical Medicine. 15 Temmuz 2020. 18 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.
93. "Vaccine Safety". vaccines.gov. Şubat 2020. 13 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
94. "drug development process". fda.gov. 26 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
95. "COVID-19 VACCINE TRACKER". 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2021.
96. "Afghanistan". DSÖ Afganistan COVID-19 Sayfası. 11 Ağustos 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
97. "Aktueller Impfstatus". impfdashboard.de. 14 Ağustos 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
98. "COVID-19 Vaccinations in the United States". CDC. 13 Ağustos 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
99. "CORONAVIRUS INFORMACIO EN CONTINUA REVISIO". Andorra Hükümeti. 13 Ağustos 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
100. "Angola". DSÖ Angola COVID-19 Sayfası. 9 Ağustos 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
101. "COVID-19 DASHBOARD Statistics". Covid-19 The Anguillian Response. 27 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
102. "COVID19.gov.ag". COVID19.gov.ag. 19 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
103. "Pan American Health Organization". Pan Amerika Sağlık Örgütü Aşı Tablosu. 16 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
104. "Vaksinimi antiCOVID/ Kryhen 1,082,424 vaksinime". Arnavutluk Sağlık Bakanlığı. 21 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
105. "Estadisticanan di Vacunacion". arubacovid19.org. 21 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
106. "VACCINATIONS". covidlive.com.au. 20 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
107. "Corona-Schutzimpfung in Österreich". Corona-Schutzimpfung in Österreich. 20 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
108. "AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİ YANINDA OPERATİV QƏRARGAHIN MƏLUMATI: VAKSİNASİYA". koranavirusinfo.az. 17 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
109. "ON THE BANDWAGON: More than 10K people in The Bahamas vaccinated against COVID so far". ewnews.com. 7 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
110. "Daily COVID-19 Report". Bahreyn Krallığı Sağlık Bakanlığı. 17 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
111. "ডোহভ -১৯ ভযাহিন প্রোন সাংক্রান্ত মেহনে তথ্য (ঢাো মিানগি)" (PDF). Bangladeş Sağlık Bakanlığı (Bengali). 15 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
112. "COVID-19 UPDATE: 12 NEW CASES, 10 RECOVERIES". facebook.com. 15 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
113. "Some 92,000 Belarusians get first dose of COVID-19 vaccine". eng.belta.by. 9 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
114. "COVID-19". epistat.wiv-isp.be. 29 Mayıs 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
115. "COVID-19 Vaccination Report for April 16th, 2021". facebook.com. 16 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
116. "Benin". Dünya Sağlık Örgütü. 8 Haziran 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
117. "Covid-19: Vaccination hours to be extended, 23 new cases". royalgazette.com. 14 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
118. "National Situational Update on COVID-19". facebook.com. 17 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
119. "UAE CORONAVIRUS (COVID-19) UPDATES". Ulusal Acil Durum Kriz ve Afet Yönetimi Otoritesi. 24 Haziran 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
120. "GOV.UK Coronavirus (COVID-19) in the UK". Birleşik Krallık Hükümeti Covid-19. 26 Haziran 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
121. "El Ministerio de Salud y Deportes reporta 373.139 vacunados con la 1ra dosis y 166.091 vacunados con la 2da dosis de vacunas contra la #COVID19 en el país". Bolivya Sağlık Bakanlığı Twitter Adresi. 19 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
122. "Bosnia and Herzegovina: WHO Coronavirus Disease (COVID-19) Dashboard With Vaccination Data". DSÖ COVID-19 Bosna Hersek Sayfası. 13 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
123. "COVID-19 VACCINATION REPORT". Botsvana Hükümeti Twitter Sayfası. 28 Haziran 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
124. "COVID-19 Vacinação Doses Aplicadas". Brezilya Sağlık Bakanlığı. 19 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
125. "British Virgin Islands". Dünya Sağlık Örgütü Britanya Virgin Adaları COVID-19 Sayfası. 25 Haziran 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
126. "TEMPORARY Pause Of Astrazeneca Covid-19 Vaccine". Brunei Sultanlığı Sağlık Bakanlığı. 6 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
127. "Актуална статистика в България". Bulgaristan Birleşik Bilgi Portalı. 19 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
128. "Burkina Faso". Dünya Sağlık Örgütü Burkina Faso COVID-19 Sayfası. 28 Haziran 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
129. "Burundi". Dünya Sağlık Örgütü Burundi COVID-19 Sayfası. 20 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
130. "COVID-19 Statistics For The Cayman Islands". www.exploregov.ky. 3 Haziran 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
131. "COVID-19 Vaccine Information". Cebelitarık Kükümeti Twitter Sayfası. 2 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
132. "Algeria.. Intensification of the vaccination campaign against Corona". saudi24news.com. 26 Haziran 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
133. "Djibouti". Dünya Sağlık Örgütü Cibuti COVID-19 Sayfası. 23 Haziran 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
134. "COVID-19 vaccination". Pasifik Topluluğu İstatiki Veri Gezgini. 23 Mayıs 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
135. "A BAKUNÁ". Curaçao Aşı Bilgilendirme Sitesi. 23 Haziran 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
136. "Chad". Dünya Sağlık Örgütü Çad COVID-19 Sayfası. 28 Haziran 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
137. "COVID‑19: Přehled aktuální situace v ČR". Çek Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Güncel Hastalıklar Web Sayfası. 3 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
138. "新冠病毒疫苗接种情况". www.nhc.gov.cn/ (Çince). 25 Haziran 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
139. "Statens Serum Institut - Vaccination". Statens Serum Institut. 17 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
140. "Timor-Leste". DSÖ Doğu Timor COVID-19 Sayfası. 17 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
141. "Pan American Health Organization". Pan Amerika Sağlık Örgütü Aşı Tablosu. 16 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
142. "Plan Nacional de Vacunación". Dominik Cumhuriyeti Ulusal Aşı Sitesi. 19 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
143. "Pan American Health Organization". Pan Amerika Sağlık Örgütü Ekvador Aşı Sayfası. 16 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
144. "Indicadores Básicos". Ekvator Ginesi Sağlık Bakanlığı. 17 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
145. "SITUACIÓN NACIONAL COVID-19". El Salvador Sağlık Bakanlığı. 21 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
146. "Vaksinasi COVID-19 Nasional". Endonezya Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. 23 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
147. "Պատվաստումային գործընթացը շարունակվում է". Ermenistan Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. 23 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
148. "Koroonaviiruse andmestik". Ulusal Sağlık Tablosu. 26 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
149. "Minister of Health Lizzie Nkosi's #COVID19 update on 26 July 2021:". Esvatini Sağlık Bakanlığı Resmi Twitter Sayfası. 26 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
150. "COVID-19 CASES REPORTED IN ETHIOPIA Date 26-07-2021". Etiyopya Sağlık Bakanlığı Resmi Twitter Sayfası. 26 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
151. "Press Statement". Falkland Adaları Hükümeti Facebook Sayfası. 27 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
152. "Vaccination in the Faroe Islands". corona.fo. 27 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
153. "Le Portail Officiel du Coronavirus au Maroc". Fas Sağlık Bakanlığı. 30 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
154. "COVID-19 vaccination". Pasifik Topluluğu İstatistiki Veri Gezgini. 27 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
155. "COMMUNIQUE DU MINISTERE DE LA SANTE, DE L'HYGIENE PUBLIQUE ET DE LA COUVERTURE MALADIE UNIVERSELLE". Fildişi Sahili Sağlık ve Umumi Hıfzıssıhha Bakanlığı Facebook Sayfası. 28 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
156. "Philippines: COVID-19 Vaccine Tracker". Filipinler Hükümeti Covid-19 Aşı Sayacı. 28 Temmuz 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
157. "التقرير الوبائي حول فيروس كورونا في فلسطين خلال الـ24 ساعة الأخيرة- الخميس:". Filistin Sağlık Bakanlığı Facebook Sayfası. 5 Ağustos 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
158. "COVID-19 vaccinations in Finland". Finlandiya Sağlık ve Refah Enstitüsü. 6 Ağustos 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
159. "Données relatives aux personnes vaccinées contre la Covid-19". Fransa Halk Sağlığı Enstitüsü. 12 Ağustos 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
160. "Global > French Guiana". DSÖ Fransız Guyanası COVID-19 Sayfası. 1 Aralık 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
161. "COVID-19 vaccination". Pasifik Data Hub COVID-19 Aşı Sayfası. 4 Aralık 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
162. "Global > Gabon". DSÖ COVID-19 Gabon Sayfası. 24 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
163. "Global > Gambia". DSÖ COVID-19 Gambiya Sayfası. 25 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
164. "Global > Ghana". DSÖ COVID-19 Gana Sayfası. 27 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
165. "Global > Guine". DSÖ COVID-19 Gine Sayfası. 27 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
166. "Global > Guine-Bissau". DSÖ COVID-19 Gine-Bissau Sayfası. 8 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
167. "Global > Grenada". DSÖ COVID-19 Grenada Sayfası. 20 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
168. "Global > Greenland". DSÖ COVID-19 Grönland Sayfası. 7 Mart 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
169. "Global > Guadeloupe". DSÖ COVID-19 Guadeloupe Sayfası. 20 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
170. "COVID-19 Vaccination in the Americas". Pan Amerikan Sağlık Örgütü (PAHO). 28 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
171. "COVID-19 Vaccination in the Americas". Pan Amerikan Sağlık Örgütü (PAHO). 28 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
172. "Latest Vaccine Statistics". Güney Afrika Cumhuriyeti Sağlık Departmanı. 28 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
173. "예방접종실적 현황( 05.28., 00시 기준)". Kore Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri. 28 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
174. "Global > South Sudan". DSÖ COVID-19 Güney Sudan Sayfası. 20 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
175. "ვის შეუძლია ვაქცინაცია". Georgian National Center for Disease Control and Public Health (NCDC). 24 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
176. "Global > Haiti". DSÖ COVID-19 Haiti Sayfası. 20 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
177. "Službeno: Umrlo je 40 ljudi, danas imamo 1640 novih slučajeva". index.hr. 5 Mayıs 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
178. "Co-WIN". cowin.gov.in. 3 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
179. "Global > Netherlands". DSÖ Hollanda COVID-19 Sayfası. 15 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
180. "Global > Honduras". DSÖ Honduras COVID-19 Sayfası. 20 Mayıs 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
181. "Daily count of vaccination by age groups". data.gov.hk. 1 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
182. "Global > Iraq". DSÖ COVID-19 Irak Sayfası. 16 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
183. "Health Ministry's Updates on COVID-19 - June 1". GOVERNMENT OF THE ISLAMIC bREPUBLIC OF IRAN. 1 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
184. "Ireland's COVID-19 Data Hub". Ireland's COVID-19 Data Hub. 15 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
185. "Informe_Comunicacion_20220610". sanidad.gob.es. 10 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
186. "נגיף הקורונה בישראל - תמונת מצב כללית". İsrail SAğlık Bakanlığı COVID-19 Özel sayfası. 16 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
187. "Statistik för vaccination mot covid-19". Public Health Agency of Sweden. 16 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
188. "COVID-19 Switzerland". Federal Office of Public Health. 14 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
189. "somministrazioni-vaccini-latest". Extraordinary commissioner for the Covid-19 emergency. 16 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
190. "Bólusetningar við COVID-19 á Íslandi - tölfræði". Directorate of Health. 1 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
191. "COVID-19 Vaccine Implementation Programme – The Ministry of Health & Wellness". Ministry of Health. 16 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
192. "新型コロナワクチンについて". Prime Minister's Office. 15 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
193. "ក្រសួងសុខាភិបាលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា". Kamboçya Krallığı Sağlık Bakanlığı Facebook Sayfası. 14 Ağustos 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
194. "Global > Cameroon". DSÖ COVID-19 Kamerun Sayfası. 9 Ağustos 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
195. "COVID-19 Vaccination Tracker". covid19tracker.ca. 20 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
196. "Praćenje COVID-19 u Crnoj Gori". covidodgovor.me. 21 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
197. "National Institute for Public Health and the Environment" (PDF). rivm.nl. 1 Eylül 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
198. "National Covid-19 Vaccination Program Data". Katar Sağlık Bakanlığı. 29 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
199. "NПОСЛЕДНИЕ ДАННЫЕ". KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ SAĞLIK BAKANLIĞI. 27 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
200. "Global > Kenya". DSÖ Kenya COVID-19 Sayfası. 28 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
201. "Covid-19 - Στατιστικά Δεδομένα Εμβολιασμού". Kıbrıs Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. 16 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
202. "Главная страница". Kırgız Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı'na bağlı E-Sağlık Merkezi. 26 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
203. "COVID-19 vaccination". Pacific Data Hub. 27 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
204. "Global > Colombia". DSÖ Kolombiya COVID-19 Sayfası. 24 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
205. "Global > Comoros". DSÖ Komorlar COVID-19 Sayfası. 19 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
206. "Global > Congo". DSÖ Kongo COVID-19 Sayfası. 19 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
207. "Global > Democratic Republic of the Congo". DSÖ Kongo Demokratik Cumhuriyeti COVID-19 Sayfası. 19 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
208. "Ministria e Shëndetësisë". Kosova Sağlık Bakanlığı. 19 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
209. "Global > Costa Rica". DSÖ Kosta Rika COVID-19 Sayfası. 24 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
210. "Global > Kuwait". DSÖ Kuveyt COVID-19 Sayfası. 27 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
211. "KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ AŞI TABLOSU". K.K.T.C. Sağlık Bakanlığı. 15 Mayıs 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
212. "Global > Democratic People's Republic of Korea". DSÖ Kuzey Kore COVID-19 Sayfası. 3 Ocak 2020.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
213. "Global > North Macedonia". DSÖ Kuzey Makedonya COVID-19 Sayfası. 4 Temmuz 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
214. "ACTUALIZACIÓN DE LA ESTRATEGIA PARA EL DESARROLLO DE LAS VACUNAS CUBANAS". Küba Sağlık Bakanlığı. 2 Temmuz 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
215. "ຄະນະສະເພາະກິດ COVID-19". Laos Pnömokok Hastalığı Salgınlarını Önleme, Kontrol Etme ve Ele Alma Görev Gücü (COVID-19). 9 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
216. "Global > Lesotho". DSÖ Lesotho COVID-19 Sayfası. 26 Haziran 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
217. "Covid-19 vakcinācijas statistika". Letonya Sağlık Bakanlığı. 25 Nisan 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
218. "Global > Liberia". Dünya Sağlık Örgütü COVID-19 Liberya Sayfası. 3 Temmuz 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
219. "Global > Libya". Dünya Sağlık Örgütü COVID-19 Libya Sayfası. 17 Temmuz 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
220. "COVID-19 Switzerland". Open Data Swiss. 26 Temmuz 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
221. "Vakcinuoti gyventojai". Litvanya Sağlık Bakanlığı. 29 Temmuz 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
222. "Global > Lebanon". Dünya Sağlık Örgütü COVID-19 Lübnan Sayfası. 19 Temmuz 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
223. "Données COVID19". Lüksemburg Hükûmeti. 24 Temmuz 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
224. "6 millió 413 ezer a beoltott, 14 402 az új fertőzött és elhunyt 54 beteg". Macaristan Hükûmeti. 26 Temmuz 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
225. "Global > Madagascar". Dünya Sağlık Örgütü COVID-19 Madagaskar Sayfası. 17 Temmuz 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
226. "Special webpage against Epidemics". Makao Salgınlara karşı özel web sayfası (İngilizce). 2 Mayıs 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
227. "Global > Malawi". DSÖ Malavi COVID-19 Sayfası (İngilizce). 7 Ağustos 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
228. "Global > Maldives". DSÖ Maldivler COVID-19 Sayfası (İngilizce). 8 Ağustos 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
229. "MoH-Malaysia/covid19-public". Malezya Sağlık Bakanlığı GitHub COVID-19 Sayfası (İngilizce). 13 Ağustos 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
230. "Global > Mali". DSÖ Mali COVID-19 Sayfası (İngilizce). 7 Ağustos 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
231. "COVID19-Malta/COVID19-Data". Malta GitHub COVID-19 Sayfası (İngilizce). 12 Ağustos 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
232. "COVID-19 vaccination statistics". Man Adası Hükümeti (İngilizce). 1 Mayıs 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
233. "Global > Marshal Islands". DSÖ Marshall Adaları COVID-19 Sayfası (İngilizce). 24 Mart 2023.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
234. "COVID-19 Vaccine FAQS". Saint Kitts ve Nevis Hükümeti (İngilizce). 4 Mayıs 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
235. "Global >Chile". DSÖ COVID-19 Şili Sayfası (İngilizce). 2 Eylül 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
236. "T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI COVID-19 BİLGİLENDİRME PLATFORMU". T.C. Sağlık Bakanlığı. 10 Ocak 2022.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
237. "Türkiye'nin ilk mRNA Aşısı Fakültemizde Çalışılıyor". Selçuk Üniversitesi internet sitesi. 9 Aralık 2002. 28 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020.
238. "Ege Üniversitesi, COVID-19'a karşı DNA aşısı geliştirilmesine öncülük ediyor". Ege Üniversitesi Haber Ajansı. 27 Mart 2020. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020.
239. "Koronavirüse karşı aşı çalışmalarında hayvan deneyleri başarı ile sonuçlandı". facebook.com/AnkaraUniversitesi sitesi. 10 Ağustos 2020. 28 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020.
240. "COVID-19 aşısında insan üzerinde deneme aşamasına geçildi". TRT Haber Sitesi. 4 Ekim 2020. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020.
241. "Selçuk Üniversitesi umut oldu". Selçuk Üniversitesi. 21 Ekim 2020. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020.
242. "Ovalı ve ekibi aşı için kampa giriyor". Milliyet haber sitesi. 1 Nisan 2020. 4 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020.
243. "Aşı Teknolojisinde Devrim". Boğaziçi Üniversitesi Teknoloji Transfer Ofisi. Mayıs 2020. 29 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020.
244. "Boğaziçi Üniversitesi, aşı maratonunda hedefe emin adımlarla ilerliyor". Anadolu Ajansı Haber sitesi. 29 Ağustos 2020. 6 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020.
245. "Mehmet Öztürk: Dünyada aşı için ne yapılıyorsa bizde de yapılıyor..." İzmir Biyotıp ve Genom Merkezi sitesi. 22 Haziran 2020. 22 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020.
246. "Türkiye'de koronavirüs aşısı üzerine çalışma var mı? Aşı geliştirmeye en yakın ülke hangisi?". Independent Türkçe haber sitesi. 21 Mart 2020. 28 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020.
247. "ODTÜ, Bilkent ve Hacettepe üniversiteleri Kovid-19 aşısı için ortak çalışmaya başladı". Milliyet Haber Sitesi. 8 Nisan 2020. 15 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020.
248. "Covid-19'a karşı Üniversitemiz tarafından geliştirilen ve Sağlık Bakanlığı tarafından desteklenen yerli aşımızın Faz-1 ikinci dozlaması bugün tamamlandı". twitter.com. 14 Aralık 2020. 14 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2020.

Dış bağlantılar

• "Coronavirus Vaccine Tracker". The New York Times. 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
• COVID-19 aşı izleyici, Düzenleyici Odak11 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "STAT's Covid-19 Drugs and Vaccines Tracker". Stat. 27 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
• Koronavirüs aşısını bulan BioNTech'in CEO'su Uğur Şahin: En az bir yıllık koruma sağlayacak 13 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.