Loading AI tools
สมาชิกราชวงศ์สยาม จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
นายพลตรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม (5 เมษายน พ.ศ. 2399 – 25 มกราคม พ.ศ. 2468) อดีตเสนาบดีกระทรวงกลาโหม เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาสังวาลย์ ในรัชกาลที่ 4 และเป็นต้นราชสกุลทองใหญ่
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม | |
---|---|
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4 พระองค์เจ้าชั้นเอก | |
เสนาบดีกระทรวงวัง | |
ดำรงตำแหน่ง | พ.ศ. 2438 — พ.ศ. 2439 |
รัชสมัย | พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว |
ถัดไป | พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นมหิศรราชหฤทัย |
เสนาบดีกระทรวงกลาโหม | |
ดำรงตำแหน่ง | พ.ศ. 2442 — พ.ศ. 2444 |
รัชสมัย | พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว |
ก่อนหน้า | เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์ |
ถัดไป | สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช |
ประสูติ | 5 เมษายน พ.ศ. 2399 จังหวัดพระนคร ประเทศสยาม |
สิ้นพระชนม์ | 25 มกราคม พ.ศ. 2468 (68 ปี) จังหวัดพระนคร ประเทศสยาม |
หม่อม | 9 คน |
พระบุตร | 25 องค์ |
ราชสกุล | ทองใหญ่ |
ราชวงศ์ | จักรี |
พระบิดา | พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว |
พระมารดา | เจ้าจอมมารดาสังวาลย์ ในรัชกาลที่ 4 |
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาสังวาลย์ พระสนมโท ธิดานายศัลยวิชัยหุ้มแพร (ทองคำ ณ ราชสีมา) [1][2][3] เป็นพระเจ้าลูกเธอองค์ที่ 25 และเป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 13 ในรัชกาลที่ 4 ประสูติในพระบรมมหาราชวัง เมื่อวันเสาร์ ขึ้น 1 ค่ำ เดือน 5 ปีมะโรง จุลศักราช 1218 ตรงกับวันที่ 5 เมษายน พ.ศ. 2399 เมื่อสมโภชเดือนแล้ว พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานนามว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ เพราะในวันประสูติมีผู้นำทองคำก้อนใหญ่ ซึ่งขุดได้ที่ตำบลบางสะพานในเวลานั้นได้เข้ามาทูลเกล้าฯ ถวาย ทรงถือว่าเป็นศุภนิมิตมงคลสำหรับพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์นี้
พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ มีพระอนุชา พระขนิษฐาร่วมเจ้าจอมมารดาเดียวกันอีก 3 พระองค์คือ
พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ ทรงเริ่มการศึกษาวิชาอักษรไทย และภาษาบาลี กับพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากฤษณา (พระราชธิดาในรัชกาลที่ 3) หม่อมเจ้าหญิงจอ นรินทรางกูร (พระธิดาในสมเด็จพระสัมพันธวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงนรินทร์รณเรศ) และพระยาปริยัติธรรมธาดา (เปี่ยม) และทรงศึกษาภาษาต่างประเทศกับ นางแอนนา เลียวโนเว็น และ นายแป็ตเตอสัน จนสามารถตรัส และเขียนภาษาอังกฤษได้ดี
ผนวชเป็นสามเณรที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เมื่อ พ.ศ. 2411 และเสด็จไปประทับ ณ วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร ผนวชที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เมื่อ พ.ศ. 2418 และประทับที่วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร และได้ศึกษาพระธรรมวินัยกับสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (สา ปุสฺสเทโว) เมื่อลาสิกขาแล้วทรงศึกษาวิชากฎหมายจากขุนหลวงไกรศรี (หนู) แล้วเข้ารับราชการเป็นนักเรียนศาลฎีกาในสมัยพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระเทเวศร์วัชรินทร์ เป็นอธิบดีศาลฎีกา
เมื่อวันที่ 6 เมษายน พ.ศ. 2418 ได้เกิดสุริยุปราคาเต็มดวง ขึ้นในประเทศไทยพระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ ได้ทรงคำนวณการเกิดสุริยุปราคาถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว คณะนักดาราศาสตร์อังกฤษได้ตั้งค่ายสังเกตสุริยุปราคาที่แหลมเจ้าลาย จังหวัดเพชรบุรี นักดาราศาสตร์เหล่านี้ไม่สามารถถ่ายภาพสุริยุปราคาไว้ได้ คงมีแต่ภาพวาดฝีพระหัตถ์ของพระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ และถูกบันทึกอยู่ในตำราดาราศาสตร์ ในนามของ Prince Tong
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ทรงกรมเมื่อ พ.ศ. 2424 เป็นกรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม ทรงเป็นกำลังสำคัญของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในการรักษาดินแดนไทยทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือในกรณีพิพาทกับประเทศฝรั่งเศสครั้งวิกฤตการณ์ ร.ศ. 112 ทรงเป็นแม่ทัพใหญ่ฝ่ายใต้ปราบปรามกบฏจีนฮ่อในมณฑลลาวพวนจนสงบราบคาบ และได้รับแต่งตั้งเป็นองคมนตรี[4][5]
ในเวลาต่อมาทรงดำรงตำแหน่งข้าหลวงต่างพระองค์สำเร็จราชการมณฑลฝ่ายเหนือ พ.ศ. 2436 ในขณะดำรงพระยศเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม ทรงดำรงตำแหน่งข้าหลวงใหญ่หัวเมืองลาวพวน ทรงตั้งกองบัญชาการมณฑลลาวพวนที่บ้านหมากแข้ง สร้างความเจริญจากหมู่บ้านชนบทจนเป็นเมืองอุดรซึ่งต่อมาได้ยกฐานะเป็นจังหวัดอุดรธานี
พ.ศ. 2442 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นกรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม ทรงดำรงตำแหน่งเป็นผู้บัญชาการทหารเรือ[6]
ภายหลังเกิดคดีพญาระกาขึ้นในปี พ.ศ. 2452 - พ.ศ. 2453 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงกระทำปัพพานียกรรม ขับกรมหลวงประจักษ์ฯ และพระโอรส-ธิดาออกจากพระราชสำนัก พระองค์เองทรงถูกห้ามมิให้เข้าเฝ้าในที่รโหฐาน ให้เฝ้าได้แต่ในท้องพระโรงหรือในที่มีผู้เฝ้าอยู่มากเท่านั้น ห้ามหม่อมเจ้าไศลทองโดยเฉพาะมิให้เข้าในเขตพระราชฐาน และห้ามหม่อมเจ้าหญิงชายอื่น ๆ ในกรมหลวงประจักษ์ฯ มิให้ขึ้นสู่พระราชมณเฑียร ตั้งแต่วันที่ 27 มิถุนายน พ.ศ. 2453 เป็นต้นมาจนตลอดรัชกาลก็มิได้พ้นพระราชอาญาจนพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สวรรคต
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม สิ้นพระชนม์ด้วยโรคพระอันตะ (ไส้ใหญ่ ) พิการ ณ วังตรอกสาเก เมื่อวันที่ 25 มกราคม พ.ศ. 2467 (นับแบบปัจจุบันเป็น พ.ศ. 2468) เวลา 18.00 น. สิริพระชันษาได้ 68 ปี 295 วัน วันต่อมา เวลา 17.00 น. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช เสด็จแทนพระองค์ไปพระราชทานน้ำหลวงสรงพระศพ เจ้าพนักงานเชิญพระศพขึ้นรถพระวอวิมานไปพระที่นั่งทรงธรรม วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร เชิญพระศพขึ้นตั้งบนแว่นฟ้าสองชั้น ประกอบโกศมณฑป แวดล้อมด้วยเครื่องสูง สมเด็จกรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดชทรงทอดผ้าไตรถวายพระภิกษุ 20 รูป มีสมเด็จพระวันรัต (จ่าย ปุณฺณทตฺโต) เป็นประธาน[7] มีพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุ วัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร ในระหว่างวันที่ 3 - 5 พฤษภาคม 2469 ในการนี้พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระโกศทองน้อยทรงพระศพ ฉัตรตาดเหลือง 5 ชั้น แขวนเหนือพระโกศ เสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี พระราชทานเพลิงพระศพ
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม มีหม่อม 9 คน ได้แก่
มีพระโอรส 11 องค์ และมีพระธิดา 15 องค์ รวม 26 องค์ ได้แก่
ลำดับ | พระรูปและพระนาม | เพศ | พระมารดา | ประสูติ | สิ้นชีพิตักษัย | คู่สมรส |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | หม่อมเจ้าสุพรรณ์พิมพ์ | ญ. | หม่อมสุวรรณ | ไม่มีข้อมูล | 11 ธันวาคม พ.ศ. 2432 | |
2 | หม่อมเจ้าประสบสุวรรณ | ญ. | หม่อมสุวรรณ | 7 ธันวาคม พ.ศ. 2419 | พ.ศ. 2422 | |
3 | หม่อมเจ้าทองฑีฆายุ ทองใหญ่ | ช. | หม่อมพริ้ง | 4 มิถุนายน พ.ศ. 2429[8] | 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2486 | หม่อมลุดมิลา ทองใหญ่ ณ อยุธยา |
4 | หม่อมเจ้าอุไรวรรณ ทองใหญ่ | ญ. | หม่อมจันทร์ | 25 พฤศจิกายน พ.ศ. 2431[8] | 10 เมษายน พ.ศ. 2520 | |
5 | หม่อมเจ้าทองอนุวัติ ทองใหญ่ | ช. | หม่อมพริ้ง | 9 ธันวาคม พ.ศ. 2431[8] | 9 เมษายน พ.ศ. 2496 | หม่อมเยื้อน ทองใหญ่ ณ อยุธยา หม่อมจรูญ ทองใหญ่ ณ อยุธยา |
6 | หม่อมเจ้าพันธ์สิหิงค์ ทองแถม | ญ. | หม่อมนวม | 18 ธันวาคม พ.ศ. 2433[8] | 20 มกราคม พ.ศ. 2476 | หม่อมเจ้าทองเชื้อธรรมชาติ ทองแถม |
7 | หม่อมเจ้าสอิ้งมาศ ทองใหญ่ | ญ. | หม่อมจันทร์ | 16 กันยายน พ.ศ. 2435[8] | 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2515 | |
8 | หม่อมเจ้านาฏนพคุณ ทองใหญ่ | ญ. | หม่อมนวม | พ.ศ. 2435 | 1 ตุลาคม พ.ศ. 2456 | หม่อมเจ้าพันธุคำนพคุณ ทองแถม |
9 | หม่อมเจ้าทองมุ่นใหญ่ ทองใหญ่ | ช. | หม่อมเปลี่ยน | 5 มกราคม พ.ศ. 2437[8] | พ.ศ. 2506 | |
10 | หม่อมเจ้าไศลทอง ทองใหญ่ | ช. | หม่อมนวม | 9 มีนาคม พ.ศ. 2437[8] | 30 ตุลาคม พ.ศ. 2512 | หม่อมฟ้อน ทองใหญ่ ณ อยุธยา |
11 | หม่อมเจ้าก่องกาญจนา ทองใหญ่ | ญ. | หม่อมทองสุก | 4 พฤษภาคม พ.ศ. 2438[8] | พ.ศ. 2506 | |
12 | หม่อมเจ้ามาลากนก ทองใหญ่ | ญ. | หม่อมจันทร์ | 5 มีนาคม พ.ศ. 2439[8] | 1 เมษายน พ.ศ. 2483 | |
13 | หม่อมเจ้ามาลกสุวรรณ ทองใหญ่ | ญ. | หม่อมเปลี่ยน | มีนาคม พ.ศ. 2439 | 1 เมษายน พ.ศ. 2468
ถึง 3 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468[8] |
|
14 | หม่อมเจ้ากรัณฑ์คำ ทองใหญ่ | ญ. | หม่อมทองสุก | 22 ตุลาคม พ.ศ. 2439[8] | 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2528 | |
15 | หม่อมเจ้าลำทองแร่ ทองใหญ่ | ญ. | หม่อมนวม | 15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2440[8] | 15 มิถุนายน พ.ศ. 2493 | ไต๋ ปาณิกบุตร |
16 | หม่อมเจ้าแพร่ทองทราย ทองใหญ่ | ญ. | หม่อมนวม | 22 มิถุนายน พ.ศ. 2441[8] | 7 ตุลาคม พ.ศ. 2527 | เภตรา ณ หนองคาย |
17 | หม่อมเจ้าข่ายทองถัก ทองแถม | ญ. | หม่อมเปลี่ยน | 10 สิงหาคม พ.ศ. 2441[8] | 8 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2531 | หม่อมเจ้าทองเชื้อธรรมชาติ ทองแถม |
18 | สลักทองนูน คเนจร | ญ. | หม่อมนวม | 25 กรกฎาคม พ.ศ. 2443[8] | 26 สิงหาคม พ.ศ. 2531 | หลวงคัคณจรเสนีย์ (หม่อมหลวงอารี คเนจร) |
19 | หม่อมเจ้าโหล | ช. | ไม่มีข้อมูล | ไม่มีข้อมูล | ก่อน 3 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468[8] | |
20 | หม่อมเจ้าลายฉลุทอง ทองใหญ่ | ช. | หม่อมจันทร์ | 19 กันยายน พ.ศ. 2444[8] | 13 มีนาคม พ.ศ. 2534 | หม่อมเจ้านงลักษณ์ทัศนีย์ ทองใหญ่ หม่อมพริ้ม ทองใหญ่ ณ อยุธยา |
21 | หม่อมเจ้าทองทูลถวาย ทองใหญ่ | ช. | หม่อมนวม | 26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2446[8] | 26 กรกฎาคม พ.ศ. 2530 | หม่อมสำเนียง ทองใหญ่ ณ อยุธยา |
22 | หม่อมเจ้าเถาทองตรา ทองใหญ่ | ญ. | หม่อมจันทร์ | 17 มิถุนายน พ.ศ. 2448[8] | พ.ศ. 2496 | |
23 | หม่อมเจ้าทองประทาศรี ทองใหญ่ | ช. | หม่อมนวม | 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2449[8] | 2 มกราคม พ.ศ. 2526 | หม่อมราชวงศ์วลี ทองใหญ่ หม่อมคำนวณ ทองใหญ่ ณ อยุธยา |
24 | หม่อมเจ้าทองแกมแก้ว ทองใหญ่ | ช. | หม่อมแก้ว | 11 กันยายน พ.ศ. 2449[8] | 15 เมษายน พ.ศ. 2533 | หม่อมประกายคำ ทองใหญ่ ณ อยุธยา |
25 | หม่อมเจ้าทองคำเปลว ทองใหญ่ | ช. | หม่อมนวม | 1 เมษายน พ.ศ. 2455[8] | 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2553 | หม่อมอรพิน ทองใหญ่ ณ อยุธยา |
26 | หม่อมเจ้าแดง | ช. | ไม่มีข้อมูล | ไม่มีข้อมูล | ก่อน 3 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468[8] |
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม ทรงได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ทั้งสยามและต่างประเทศ ดังนี้
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม | |
---|---|
รับใช้ | ไทย |
แผนก/ | กองทัพบกสยาม |
ชั้นยศ | พลตรี |
วันที่ 18 มกราคม ของทุกปีเป็นวันที่พลตรีพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม ยกทัพมาสร้างบ้านแปลงเมือง ณ บ้านเดื่อหมากแข้ง ทางจังหวัดอุดรธานีจึงได้เลือกวันดังกล่าวเป็นวันเฉลิมฉลองครบรอบการก่อตั้งเมืองอุดรธานีและจะมีการรำบวงสรวงทุกปีเพื่อแสดงออกถึงความรักและความสามัคคีของคนอุดรธานี
พงศาวลีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.