Сиһилии Сыллар, Уоннуу сыллар ...
Сап
1930 сыл.
Хаһан буолбута чопчуланыахтаах
- Дьокуускайга кирпииччэ уонна мас таҥастыыр собуоттар, тирии таҥастыыр комбинат үлэҕэ киирбиттэр
- Туймаада хочотун хоту өттүгэр Хаҥалас диэн сиргэ (Хотугу Ытык хайа) таас чоҕу хостуур рудник үлэтин саҕалаабыт.
Тохсунньу
- Тохсунньу 12 — Дьокуускайга лесопилка тутулунна.
- Тохсунньу 21 — ОГПУ Хотугу хомуур этэрээтэ Күһүүр сэлиэнньэтин утарылаһыыта суох ылбыт.
- Тохсунньу 26 — Ииндийэ национальнай кэнгириэһэ ол саҕанааҕы Британия Ииндийэтэ толору бэйэни салайыныыны ("Пурна Сварадж") туруулаһыахтаах тустааҕын биллэрбит. Конгресс Ииндийэ олохтоохторун тохсунньу 26 күнүн Тутулуга суох буолуу күнүн быһыытынан бэлиэтииллэригэр ыҥырбыт. Пурна Сварадж 17 сылынан олоххо киирбитэ.
- Тохсунньу 30 — Ленскэй улууһа тэриллибит.
Олунньу
- Олунньу 1 — ССРС-ка киэҥ далааһыннаах коллективизация саҕаламмыт.
- Олунньу 21 — ВКП(б) Саха обкуомун "Кулактары утары охсуһуу туһунан" уурааҕа тахсар.
- Олунньу 25 — Саха АССР Совнаркомугар гидрометеорология сулууспатын бюрота тэриллибит. Бюро соруга — Саха сиринээҕи гидрометеорология сулууспатын үлэтин иилээн-саҕалаан ыытыы.
Кулун тутар
- Кулун тутар 2 — «Правда» хаһыакка Сталин «Ситиһииттэн сылтаан мэйии эргийиитэ» (нууч. Головокружение от успехов) ыстатыйата тахсыбыт, коллективизация кэмигэр аһара барыыны кириитикэлээбит.
- Кулун тутар 7 — "СССР-176" диэн көтөр аал Дьокуускайтан Сангаарга көтөн иһэн сааххалланар. Кальвица О.А. хамандьыырдаах экипаж өлөр.
- Кулун тутар 8 — Ииндийэҕэ Махатма Ганди салалтатынан аҥылычааннарга бас бэриммэт буолуу хампаанньата саҕаламмыт.
- Кулун тутар 12 — Махатма Ганди аатырбыт Туус айанын саҕалаабыт, 200 мөлүйүөн киһи Британия тууска монополиятын утаран байҕалга аттаммыта.
- Кулун тутар 25 — ЯЦИК дэкириэтинэн Таатта улууһун 17 нэһилиэгиттэн уонна Байаҕантай улууһун 11 нэһилиэгиттэн хомуллан Таатта оройуона үөскээбит. Киинэ Ытык Күөлгэ буолбут, Хайахсыт нэһилиэгэ Чурапчы улууһугар бэриллибит. Санаттахха, Таатта улууһа туспа биирдэм быһыытынан 1913 сыл бастакы күнүттэн (урукку ааҕыынан) Боотур уус (Боотуруускай) улууһуттан араарыллан үөскээбитэ, киинэ Чөркөөх этэ.
- Кулун тутар 25 — ЯЦИК дэкириэтинэн Боотуруускай улуус Чурапчы оройуона диэн ааттанар. Санаттахха бу улуус докумуоннарга 1638 сыллаахтан ахтыллар. Бу киэҥ сиринэн тайаан сыппыт улуустан өрөбөлүүссүйэ иннинэ Амма уонна Таатта улуустара араарыллан үөскээбиттэрэ.
- Кулун тутар 28 — Константинополь уонна Ангора куораттар саҥа туурактыы ааттаммыттар — Стамбул уонна Анкара.
Муус устар
- Муус устар 5 — ЯЦИК №23-дээх уурааҕынан Дьокуускайга орто анал техническэй үөрэх политехникума аһыллыбыт. Салаалара — индустриальнай, тыа хаһаайыстыбата, педагогика, медиссиинэ уонна кооперативнай. Сайын бу политехникум оннугар техникумнар ситимнэрин үөскэппиттэрэ, саҥа техникумнар ведомстволарга сыһыарыллыбыттара.
- Муус устар 6 — ССРС-ка Ленин, Кыһыл Сулус уордьаннара олохтоммуттар.
- Муус устар 11 — литэрэтиирэни ырытааччы, түмэт диэйэтэл Василий Леонтьев (05.03.1895—22.01.1932) РСФСР Холуобунай кодексатын 17-с уонна 52-2 ыстатыйаларынан сымыйанан буруйданан тройка «суут» бириигэбэринэн 3 сыл концлааҕырга угуллубут. Төннүбэтэҕэ.
Ыам ыйа
- Ыам ыйын 2 — Горькайдааҕы массыына собуотун (ГАЗ) тутуу саҕаламмыт. 1932 сыл бастакы күнүгэр үлэҕэ киирбитэ.
От ыйа
- От ыйын 13 — аан дойду футболга бастакы чемпионата Уругвайга буолбут.
- От ыйын 22 — Дьокуускайга 4 килватт уонна 250 ваттаах пердптчиктардаах телеграф радиоцентра үлэҕэ киирэр.
Атырдьах ыйа
- Атырдьах ыйын 2 — ВКП(б) Саха сиринээҕи обкомун дьаһалынан саас тэриллибит орто анал техническэй үөрэх политехникума реорганизацияламмыт. Кини оннугар техникумнар ситимнэрин үоскээбит, саҥа техникумнар ведомстволарга сыһыарыллыбыттар.
- Атырдьах ыйын 2 — Дьокуускайга суол-тутуу уонна тутуу техникумнара аһыллыбыттар. 1933 сыл атырдьах ыйын 17 күнүгэр Саха АССР Совнаркомун уурааҕынан ити икки технукуму холбоон тутуу техникумун үөскэппиттэр. 1939 сыллаахха автотранспортнай техникум буолбута, онтон 1947 сыллаахтан ыла — Дьокуускайдааҕы дьиэ-уот уонна тутуу техникума. 1960-1990 сылларга Алданнааҕы хайа техникумугар сыһыарылла сылдьыбыта.
- Атырдьах ыйын 3 — Саха АССР Эргиэн наркоматын быһаарыытынан Дьокуускайга эргиэн уонна сырье техникума тэриллибитэ. Билиҥҥитэ Дьокуускайдааҕы потребительскай кооперация эргиэн уонна экэниэмиэкэ кэллиэһэ.
Күһүн
Күнэ-дьыла чопчуланыахтаах:
- Дьокуускайга Тыа механизатордарын бастакы куурустара аһыллыбыт. Сэбиэдиссэйинэн Павел Марков, үөрэтээччилэринэн сахалартан бастакы мэхээньик Куонаан Сысолятин, Михаил Каликин уонна Саха сирин бастакы тырахтарыыстара Яков Эстеркес уонна Борис Попов буолбуттар[1].
Сэтинньи
- Сэтинньи 7 — Саха араадьыйата аан бастаан «Саҥарар Дьокуускай» диэн тылларынан саҕалаан сахалыы тахсыбыт. Саха сирин араадьыйата төрүттэммит күнүнэн ааҕыллар.
- Сэтинньи 9 — Саха араадьыйатын үлэтин үһүс күнүгэр Николай Субуруусскай дакылаат оҥорбут.
Алтынньы
- Алтынньы 5 — Үөрүүлээх быһыыга-майгыга Дьокуускайга тирии таҥастыыр собуоту арыйбыттар. Даркылаах хос үөс кытылыгар тутуллубут, «Красный кожевник» диэн ааттаах эбит. Кэлин бу тэрилтэ «Сахабулт» концерн буолбута.
- Алтынньы 5 — Алданнааҕы хайа техникумугар бастакы үөрэх күнэ буолбут. Бу Саха АССР бырабыыталыстыбатын көҕүлээһининэн Минцветмет систиэмэтигэр аһыллыбыт үөрэх кыаһата эбит. Бастакы 30 киһи икки салааҕа үөрэммиттэр: хайа-эксплуатациялыыр үлэлэр, геологоразведочнай үлэлэр. Билигин Алданнааҕы политехническэй техникум диэн ааттаах.
- Алтынньы 20 — Арҕаа Сибиир кыраайын састаабыгар Хакас автономнай уобалаһа тэриллибит.
Ахсынньы
- Ахсынньы 10 — «О новом административно-территориальном районировании в Якутской Автономной Социалистической Республике» диэн ЯЦИК уурааҕынан Булуҥ уокуруга суох оҥоһуллубут. Ити күҥҥэ «Об организации национальных объединений в районах расселения малых народностей Севера» уурааҕынан национальнай оройуоннар тэриллибиттэр, ол иһинэн урукку Булуҥ уокуругун сиригэр: Анаабыр национальнай (эбээн), киинэ — Удьаа; Булуҥ национальнай (эбээн), киинэ — Булуҥ; Эдьигээн национальнай (эбээн), киинэ — Эдьигээн. Ону кытары тэриллибиттэрэ: Саха сирин арҕаа өттүгэр Бүлүү-Марха национальнай (эбээн) оройуона, киинэ — Чуона өрүһүн төрдүгэр, 1931 сыллаахтан Садын оройуона; уонна соҕуруу өттүгэр Тукулаан национальнай оройуона (эбээн), киинэ — Алдан өрүһүгэр Томмот аттыгар.
- Ахсынньы 10 — РСФСР иһигэр Остяк-Вогул, Ямал-Ненец, Таймыыр (Дулгаан-Ненец), Эбэҥки, Витим-Өлүөхүмэ (Эбэҥки), Чукотка, Коряк уонна Лаамы-Эбээн национальнай уокуруктара тэриллибиттэр. Бу уокуруктарга элбэх сир Саха АССР-тан таһаарыллыбыта, кэлин сорох уокуруктар эһиллибиттэрин кэннэ ол сирдэр ыаллыы сытар эрэгийиэннэр састааптарыгар киирбиттэрэ.
- Ахсынньы 30 — Анаабыр оройуона олохтоммут.