Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Śląsk Austriacki (niem. Österreichisch-Schlesien, cz. Rakouské Slezsko, oficjalnie Księstwo Górnego i Dolnego Śląska[1], niem. Herzogtum Ober- und Niederschlesien, czes. Vévodství Horní a Dolní Slezsko lub w skrócie Księstwo Śląska, niem. Herzogtum Schlesien[2]) – prowincja utworzona w 1742 roku z pozostałej w monarchii Habsburgów części Śląska: księstwa cieszyńskiego, państw stanowych: bielskiego, frydeckiego, frysztackiego, bogumińskiego oraz części dawnych księstw opawskiego, karniowskiego i nyskiego.
| kraj koronny | |||||
| 1742–1918 | |||||
 | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Siedziba | |||||
| Data powstania |
1742 | ||||
| Data likwidacji |
1918 | ||||
| Zarządzający | |||||
| Powierzchnia |
5147 km² | ||||
| Populacja (1910) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
147,1 os./km² | ||||
| Języki urzędowe | |||||
Położenie na mapie | |||||
Po trzech wojnach śląskich teren Śląska został podzielony – początkowo pokojem wrocławskim w 1742 a ostatecznie w 1763 – pomiędzy Prusy i Austrię (formalnie Królestwo Czech). Do państwa Hohenzollernów włączono większą część Śląska. Przy Habsburgach pozostały jedynie południowe fragmenty księstwa nyskiego, karniowskiego oraz opawskiego, a także niemal całe księstwo cieszyńskie. Habsburgowie stracili również ziemię kłodzką, włączoną administracyjnie do pruskiego Śląska. Pierwszym prezydentem prowincji został hrabia Fryderyk Wilhelm Haugwitz, wcześniejszy starosta generalny całego Śląska.
Śląsk Austriacki – będący częścią Korony Czeskiej, tzw. krajów Korony Świętego Wacława – miał postać dwóch terytoriów nie połączonych ze sobą – oddzielał go wąski klin graniczny Moraw w okolicach Ostrawy. W granicach księstwa znajdowały się również liczne enklawy morawskie, m.in. Ziemia Osobłoska w pobliżu Zlatých Hor, przy granicy z Prusami. Jednocześnie istniały dwie enklawy, które należały do Moraw również administracyjnie – były to miejscowości Botenwald (cz. Butovice) oraz Neu Würben (cz. Nové Vrbno). Jednocześnie jedną z enklaw morawskich (Kietrz) Habsburgowie stracili po wojnach śląskich na rzecz Prus[3].
W strukturze Kościoła katolickiego Śląsk Austriacki podzielony był pomiędzy diecezję wrocławską (obszar księstwa nyskiego na zachodzie i księstwa cieszyńskiego na wschodzie, dla którego w 1770 powstał wikariat generalny) oraz diecezji ołomunieckiej (pozostały obszar wokół Opawy i Karniowa). W powstałej po 1781 strukturze Kościoła ewangelickiego austriackiej Przedlitawii Śląsk Austriacki podlegał superintendenturze morawsko-śląskiej i powstałemu w 1807 senioratowi śląskiemu.
Część regionu położoną wokół Opawy (niem. Troppau) nazywano Śląskiem Opawskim, względnie zachodnim, natomiast wokół Cieszyna – odpowiednio Śląskiem Cieszyńskim, względnie wschodnim. Powierzchnia Śląska Austriackiego wynosiła bez enklaw morawskich 5147 kilometrów kwadratowych.
W latach 1763–1782 był jedną z samodzielnych prowincji państwa Habsburgów, a od 1860 krajem koronnym (oficjalnie pod nazwą Herzogtum Ober- und Niederschlesien – Księstwo Górnego i Dolnego Śląska) z autonomią oraz własnym sejmem krajowym. Stolicą była Opawa. Po I rozbiorze Polski cesarzowa Maria Teresa zajęła dawne Księstwa Oświęcimskie i Zatorskie i formalnie przyłączyła je do Śląska Austriackiego (będącego częścią Korony Czeskiej), przez co jego powierzchnia wzrosła o 2,5 tysiąca kilometrów kwadratowych[4]. Administracyjnie Oświęcim i Zator były jednak częścią Galicji (choć do 1860 wraz z innymi ziemiami Korony Czeskiej należały do Związku Niemieckiego)[4].
W czasie Wiosny Ludów w Cesarstwie Austriackim miały miejsce ogromne zmiany społeczno-polityczne, jak również silne ruchy narodowowyzwoleńcze. Na tej kanwie, w kwietniu 1848 w Wiedniu powstał Związek Ślązaków Austriackich. Wydarzenia te zmusiły rządzących do reform społecznych (np. zniesienie pańszczyzny 7 września 1848) i politycznych, przejawiających się m.in. w uznaniu równouprawnienia wszystkich narodów Cesarstwa (rozporządzenie 4 marca 1849). Nastąpiła również emancypacja sądownictwa i administracyjna gmin w austriackiej części Śląska i ostatecznie 30 grudnia 1849 roku wydano rozporządzenie o utworzeniu ziemi śląskiej jako osobnego kraju koronnego i Sejmu Ziemi Śląskiej z siedzibą w Opawie. Od 1866 sześciu śląskich posłów wchodziło w skład Rady Państwa w Wiedniu. Z przerwą w latach 1851–1861 Sejm Śląski działał do rozpadu cesarstwa w 1918. W 1910 roku, według spisu powszechnego 45% mieszkańców posługiwało się językiem niemieckim, następnie polskim – 33% i czeskim – 22%. Znaczna większość jako religię wyznawaną deklarowała katolicyzm[2].
Pod względem kształtowania granic Śląsk Austriacki składał się z dwóch części historycznego Śląska, rozdzielonych klinem morawskim w okolicach Ostrawy. Na terenie kraju koronnego znalazło się również 26 enklaw morawskich, które jednak administracyjnie podlegały Opawie (ale np. płacone podatki były odprowadzane na Morawy).
Po upadku Austro-Węgier w 1918 roku tereny księstwa stały się przedmiotem sporu między nowymi państwami, Polską i Czechosłowacją oraz przyczyną wojny granicznej. 23 stycznia 1919 wojska czechosłowackie wkroczyły na tereny sporne celem przyłączenia go do Czechosłowacji. Wojna graniczna trwała do 5 lutego 1919, nie przynosząc żadnej stronie jednoznacznego zwycięstwa. Podział Śląska nastąpił latem 1920 roku. W tym czasie Polska prowadziła na wschodzie wojnę z sowiecką Rosją, będąc tym samym w sporze o podział Śląska z Czechosłowacją gotowa do daleko idących kompromisów. W tej sytuacji czechosłowacki minister spraw zagranicznych Edvard Beneš osiągnął podział Śląska wzdłuż rzeki Olzy, jak również przyłączenie spornych terenów Spisza i Orawy do Czechosłowacji. 25 czerwca 1920 rada przedstawicieli państw ententy postanowiła wiążąco i bez przeprowadzenia ustalonego w 1918 r. plebiscytu wyznaczyć ostateczny przebieg granicy. Pod naciskiem aliantów 28 lipca 1920 r. Polska i Czechosłowacja podpisały układ graniczny. Konflikt graniczny był tym sposobem oficjalnie zakończony, jednak Polska nie zrezygnowała z roszczeń terytorialnych do terenów zajętych zbrojnie przez Czechosłowację. W 1938 r. na mocy postanowień konferencji monachijskiej większość terenów sudeckich Śląska przyłączono do Rzeszy, a Polska wymusiła na osłabionej Czechosłowacji zwrot Zaolzia wraz z Boguminem. W 1945 r. po II wojnie światowej przywrócono granicę z 1920 r.
Ostatecznie konflikt terytorialny pomiędzy CSRS i PRL został zakończony 2 czerwca 1958, kiedy PRL zrezygnowała z wszelkich roszczeń.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
