Kraj koronny

Kraj koronny (niem. Kronland) – terytorium składowe Cesarstwa Austrii w latach 1849–1867 i austriackiej części Austro-Węgier w latach 1867–1918. Głową kraju koronnego był cesarz, w którego imieniu działał Landeshauptmann (starosta krajowy) albo Statthalter (namiestnik).

Mapa Austro-Węgier

1. Królestwo Czech 2. Księstwo Bukowiny 3. Księstwo Karyntii 4. Księstwo Krainy 5. Królestwo Dalmacji 6. Królestwo Galicji i Lodomerii 7. Pobrzeże 8. Austria przed Anizą 9. Margrabstwo Moraw 10. Księstwo Salzburga 11. Śląsk Austriacki 12. Księstwo Styrii 13. Tyrol 14. Austria za Anizą 15. Vorarlberg 16. Królestwo Węgier 17. Trójjedyne Królestwo Chorwacji, Slawonii i Dalmacji (autonomiczna część Królestwa Węgier) 18. Bośnia i Hercegowina (kondominium austriacko-węgierskie)

Oficjalna nazwa „kraj koronny” pojawiła się po reformach w 1849 r., jednak poszczególne obszary, które nazwano krajami koronnymi, stanowiły części składowe monarchii habsburskiej znacznie wcześniej. Kraje koronne były w zasadzie tylko okręgami centralnej administracji cesarskiej, pozbawionymi (z pewnymi wyjątkami) autonomii. Nie były natomiast częściami składowymi federacji (państwami składowymi Austro-Węgier były Cesarstwo Austrii i Królestwo Węgier). Nie były również okręgami narodowościowymi. Tym niemniej kraje koronne z reguły miały własną tożsamość, wynikającą z wielowiekowej historii. Większość z nich stanowi do dziś odrębne regiony kulturowe i historyczne.

Administracja kraju koronnego była dwutorowa – centralna, wykonywana przez namiestnictwo (Statthalterei / Landeshauptmannschaft) i lokalna, wykonywana przez wydział krajowy (Landesausschuss; w Bukowinie i na Śląsku Prezydium Krajowe). Przedstawicielstwem ludności był sejm krajowy (Landtag). Zakres samorządu kraju koronnego był wąski i kompetencje organów samorządowych zdecydowanie ustępowały kompetencjom władzy centralnej.

Vorarlberg i Tyrol były zarządzane przez tego samego namiestnika, choć stanowiły odrębne kraje koronne. Podobnie Triest, Istria oraz Gorycja i Gradyska, które do celów administracyjnych łączono zazwyczaj w jeden kraj – Pobrzeże.

Kraje koronne Austrii w 1914 r.

Herb	Nazwa potoczna	Pełna nazwa	Ośrodek adm.	Powierzchnia w km²	Ludność w 1910 r.
	Górna Austria Oberösterreich	Arcyksięstwo Austrii za Anizą Erzherzogtum Österreich ob der Enns	Linz	11 982	853 006
	Dolna Austria Niederösterreich	Arcyksięstwo Austrii przed Anizą Erzherzogtum Österreich unter der Enns	Wiedeń Wien	19 825	3 513 814
	Styria Steiermark	Księstwo Styrii Herzogtum Steiermark	Graz	22 425	1 444 157
	Karyntia Kärnten	Księstwo Karyntii Herzogtum Kärnten	Klagenfurt	10 326	396 200
	Salzburg	Księstwo Salzburga Herzogtum Salzburg	Salzburg	7153	214 737
	Tyrol Tirol	Książęce Hrabstwo Tyrolu Gefürstete Grafschaft Tirol	Innsbruck	26 683	946 613
	Vorarlberg	Kraj Vorarlberg Das Land Vorarlberg	Bregencja Bregenz	2602	145 408
	Kraina Krain	Księstwo Krainy Herzogtum Krain	Lublana Laibach	9954	525 995
	Pobrzeże Küstenland w tym: – Triest – Gorycja i Gradyska Görz und Gradisca – Istria Istrien	Pobrzeże Austriackie Österreichisches Küstenland w tym: – Wolne cesarskie miasto Triest Die Reichsunmittelbare Stadt Triest und ihr gebiet – Książęce Hrabstwo Gorycji i Gradyski Gefürstete Grafschaft Görz und Gradisca – Margrabstwo Istrii Markgrafschaft Istrien	Triest – Triest – Gorycja Gorizia – Poreč	7969 95 2918 4.956	893 797 229 510 260 721 403 566
	Dalmacja Dalmatien	Królestwo Dalmacji Königreich Dalmatien	Zadar Zara	12 831	645 666
	Czechy Böhmen	Królestwo Czech Königreich Böhmen	Praga Prag	51 947	6 769 548
	Morawy Mähren	Margrabstwo Moraw Markgrafschaft Mähren	Brno Brünn	22 222	2 622 271
	Śląsk Schlesien	Księstwo Górnego i Dolnego Śląska, Księstwo Śląska Herzogtum Ober- und Niederschlesien, Herzogtum Schlesien	Opawa Troppau	5147	756 949
	Galicja i Lodomeria Galizien und Lodomerien	Królestwo Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwami Oświęcimskim i Zatorskim Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau und den Herzogtümern Auschwitz und Zator	Lwów Lemberg	78 497	8 025 675
	Bukowina	Księstwo Bukowiny Herzogtum Bukowina	Czerniowce Czernowitz	10 441	800 098

Bibliografia

• Henryk Batowski: Rozpad Austro-Węgier 1914–1918, wydanie II poprawione i uzupełnione, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1982, ISBN 83-08-00581-0.
• Henryk Wereszycki: Historia Austrii, wydanie drugie poprawione i uzupełnione, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1986, ISBN 83-04-01680-X.
• TeofilT. Lijewski TeofilT., Austria, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, ISBN 83-01-05164-7, OCLC 835860669. Brak numerów stron w książce