Pierwsza Republika Czechosłowacka

Pierwsza Republika Czechosłowacka (cz. První československá republika, słow. Prvá československá republika^[a], ČSR) – państwo unitarne w Europie Środkowej, istniejące w latach 1918–1938, zwane Pierwszą Republiką (cz. První Republika).

Republika Czechosłowacka

Československá republika

1918–1938
Herb Flaga
Dewiza: Pravda vítězí (Prawda zwycięża)
Hymn: Kde domov můj (Czechy) Nad Tatrou sa blýska (Słowacja) (Gdzie dom mój, Nad Tatrami się błyska)
Ustrój polityczny	republika
Stolica	Praga
Data powstania	28 października 1918
Data likwidacji	29 września 1938
Prezydent	(ostatni) Edvard Beneš
Premier	(ostatni) Milan Hodža
Powierzchnia	140 446 km²
Populacja  • liczba ludności	15 247 111 (1937)[1]
Waluta	korona czechosłowacka (Kč, CSK)
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Język urzędowy	czeski, słowacki
Religia dominująca	katolicka
Położenie na mapie

Historia

Paszport czechosłowacki z 1937 roku

Osobny artykuł: Deklaracja Niepodległości Czechosłowacji.

Czechosłowacja powstała 28 października 1918 roku w ramach wykonania planów opartych na umowie pittsburskiej – porozumieniu o utworzeniu wspólnego państwa, zawartym w Stanach Zjednoczonych 30 maja 1918 roku między emigrantami czeskimi i słowackimi. W skład Czechosłowacji weszły ziemie byłego Cesarstwa Austriackiego: Czechy, Morawy, Śląsk Opawski, Królestwa Węgier: Słowacja i Ruś Podkarpacka („Górne Węgry”) oraz Cesarstwa Niemieckiego: Śląsk Hulczyński. U podstaw państwa legły idee pansłowiańskie, popularne wówczas w Czechach, oraz dążenie elit słowackich do wyrwania się spod dominacji węgierskiej (madziaryzacja). Głównym architektem zjednoczenia był czeski polityk i pierwszy prezydent Tomáš Garrigue Masaryk, pozostałymi twórcami tego państwa byli Czech Edvard Beneš (który później został prezydentem) i Słowak Milan Rastislav Štefánik.

Granice państwa zostały ustalone traktatami: wersalskim z 1919 roku, w St. Germain również z 1919 oraz w Trianon z 1920 roku. Czechosłowacja graniczyła od zachodu i północnego zachodu z Niemcami, od południa z Austrią (do marca 1938 roku), Węgrami i Rumunią, od północy z Polską. Od 1920 rok do Czechosłowacji należały także: część Śląska Cieszyńskiego, Spisz i Orawa oraz skrawki Dolnej Austrii i pruskiego Śląska.

Już od samego początku istnienia państwa Czechosłowacja skonfliktowana była m.in. z Polską, głównie o Zaolzie – część Śląska Cieszyńskiego, zajętą zbrojnie przez armię czeską w styczniu 1919 roku (patrz polsko-czechosłowackie konflikty graniczne). W latach 1935–1938 powstały czechosłowackie fortyfikacje, w celu zabezpieczenia kraju przed agresją III Rzeszy.

W okresie międzywojennym należała do najbardziej rozwiniętych gospodarczo i technologicznie państw Europy, chociaż zaznaczały się radykalne różnice w poziomie cywilizacyjnym obu jej części składowych. Politycznie była krajem stabilnym, do końca swego istnienia jako jedyne państwo w Europie Środkowej pozostała demokratyczna, narodowością dominującą byli Czesi. Pod względem partyjnym dominowali w Czechosłowacji agrariusze (z nich wywodził się m.in. Beneš), w skład koalicji rządowej wchodziła jednak także mniejszość niemiecka, co nie uchroniło Czechów od buntu Niemców sudeckich w 1938 roku. Rozdzierana od środka przez nacjonalizmy Niemców, Węgrów i Słowaków (którzy oskarżali Czechów o chęć dominacji) padła łupem państw ościennych. Przez cały okres dwudziestolecia nie powiodły się próby wytworzenia „czechosłowackiego poczucia narodowego”. Oficjalna doktryna narodu czechosłowackiego była spowodowana faktem, że w Czechosłowacji było więcej Niemców niż Słowaków.

Mapa narodowości Czechosłowacji w 1930

Skład narodowościowy Czechosłowacji:

• Czesi: 50%
• Niemcy: 24%
• Słowacy: 18%

oraz Węgrzy, Ukraińcy, Rusini, Żydzi, Polacy i Romowie.

Czechosłowacja była członkiem tzw. Małej Ententy (grupującej oprócz niej Rumunię i Jugosławię – wszystkie trzy państwa były beneficjentami traktatu w Trianon z 1920 roku i przeciwnikami Węgier), w polityce międzynarodowej nie chciała uczestniczyć w idei międzymorza – nie miała dobrych stosunków z Polską i Węgrami. Stawiała na sojusze z Francją i ZSRR, które w decydującym momencie okazały się nieskuteczne. W 1938 roku, po utracie pogranicza (Kraj Sudetów zamieszkany przez Niemców sudeckich, południowa Słowacja zamieszkana przez Madziarów oraz Zaolzie, Orawa i Spisz zamieszkane przez Polaków), państwo przekształciło się w Republikę Czecho-Słowacką (tzw. druga republika).

Mapa fizyczna Czechosłowacji 1920–1938

Uwagi

1. Według reformy ortograficznej języka słowackiego z 1991 r. pisane Česko-Slovenská republika.

Przypisy

1. Z. Karník, České země v éře První Republiky, t. 3, Praha 2003, s. 103.