rotmistrz

rotmistrz (język polski)

wymowa:

IPA: [ˈrɔtmʲisṭʃ], AS: [rotmʹisṭš], zjawiska fonetyczne: zmięk.• wygł.• udziąs.

​^?/i

znaczenia:

rzeczownik, rodzaj męskoosobowy

przypadek	liczba pojedyncza	liczba mnoga
mianownik	rotmistrz	rotmistrzowie / rotmistrze
dopełniacz	rotmistrza	rotmistrzów
celownik	rotmistrzowi	rotmistrzom
biernik	rotmistrza	rotmistrzów
narzędnik	rotmistrzem	rotmistrzami
miejscownik	rotmistrzu	rotmistrzach
wołacz	rotmistrzu	rotmistrzowie / rotmistrze

(1.1) hist. wojsk. stopień oficerski w kawalerii, będący odpowiednikiem rangi kapitana^[1]; zob. też rotmistrz w Wikipedii

(1.2) wojsk. oficer mający stopień rotmistrza (1.1)

(1.3) hist. wojsk. dowódca roty piechoty, chorągwi jazdy lub szwadronu^[1]

odmiana:

(1.1-3)

 

przykłady:

(1.1) Stopień rotmistrza jest odpowiednikiem kapitana.

(1.2) Po rotmistrzu Witoldzie Pileckim, bohaterze Oświęcimia, zacierano wszelkie ślady na ziemi i w polskiej historii^[2].

(1.2) Na Starem Mieście koło Pijarów, / Gdzie hymny Bogu lud wierny śpiewa, / Mieszka inwalid spod trzech sztandarów: / Ułański rotmistrz Jacek Cholewa^[3].

(1.3) Dla rotmistrza, dowódcy szwadronu, wybrał sierżant kwaterę w nowej, najparadniejszej w całej wsi chacie Hnata^[4].

(1.3) I posłał do niego rotmistrza pięćdziesiątnika i pięćdziesiąt, którzy byli pod nim: który poszedł do niego, i siedzącemu na wierzchu góry, rzekł: Człowiecze Boży, król rozkazał, abyś zszedł^[5].

składnia:

(1.1) rotmistrz + D. (czego, kogo)

(1.3) rotmistrz + D. (czego)

kolokacje:

(1.1) rotmistrz kawalerii / ułanów • mundur / dystynkcje / stopień rotmistrza • awans na rotmistrza

(1.3) rotmistrz chorągwi / piechoty

synonimy:

antonimy:

hiperonimy:

(1.1) stopień

(1.2) oficer

(1.3) dowódca

hiponimy:

holonimy:

meronimy:

wyrazy pokrewne:

rzecz. rotmistrzostwo n, rotmistrzowa ż, podrotmistrz mos

czas. rotmistrzować ndk.

przym. rotmistrzowski

skr. rtm.

związki frazeologiczne:

przysłowia: nie może być dobrym rotmistrzem, który nie był nigdy żołnierzem • z rotmistrzów hetmani rosną^[6]

etymologia:

śwn. rotte + st.czes. mistr

uwagi:

Forma dopełniacza liczby mnogiej „rotmistrzy” jest niepoprawna^[7][8].

tłumaczenia:

• czeski: (1.1) rotmistr m
• duński: (1.1) ritmester w
• litewski: (1.1) rotmistras m
• niderlandzki: (1.1) ritmeester
• niemiecki: (1.1) Rittmeister m
• norweski (bokmål): (1.1) rittmester m
• norweski (nynorsk): (1.1) rittmeister m
• rosyjski: (1.1) ротмистр m (rotmistr)
• szwedzki: (1.1) ryttmästare w
• ukraiński: (1.1) ротмістр m (rotmìstr)

źródła:

1.  Hasło „Rotmistrz” w: Michał Arct, M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego, Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie, Warszawa 1916.
2. Anna Pawełczyńska, Wartości a przemoc: zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, PWN, 1995.
3. Artur Oppman (Or-Ot), Stare Miasto. Obrazki z dawnych lat, Kraków 1902.
4. Kajetan Abgarowicz (Abgar-Sołtan), Rusini. Szkice i obrazki, Kraków 1893.
5. Druga Księga Królewska 1,9; Biblia Wujka (wyd. 1923).
6.  Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, Druk Emila Skiwskiego, Warszawa 1889–1894.
7. Hasło „rotmistrz” w: Słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. Witold Doroszewski, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980, ISBN 83-01-03811-X, s. 642.
8. Hasło „rotmistrz” w: Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. Andrzej Markowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, ISBN 978-83-01-14198-1, s. 977.