Wieża telewizyjna Praděd

Wieża telewizyjna Praděd (cz. Vysílač na Pradědu) – wielofunkcyjna wieża o wysokości 146,5 m w paśmie górskim Wysokiego Jesionika (cz. Hrubý Jeseník), w północno-wschodnich Czechach, w obrębie gminy Malá Morávka, projektu inż. arch. Jana Liški, usytuowana na szczycie góry Pradziad (cz. Praděd), oddana do użytku w 1980 roku^[1], ze znajdującym się w niej nadajnikiem radiowym, hotelem Praděd z restauracją oraz stacją meteorologiczną. Z przeszklonego tarasu widokowego na wieży (punkt widokowy)^[2] istnieje możliwość prowadzenia dalekich obserwacji^[3]. Zasięg stacji nadawczej wykracza poza terytorium Czech, pokrywając sygnałem dużą część południowego zachodu Polski (województwo dolnośląskie, opolskie i śląskie). Z obiektu transmitowanych jest osiem programów radiowych, trzy multipleksy DVB-T2^[4] oraz jeden multipleks DAB+^[5], a ponadto znajdują się w nim urządzenia operatorów sieci telefonii komórkowej^[6].

Ten artykuł dotyczy wieży telewizyjnej na górze Pradziad. Zobacz też: inne znaczenia tego hasła.

Wieża telewizyjna Praděd

Vysílač na Pradědu

Wieża telewizyjna na górze Pradziad
Państwo	Czechy
Kraj	morawsko-śląski
Góra	Pradziad cz. Praděd
Wysokość	1491 m n.p.m.
Właściciel	České Radiokomunikace a.s. w Pradze
Typ	Wieża
Wysokość obiektu	146,5 m
Stan	aktywna
Data otwarcia	1980
Położenie na mapie Czech Wieża telewizyjna Praděd
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego Wieża telewizyjna Praděd
50°04′59,0″N 17°13′51,5″E
Strona internetowa

Wieża telewizyjna na górze Pradziad jest najwyższym stałym punktem w Czechach i Sudetach (ok. 1638 m n.p.m.)^[7][8]. Jest jednocześnie najwyższą wieżą widokową w Czechach (146,5 m)^[7] i najwyższym dostępnym stałym punktem w Czechach (platforma – 1613 m n.p.m.)^[7][8]. Ponadto na wieży znajduje się najwyższy punkt geodezyjny w Czechach (1616,04 m n.p.m.)^[9] .

Konstrukcja

Schemat wieży telewizyjnej Praděd

Unikalna wieża ma wysokość 146,5 m^[10][11] (choć podawane są również inne wysokości – np. 145,5 m^[12]). Początkowo miała 162 m^[13], ale po wymianie anteny nadajnika w 1993 roku jej wysokość jest niższa^[14]. Do budowy wieży użyto pięć podstawowych materiałów budowlanych: żelbet, stal, kamień, cegła i laminaty^[6][11][15]. Wieża została zbudowana na zasadniczej części konstrukcyjnej (nośnej), którą stanowi walcowa, żelbetowa skrzynia fundamentowa o średnicy około 12 m i wysokości około 6 m^[16], na której zbudowano w pierwszej fazie budowy żelbetowy trzon do wysokości około 24 m, a następnie go stopniowo przedłużano jako rurę cylindryczną o stopniowo malejącej średnicy (7–6) m, wznosząc ją do wysokości około 73 m^[15]. Dwa punkty widokowe znajdują się na wysokości (19 i 70) m^[1]. Budowla składa się z dobudowanego do konstrukcyjnego trzonu „trójnogu”^[15] o trzech (w przybliżeniu) prostopadłościennych częściach, mających przybliżone wymiary poziome (18 × 25) m, przykrytych jednospadowym, płaskim dachem, w których znajdują się: hotel z restauracją, węzeł energetyczny i węzeł telekomunikacyjny^[17]. Ponad „trójnogiem” znajduje się łącząca wszystkie trzy części okrągła, dobudowana rotunda o średnicy około 35 m, od której pionowo wychodzi żelbetowy walcowy trzon wieży, w której zainstalowano dwie szybkobieżne windy do transportu pionowego na taras widokowy oraz dodatkowo schody ewakuacyjne^[6]. Na około 59 m wieży (1550 m n.p.m.) znajduje się kolejny jej element o średnicy około 15 m i wysokości około 14 m złożony z dwóch części, pierwsza (dolna) – w kształcie odwróconego stożka ściętego i druga (górna) – zamknięty taras widokowy w kształcie walca z umieszczonymi dookoła w jej ścianach oknami obserwacyjnymi. Nad tą częścią umieszczono stalowy, obudowany trzon o średnicy około 3 m i wysokości około 40 m ze znajdującą się w środku stalową drabiną komunikacyjną oraz siecią instalacji^[6][16], pomalowany – w celu bezpieczeństwa przeszkodowego ruchu lotniczego – na przemian poziomymi pasami białymi i czerwonymi, na wierzchołku którego umieszczono na wysokości około 1613 m n.p.m. – najwyższy dostępny punkt tej wieży – niewielką biegnącą wokół trzonu wieży metalową platformę o szerokości około 1 m z balustradą^[a], ze znajdującym się powyżej najwyższym punktem geodezyjnym w Czechach, oznaczonym na mapach geodezyjnych numerem (209.) o wysokości 1616,04 m n.p.m.^[9] . Ostatnia szczytowa część wieży zbudowana z elementów laminowanych^[6] ma kształt iglicy o średnicy około 2 m i wysokości około 25 m, na szczycie której zainstalowano w celu – nocnego – bezpieczeństwa przeszkodowego ruchu lotniczego ostrzegawczą lampę^[18] oraz instalację odgromową^[6]. Dodatkowo w ostatniej części znajduje się również regulator oscylacji, który kompensuje ewentualne przechylenie wieży przy wietrznej pogodzie^[6].

Budowę rozpoczęto w 1968 roku od wybudowania drogi dojazdowej na szczyt, a w 1969 roku rozpoczęto właściwą budowę wieży, którą zakończono w 1980 roku oddaniem jej do użytku^[19]. Wieżę zaprojektował inż. arch. Jan Liška ze Stavoprojektu Brno^[8][11]. Głównym wykonawcą była firma budowlana VOKD z Ostrawy, a następnie Teplotechna z Brna (konstrukcje betonowe) i Hutní montáže z Ostrawy (konstrukcje metalowe)^[14][19]. Oficjalna nazwa wieży brzmi (cz. Televizní frekvenčně modulovaný a ultrakrátkovlnný vysílač Praděd). Właścicielem nadajnika jest České Radiokomunikace a.s. w Pradze^[17]. Projektantom, konstruktorom i architektom udało się połączyć elementy architektoniczno–urbanistyczne, techniczne i estetyczne z otaczającą przyrodą tak, że wieża stała się integralną częścią i symbolem góry Pradziad i całego pasma Jesioników (cz. Jeseníky)^[1].

Harmonogram robót budowlanych

Ogólny harmonogram prac przy budowie wieży telewizyjnej na Pradziadzie[15]
Okres	Prace
1969	Przygotowawcze prace ziemne, usunięcie gruzów wieży kamiennej Altvaterturm
1969–1970	Położenie żelbetowego fundamentu skrzyniowego
1971–1973	Roboty zbrojarskie i betonowe przy konstrukcji trzonu wieży
1974–1975	Budowa pierwszego skrzydła „trójnogu”
1975	Montaż górnej kabiny widokowej oraz metalowej konstrukcji rurowej na instalacje antenowe przekaźnika
1977	Montaż laminowanej nadstawnej konstrukcji szczytowej oraz systemu antenowego
1978–1980	Roboty wykończeniowe skrzydeł „trójnogu” oraz rotundy

Historia

Nieistniejąca kamienna wieża widokowa na Pradziadzie

Kopia pierwszej wieży, stojąca od 2004 roku w Niemczech

Już na początku XIX wieku stała na wierzchołku góry Pradziad chata, która służyła jako schronienie przed złą pogodą^[1]. Później zbudowano prosty budynek, który jednak nie wystarczał wobec wzrastającej liczby przybywających turystów^[1]. Powstał wówczas w 1891 roku pomysł zbudowania na szczycie Pradziada wieży widokowej i schroniska^[20][21]. Ostateczną decyzję o budowie wieży podjęto 17 sierpnia 1903 przez utworzoną w 1881 roku organizację turystyczną o nazwie Morawsko-Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie (niem. Mährisch-Schlesischer Sudetengebirgsverein (MSSGV))^[20]. Wybrano projekt wieży opracowany przez architekta Franza von Neumanna z Wiednia^[21]. Budowa trwała w okresie (1904–1912)^[21]. Materiałem budowlanym użytym do jej budowy stał się kamień z pobliskiej grupy skalnej o nazwie (cz. Tabulové skály), co nie było najlepszym rozwiązaniem, ponieważ materiał ten źle znosił panujące warunki atmosferyczne i łatwo nasiąkał wodą^[1].

Do komisyjnego odbioru technicznego obiektu doszło w 1912 roku – nosił on nazwę (niem. Habsburgwarte)^[1][20]. Kosztował trzykrotnie więcej, niż pierwotnie zakładano i jego budowa niemal zakończyła się bankructwem dla MSSGV^[20]. Wieża widokowa była masywną, kamienną siedmiokondygnacyjną budowlą, przypominającą średniowieczną wartownię o wymiarach poziomych (14,5 × 15) m oraz wysokości 32,5 m, z tarasem widokowym na szczycie o wymiarach (7,8 × 7,8) m^[20][22]. Podobieństwo to podkreślały blanki, pylony i głębokie okna w grubych ścianach^[20]. Na parterze znajdowała się restauracja, nad nią pokoje gościnne, a na szczycie wieży taras widokowy^[20]. Obok wieży widokowej zbudowana została drewniana chata służąca jako karczma^[1]. Wieża widokowa jednak nigdy nie była zamieszkana z powodu nieszczęśliwie wybranego materiału i warunków klimatycznych^[1]. Już w czasie I wojny światowej była nieczynna^[1]. W 1921 z przyczyn politycznych zrezygnowano ze starej nazwy i określano ją jako (niem. Altvaterturm)^[20][22].

W latach 1926–1934 zostały przeprowadzone w niej prace remontowe^[1]. Wnętrze wieży zaprojektował i wykonał Franz Gritzner z Bruntálu^[23]. Otwarcie wyremontowanej wieży odbyło się 9 września 1934 roku^[24]. Od 1938 roku, wraz z przyłączeniem Kraju Sudetów do III Rzeszy, wieża nazwana została (niem. Adolf-Hitler-Turm) lub Adolf-Hitler-Warte^[20][25]. W 1940 roku sekcja Bruntál stała się właścicielem gruntu na Pradziadzie^[25]. Było to możliwe dzięki czasowej likwidacji przez władze hitlerowskie zakonu krzyżackiego (dotychczasowego właściciela m.in. działki na Pradziadzie)^[26]. W 1942 roku dyrekcja poczty w Opawie rozpoczęła budowę radiowej stacji przekaźnikowej w odległości 90 m na południowy wschód od wieży^[27].

Po II wojnie światowej wieża pełniła swoją funkcję przez pewien okres, a nieukończona radiowa stacja przekaźnikowa stała się schroniskiem turystycznym zwanym (cz. Poštovní chata), które w 1950 roku dysponowało 30 miejscami noclegowymi^[27]. Na początku lat 50. XX w. gospodarzem wieży zostało przedsiębiorstwo „Turista” z Pragi^[20]. Postępujące pogarszanie się stanu technicznego wieży spowodowało, że po raz kolejny ją zamknięto^[20]. Planowano wówczas wysadzić górną, najbardziej zniszczoną część wieży i ją odbudować, a pozostałe ściany dodatkowo wzmocnić, ale nigdy do tego nie doszło, gdyż 2 maja 1959 roku konstrukcja zawaliła się^[20][19], po czym ją wraz z innymi obiektami rozebrano.

1965-06-07 7 czerwca 1965_(dts) roku Wydział Telekomunikacji w Pradze (cz. Správa telekomunikací v Praze) wystąpił do miasta Bruntál z prośbą o wydanie decyzji na budowę wieży telewizyjnej, którą wydano 24 czerwca tegoż roku^[28]. Budowę rozpoczęto od wybudowania asfaltowej drogi komunikacyjnej na trasie Hvězda – Ovčárna – Pradziad. Roboty budowlane przy wznoszeniu wieży rozpoczęto w 1969 roku, a nadajnik został uruchomiony w 1980 roku^[10]. Ze względu na trudne warunki klimatyczne, prace budowlane mogły przebiegać tylko przez (5–6) miesięcy w roku^[1].

Jako dowód pamięci, po latach pobytu na terenach m.in. góry Pradziad, Niemcy – Towarzystwo Alvater (niem. Altvaterturmverein Langgöns e.V.^[29]) postanowili zbudować kopię pierwotnej kamiennej wieży jako „pokojowy protest przeciw ich wypędzeniu”, która stanęła na szczycie góry Wetzstein (792 m n.p.m.) w Lesie Turyńskim, budowana w okresie 2000–2004 i została oddana do użytku w stanie surowym 11 maja 2002 roku^[30]. Uroczyste otwarcie częściowo wyposażonej wieży nastąpiło 28–29 sierpnia 2004 roku^[30].

Nadajnik

W wieży znajduje się półkolista, przyciemniona sala technologii transmisyjnej nadajnika^[31]. Znajdują się w niej trzy nowoczesne multipleksowe nadajniki^[31]. Urządzenia te z wyglądu przypominają wąskie, metalowe szafki z szufladami^[31]. Połączony sygnał z tych trzech multipleksów przechodzi kablem koncentrycznym, umieszczonym w trzonie na szczyt wieży, gdzie jest emitowany przez anteny^[31].

Za białymi panelami z laminatu u dołu wieży (rotunda) znajdują się duże anteny paraboliczne (rodzaj półkolistej płyty podobnej do domowych anten telewizji satelitarnej, ale znacznie większych)^[31]. Otrzymują one sygnał źródłowy^[31]. Najeżone na trzon wieży – radiowe, poziome anteny dipolowe są umieszczone na czerwono-białej stalowej rurze na wysokości 93 m (system 44 dipoli poziomych) i 111 m (system 16 dipoli poziomych)^[32], a telewizyjne ukryte są przez dwudziestopięciometrowe, laminowane przedłużenie na szczycie wieży^[31][33]. 2010-09-02 2 września 2010_(dts) przy pomocy śmigłowca Ka-32 dokonano wymiany szczytowej części wieży, przystosowując anteny telewizyjne do systemu cyfrowego^[34][35].

Ponadto w wieży jest stacja transformatorowa^[31]. Na wypadek awarii zasilania prądu uruchamia się – podobnie jak np. w szpitalach – zainstalowany generator elektryczny^[31].

Transmitowane programy

Stacje radiowe

Lista analogowych stacji radiowych[32]
Lp.	Częstotliwość (MHz)	Stacja	Moc (kW)	Polaryzacja	RDS
1	88,1	Hitrádio Orion	10	H	ORION___
2	91,3	ČRo Radiožurnál	20	H	R-ZURNAL
3	93,3	Radio Proglas	20	H	PROGLAS,
4	98,2	ČRo 3 – Vltava	20	H	R-VLTAVA
5	99,3	Evropa 2 – Morava	10	H	EVROPA_2
6	100,9	Radio Impuls	20	H	IMPULS__
7	104,3	Frekvence 1	20	H	RADIO_F1
8	106,8	ČRo Olomouc	20	H	R-OL____

Lista cyfrowych stacji radiowych[5]
Lp.	Multipleks	Stacja radiowa	Operator	Częstotliwość (Mhz)	Kanał	Moc nadajnika (kW)	Polaryzacja	Kompresja
DAB+
1	ČRo DAB+	ČRo Radiožurnál	Český rozhlas	229	12D	10	V	HE-AAC
2		ČRo Dvojka
3		ČRo Vltava
4		ČRo Plus
5		ČRo Radio Wave
6		ČRo Jazz
7		ČRo D-Dur
8		ČRo Radio Junior
9		ČRo Retro
10		Rádio DAB Praha
11		ČRo Olomouc
12		ČRo Brno
13		ČRo Ostrava
14		ČRo Vysočina
15		ČRo Zlín

Programy telewizyjne

Lista cyfrowych programów telewizyjnych[36][37][38][39]
Lp.	Multipleks	Program telewizyjny	Częstotliwość (Mhz)	Kanał	Moc nadajnika (kW)	Polaryzacja	Kompresja	Data uruchomienia nadajnika
DVB-T2
1	MUX-21	ČT1 HD	514	26	100	H	HEVC	28 sierpnia 2020
2		ČT2 HD
3		ČT24 HD
4		ČT sport HD
5		ČT: D HD
6		ČT art HD
7		ČT3 HD
8		ČRo Radiožurnál
9		ČRo Dvojka
10		ČRo Vltava
11		ČRo Radio Wave
12		ČRo D-Dur
13		ČRo Radio Junior
14		ČRo Plus
15		ČRo Jazz
16	MUX-22	Prima TV	530	28	100	H	HEVC	2 października 2020
17		Prima +1
18		Prima Cool
19		Prima Max
20		Prima Love
21		Prima Zoom
22		Prima Krimi
23		CNN Prima News
24		Óčko
25		Óčko Star
26		Radio Proglas
27	MUX-23	TV Barrandov	554	31	100	H	HEVC	7 października 2020
28		Seznam.cz TV
29		Kino Barrandov
30		Barrandov Krimi
31		TV Nova
32		Nova Cinema
33		Noe TV
34		NASA UHD
35		Radio Dechovka

Nienadawane programy telewizyjne

Lista nienadawanych analogowych programów telewizyjnych[40][41]
Lp.	Program telewizyjny	Kanał	Data wyłączenia nadajnika
1	ČT2	50	30 września 2010
2	ČT1	50[b]	31 października 2011
3	TV Nova	53

Lista nienadawanych cyfrowych programów telewizyjnych[36][42][39]
Lp.	Multipleks	Program telewizyjny	Częstotliwość (Mhz)	Kanał	Moc nadajnika (kW)	Polaryzacja	Kompresja	Data wyłączenia nadajnika
DVB-T
1	MUX-1	ČT1	594	36	100	H	MPEG-2	27 sierpnia 2020
2		ČT2
3		ČT24
4		ČT sport
5		ČT :D/ČT art
6		ČRo Radiožurnál
7		ČRo Dvojka
8		ČRo Vltava
9		ČRo Radio Wave
10		ČRo D-Dur
11		ČRo Radio Junior
12		ČRo Plus
13		ČRo Jazz
14	MUX-2	TV Nova	730	53	100	H	MPEG-2	1 października 2020
15		Nova Cinema
16		Prima TV
17		Prima Cool
18		TV Barrandov
19	MUX-3	Prima Max	714	51	100	H	MPEG-2	6 października 2020
20		Prima Love
21		Prima Zoom
22		Prima Krimi
23		Óčko
24		Óčko Star
25		Kino Barrandov
26		Barrandov Krimi
27		Seznam.cz TV
DVB-T2
28	Přechodová síť 11	ČT1 HD	514	26	100	H	HEVC	27 sierpnia 2020
29		ČT2 HD
30		ČT24 HD
31		ČT sport HD
32		ČT: D HD
33		ČT art HD
34		ČT3 HD
35		ČRo Radiožurnál
36		ČRo Dvojka
37		ČRo Vltava
38		ČRo Radio Wave
39		ČRo D-Dur
40		ČRo Radio Junior
41		ČRo Plus
42		ČRo Jazz
43	Přechodová síť 12	Prima TV	530	28	100	H	HEVC	1 października 2020
44		Prima Cool
45		Prima Max
46		Prima Love
47		Prima Zoom
48		Prima Krimi
49		CNN Prima News
50		TV Barrandov
51		Kino Barrandov
52		Barrandov Krimi
53		Barrandov News
54		Seznam.cz TV
55		Óčko
56		Óčko Star
57		Noe TV
58		TV Nova
59		Nova Cinema

Uwagi

1. Na najwyższą platformę (1613 m n.p.m.) wchodzi się z niewielkiej platformy w trzonie wieży poprzez owalny otwór usytuowany w kierunku północno-wschodnim, który jest zamykany klapą, a z którego widać m.in. górę Sokol^[6][7].
2. Do 30 września 2010 program był emitowany na kanale 36^[40].

Przypisy

1. Punkt widokowy i stacja przekaźnikowa Pradziad [online], navstivtejeseniky.cz [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
2. BartB. Simpsons BartB., Praděd 1492 m n.m. – pohled z televizního vysílače (rozhledny) [online], youtube.com, 21 sierpnia 2012 [dostęp 2020-06-04].
3. Tatry z Pradziada oraz miraż inwersyjny [online], dalekieobserwacje.eu [zarchiwizowane z adresu 2022-09-26].
4. Jeseník. Praděd [online], digitalnitelevize.cz [dostęp 2016-04-19] (cz.).
5. Český rozhlas rozšířil pokrytí DAB+ na 95 procent populace a oznámil vypnutí středních vln [online], digital.rozhlas.cz [dostęp 2023-04-23] (cz.).
6. MiroslavM. Kobza MiroslavM., Cesta do zázemí vysílače na Pradědu pozve i na nejvyšší místo Česka [online], olomouc.rozhlas.cz, 10 sierpnia 2015 [zarchiwizowane z adresu 2023-04-23] (cz.).
7. MiroslavM. Kobza MiroslavM., Vysílač na Pradědu je nejvyšším bodem v České republice. A také nejvyšší rozhlednou u nás [online], regiony.rozhlas.cz, 29 maja 2019 [zarchiwizowane z adresu 2023-03-02] (cz.).
8. Vrchol Praděd [online], jeseniky-praded.cz [zarchiwizowane z adresu 2022-09-28].
9. Geoprohlížeč – ZÚ (Geoportal Czech). ags.cuzk.cz ↓.
10. Wieża telewizyjna na szczycie Pradziad [online], severnimorava.travel [zarchiwizowane z adresu 2022-08-12].
11. Vysílač na Pradědu [online], sochyamesta.cz [zarchiwizowane z adresu 2023-04-23] (cz.).
12. Praděd [online], na-rozhledny.cz [zarchiwizowane z adresu 2020-08-06] (cz.).
13. Jeseniki – Pradziad (czes. Praděd), 1492 m n.p.m. [online], obiezyswiat.org [zarchiwizowane z adresu 2012-08-12].
14. TomášT. Homola TomášT., Praděd – doba mezi dvěma věžemi [online], filokartie.cz, 26 lipca 2004 [zarchiwizowane z adresu 2022-10-04] (cz.).
15. Rozhledna Praděd – dominanta Jeseníků [online], penzionfilipovice.cz [zarchiwizowane z adresu 2022-12-05] (cz.).
16. MatějM. Richtr MatějM., Nejvyšší umělý bod České republiky vysílá signál [online], mediator1.upmedia.cz, 22 kwietnia 2020 [zarchiwizowane z adresu 2022-10-01] (cz.).
17. Rozhledna Praděd [online], jeseniky.net [zarchiwizowane z adresu 2022-12-06] (cz.).
18. Widok na Pradziada z Gliwic [online], dalekieobserwacje.eu [zarchiwizowane z adresu 2022-12-02].
19. Vysílač s rozhlednou Praděd [online], rozhledny.webzdarma.cz [dostęp 2020-04-26] (cz.).
20. MarcinM. Dziedzic MarcinM., Pradziad (Habsburgwarte, Altvaterturm, Adolf Hitler Warte) [online], naszesudety.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-03-02].
21. Dziedzic i Działalność MSSGV w rejonie nysko-jesenickim (Pradziad) ↓, s. 64.
22. Dziedzic i Działalność MSSGV w rejonie nysko-jesenickim (Pradziad) ↓, s. 65.
23. Dziedzic i Działalność MSSGV w rejonie nysko-jesenickim (Pradziad) ↓, s. 67.
24. Dziedzic i Działalność MSSGV w rejonie nysko-jesenickim (Pradziad) ↓, s. 68.
25. Dziedzic i Działalność MSSGV w rejonie nysko-jesenickim (Pradziad) ↓, s. 69.
26. Dziedzic i Działalność MSSGV w rejonie nysko-jesenickim (Pradziad) ↓, s. 69–70.
27. Dziedzic i Działalność MSSGV w rejonie nysko-jesenickim (Pradziad) ↓, s. 70.
28. ROZHLEDNA [online], hotelpradedvysilac.cz [dostęp 2020-05-03] (cz.).
29. Alvaterturm (Geschichte) [online], altvaterturm.de [zarchiwizowane z adresu 2023-02-02] (niem.).
30. Dziedzic i Działalność MSSGV w rejonie nysko-jesenickim (Pradziad) ↓, s. 71.
31. PetrP. Krňávek PetrP., Věž na Pradědu skrývá vysílací techniku i lodní motor [online], sumpersky.denik.cz, 26 lipca 2017 [zarchiwizowane z adresu 2017-05-29] (cz.).
32. Vysílač Praděd 1492 m n.m. Parametry [online], vysilace.dxradio.cz [zarchiwizowane z adresu 2022-05-17] (cz.).
33. DavidD. Kříž DavidD., Jak fungují anténní systémy u televizních vysílačů? [online], lupa.cz, 9 lipca 2009 [zarchiwizowane z adresu 2021-11-30] (cz.).
34. JakubJ. Štos JakubJ., OBRAZEM: Špatné počasí přerušilo výměnu televizní antény na Pradědu [online], idnes.cz, 31 sierpnia 2010 [zarchiwizowane z adresu 2020-06-04] (cz.).
35. Praděd – výměna vysílače (film z montażu śmigłowcem Ka-32 części szczytowej wieży) [online], youtube.com, 2 września 2010 [dostęp 2020-06-04].
36. Digitální televizní vysílání DVB-T2/HEVC [online], sbdolomouc.cz [dostęp 2018-12-06] (cz.).
37. Vysílače » CZ » Jeseník, Praděd [online], parabola.cz [dostęp 2018-12-06] (cz.).
38. MartinM. Pacák MartinM., Příjem DVB-T (kromě STA), [w:] Anténní a Satelitní technika [online], anasat.cz [dostęp 2018-12-06] (cz.).
39. Olomoucký kraj [online], televizezadarmo.cz [zarchiwizowane z adresu 2023-04-19] (cz.).
40. Územní oblast Jeseník. Harmonogram přechodu od analogového k digitálnímu vysílání v oblasti [online], ceskatelevize.cz [zarchiwizowane z adresu 2020-12-04] (cz.).
41. IvaI. Jalůvková IvaI., Vysílač na Pradědu analogově utichne, lidem hrozí televizní zrnění [online], idnes.cz, 15 sierpnia 2011 [zarchiwizowane z adresu 2021-09-18] (cz.).
42. Sever Moravy přejde na DVB-T2 [online], parabola.cz [zarchiwizowane z adresu 2023-04-23] (cz.).

Bibliografia

• PiotrP. Banaszkiewicz PiotrP., JerzyJ. Parzewski JerzyJ., Jesioniki, Góry Opawskie. Mapa turystyczna: skala 1:50 000, wyd. 1, Kraków: Wydawnictwo Kartograficzne „Compass”, 2019, ISBN 978-83-7605-941-9, OCLC 1150586280 (pol. • cz.). Brak numerów stron w książce
• WaldemarW. Brygier WaldemarW. i inni, Jesioniki. Pradziad, Jeseník: skala 1:40 000, wyd. 4, Wrocław: Studio Plan, 2017, ISBN 978-83-65689-75-7, OCLC 1036547484 (pol. • cz.). Brak numerów stron w książce
• Chráněná Krajinná Oblast Jeseníky jih. Turistická a cykloturistická mapa 1:25 000, wyd. 1, Česká Lípa: Geodézie On Line, 2010 (Eurocart), ISBN 978-80-87380-18-5, OCLC 865043859 (cz.). Brak numerów stron w książce
• Chráněná Krajinná Oblast Jeseníky sever. Turistická a cykloturistická mapa 1:25 000, wyd. 1, Česká Lípa: Geodézie On Line, 2010 (Eurocart), ISBN 978-80-87380-17-8, OCLC 865043841 (cz.). Brak numerów stron w książce
• MarcinM. Dziedzic MarcinM., Morawsko-Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie 1881-1945, Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, 2006, ISBN 83-7374-041-4, OCLC 76339523 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-13]. Brak numerów stron w książce
• MarcinM. Dziedzic MarcinM., Działalność MSSGV w rejonie nysko-jesenickim (Pradziad). (PDF) [online], powiat.nysa.pl [zarchiwizowane z adresu].
• Geoprohlížeč – ZÚ (Geoportal Czech), [w:] Český Úřad Zeměměřický a Katastrální [online], ags.cuzk.cz (cz.).
• Jeseníky – Praděd, Králický Sněžník. Turistická mapa 1:40 000, Zádveřice: SHOCart, 2018, ISBN 978-80-7224-736-3, OCLC 1103831608 (cz.). Brak numerów stron w książce
• JiříJ. Koranda JiříJ., Minulost a současnost jesenických horských chat, Brno 1994, OCLC 802156632 (cz.). Brak numerów stron w książce
• Wieża telewizyjna Praděd (mapa turystyczna) 1:12 000 [online], pl.mapy.cz (cz. • pol.).