Ustrzyki Górne

Ustrzyki Górne – wieś w Polsce położona nad potokiem Wołosatym w Bieszczadach, w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim, w gminie Lutowiska^[6][8]. Leży w pobliżu skrzyżowania dróg wojewódzkich nr 896 i 897. Wieś jest siedzibą sołectwa Ustrzyki Górne, w którego skład wchodzi również miejscowość Wołosate.

Ustrzyki Górne

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	bieszczadzki
Gmina	Lutowiska
Wysokość	ok. 650 m n.p.m.[1], inne źródła 590[2][3] m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	80[4]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-714[5]
Tablice rejestracyjne	RBI
SIMC	0356323[6]
Położenie na mapie gminy Lutowiska Ustrzyki Górne
Położenie na mapie Polski Ustrzyki Górne
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Ustrzyki Górne
Położenie na mapie powiatu bieszczadzkiego Ustrzyki Górne
49°06′20″N 22°38′59″E[7]
Strona internetowa

Historia

Wieś lokowana na prawie wołoskim w XVI wieku, położona w ziemi sanockiej województwa ruskiego^[9]. Rozłożyła się na długości ponad 4 km nad potokiem Wołosaty.

• 
  Widok na Rawki i budynek Straży Granicznej
• 
  Wołosaty w Ustrzykach Górnych
• 
  Ustrzyki Górne

Wzmianki o Ustrzykach Górnych pochodzą z 1529. Z połowy XVI w. pochodzą przywileje wydane przez Piotra Kmitę dla Stuposian (1531) oraz Tarnawy Niżnej (1537) i Wyżnej (1549). Wieś lokowana na prawie wołoskim ok. 1537 przez ród Kmitów.

Piotr Kmita Sobieński do 1553 r. dziedziczył Ustrzyki Górne, a po jego śmierci bezdzietna wdowa Barbara Kmita z Herburtów. Po jej śmierci w 1580 dziedziczył Ustrzyki Górne brat Stanisław Herburt.

Miejscowość została ponownie założona w 1580.

Właściciele Stuposian obejmowali również tereny Ustrzyk Górnych. Wsie te istniały już wcześniej przed oficjalnym założeniem. Pierwsze wzmianki o kolejnych osadach: Dydiowej, Łokciu, Ustrzykach Górnych, Berehach Górnych, Wetlinie i Jaworcu pochodzą z roku 1580. Dziesięć lat później istniały już przysiółki Łuh (1589, dziś Bereżki) i Dołhyłuh (1590, dziś Muczne).

O istniejącej wsi świadczą dokumenty z 1580. W 1622 mieszkańców Moczarnego zdziesiątkowało „morowe powietrze” do tego stopnia, że wieś przestała istnieć, a w Wołosatem w 1665 był tylko jeden uprawiany łan kmiecy, podczas gdy pół wieku wcześniej – dziesięć i trzy czwarte łana. Podobna zaraza dotknęła najprawdopodobniej i Ustrzyki Górne.

W 1667 Sejm za zasługi i fundację kościoła w Jasieniu zezwolił Maciejowi Stanisławowi Ustrzyckiemu na zamianę Ustrzyk Dolnych za Ustrzyki Górne. Maciej Ustrzycki dokonał zamiany Ustrzyki za Ustrzyki (dolne za górne). W 1701 tołhoje, zbóje zza węgierskiej granicy zrabowali wioskę i uprowadzili mieszkańców. W 1709, w czasie trwania III wojny północnej, wioska została spalona przez oddział Szwedów, cofających się z Ukrainy po przegranej bitwie pod Połtawą. Ustrzyki należały potem, jak i Stuposiany, do Wisłockich. Wisłoccy włączyli się do walk niepodległościowych, biorąc udział w powstaniach. Po powstaniu majątki zostały konfiskowane.

• 
  Hotel Górski PTTK
• 
  Widok na camping
• 
  Schronisko Kremenaros

W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej Ustrzyki Górne byli spadkobiercy Juliusza Rittnera^[10].

W 1914 Ustrzyki Górne należały m.in. do Augusta Nowaka, który posiadał tu tartak. Wybudowano tu także kolejkę wąskotorową od Ustrzyk do Sokolików.

W pierwszym kwartale 1915 w czasie I wojny światowej najcięższe walki toczyły się o Przełęcz Użocką i Przełęcz Beskid nad Wołosatem, co powodowało też zniszczenie wsi.

W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie leskim województwa lwowskiego. W miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Ustrzyki Górne”^[11].

Wieś została zajęta 27 września 1944 przez wojska radzieckie^[12]. W latach 1945–1946 w walce z nacjonalistami ukraińskimi z OUN-UPA zginęło tutaj 4 żołnierzy z polskiej 8 Dywizji Piechoty. W 1946 r. przesiedlono większość miejscowych Ukraińców do ZSRR, a w 1947 pozostałych na Ziemie Zachodnie. Przesiedlono także Polaków. Pozostawione gospodarstwa zostały spalone przez KBW^[13]. Po unicestwieniu wsi powstała strażnica WOP w 1951 oraz schronisko PTTK, uruchomione w 1956.

W latach 80. zaczęły rozwijać się jako osada leśna, a w latach 1984–1986 na miejscu cmentarza greckokatolickiego wybudowano kościół parafialny pw. św. Anny (wg proj. Mieczysława Zarycha) oraz powstały budynki siedziby Bieszczadzkiego Parku Narodowego.

W 1992 wybudowano Ośrodek Turystyczno-Rekolekcyjny im. Jana Pawła II^[14], a w 1997 Ośrodek Turystyczno-Noclegowy Zajazd Pod Caryńską.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

• 
  Kościół św. Anny
• 
  W Muzeum Turystyki Górskiej PTTK
• 
  Dom Rekolekcyjny

Demografia

• 1921 – Ustrzyki Górne zamieszkiwało 428 osób (w 68 domach mieszkalnych):
  • 341 wyznania greckokatolickiego
  • 56 wyznania mojżeszowego
  • 21 wyznania rzymskokatolickiego
• 1991 – 90 osób
• 2004 – 114 osób
• 2011 – 89 osób^[15][16]
• 2020 – 80 osób^[4]

Honorowe obywatelstwa

• 2002 – Elżbieta Dzikowska

Turystyka

Ustrzyki Górne stanowią dobrą bazę dla turystyki pieszej. Zimą oferują dobre warunki do narciarstwa biegowego (brak wyciągów narciarskich). W okolicy znajdują najwyższe szczyty polskich Bieszczadów: Połonina Caryńska (1297 m), Wielka Rawka (1304 m) oraz Tarnica (1346 m).

Szlaki turystyczne

Szlak pieszy E8:

• (końcowy fragment Głównego Szlaku Beskidzkiego): Połonina Wetlińska – Brzegi Górne – Połonina Caryńska – Ustrzyki Górne – Szeroki Wierch – Halicz – Rozsypaniec – Wołosate
• szlak graniczny: Kremenaros – Wielka Rawka – Ustrzyki Górne – Wołosate – przełęcz pod Tarnicą – Bukowe Berdo – Widełki

Zobacz też

• Ustrzyki Dolne
• Wielka pętla bieszczadzka

Przypisy

1. Trasa 9 – Wielka Rawka z Ustrzyk Górnych, [w:] PiotrP. Sieńko PiotrP. i inni, Niezbędnik turystyczny – Bieszczady, Piwniczna-Zdrój: Agencja Wydawnicza WiT, 2021, s. 73, ISBN 978-83-89580-21-4 (pol.).
2. Trasa 1 – Tarnica z Wołosatego i Ustrzyk Górnych, [w:] PiotrP. Sieńko PiotrP. i inni, Niezbędnik turystyczny – Bieszczady, Piwniczna-Zdrój: Agencja Wydawnicza WiT, 2021, s. 55, ISBN 978-83-89580-21-4 (pol.).
3. Trasa 2 – Połonina Caryńska z Ustrzyk Górnych i Brzegów Górnych, [w:] PiotrP. Sieńko PiotrP. i inni, Niezbędnik turystyczny – Bieszczady, Piwniczna-Zdrój: Agencja Wydawnicza WiT, 2021, s. 56, ISBN 978-83-89580-21-4 (pol.).
4. Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 4 [dostęp 2022-05-20].
5. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1316 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
6. GUS. Wyszukiwarka TERYT.
7. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 143296
8. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
9. Tomasz Figlus, Villae iuris valachici. Z problematyki rozwoju osadnictwa wołoskiego w Polsce na przykładzie ziemi sanockiej, w: „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej” tom 5 (2016), s. 31.
10. Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 231.
11. Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 28. ISBN 83-87424-77-3.
12. ВОВ-60 – Сводки. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-18)].
13. GrzegorzG. Motyka GrzegorzG., Akcja "Wisła" '47. Komunistyczna Czystka Etniczna, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2023, s. 78, ISBN 978-83-08-08057-3 (pol.).
14. Historia | Parafia Ustrzyki Górne [online], Ustrzyki Górne, 30 czerwca 2016 [dostęp 2023-06-04] (pol.).
15. Wieś Ustrzyki Górne w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-03-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
16. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-04].

Linki zewnętrzne

• Ustrzyki Górne (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 847.
• Spis poddanych wsi Ustrzyki [Górne, 1777]
• Ustrzyki Górne – opis i fotogaleria

Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce):

• VIAF: 100163510084410930294
• GND: 1243520663

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3991882