Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Ulica Żelazna w Warszawie

ulica w Warszawie Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Ulica Żelazna w Warszawiemap
Remove ads

Ulica Żelazna – ulica w warszawskich dzielnicach Ochota i Wola.

Szybkie fakty Państwo, Województwo ...
Remove ads
Thumb
Skrzyżowanie ulic Żelaznej i Chłodnej. Widoczna drewniana kładka łącząca małe i duże getto (1942)
Thumb
Ulica na odcinku między ulicami Ogrodową i Chłodną ok. 1970 roku
Thumb
Ulica Żelazna przy skrzyżowaniu z al. gen. K. Świerczewskiego (obecnie al. „Solidarności”), ok. 1971 roku
Thumb
Odcinek ulicy na północ od al. „Solidarności”
Thumb
Ulica Żelazna przy ulicy Krochmalnej
Thumb
Ulica przy ulicy Chmielnej z narożnym fragmentem starej zabudowy
Thumb
Ulica przy ulicy Pańskiej – po lewej biurowiec Feniks wzniesiony w miejscu Spółdzielczego Domu Handlowego „Feniks”
Remove ads

Historia

Podsumowanie
Perspektywa

W połowie XVII wieku północna część ulicy była drogą łączącą jurydykę Leszno z Nowolipiem. W 1725 wytyczono odcinek pomiędzy ulicą Chłodną a Lesznem, który pierwotnie biegł wśród pól, a w II poł. XVIII wieku wśród ogrodów. W tym okresie ulica została uregulowana według planów geometry Deutscha.

W 1770 ulica została przedłużona na południe do zbiegu ulic Twardej i Złotej i otrzymała urzędowo nazwę Żelazna. W 1784 przy ulicy stał pałacyk, 2 kamienice, 6 domów murowanych, 4 dworki, 2 młyny i karczma „Żelazna” (od której pochodzi nazwa ulicy)[2], a poza linią zabudowy ciągnęły się ogrody. W 1805 przy Ceglanej powstały Ogrody Ulrychów, przeniesione później na Górce. W 1810 u zbiegu ulic Żelaznej i Żytniej (aktualnie Żelazna 97) powstał pałacyk Wojciecha Bogusławskiego. W początkach XIX wieku działało tu już 5 browarów.

W 1836 ulica Żelazna została przedłużona do Nowej Drogi Jerozolimskiej czyli Alej Jerozolimskich i w 1845 przecięły ją tory kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Przed 1842 rokiem po raz kolejny przedłużono ją na południe, początkowo do ul. Nowogrodzkiej[3]. W latach 1852−1856 przeprowadzono drogę gruntową do ul. Nowowiejskiej, którą przed 1875 rokiem, po zasypaniu istniejących tam glinianek, przekształcono w uregulowaną ulicę[3]. Po wybudowaniu Zespołu Stacji Filtrów ulicę Żelazną skrócono, likwidując odcinek między ulicami Nowowiejską i Koszykową[3].

W połowie XIX wieku nastąpił rozwój przemysłu – powstały tu zakłady przemysłowe, garbarnie, wytwórnie cerat, fabryki metalowe. Z biegiem czasu przybywało kamienic i zabudowa ulicy stawała się coraz bardziej zwarta.

W 1902 na rogu Żelaznej i Alej Jerozolimskich wybudowano Dworzec Kaliski zaprojektowany przez Józefa Hussa[4]. W 1908 ulicą poprowadzono linię tramwaju elektrycznego.

W okresie międzywojennym przy ulicy powstały nowoczesne domy mieszkalne. W latach 1918–1927 w mieszkaniu nr 63 w nieistniejącej kamienicy przy ul. Żelaznej 89 mieścił się konspiracyjny lokal Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Polski. Tam redagowali partyjne dokumenty i spotykali się na naradach m.in. Adolf Warski, Maria Koszutska, Julian Leszczyński i Małgorzata Fornalska[5]. O tych wydarzeniach przypomina tablica z brązu umieszczona w 1978 na frontowej ścianie obecnie istniejącego w tym miejscu budynku wzniesionego w latach 1937–1939.

W latach 1926–1928 zbudowano wiadukt nad wykopem linii średnicowej[6].

W 1931 pod nr 24 wzniesiono obsługującą centralną część miasta podstację elektryczną, jeden z sześciu tego rodzaju obiektów w przedwojennej Warszawie[7]. W 1933 odcinek ulicy położony na południe od Alej Jerozolimskich przemianowano na ul. Lindleya, zachowując początkową numerację ulicy Żelaznej[8].

Zabudowa ulicy ucierpiała w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939[9][10].

W listopadzie 1940 odcinek pomiędzy Grzybowską i Leszno (obecnie al. „Solidarności”), parzysta (wschodnia) strona między Lesznem i Nowolipiem oraz krótki odcinek Żelaznej na północ od Nowolipia, znalazły się w granicach warszawskiego getta[11]. Do sierpnia 1942 stanowiła jedyne drogowe połączenie pomiędzy południową i północną częścią dzielnicy zamkniętej. Po wyłączeniu z getta w grudniu 1941 nieparzystej części ulicy na środku jezdni wzniesiono mur. W styczniu 1942 nad wyłączoną z getta ulicą Chłodną, na wysokości kamienic Chłodna 23 i 26, zbudowano drewniany most zaprojektowany przez niemiecką spółkę Schmied i Muentzermann[12]. Przejął on część ruchu pieszego z bardzo ruchliwego skrzyżowania Chłodna – Żelazna.

W zachowanym budynku przy Żelaznej 103 w latach 1942–1943 mieściło się SD-Befehlstelle, jednostka niemiecka kierująca wielką akcją deportacyjną do obozu zagłady w Treblince latem 1942. W sierpniu 1942, po likwidacji tzw. małego getta, ulicę do Leszna włączono do aryjskiej części miasta[13].

W okresie II wojny światowej zabudowa ulicy znacznie ucierpiała, szczególnie w okresie powstania warszawskiego. Po wojnie wiele z budynków zostało rozebranych, a teren przez jaki przebiegała, znany był jako tzw. Dziki Zachód[14]. Przez długi czas po zakończeniu wojny znajdowały się tam ostańce przedwojennej zabudowy i niezabudowane place po rozebranych budynkach.

W latach 1949–1960 między ulicami: Orlą, al. Świerczewskiego (od 1991 al. „Solidarności”), Żelazną, Chłodną i Elektoralną zbudowano osiedle mieszkaniowe Mirów zaprojektowane przez Tadeusza Kossaka[15]. Przy ulicy wzniesiono także bloki mieszkalne zbudowanego w latach 1965–1972 osiedla Za Żelazną Bramą[16]. W 1969 oddano do użytku budynek Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej[17].

Od lat 90. zaczęło się stopniowe wyburzanie kolejnych domów. W miejsce starych budynków powstają nowe – pojedyncze „plomby”, ale i całe pierzeje, jak pomiędzy ulicami Łucką a Grzybowską.

Remove ads

Nazwa

Nazwa ulicy pochodzi od karczmy Żelaznej, znajdującej się w XVIII wieku na rogu ulic Siennej i Twardej[18]. Karczma istniała nadal w latach 30. XIX wieku, toczyły się w jej rejonie ciężkie walki z wojskami rosyjskimi, a w dniu 6 września 1831 prowadzono przy niej rozmowy kapitulacyjne. Jej kształt architektoniczny jest widoczny na obrazie olejnym z 1831 roku, namalowanym przez Aleksandra Kotzebue pt. Rozmowy kapitulacyjne przed karczmą Żelazną na Woli, 1831 (w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie).

Remove ads

Ważniejsze obiekty

Obiekty nieistniejące

W kulturze masowej

Przedwojenna ulica wspomniana została w wierszu zamieszkałego czasowo na Woli Władysława Broniewskiego, zatytułowanym Kalambury (z tomu Troska i pieśń, 1932)[20].

Powojenna Żelazna została epizodycznie utrwalona w powieści Leopolda Tyrmanda Zły wraz z popularnym, barwnie opisanym barem Warszawskich Zakładów Gastronomicznych „Słodycz”, mieszczącym się w narożnej kamienicy pod numerem 64[21].

Ulica z jej starą zabudową pojawia się także w epizodach kryminalnej powieści Tomasza Konatkowskiego Pięć czaszek, w wątku dotyczącym nielegalnej reprywatyzacji starych kamienic[22].

Remove ads

Zobacz też

Przypisy

Loading content...

Bibliografia

Loading content...
Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads