Sidra
wieś w województwie podlaskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sidra – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Sidra, nad rzeką Sidrą[3][5].
| wieś | |
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
547[1] |
| Strefa numeracyjna |
85 |
| Kod pocztowy |
16-124[2] |
| Tablice rejestracyjne |
BSK |
| SIMC |
0039284[3] |
Położenie na mapie gminy Sidra  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu sokólskiego  | |
| 53°33′09″N 23°26′59″E[4] | |
Miejscowość uzyskała lokację miejską w 1566 roku, zdegradowana w 1897 roku[6]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.
Miejscowość jest siedzibą gminy Sidra. Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego[7].
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
Dobra na których została założona Sidra były własnością kolejno Gasztołdów, Hołowczyńskich a pomiędzy 1538 a 1558 r. zostały objęte w posiadanie przez Andrzeja Wołłowicza. W 1558 dobra te odkupił od niego jego brat Ostafi Bohdanowicz Wołłowicz syn Bohdana. Wkrótce otrzymała dodatkowe darowizny od króla Zygmunta Augusta. W 1563 król nadał przywilej na staw i młyn na rzece w Sidrze i w tym okresie też został założony dwór w Zalesiu oraz zbudowany przez Pawła Wołłowicza dwór w Pawłowiczach.
W 1566 r. Sidra otrzymała od króla Zygmunta Augusta prawa miejskie i wkrótce obok powstającego miasteczka w części południowo-wschodniej wzniesiono warowną rezydencję z bastejami. Eustachy Wołłowicz już jako kanclerz wielki litewski i kasztelan trocki umiera w 1587 r. w drodze do Krakowa na koronację Zygmunta III Wazy. Jego dobra odziedziczyła córka Regina będąca żoną kasztelana Seweryna Bonera, którzy jednak umierają kolejno w 1591 i 1592 r. Dobra w skład których wchodziła Sidra odziedziczyli synowie wojewody Grzegorza Bogdanowicza Wołłowicza, cześnik litewski Piotr i starosta rogaczewski Roman. Na początku XVII wieku Mikołaj Naruszewicz, kasztelan żmudzki, przy poparciu Piotra Wołłowicza ufundował w Sidrze zbór kalwiński (zamknięty w 1839 roku z powodu braku wiernych)[8][9]. W 1602 r. Hieronim Wołłowicz ufundował kościół katolicki w Zalesiu. Po podziale dóbr Sidra przypadła Piotrowi Wołłowiczowi, a później jego córce Helenie, która w 1622 r. poślubiła cześnika Janusza Hołowiczeńskiego, a w 1630 Krzysztofa Potockiego, po którym odziedziczył dobra kasztelan Andrzej Potocki.
W 1636 r. Janusz Radziwiłł napisał list z Sidry do swojego ojca Krzysztofa Radziwiłła, w którym informował o udanym polowaniu króla Władysława IV na niedźwiedzia[10]. Potoccy przebudowali zamek na pałac. Córka Andrzeja Potockiego, Konstancja Maria Anna została żoną podkanclerzego litewskiego Stanisława Antoniego Szczuki. 20 grudnia 1704 r. Szczukowie ufundowali w Sidrze parafię katolicką, uposażając ją w grunta, sad i ogród oraz przestrzeń na zabudowę plebańską. Zbudowano drewniany, tymczasowy kościół, poświęcony 14 czerwca 1705 r. Wcześniej nabożeństwa odbywały się w dworze sidrzańskim. Fundację parafii potwierdził 9 listopada 1705 r. biskup wileński, Konstanty Kazimierz Brzostowski. W tym samym roku fundator rozpoczął starania o wzniesienie murowanej świątyni, jednak przerwały je wydarzenia wojenne 1706 r. Projektowali ją polscy architekci pochodzenia włoskiego, Józef Piola i Józef II Fontana. Kościół murowany, noszący wezwanie Trójcy Świętej i zachowany do dnia dzisiejszego, ukończono w latach 1781-1783. Zbudowano go z cegły na planie prostokąta, z jedną nawą i prosto zamkniętym prezbiterium, w stylu neoklasycystycznym. Na ścianach we wnętrzu świątyni umieszczono freski[11]. W XVIII w. powstała też w mieście drewniana synagoga, ukończona w 1783 r. dzięki wsparciu finansowemu ówczesnego właściciela Ignacego Potockiego.
W 1804 r. Ignacy Potocki sprzedał Sidrę wraz z dobrami Rajmundowi Rembielińskiemu. W XIX wieku Sidra utraciła prawa miejskie. W 1863 r. podczas powstania styczniowego został rozstrzelany kapitan Zawistowski, właściciel pobliskich dóbr w Siderce. W 1878 r. Sidra liczyła 920 mieszkańców. Ostatnimi właścicielami Sidry byli Wincenty i Wanda Hejnerowiczowie.
W 1920 roku, już po odparciu wojsk Rosji bolszewickiej spod Warszawy, w dniu 24 września Sidra została zajęta przez bolszewików w pasie działań polskiej 21 Dywizji piechoty górskiej, w związku z czym Sidrę musiał odbić 2 pułk strzelców podhalańskich[12].
W okresie okupacji niemieckiej w latach 1941–1944 nastąpiła eksterminacja ludności żydowskiej, którą umieszczono w getcie w Sokółce, następnie w Grodnie, a w końcu zamordowano w Treblince. W okresie II wojny światowej w Sidrze działało ugrupowanie Armii Krajowej pod dowództwem Wacława Hryckiewicza ps. „Łomski”.
Zabytki
- Kościół Świętej Trójcy z XVIII w. wybudowany w stylu klasycystycznym. 27 listopada 1981 r. bp Edward Kisiel konsekrował nowy ołtarz i świątynię parafialną. nr rej.: A-50 z 29.12.1964
- Dzwonnica przykościelna klasycystyczna z 1780 r., nr rej.: 187(193) z 29.12.1964
- Ruiny zamku zbudowanego około 1566 r. przez kanclerza wielkiego litewskiego Eustachego Wołłowicza, przebudowanego w 1610 r. przez podczaszego Krzysztofa Potockiego na pałac, zniszczony po 1863[13][14], nr rej.: 335 z 31.03.1972
- Ruiny zboru kalwińskiego z 2 połowy XVI w. fundacji Wołłowiczów, orientowany zbór ze skarpami, o wymiarach 16,5 x 23 metry, we wschodniej części rynku, nr rej.: 339 z 7.10.1972
- Dwór Eynarowiczów (Eunarowiczów) z pocz. XX wieku, obecnie Ośrodek Zdrowia.
- układ przestrzenny z XVI w, nr rej.: 418 z 12.08.1978
- ruiny młyna wodnego z 1890 r., nr rej.: 375 z 2.04.1976[15].
- Domy drewniane z końca XIX i początku XX w.
- Kościół w Zalesiu z lat 1602–1623 w stylu wczesnobarokowym z wieżą zbudowaną po 1858 r.
- Kościół z 1825 r. w stylu klasycystycznym fundacji Ignacego Zawistowskiego (dawniej greckokatolicka, następnie prawosławna)
- Pozostałości zabudowań dworskich z XIX w. w Siderce
- Brama dworska w Kniaziówce (dwór nie istnieje)
- Brama pałacowa w Makowlanach z zabytkową aleją kasztanową.
Ludzie związani z Sidrą
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.