Loading AI tools
przestrzeń liniowa skończonych ciągów elementów ustalonego ciała Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przestrzeń współrzędnych – prototypowy model przestrzeni liniowej skończonego wymiaru nad ustalonym ciałem; definiuje się ją jako przestrzeń produktową danego ciała nad skończonym zbiorem indeksów, w szczególności każde ciało można postrzegać jako jednowymiarową przestrzeń współrzędnych z działaniem mnożenia z ciała jako mnożenia przez skalar.
Niech będzie ustalonym ciałem (takim jak liczby rzeczywiste liczby zespolone ). Zbiór ciągów elementów z ciała tworzy nad nim -wymiarową przestrzeń liniową nazywaną przestrzenią współrzędnych z działaniami opisanymi poniżej.
Każdy wektor ma postać
przy czym elementy ciągu nazywa się jego składowymi. Działania przestrzeni liniowej na zdefiniowane są „po składowych”, czyli wzorami
Wektor zerowy ma postać
a wektor przeciwny do dany jest wzorem
W przestrzeni współrzędnych wyróżniona jest rodzina ciągów postaci
gdzie oznaczająca element neutralny mnożenia w jest -tym elementem ciągu, a pozostałe są równe czyli elementowi neutralnemu dodawania w Ponieważ każdy wektor przestrzeni można jednoznacznie wyrazić za pomocą powyższej rodziny,
w jednoznaczny sposób, to wspomniane wektory tworzą bazę – nazywa się ją bazą standardową lub bazę kanoniczną – współrzędne każdego z wektorów w tej bazie pokrywają się z jego składowymi. Nazwa tej przestrzeni wynika z twierdzenia mówiącego, iż każda -wymiarowa przestrzeń liniowa nad ciałem ma strukturę identyczną ze strukturą przestrzeni Jednakże metoda utożsamienia tych przestrzeni nie jest uniwersalna – wymaga określenia bazy w przestrzeni a więc wskazania izomorfizmu (liniowego) W ten sposób przekształcenie to wprowadza niejako układ współrzędnych tej przestrzeni; dokładniej, jeśli jest izomorfizmem (różnowartościowym przekształceniem liniowym) danym wzorem
dla to wektory tworzą bazę przestrzeni Podobnie dla każdej bazy uporządkowanej złożonej z wektorów można wskazać izomorfizm dany wzorem
W ten sposób dowolny wektor przestrzeni można utożsamić z wektorem jego współrzędnych w bazie uporządkowanej należący do mianowicie
odpowiada wtedy wektor złożony z jego współrzędnych w bazie
To jest właśnie powodem, dla którego nazywa się „przestrzenią współrzędnych” -wymiarowej przestrzeni liniowej nad ciałem Mogłoby się wydawać, że abstrakcyjne przestrzenie liniowe (skończonego wymiaru) w świetle dostępności przestrzeni współrzędnych są niepotrzebne, jednak niekiedy dogodniejsze jest operowanie w przestrzeni bez wybranej bazy („układu współrzędnych”); istnieją również przestrzenie liniowe, w których wybór bazy nie jest oczywisty bądź zaciemnia sytuację – nie mniej wszelkie obliczenia i konkretne wymagają wybrania pewnej bazy przestrzeni liniowej (zob. sekcję Uogólnienia).
Składowe wektora przestrzeni współrzędnych tzn. elementy ciągu można zapisać w macierzy jednokolumnowej bądź jednowierszowej, tzn. typu lub mianowicie
Działania na tych macierzach definiuje się identycznie jak opisano to w sekcji Definicja, z tego względu zwykle utożsamia się powyższe przestrzenie z przestrzenią współrzędnych[a] bądź definiuje przestrzeń współrzędnych jako przestrzeń macierzy jednego z powyższych typów macierzy nad ciałem
Zwykle przedkłada się macierze jednokolumnowe nad macierze jednowierszowe nazywane odpowiednio wektorami kolumnowymi oraz wektorami wierszowymi, co ma swoje źródło w zastosowaniu macierzy typu do opisu we współrzędnych (ustalonych bazach) przekształceń liniowych Wówczas działaniu przekształcenia liniowego na wektorze i składaniu przekształceń odpowiada mnożenie macierzy w naturalnym porządku, działaniom na przekształceniach odpowiadają działania na macierzach gdzie są macierzami przekształceń liniowych a kolejne elementy macierzy jednokolumnowej pokrywają się z odpowiednimi elementami wektora
Na mocy własności przekształcenia liniowego zachodzi
gdzie oznaczają wektory bazy standardowej; wynika stąd, że w celu obliczenia -tej składowej obrazu wystarczy znać czyli obraz -tego wektora bazowego w przekształceniu W języku macierzy oznacza -tą kolumnę macierzy odpowiadającej Działanie można wtedy traktować jako
tzn. kombinację liniową składowych wektora kolumnowego i wektorów kolumnowych (por. mnożenie macierzy metodą współczynniki-wektory), co można zapisać w postaci macierzowej jako
Umożliwia to postrzeganie macierzy jako ciągu wektorów kolumnowych – odpowiada temu traktowanie przekształcenia liniowego jako przekształcenia wieloliniowego o argumentach w przestrzeń danego wzorem – obserwacja ta ułatwia niekiedy rozważania teoretyczne[b].
Ponieważ elementami przestrzeni współrzędnych są ciągi, tzn. funkcje określone na zbiorze skończonym o wartościach w W ten sposób wektory są funkcjami, które odwzorowują każdy z elementów zbioru na -tą składową tego wektora. Dlatego przestrzeń współrzędnych to w istocie przestrzeń funkcji Pomysł ten uogólnia się na przestrzenie funkcji indeksowanych za pomocą dowolnego zbioru w postaci tzw. przestrzeni funkcyjnych, w szczególności uogólnionej, czy nieskończonej przestrzeni współrzędnych.
Wybór wektorów kolumnowych typu nie oznacza, że wektory wierszowe nie są wtedy używane: z każdą przestrzenią współrzędnych można związać przestrzeń (oznaczaną zwykle gwiazdką w indeksie górnym za symbolem przestrzeni) form liniowych nazywanej przestrzenią dualną do Każdą formę liniową na można przedstawić w bazach standardowych (obu przestrzeni) w postaci
Działanie formy na wektorze jest liniowe ze względu tak na wektory, jak i na kowektory z osobna i daje wynik skalarny – można więc na nie patrzeć jako na formę dwuliniową daną wzorem
Ta niezdegenerowana forma dwuliniowa ustala w ten sposób parowanie doskonałe między kowektorami a wektorami przestrzeni definiując izomorfizm Dzięki temu utożsamieniu forma określona na przestrzeni (będąca równocześnie wektorem przestrzeni do niej dualnej ) znajduje przedstawienie w postaci wektora współrzędnych z tego powodu formy liniowe na nazywa się też kowektorami tej przestrzeni.
Wspomniany izomorfizm (albo ogólniej: parowanie) umożliwia zdefiniowanie transpozycji lub sprzężenia przekształcenia czyli przekształcenia liniowego (zwykle oznacza się je gwiazdką lub dużą literą „T” w indeksie górnym po prawej stronie symbolu przekształcenia), które odwzorowuje kowektory przestrzeni w kowektory na według wzoru jego obraz będący formą na nazywa się cofnięciem[c] przez/wzdłuż Ze względu na obecność w obu przestrzeniach form dwuliniowych utożsamiających wektory z kowektorami możliwe jest scharakteryzowanie tego odwzorowania za pomocą tożsamości która byłaby spełniona dla wszystkich
Z definicji mnożenia macierzy wynika[d], że jeśli wektory kolumnowe odpowiadają wektorom danej przestrzeni współrzędnych, to wektory wierszowe reprezentują jej kowektory, gdyż wspomniane parowanie w przypadku macierzy przyjmuje postać
gdzie podkreślenie oznacza izomorfizm odpowiadający utożsamieniu wektorów z kowektorami. Transpozycji przekształcenia liniowego odpowiada transpozycja (nazywana też przestawieniem i oznaczana standardowo dużą literą „T” w indeksie górnym za symbolem) macierzy typu dająca w wyniku macierz typu która polega na zamianie miejscami jej wierszy i kolumn (z zachowaniem ich porządku).
Choć oczywiste jest, iż to wcale nie jest jasne, iż a w szczególności, iż ma tę samą strukturę, co Jak można się domyślać, skoro zachodzi równość dla macierzy, to istnieje pewne utożsamienie (izomorfizm) między tymi przestrzeniami – wynika to wprost z faktu, iż dowolne dwie przestrzenie liniowe równego wymiaru skończonego są izomorficzne. W tym wypadku istnieje jednak naturalne przekształcenie danej z przestrzeni z jej drugą dualną (tj. przestrzeni form liniowych określonych na przestrzeni form liniowych danej przestrzeni), które odwzorowywałoby wektor w „ko-kowektor”, czyli formę Obliczenie wartości (tzw. ewaluacja) formy dla ustalonego wektora, jest przekształceniem liniowym ze względu na przyłożone formy, które jest elementem Przekształcenie liniowe ze względu na przyłożone wektory, odwzorowuje więc w przestrzeń W ten sposób działanie obliczania wartości formy przy jej działaniu na wektor dane wzorem jest naturalnym parowaniem danej przestrzeni i przestrzeni do niej dualnej – przestrzenie, dla których istnieje tego rodzaju utożsamienie (zwykle jest ono tylko zanurzeniem), nazywa się refleksywnymi; są nimi w szczególności przestrzenie współrzędnych, o czym mówi ta uwaga (zob. para dualna).
Analizowanym w poprzedniej sekcji działaniom na przekształceniach, odpowiada mnożenie następujących macierzy: oraz czyli w odwrotnym porządku – przedkładanie wektorów kolumnowych nad wierszowe przy opisie przekształceń liniowych jest więc czysto arbitralne i wynika z naturalnej w zachodniej kulturze chęci zapisu działań od lewej do prawej[e].
W przestrzeni współrzędnych nad ciałem liczb rzeczywistych definiuje się działanie odwzorowujące parę wektorów w ciało jej skalarów nazywane iloczynem skalarnym tych wektorów:
Odwzorowanie to wprowadza na przestrzeni strukturę unitarną, w tym pojęcia „długości” i „odległości”; każda przestrzeń liniowa ma naturalną strukturę afiniczną nad samą sobą, dzięki czemu ma strukturę euklidesową.
Z definicji iloczynu skalarnego wynika, że jest przemienny i liniowy ze względu oba argumenty: w oparciu o poprzednią sekcję rozważania te sugerują istnienie niezdegenerowanej formy dwuliniowej będącej parowaniem przestrzeni ze sobą dzięki istnieniu formy dającej izomorfizm Dlatego choć iloczyn skalarny jest działaniem na wektorach, to operacje z jego wykorzystaniem muszą respektować utożsamienie wektorów z kowektorami (tj. działanie kowektorów na wektorach) – przekształceniami zachowującymi własności iloczynu skalarnego są przekształcenia ortogonalne (ich macierzami są macierze ortogonalne).
Inna natura obiektów manifestuje się w odmiennym ich zachowaniu przy zmianie bazy za pomocą przekształcenia nieortogonalnego (tj. przy nieortogonalnych automorfizmach przestrzeni liniowej, np. na prostoliniową, czy krzywoliniową): współrzędne wektorów przekształcają się w pewnym sensie „na przekór” (kontrawariantnie) przekształceniu przejścia między bazami, z kolei współrzędne kowektorów odwzorowywane są niejako „zgodnie” (kowariantnie) względem tego przekształcenia. Nie mniej obecność przestrzeni dualnej długo pozostawała niezauważona, a konieczność śledzenia wektorów i kowektorów stała się jednym z powodów, dla których preferuje się operowanie na przestrzeniach bez wybranych baz.
Podobnie można określić przestrzeń współrzędnych zespolonych w przypadku ciała liczb zespolonych i rozważać iloczyn skalarny dany jednak nieco innym wzorem, wówczas mówi się o przestrzeniach unitarnych, przekształceniach unitarnych i macierzach unitarnych.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.