Loading AI tools
Paleozoik (z gr. πᾰλαιός – dawny i ζωή – życie) – termin ma dwa znaczenia:
- w sensie geochronologicznym – najstarsza era fanerozoiku, trwająca około 291 milionów lat (od 541,0 ± 1,0 do 251,902 ± 0,024 mln lat temu). Paleozoik dzieli się na sześć okresów: kambr, ordowik, sylur, dewon, karbon i perm. Nieformalnie paleozoik czasami jest dzielony na starszy paleozoik (obejmujący kambr, ordowik i sylur) oraz młodszy paleozoik (obejmujący dewon, karbon i perm).
- w sensie chronostratygraficznym – najniższy eratem fanerozoiku, wyższy od neoproterozoiku, niższy od mezozoiku. Dzieli się na sześć systemów: kambr, ordowik, sylur, dewon, karbon, perm.
W paleozoiku powstawały skały wapienne, zawierające dziś liczne skamieniałości zwierząt i roślin. W erze tej wystąpiły także silne ruchy górotwórcze, zwane kaledońskimi (w sylurze) i hercyńskimi (w karbonie). Pozostałością po nich są m.in. mocno dziś zniszczone góry Wielkiej Brytanii (Grampian, Kaledońskie), na Półwyspie Skandynawskim (Góry Skandynawskie) oraz Sudety i Góry Świętokrzyskie. Zróżnicowane skały ery paleozoicznej świadczą o częstych zmianach zasięgu lądów i mórz, a także o zmianach warunków klimatycznych. Na przykład w dewonie na znacznych obszarach Ziemi panował klimat suchy, czego dowodem są osady pustynne z tego okresu. Podobny klimat panował w permie.
W Polsce powstawały wówczas pokłady soli kamiennej, znane z okolic Kłodawy i Inowrocławia na Kujawach. W okresie tym nasiliły się zjawiska wulkaniczne. Spowodowały one powstawanie grubych serii skał wulkanicznych budujących dziś m.in. Góry Wałbrzyskie i Kamienne w Sudetach. W karbonie panowały na ziemiach współczesnej Polski warunki klimatyczne, podobne do tych, jakie występują obecnie w strefie klimatu równikowego (wysoka temperatura i duża wilgotność powietrza przez cały rok). W tym okresie zaczęły się tworzyć największe, ze znanych dziś na Ziemi, złoża węgla kamiennego.
Pod koniec ery paleozoicznej rozmieszczenie lądów i oceanów na Ziemi było zupełnie inne niż obecnie. Jeszcze w permie, około 270 mln lat temu, na Ziemi istniał jeden wielki kontynent. Na początku XX wieku uczeni nazwali go Pangeą.
| Era | Okres (mln lat temu) | Geologia | Biologia |
|---|---|---|---|
| Paleozoik | perm (299–251) |
Powstają liczne masywy granitowe, w Europie od Irlandii i Kornwalii po Masyw Czeski. Silne fałdowania w Azji, Ałtaju i Tienszan. | gady ssakokształtne, kotylozaury, koniec: wielkie wymieranie |
| karbon (359–299) |
Połączenie kontynentu Laurosji i Syberii w Laurazję, a następnie Laurazji i Gondwany w Pangeę. Zamknięcie oceanu Reik. Powstaje Tetyda. | otwornice, skorupiaki, owady, hylonomus, wije, dominacja płazów; panowanie paproci drzewiastych, widłaków i skrzypów. Powstają olbrzymie torfowiska | |
| dewon (416–359) |
Ostateczne zamknięcie oceanu Japetus. Zaczyna się orogeneza hercyńska. | rozwój roślin lądowych, pajęczaki, pierwsze płazy, w wodach amonity; koniec: wielkie wymieranie | |
| sylur (443–416) |
Połączenie Laurencji z Bałtyką daje Laurosję. Największe nasilenie kaledońskich ruchów górotwórczych. | zasiedlenie lądów: psylofity, grzyby, kulminacja graptolitów i ramienionogów, przodek tiktaalika | |
| ordowik (489–443) |
Ameryka Płd., Afryka, Australia, Antarktyda i Indie tworzą Gondwanę, inne kontynenty są rozproszone. Początek orogenezy kaledońskiej. Gondwana w okolicach bieguna południowego – powstaje lądolód. Tworzy się ocean Reik. | pierwsze zielenice, dominacja akritarchów, konodonty, ramienionogi, szkarłupnie, pierwsze ryby, trylobity; pierwsze rafy; koniec: wielkie wymieranie | |
| kambr (542–489) |
Zawartość tlenu w powietrzu wynosi około 10% stanu obecnego, podział Pannocji na Bałtykę, Laurencję, Syberię i Gondwanę. | jednokomórkowe glony-akritarchy; stawonogi; gąbki, pierwszy strunowiec (Cathaymyrus), rozkwit trylobitów, pazurnice |
Pod koniec proterozoiku superkontynent Pannocja rozdzielił się na kilka mniejszych bloków (Bałtyka, Laurencja, Syberia, Gondwana). Pomiędzy Laurencją, Bałtyką a zachodnią Gondwaną utworzył się ocean Japetus, natomiast między Syberią a wschodnią Gondwaną – ocean Paleotetyda. Największym oceanem, oblewającym wszystkie kontynenty, była Panthalassa. W ordowiku zaczyna tworzyć się ocean Reik. Pod koniec syluru wskutek zderzenia się Laurencji z Bałtyką i zamknięcia się oceanu Japetus powstała Laurosja. W miejscu zderzenia utworzyły się kaledonidy (orogeneza kaledońska) ze sfałdowanych i wypiętrzonych osadów zdeponowanych w oceanie Japetus. Fałdowanie objęło obszar od Irlandii i Szkocji po Norwegię, zaś w Polsce część obszaru świętokrzyskiego i niektóre partie Sudetów. Pomiędzy Laurosją a Gondwaną powstał ocean Reik. W karbonie doszło do zderzenia się Laurosji z Syberią i powstała Laurazja, która następnie zderzyła się z Gondwaną tworząc Pangeę. Doszło do zamknięcia się oceanu Reik i utworzenia waryscydów (orogeneza waryscyjska). Na przełomie karbonu i permu zaczął tworzyć się ocean Tetyda.
W kambrze pojawiają się zwierzęta o twardych elementach strukturalnych, takie jak gąbki, małże, szkarłupnie i stawonogi (trylobity). Istnieją już wtedy wszystkie żyjące dzisiaj typy zwierząt z wyjątkiem kręgowców. W ordowiku tworzą się rafy koralowe budowane zarówno przez koralowce, jak i gąbki. W toni wodnej pływają łodziki o prostej muszli oraz pojawiają się bezszczękowce. W sylurze pojawiają się ryby. W dewonie ląd staje się przyjaźniejszy dla zwierząt, co wykorzystują pajęczaki, pierwsze owady i prymitywne płazy. Z karbonu znane są pierwsze gady i aktywnie latające owady (np. olbrzymie ważki). Pod koniec permu dochodzi do masowego wymierania morskich zwierząt. Giną min. trylobity i prymitywne koralowce (denkowce i rugozy). Jako skamieniałości przewodnie dla tego okresu wykorzystuje się trylobity lub graptolity oraz konodonty (wczesny paleozoik). W skałach dewonu i karbonu znaczenie stratygraficzne mają przede wszystkim konodonty oraz prymitywne głowonogi. Czasami wykorzystuje się małżoraczki czy też otwornice.
W sylurze pojawiają się pierwsze rośliny lądowe – ryniofity, ale prawdziwa eksplozja roślinności następuje w dewonie. Ląd pokrywają drzewiaste rośliny zarodnikowe – skrzypy, widłaki i paprocie. Szczyt rozwoju roślin zarodnikowych przypada na karbon, w permie jednak ustępują one pola roślinom nagonasiennym.
W okresie paleozoiku powstało wiele skał magmowych, osadowych i metamorficznych, budujących Sudety, Góry Świętokrzyskie, Tatry oraz głębokie podłoże większej części Polski. Między innymi w czasie orogenezy hercyńskiej, która miała miejsce pod koniec paleozoiku powstały liczne masywy granitowe, jak na przykład masyw tatrzański, strzegomski, kłodzko-złotostocki, kudowski, czy karkonoski.
- ICS – Chart/Time Scale. International Commission on Stratigraphy. [dostęp 2016-12-13]. (ang.).
- Stanisław Orłowski, Michał Szulczewski: Geologia historyczna. Cz. 1. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1990. ISBN 83-220-0304-8.
← mln lat temu Paleozoik | ||||||||||||
| ←4,6 mld | 541 | 485 | 443 | 419 | 359 | 299 | 252 | 201 | 145 | 66 | 23 | 2 |
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
