Paprocie

Paprocie, paprociowe (Polypodiopsida Cronquist, Takht. & W.Zimm.) – klasa paprotników. Znanych jest ponad 10,5 tysiąca^[2] do ok. 11 tysięcy gatunków paproci^[3]. Reprezentują one 11 rzędów z czterech podklas: skrzypowych, nasięźrzałowych, strzelichowych i paprotkowych, przy czym ogromna większość gatunków (ponad 10,3 tys.) należy do ostatniej^[2]. W tradycyjnym znaczeniu paprociami nazywano rośliny z trzech ostatnich klas i dlatego wprowadzono dla tej grupy alternatywną nazwę monilofity^[4]. Paprocie w szerokim ujęciu stanowią ok. 2% gatunków współczesnych roślin naczyniowych. Najbardziej zróżnicowane są w strefie międzyzwrotnikowej na siedliskach podmokłych oraz na średnich wysokościach na obszarach górskich^[3].

Ten artykuł dotyczy klasy roślin. Zobacz też: Paprocie (ujednoznacznienie).

Paprocie

Paprotnik kolczysty
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Klasa	paprocie
Nazwa systematyczna
Polypodiopsida Cronquist, Takht. & W.Zimm. Taxon 15: 133. 1966[2]

Długosz królewski Osmunda regalis (długoszowate)

Morfologia

Gametofit

Haploidalne stadium rozwoju rozwijające się z zarodnika i wytwarzające gamety (stąd nazwa), zwane też w tym wypadku przedroślem. Podobnie jak u widłaków i inaczej niż u innych roślin, gametofit jest u paproci pokoleniem wolno żyjącym – albo rozwijającym się na powierzchni i fotosyntezującym, albo (rzadziej) podziemnym i rozwijającym się dzięki grzybom jako myko-heterotrof. Do rozwoju z reguły wymaga siedlisk wilgotnych – ze względu na prostą budowę i brak korzeni łatwo wysycha. Woda jest też konieczna do zapłodnienia – zaopatrzone w wić plemniki powstające w plemniach poruszając się w środowisku wodnym dotrzeć mogą do rodni i dokonać zapłodnienia. W jego rezultacie rozwija się pokolenie diploidalne – sporofit, co też kończy życie gametofitu. U niektórych przedstawicieli gametofit jest długotrwały, zwłaszcza jeśli warunki nie sprzyjają zapłodnieniu (np. u rozpłochowatych i orliczkowatych)^[3].

Sporofit

Pokolenie dominujące, będące rośliną naczyniową, ze zróżnicowanymi organami i tkankami, wytwarzające zarodniki^[3]. Są to zazwyczaj rośliny zielne, wyjątkowo drzewiaste. Paprocie nie mają możliwości tworzenia tkanki wtórnej, a tym samym przyrostu na grubość^[5]. Zarodniki powstają w zarodniach, które u starszych grup, zwanych paprociami grubozarodniowymi, powstają z grup komórek, a u paproci cienkozarodniowych z pojedynczej komórki^[3]. Zarodnie powstają na spodniej stronie liścia (sporofila), często odmiennie wykształconego niż liście płonne. U różnych grup zarodnie tworzą skupienia w formie kupek (sori) lub synangiów (synangium). Paprocie wytwarzają na ogół jednakowe zarodniki (paprocie jednakozarodnikowe) lub zróżnicowane na mikrospory i makrospory (paprocie różnozarodnikowe)^[5].

Systematyka

Hymenophyllum tunbrigense (rozpłochowate)

Gleichenia japonica (glejcheniowce)

Lygodium scandens (szparnicowce)

Salvinia natans (salwiniowce)

Cyathea spinulosa (olbrzymkowce)

Polypodium formosanum (paprotkowce)

Pozycja i relacje filogenetyczne paproci według systemu Nitta i in. (2022)^[6]

	widłaki Lycopodiopsida rośliny nasienne Spermatophyta paprocie skrzypowe skrzypowce Equisetales nasięźrzałowe psylotowce Psilotales nasięźrzałowce Ophioglossales strzelichowe strzelichowce Marattiales paprotkowe długoszowce Osmundales rozpłochowce Hymenophyllales glejcheniowce Gleicheniales szparnicowce Schizaeales salwiniowce Salviniales olbrzymkowce Cyatheales paprotkowce Polypodiales

Pozycja i relacje filogenetyczne paproci według systemu PPG I (2016)^[2]

	widłaki Lycopodiopsida rośliny nasienne Spermatophyta paprocie skrzypowe skrzypowce Equisetales nasięźrzałowe psylotowce Psilotales nasięźrzałowce Ophioglossales strzelichowe strzelichowce Marattiales paprotkowe długoszowce Osmundales rozpłochowce Hymenophyllales glejcheniowce Gleicheniales szparnicowce Schizaeales salwiniowce Salviniales olbrzymkowce Cyatheales paprotkowce Polypodiales

Podział systematyczny paproci według systemu PPG I (2016)^[2] i Nitta i in. (2022)^[6]

Klasa Polypodiopsida Cronquist, Takht. & W.Zimm. – paprocie

• podklasa Equisetidae Warm. – skrzypowe
  • rząd Equisetales DC. ex Bercht. & J. Presl – skrzypowce
• podklasa Ophioglossidae Klinge – nasięźrzałowe
  • rząd Psilotales Prantl – psylotowce
  • rząd Ophioglossales Link – nasięźrzałowce
• podklasa Marattiidae Klinge – strzelichowe
  • rząd Marattiales Link – strzelichowce
• podklasa Polypodiidae Cronquist, Takht. & W.Zimm. – paprotkowe
  • rząd Osmundales Martinov – długoszowce
  • rząd Hymenophyllales A.B.Frank – rozpłochowce
  • rząd Gleicheniales Schimp. – glejcheniowce
  • rząd Schizaeales Schimp. – szparnicowce
  • rząd Salviniales Link – salwiniowce
  • rząd Cyatheales A.B.Frank – olbrzymkowce
  • rząd Polypodiales Link – paprotkowce

Inne systemy klasyfikacyjne

W XX wieku paprocie uważano za jedną z trzech klas żyjących współcześnie paprotników, obok skrzypów i widłaków. Zwykle dzielono je na paprocie grubozarodniowe i cienkozarodniowe. Wśród tych ostatnich wyróżniano paprocie wodne (odpowiadające salwiniowcom). W systemie Englera, jednym z powszechnie przyjmowanych w pierwszej połowie XX w. systemów taksonomicznych, grupy te klasyfikowano następująco^[7]:

• klasa Filicales – paprocie
  • rząd Filicales leptosporangiatae (paprocie cienkozarodniowe)
    • podrząd Eufilicineae
    • podrząd Hydropteridineae – paprocie wodne
  • rząd Marattiales – strzelichowe
  • rząd Ophioglossales (Tuberithallosae) – nasięźrzałowce

Podobny podział przyjęto w mającym podobną pozycję systemie Wettsteina, gdzie klasa paproci (Filicinae) dzielona była na dwie podklasy Filicinae eusporangiatae (paprocie grubozarodniowe) z rzędami Marattiales i Ophioglossales oraz Filicinae leptosporangiatae (paprocie cienkozarodniowe) z rzędami Filicales (paprocie jednakozarodnikowe) i Hydropteridales (paprocie wodne, paprocie różnozarodnikowe)^[8].