Długoszowate (Osmundaceae) – rodzinapaproci, jedyna z rzędu długoszowców Osmundales. Obejmuje ok. 23 gatunki grupowane w 4 lub 6 rodzajów[3][4]. Rodzina ma zasięg niemal kosmopolityczny – brak jej tylko na obszarach okołobiegunowych i znajdujących się pod wpływem klimatu gorącego i suchego[3]. W Europie, w tym w Polsce, rośnie tylko jeden gatunek – długosz królewskiOsmunda regalis[5].
Są to paprocie naziemne[3], często rosnące w kępach i płatach[6]. Uprawiane bywają jako ozdobne[7], włókniste „pnie” bywają wykorzystywane jako zamiennik do tworzenia podłoży do upraw storczyków (co jest powodem zagrożenia dla wielu populacji)[3]. Młode pędy i rdzeń kłącza bywają spożywane[3]. Zarodniki długosza królewskiego ze względu na zawartość tiaminazy (enzymu rozkładającego witaminę B1) stosowano dawniej do sterylizacji i przerywania fermentacji piwa (Celtic heather ale)[7].
Gametofit
Gametofity mają postać mięsistej, zielonej plechy wzmocnionej grubym żebrem i osiągającej nawet do 5 cm średnicy[8][9]. Plecha może mieć kształt sercowaty lub taśmowaty, u dołu wytwarza chwytniki[3]. Jest dość długotrwała – może żyć przez około rok[8]. Zwykle gametofity są jednopienne – z plemniami powstającymi w bocznych, cieńszych częściach plechy i rodniami w sąsiedztwie zgrubiałego żeberka[8]. Plemnie powstają egzogenicznie[9], na grubym i krótkim trzonku[8], są masywne i produkują dużo plemników[9].
Sporofit
Liść długosza królewskiego z płonną częścią u dołu i płodną u góryOsmundastrum cinnamomeumLeptopteris superba
Pokrój
Paprocie o kłączach nierozgałęzionych, krótkich i podziemnych, wznoszących się lub pełzających (Osmunda) albo też wznoszących się nad powierzchnię i osiągających nawet do 2 m wysokości (Todea, Leptopteris), nadając roślinom pokrój paproci drzewiastych. Łodygi nie przyrastają na grubość, ale usztywniający roślinę gruby pień powstaje z trwałych nasad liści i dodatkowo korzeni przybyszowych wyrastających w liczbie dwóch u nasady każdego liścia[9][8]. Korzenie są czarne, włókniste[6].
Duże (u niektórych gatunków do 3 metrów długości)[8], o blaszce liściowej pierzasto podzielonej[9]. Liść powstaje z merystemu wierzchołkowego o trójsiecznej komórce inicjalnej (podobnie jak łodyga i zawiązki liści zachowują długo potencjalną możliwość przekształcenia się w pęd)[9]. Liście bywają u części przedstawicieli niezróżnicowane, u innych zróżnicowane na liście płonne i płodne (u Todea są one podobne[8]), a jeszcze u innych liście rozwijają część płonną i część płodną (np. u Osmunda)[3]. Liście są za młodu owłosione, mają żyłki przewodzące otwarte i rozwidlające się[3]. U niektórych gatunków z rodzaju Todea blaszka składa się zaledwie z 2–3 warstw komórek[8].
Nie skupiają się w kupki – rozwijają się wzdłuż bocznych wiązek przewodzących na dolnej stronie liści i nie są okryte zawijką. Zarodnie są cienkościenne (ściany tworzy jedna warstwa komórek), mają krótki i gruby trzoneczek. Na szczycie zarodni znajduje się grupa grubościennych komórek tworzących prymitywny pierścień (annulus), który to pierścień nie inicjuje pękania zarodni, lecz bierze udział w rozwarciu zarodni po pęknięciu. Ścianka zarodni pęka podłużnie. W powstaniu zarodni bierze udział jedna lub kilka komórek epidermalnych[8][9].
Wewnątrz zarodni rozwija się ich od ponad 100 do ponad tysiąca[3]. Są kuliste, na jednym biegunie z trójdzielną krawędzią. Zawierają liczne chloroplasty[8] i w efekcie są zielone[6].
Długoszowce znani są ze śladów kopalnych z permu[3].
Jedyna rodzina w obrębie monotypowego rzędu długoszowców Osmundales stanowiącego klad bazalny współczesnych paprotkowychPolypodiidae z klasy paprociPolypodiopsida[2][10][11]. Wykazuje zarówno cechy typowe dla paprotkowych (paproci cienkozarodniowych), jak i strzelichowych (paproci grubozarodniowych). Do cech pierwotnych należą m.in. przylistki; otwarte użyłkowanie; duża liczba zarodników wytwarzanych w zarodniach; to, że zarodnie powstają z więcej niż pojedynczej komórki[3]; długo żyjące gametofity z masywnymi plemniami[9]; brak zawijki[8]; jednocześnie dojrzewające zarodniki[6].
Ze względu na nagromadzenie cech pierwotnych grupa ta bywa wyodrębniana od pozostałych paproci cienkozarodniowych Filicidae jako podklasa długoszowe Osmundidae[9].
Pozycja systematyczna w obrębie podklasy paprotkowych według systemu Nitta i in. (2022)[12]
Dawniej wyróżniano tu tylko dwa rodzaje – długoszOsmunda i Todea[8]. W systemie Smitha i in. z 2006 ujęto tu trzy rodzaje (doszedł Leptopteris)[10]. Następnie wyodrębniono z rodzaju Osmundamonotypowy rodzaj Osmundastrum[3][14]. Wyróżniający liczne rodzaje system PPG I z 2016 dodał tu jeszcze dwa kolejne – Claytosmunda (monotypowy dla C. claytoniana ≡ Osmunda claytoniana) i Plenasium w innych ujęciach stanowiący podrodzaj o tej nazwie w obrębie Osmunda[2] (to samo ujęcie prezentuje World Plants[4]).
Leptopteris C. Presl
Osmunda L. – długosz (w tym czasem wyodrębniane: Plenasium i Claytosmunda)
Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI:10.1371/journal.pone.0119248, PMID:25923521, PMCID:PMC4418965 [dostęp 2021-02-28](ang.).
The Pteridophyte Phylogeny Group.A community-derived classification for extant lycophytes and ferns.„Journal of Systematics and Evolution”.54 (6),s.563–603,2016. DOI: 10.1111/jse.12229.
Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase:Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants.Richmond, Chicago:Kew Publishing, The University of Chicago Press,2017,s.29-30. ISBN978-1842466346.
Smith, A. R., K. M. Pryer, E. Schuettpelz, P. Korall, H. Schneider & P. G. Wolf:A classification for extant ferns.Taxon 55(3): 705–731,2006.[dostęp 2020-12-25].(ang.).
Genera of Osmundaceae.[w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line].United States Department of Agriculture.[dostęp 2010-12-22].(ang.).
