Komenda Rejonu Uzupełnień Tarnopol

Komenda Rejonu Uzupełnień Tarnopol (KRU Tarnopol) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie^[1].

Komenda Rejonu Uzupełnień Tarnopol

Powiatowa Komenda Uzupełnień
Tarnopol

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	PKU Tarnopol PKU 54 pp PKU Tarnopol
Komendanci
Pierwszy	mjr Jan Januszewicz
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Tarnopol
Podległość	DOGen. „Lwów” DOK VI
Skład	PKU typ I

Komendy rejonów uzupełnień DOK VI

Formowanie i zmiany organizacyjne

17 lipca 1919 minister spraw wojskowych ustanowił Powiatową Komendę Uzupełnień Tarnopol z tymczasową siedzibą we Lwowie i podporządkował ją Dowództwu Okręgu Generalnego „Lwów”. PKU Tarnopol obejmowała swoją właściwością powiaty: skałacki, tarnopolski, trembowelski i zbaraski^[2][3].

W czerwcu 1921 PKU 54 pp była podporządkowana Dowództwu Okręgu Generalnego „Lwów” i obejmowała swoją właściwością powiaty: skałacki, tarnopolski, trembowelski i zbaraski^[4].

15 listopada 1921, po wprowadzeniu podziału kraju na dziesięć okręgów korpusów oraz wprowadzeniu pokojowej organizacji służby poborowej, dotychczasowa PKU 54 pp otrzymała nazwę Powiatowa Komenda Uzupełnień Tarnopol i została podporządkowana Dowództwu Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie. Okręg poborowy nie uległ zmianie i nadal obejmował powiaty: skałacki, tarnopolski, trembowelski i zbaraski. W każdym z czterech miast powiatowych rezydował oficer ewidencyjny^[5][6][7][8].

18 listopada 1924 weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 o powszechnym obowiązku służby wojskowej^[9], a 15 kwietnia 1925 rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu^[8]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru^[10][11]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu^[12].

Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej^[10]. W skład PKU Tarnopol wchodziły dwa referaty: I) referat administracji rezerw i II) referat poborowy^[10]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych^[13][14][15].

12 marca 1926 została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty^[16].

Od 1926, obok ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Tarnopol normowała „Tymczasowa instrukcja służbowa dla PKU”, wprowadzona do użytku rozkazem MSWojsk. Dep. Piech. L. 100/26 Pob.^[17]

W marcu 1930 PKU Tarnopol nadal podlegała Dowództwu Okręgu Korpusu Nr VI i administrowała powiatami: skałackim, tarnopolskim, trembowelskim i zbaraskim^[18]. W grudniu tego roku PKU Tarnopol posiadała skład osobowy typ I^[17].

31 lipca 1931 gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem B. Og. Org. 4031 Org. wprowadził zmiany w organizacji służby poborowej na stopie pokojowej. Zmiany te polegały między innymi na zamianie stanowisk oficerów administracji w PKU na stanowiska oficerów broni (piechoty) oraz zmniejszeniu składu osobowego PKU typ I–IV o jednego oficera i zwiększeniu o jednego urzędnika II kategorii. Liczba szeregowych zawodowych i niezawodowych oraz urzędników III kategorii i niższych funkcjonariuszy pozostała bez zmian^[19].

1 lipca 1938 weszła w życie nowa organizacja służby uzupełnień, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Tarnopol została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Tarnopol przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938^[20], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 o powszechnym obowiązku wojskowym^[21]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność KRU Tarnopol normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień^[22] .

Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr VI, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień. Rejon uzupełnień nie uległ zmianie z zastrzeżeniem, że powiat trembowelski miał być administrowany do czasu utworzenia nowej KRU Trembowla, lecz nie zrealizowano tego zamierzenia do lutego 1939^[1].

Obsada personalna

Poniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU i KRU Tarnopol, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w 1926 i 1938.

Komendanci

• mjr piech. Jan Januszewicz (1919^{[23][24][6][7]} – II 1929 → dyspozycja dowódcy OK VI^[25][26])
• ppłk piech. Ludwik Eugeniusz Stankiewicz (p.o. III^[27] – XII 1929 → p.o. komendanta PKU Konin^[28])
• mjr piech. Henryk Dmowski (IX 1930 – 1 VIII 1933 → komendant PKU Częstochowa^[29])
• ppłk piech. Władysław Śpiewak (VI 1934 – VIII 1935 → komendant PKU Warszawa Powiat)
• mjr piech. Ludwik Świder (15 VIII 1935^[30] – 1937)
• ppłk piech. Jan Aleksander Klein (1939^[31], †1940 Katyń)

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1921–1925^[32][7]

• I referent – kpt. Leonard Karol Zawadzki (1923 – II 1926 → kierownik I referatu)
• II referent
  • urzędnik wojsk. XI rangi Bolesław Chodorski (do 16 V 1923^[33] → OE Nowy Targ PKU Nowy Targ)
  • kpt. piech. Lubomir Jerzy Szychulski (16 V 1923^[34] – 1924)
• oficer instrukcyjny
  • por. piech. Wojciech Socha (do IX 1924^[35])
  • por. piech. Edmund Różycki (do X 1925^[36] → 54 pp)
  • por. piech. Antoni Białoskórski (X 1925^[36] – III 1926^[37] → 54 pp)
• oficer ewidencyjny na powiat tarnopolski – urzędnik wojsk. XI rangi / chor. Jan Józef Szewczyk^[38] (1923 – 1925)
• oficer ewidencyjny na powiat trembowelski
  • urzędnik wojsk. XI rangi Jan Niżnik (do 21 VI 1923^[39] → OE Tczew PKU Starogard)
  • urzędnik wojsk. XI rangi / por. kanc. Augustyn Julian Różycki (21 VI 1923^[39] – II 1926 → referent)
• oficer ewidencyjny na powiat skałacki lub zbaraski – urzędnik wojsk. XI rangi / chor. Franciszek Nocko^{[uwaga 1]} (1923 – 1925)
• oficer ewidencyjny na powiat zbaraski lub skałacki – urzędnik wojsk. XI rangi Edward Wałaszkiewicz (do II 1925^[41] → OE Tarnów PKU Tarnów)

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1926–1938^{[42][43][44][45][46][47]}

• kierownik I referatu administracji rezerw i zastępca komendanta
  • kpt. adm. sł. int. / piech. Leonard Karol Zawadzki (od II 1926, był w 1928)
  • mjr piech. Henryk Dmowski (XII 1929^[48] – IX 1930 → komendant PKU)
  • kpt. piech. Stanisław Mielicki (IX 1930 – 1 VIII 1931^[49] → PKU Kościan)
  • kpt. piech. Jan Fritz (1 VIII 1931^[49] – VI 1938 → kierownik I referatu KRU)
• kierownik II referatu poborowego
  • kpt. piech. Lubomir Jerzy Szychulski (II 1926 – XII 1929^[48] → kierownik II referatu PKU Małkinia)
  • kpt. piech. Stanisław Mielicki (XII 1929^[48] – IX 1930 → kierownik I referatu)
  • por. kanc. Augustyn Julian Różycki^{[uwaga 2]} (IX 1930 – 1 VIII 1932^[52] → praktyka u płatnika 54 pp)
  • kpt. piech. Kazimierz Józef Zwolennik (od 1 VIII 1932^[53], był w VI 1935)
• referent – por. kanc. Augustyn Julian Różycki (II 1926 – IX 1930 → kierownik II referatu)

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych KRU w latach 1938–1939^{[31][uwaga 3]}

• kierownik I referatu ewidencji – kpt. adm. (piech.) Jan Fritz †1940 Charków^[55]
• kierownik II referatu uzupełnień – kpt. adm. (piech.) Jan Tomczyński †1940 Charków^[56]

Uwagi

1. Urzędnik wojsk. XI rangi Franciszek Nocko (ur. 12 października 1894) z dniem 1 stycznia 1925 został mianowny chorążym zawodowym w piechocie z równoczesnym wcieleniem do 54 pp i poostawieniem na dotychczasowym stanowisku w PKU Tarnopol^[40].
2. Por. int. Augustyn Julian Różycki (ur. 29 listopada 1890) po zakończeniu czteromiesięcznej praktyki został przeniesiony do 54 pp na stanowisko płatnika^[50], a z dniem 15 sierpnia 1933 został przeniesiony do korpusu oficerów intendentów^[51].
3. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[54].

Przypisy

1. Dz.U. z 1939 r. nr 20, poz. 131.
2. Dz. Rozk. Wojsk. Nr 81 z 31 lipca 1919, poz. 2867.
3. Szandrocho 2011 ↓, s. 48.
4. Rozkaz DOGen. Kielce Nr 69 z 23 czerwca 1921, zał. nr 2 do pkt 11
5. Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 37.
6. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1481.
7. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1350.
8. Dz.U. z 1925 r. nr 37, poz. 252.
9. Dz.U. z 1924 r. nr 61, poz. 609.
10. Jarno 2001 ↓, s. 169.
11. Moczyński 1928 ↓, s. 393, autor użył sformułowania „wszystkie czynności przygotowawcze do poboru, jak również jego przeprowadzenie przeszły do władz administracyjnych”, co nie odpowiadało podziałowi kompetencji władz wojskowych i cywilnych, określonych we wspomnianych aktach prawa.
12. Moczyński 1928 ↓, s. 393–394.
13. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926, s. 7-20.
14. Moczyński 1928 ↓, s. 393, wg autora stanowiska oficerów ewidencyjnych, po krótkotrwałym przydzieleniu ich do władz administracyjnych, zostały zniesione w 1925.
15. Jarno 2001 ↓, s. 169, autor także datuje zniesienie stanowisk oficerów ewidencyjnych na rok 1925, co stoi w sprzeczności z ogłoszoną 4 lutego 1926 obsadą służby poborowej na stopie pokojowej.
16. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926, s. 1-10.
17. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 40 z 23 grudnia 1930, poz. 471.
18. Dz.U. z 1930 r. nr 31, poz. 270.
19. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 23 z 31 lipca 1931, poz. 290.
20. Jarno 2001 ↓, s. 173.
21. Dz.U. z 1938 r. nr 25, poz. 220.
22. Historia WKU Suwałki ↓.
23. Kula 1929 ↓, s. 6.
24. Spis oficerów 1921 ↓, s. 170.
25. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 14 lutego 1929, s. 77.
26. Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 119, 169.
27. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 12 marca 1929, s. 90.
28. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 23 grudnia 1929, s. 399.
29. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 czerwca 1933, s. 139.
30. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 31 sierpnia 1935, s. 97.
31. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 858.
32. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1481, 1563, 1566, 1568–1569.
33. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 33 z 27 maja 1923, s. 353.
34. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 33 z 27 maja 1923, s. 352.
35. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 100 z 29 września 1924, s. 554.
36. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 108 z 20 października 1925, s. 581.
37. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926, s. 9.
38. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 8 lutego 1925, s. 62.
39. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 44 z 3 lipca 1923, s. 445.
40. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 27 stycznia 1925, s. 41.
41. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 18 z 17 lutego 1925, s. 77.
42. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926, s. 14.
43. Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 119, 154, 831.
44. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931, s. 28, 30, zmiany personalne w PKU zostały wprowadzone zarządzeniem Biura Personalnego MSWojsk. L. 20085-I-30 i były kontynuacją zmian personalnych ogłoszonych w Dz. Pers. Nr 14 z 20 września 1930. Numer zarządzenia wskazuje, że zostało wydane we wrześniu 1930.
45. Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 524.
46. Lista starszeństwa 1933 ↓, s. 11, 18, 37, 63.
47. Lista starszeństwa 1935 ↓, s. 11, 36, 60.
48. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 23 grudnia 1929, s. 382.
49. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 sierpnia 1931, s. 240.
50. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 11 kwietnia 1933, s. 88.
51. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 15 września 1933, s. 184.
52. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932, s. 436.
53. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932, s. 431.
54. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
55. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 120.
56. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 564.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty 1 lipca 1933. Warszawa: Przegląd Piechoty, 1933.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty. 5 czerwca 1935. Warszawa: Dep. Piech. MSWojsk., 1935.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
• Józef Kula: Zarys historji wojennej 54-go pułku strzelców kresowych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Henryk Moczyński: Służba poborowa. W: Dziesięciolecie Odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928. Henryk Stanisław Mościcki (red.) Włodzimierz Dzwonkowski (red.) Tadeusz Bałaban (red.). Warszawa: Tadeusz Złotnicki, 1928, s. 391–394.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Robert Szandrocho: 90 lat terenowych organów administracji wojskowej w Polsce. Wrocław: Wrocławskie Wydawnictwo Naukowe Atla 2, 2011. ISBN 978-83-60732-61-8.
• Jarosław Kowalewski: Historia Wojskowej Komendy Uzupełnień w Suwałkach. Wojskowa Komenda Uzupełnień w Suwałkach. [dostęp 2019-05-18].
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.