Komenda Rejonu Uzupełnień Kościan

Komenda Rejonu Uzupełnień Kościan (KRU Kościan) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie^[1].

Komenda Rejonu Uzupełnień Kościan

Powiatowa Komenda Uzupełnień
Kościan

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	PKU Kościan
Komendanci
Pierwszy	mjr Józef Ceptowski
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Kościan
Podległość	DOK VII
Skład	PKU typ IV

Komendy rejonów uzupełnień DOK VII

Historia komendy

15 listopada 1921 roku, po wprowadzeniu podziału kraju na dziesięć okręgów korpusów oraz wprowadzeniu pokojowej organizacji służby poborowej, na obszarze Okręgu Korpusu Nr VII została utworzona Powiatowa Komenda Uzupełnień Kościan, która obejmowała swoją właściwością powiaty: kościański, leszczyński, śmigielski i wolsztyński^[2][3][4][5]. Powiaty: kościański, śremski i wolsztyński zostały wyłączone z byłej PKU Śrem, natomiast powiat leszczyński z byłej PKU Krotoszyn^[6]. 5 grudnia 1921 roku komendant PKU major artylerii Ceptowski zarządził by wszyscy oficerowie i równorzędni narodowości polskiej, zamieszkali w powiecie kościańskim, stawili się na „zebranie kontrolne” 16 grudnia o godz. 9.00 w Hotelu Viktoria w Kościanie, Aleje Kościuszki 21. Uczestników zebrania obowiązywało „ubranie wojskowe”^[7]. W latach 1921–1925 obowiązki kierownika kancelarii pełnił st. sierż. Wacław Kęsicki.

18 listopada 1924 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 roku o powszechnym obowiązku służby wojskowej^[8], a 15 kwietnia 1925 roku rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu^[5]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru^[9][10]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu^[11].

Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 roku instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej^[9]. W skład PKU Kościan wchodziły trzy referaty: I) referat administracji rezerw, II) referat poborowy i referat inwalidzki^[9]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926 roku. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych^[12][13][14].

12 marca 1926 roku została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty^[15].

Od 1926 roku, obok ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Kościan normowała „Tymczasowa instrukcja służbowa dla PKU”, wprowadzona do użytku rozkazem MSWojsk. Dep. Piech. L. 100/26 Pob.^[16]

Z dniem 10 stycznia 1927 roku, w związku z likwidacją PKU Gostyń, minister spraw wojskowych dokonał zmian w podziale terytorialnym Okręgu Korpusu Nr VII. W ramach tych zmian z PKU Kościan został wyłączony powiat wolsztyński i przyłączony do PKU Poznań Powiat, natomiast z PKU Jarocin został wyłączony powiat śremski i włączony do PKU Kościan^[17].

W marcu 1930 roku PKU Kościan była nadal podporządkowana Dowództwu Okręgu Korpusu Nr VII w Poznaniu i administrowała powiatami: kościańskim, leszczyńskim, śmigielskim i śremski^[18]. W grudniu tego roku komenda posiadała skład osobowy typ IV^[16].

31 lipca 1931 roku gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem B. Og. Org. 4031 Org. wprowadził zmiany w organizacji służby poborowej na stopie pokojowej. Zmiany te polegały między innymi na zamianie stanowisk oficerów administracji w PKU na stanowiska oficerów broni (piechoty) oraz zmniejszeniu składu osobowego PKU typ I–IV o jednego oficera i zwiększeniu o jednego urzędnika II kategorii. Liczba szeregowych zawodowych i niezawodowych oraz urzędników III kategorii i niższych funkcjonariuszy pozostała bez zmian^[19].

Z dniem 1 kwietnia 1932 roku został zniesiony powiat śmigielski, a jego terytorium włączone do powiatu kościańskiego^[20].

1 lipca 1938 roku weszła w życie nowa organizacja służby uzupełnień, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Kościan została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Kościan przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938 roku^[21], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym^[22]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność KRU Kościan normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938 roku. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień^[23].

Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr VII, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień. Rejon uzupełnień nie uległ zmianie i nadal obejmował powiaty: kościański, leszczyński i śremski^[1].

Obsada personalna

Poniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU i KRU Kościan, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w latach 1926 i 1938.

Komendanci
Stopień, imię i nazwisko	Okres pełnienia funkcji	Kolejne stanowisko (dalsze losy)
mjr art. Józef Ceptowski[24]	I 1921[3][4][25] – II 1927[26]	stan spoczynku z dniem 30 IV 1927
mjr żand. / piech. Stefan Musil	VII 1927[27] – III 1929[28][29]	dyspozycja dowódcy OK VII
Franciszek Stanisław Leon Wierzchaczewski[30]	XII 1929[31] – 31 VII 1930[32]	stan spoczynku
mjr piech. Aleksander Wojciech Kicia[uwaga 1]	IX 1930[35] – 1939[36]	od 29 IX 1939 w niemieckiej niewoli

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1921–1925[37][4]
I referent	kpt. piech. Bronisław Hołownia	1 X 1922[38] – 14 V 1923[39]	przydzielony do 57 pp
	kpt. piech. Jan Osuchowski	od 14 V 1923[39]
II referent	urzędnik wojsk. XI rangi Czesław Kamiński	od 10 V 1923[40]
	kpt. kanc. Józef Władysław Albiński	od XI 1924[41]
referent inwalidzki	urzędnik wojsk. XI rangi Antoni Woźniak	do I 1924[42]	OE Witkowo PKU Gniezno
	por. piech. Czesław Ogrodowski	III 1925[43] – II 1926	referent inwalidzki
oficer instrukcyjny	por. piech. Józef Żabiński
oficer ewidencyjny na powiat kościański	por. piech. Antoni Tabaczek	od 1 VIII 1923[44]
	por. kanc. Bronisław Józef Chomicz	I 1924[42] – V 1925[45]	dyspozycja dowódcy OK VII
oficer ewidencyjny na powiat leszczyński	urzędnik wojsk. XI rangi / por. kanc. Antoni Donigiewicz	od 1 VI 1923[46]
oficer ewidencyjny na powiat śmigielski	urzędnik wojsk. XI rangi Adolf Jan Zaleski	1 VI[47] – 1 XII 1923[48]	OE Rawa Ruska PKU Rawa Ruska
	por. kanc. Henryk Czesław Gorajecki	XII 1923[49] – XII 1925[50]	WSO Nr VII w Poznaniu
oficer ewidencyjny na powiat wolsztyński	por. art. Zdzisław Zygfryd Lipiński	1 VIII 1923[51] – II 1926	kierownik II referatu
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1926–1938[52][53][54][55][56]
kierownik I referatu administracji rezerw i zastępca komendanta	kpt. gosp. Jan Raszewski[uwaga 2]	II 1926 – IV 1929	dyspozycja dowódcy OK VII
	mjr piech. Aleksander Wojciech Kicia	do IX 1930	komendant PKU Kościan
	kpt. piech. Jan Fritz	do 1 VIII 1932[60]	PKU Tarnopol
	kpt. piech. Stanisław Józef Mielicki	VIII 1931[60] – był w VI 1935	kierownik I referatu KRU Kalisz
kierownik II referatu poborowego	por. art. Zdzisław Lipiński	II – III 1926[61]	kierownik II referatu PKU Grodzisk Maz.
	por. piech. Czesław Joachim Ogrodowski	III 1926[62] – VI 1938	kierownik II referatu
referent inwalidzki	por. piech. Czesław Joachim Ogrodowski	II – III 1926	kierownik II referatu
referent	por. kanc. Jan I Ostrowski	II – IV 1926[63]	referent PKU Szamotuły
	por. kanc. Jan Sopiński	od IV 1926[63]
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych KRU w latach 1938–1939[36][uwaga 3]
kierownik I referatu ewidencji	kpt. adm. (piech.) Franciszek Konstanty Ussorowski[uwaga 4]	był w III 1939
kierownik II referatu uzupełnień	kpt. adm. (piech.) Czesław Joachim Ogrodowski	był w III 1939	od IX 1939 w niewoli, w Oflagu VII A Murnau[34]

Uwagi

1. Aleksander Wojciech Kicia ur. 17 listopada 1891 roku w Czchowie. W czasie I wojny światowej walczył w szeregach c. i k. 13 pułku piechoty. Na stopień podporucznika rezerwy piechoty został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1916 roku. Na stopień majora został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1928 roku w korpusie oficerów piechoty. We wrześniu 1930 został przesunięty na stanowisko komendanta. Był odznaczony Krzyżem Walecznych. 29 września 1939 roku w Niedrzwicy dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagu II B Arnswalde i II D Gross-Born^[33][34].
2. kpt. gosp. Jan Raszewski ur. 3 grudnia 1886 w Pogorzeli, w rodzinie Marcina i Konstancji z Figaszewskich. W czasie I wojny światowej walczył w armii niemieckiej. W kwietniu 1929 został zwolniony z zajmowanego stanowiska i oddany do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr VII^[57], a z dniem 30 września 1929 przeniesiony w stan spoczynku^[58]. 18 kwietnia 1930 wraz z żoną Walerią, córką Barbarą i synem Januszem (1917–2005) wymeldował się z Poznania i przeniósł do Bydgoszczy. Wiosną 1940 został zamordowany w Charkowie^[59].
3. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[64].
4. Kpt. adm. (piech.) Franciszek Konstanty Ussorowski (ur. 1 marca 1891^[65]) do Wojska Polskiego został przyjęty z byłych Korpusów Wschodnich i byłej armii rosyjskiej. Na stopień kapitana został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1930 roku w korpusie oficerów piechoty. W styczniu 1934 roku został przydzielony z 34 pp do PKU Kalisz, w celu odbycia praktyki w służbie uzupełnień^[66]. Po przeniesieniu kpt. piech. Jana Gumińskiego w stan spoczynku (30 czerwca 1934 roku) objął w PKU Kalisz stanowisko kierownika I referatu. Po 5 czerwca 1935 roku został przydzielony do PKU Kościan na takie samo stanowisko. W 1938 roku został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi^[67][68].

Przypisy

1. Dz.U. z 1939 r. nr 20, poz. 131.
2. Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 37.
3. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1467.
4. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1336.
5. Dz.U. z 1925 r. nr 37, poz. 252.
6. Rozkaz DOGen. Kielce ↓, Nr 69 z 23 czerwca 1921 roku, zał. nr 2 do pkt 11.
7. Zebranie kontrolne oficerów rezerwy armii polskiej. „Orędownik Powiatowy”. 98, s. 1, 1921-12-10. Kościan.
8. Dz.U. z 1924 r. nr 61, poz. 609.
9. Jarno 2001 ↓, s. 169.
10. Moczyński 1928 ↓, s. 393, autor użył sformułowania „wszystkie czynności przygotowawcze do poboru, jak również jego przeprowadzenie przeszły do władz administracyjnych”, co nie odpowiadało podziałowi kompetencji władz wojskowych i cywilnych, określonych we wspomnianych aktach prawa.
11. Moczyński 1928 ↓, s. 393–394.
12. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 7-20.
13. Moczyński 1928 ↓, s. 393, wg autora stanowiska oficerów ewidencyjnych, po krótkotrwałym przydzieleniu ich do władz administracyjnych, zostały zniesione w 1925 roku.
14. Jarno 2001 ↓, s. 169, autor także datuje zniesienie stanowisk oficerów ewidencyjnych na rok 1925, co stoi w sprzeczności z ogłoszoną 4 lutego 1926 roku obsadą służby poborowej na stopie pokojowej.
15. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 1-10.
16. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 40 z 23 grudnia 1930 roku, poz. 471.
17. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 2 z 21 stycznia 1927 roku, poz. 15.
18. Dz.U. z 1930 r. nr 31, poz. 270.
19. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 23 z 31 lipca 1931 roku, poz. 290.
20. Dz.U. z 1932 r. nr 6, poz. 35.
21. Jarno 2001 ↓, s. 173.
22. Dz.U. z 1938 r. nr 25, poz. 220.
23. Jarosław Kowalewski: Historia Wojskowego Centrum Rekrutacji w Suwałkach. Wojskowe Centrum Rekrutacji w Suwałkach. [dostęp 2023-11-11].
24. Bogusław Polak: Powstanie Wielkopolskie 1918-1919 – wybór biogramów. IPN. [dostęp 2019-06-11].
25. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 39 z 24 września 1926 roku, s. 317, został zatwierdzony na stanowisku komendanta.
26. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 5 lutego 1927 roku, s. 39, 44.
27. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 19 z 22 lipca 1927 roku, s. 223.
28. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 12 marca 1929 roku, s. 86.
29. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 6 lipca 1929 roku, s. 215, z dniem 31 sierpnia 1929 roku został przeniesiony w stan spoczynku.
30. Janusz Karwat: Wierzchaczewski Franciszek. IPN. [dostęp 2020-11-06].
31. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 23 grudnia 1929 roku, s. 402.
32. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 21 stycznia 1930 roku, s. 4.
33. Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 31, 515.
34. Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2023-12-10].
35. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931 roku, s. 28.
36. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 849.
37. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1467, 1556, 1559, 1570–1571.
38. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 43 z 11 listopada 1922 roku, s. 827.
39. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 33 z 27 maja 1923 roku, s. 352.
40. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 33 z 27 maja 1923 roku, s. 353.
41. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 118 z 5 listopada 1924 roku, s. 659.
42. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 16 stycznia 1924 roku, s. 18.
43. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 35 z 25 marca 1925 roku, s. 168.
44. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 52 z 29 lipca 1923 roku, s. 494.
45. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 57 z 27 maja 1925 roku, s. 286.
46. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 19 z 30 marca 1923 roku, s. 225.
47. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 19 z 30 marca 1923 roku, s. 226.
48. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 71 z 13 listopada 1923 roku, s. 754.
49. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 77 z 16 grudnia 1923 roku, s. 732, przydzielony z 10 dsam, z równoczesnym przeniesieniem z korpusu oficerów samochodowych do korpusu oficerów administracji, dział kancelaryjny.
50. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 137 z 28 grudnia 1925 roku, s. 744.
51. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 52 z 29 lipca 1923 roku, s. 495.
52. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 16.
53. Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 119, 142, 148, 154, 827.
54. Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 515.
55. Lista starszeństwa 1933 ↓, s. 22, 65, 94.
56. Lista starszeństwa 1935 ↓, s. 21, 62, 94.
57. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 27 kwietnia 1929 roku, s. 116.
58. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 sierpnia 1929, s. 265.
59. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 445.
60. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 sierpnia 1931 roku, s. 240.
61. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 27 marca 1926 roku, s. 103.
62. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 27 marca 1926 roku, s. 104.
63. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 12 kwietnia 1926 roku, s. 112.
64. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
65. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 26 stycznia 1934 roku, s. 37, sprostowano imiona i datę urodzenia z „Franciszek ur. 17 stycznia 1891” na „Franciszek Konstanty ur. 1 marca 1891”.
66. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 26 stycznia 1934 roku, s. 9.
67. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 11 listopada 1938 roku, s. 40.
68. Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 71, 564.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty 1 lipca 1933. Warszawa: Przegląd Piechoty, 1933.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty. 5 czerwca 1935. Dodatek bezpłatny dla prenumeratorów „Przeglądu Piechoty”. Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa, 1935. [dostęp 2016-06-05].
• Rozkazy Dowództwa Okręgu Generalnego „Kielce”. [dostęp 2018-05-08].
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
• Henryk Moczyński: Służba poborowa. W: Dziesięciolecie Odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928. Henryk Stanisław Mościcki (red.) Włodzimierz Dzwonkowski (red.) Tadeusz Bałaban (red.). Warszawa: Tadeusz Złotnicki, 1928, s. 391–394.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.