Komenda Rejonu Uzupełnień Sanok

Komenda Rejonu Uzupełnień Sanok (KRU Sanok) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie^[2].

Komenda Rejonu Uzupełnień Sanok

Powiatowa Komenda Uzupełnień
Sanok

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	PKU 2 psp PKU Jasło w Sanoku PKU Sanok[1]
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Sanok
Podległość	OKU Kraków DOGen. „Kraków” DOK X
Skład	PKU typ I

Komendy rejonów uzupełnień OK X

Budynek przy ul. Jana III Sobieskiego 9 – na drugim planie po prawej stronie (widok sprzed 1944)

Budynek przy ul. Jana III Sobieskiego 9 (stan w 2012)

Historia komendy

24 maja 1919 roku, w związku z rozkazem ministra spraw wojskowych o terytorialnym kompletowaniu pułków piechoty w Galicji, została ustanowiona Powiatowa Komenda Uzupełnień w Sanoku dla 2 Pułku Strzelców Podhalańskich. Komenda obejmowała swoją właściwością powiaty: sanocki, krośnieński i liski. Została podporządkowana Okręgowej Komendzie Uzupełnień w Krakowie. Organizacja komendy miała być przeprowadzona do 10 czerwca 1919 roku. Jednocześnie minister nakazał czasowo „zwinąć działalność” Powiatowej Komendy Uzupełnień w Cieszynie^[3]. 12 czerwca 1919 roku minister spraw wojskowych ustanowił dotychczasową obsadę PKU Cieszyn jako obsadę PKU Sanok^[4].

W czerwcu 1921 roku PKU 2 psp była podporządkowana Dowództwu Okręgu Generalnego „Kraków” i obejmowała swoją właściwością powiaty: krośnieński, liski i sanocki^[5].

Z dniem 1 czerwca 1922 roku została zlikwidowana gospoda inwalidzka przy PKU Sanok^[6].

Oficer instrukcyjny przy PKU kpt. Stefan Tadeusz Halski pełnił równocześnie obowiązki komendanta Oddziału Związku Strzeleckiego w Sanoku, który latem 1922 roku liczył 30 czynnych członków i zakończył szkolenie rekruckie, a ochotnicy po ukończeniu szkolenia podstawowego mieli prawo zgłoszenia na kurs podoficerski^[7].

18 listopada 1924 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 roku o powszechnym obowiązku służby wojskowej^[8], a 15 kwietnia 1925 roku rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu^[9]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru^[10][11]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu^[12].

Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 roku instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej^[10]. W skład PKU Jasło w Sanoku wchodziły trzy referaty: I) referat administracji rezerw, II) referat poborowy i referat inwalidzki^[10]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926 roku. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych^[13][14][15].

12 marca 1926 roku została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty^[16].

Od 1926 roku, obok ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Jasło w Sanoku normowała „Tymczasowa instrukcja służbowa dla PKU”, wprowadzona do użytku rozkazem MSWojsk. Dep. Piech. L. 100/26 Pob.^[17]

1 października 1927 roku minister spraw wojskowych zmienił dotychczasową nazwę „PKU Jasło w Sanoku” na „PKU Sanok” oraz zmienił skład jej okręgu poborowego. Powiat strzyżowski został włączony do PKU Rzeszów, a powiat jasielski do nowo powstałej PKU Jasło, natomiast powiat liski został wyłączony z PKU Sambor i włączony do PKU Sanok^[18].

W marcu 1930 roku PKU Sanok podlegała Dowództwu Okręgu Korpusu Nr X i administrowała powiatami: sanockim, krośnieńskim i liskim^[19]. W grudniu tego roku komenda posiadała skład osobowy typ I^[17]. W następnym roku nazwa powiatu liskiego została zmieniona na leski.

31 lipca 1931 roku gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem B. Og. Org. 4031 Org. wprowadził zmiany w organizacji służby poborowej na stopie pokojowej. Zmiany te polegały między innymi na zamianie stanowisk oficerów administracji w PKU na stanowiska oficerów broni (piechoty) oraz zmniejszeniu składu osobowego PKU typ I–IV o jednego oficera i zwiększeniu o jednego urzędnika II kategorii. Liczba szeregowych zawodowych i niezawodowych oraz urzędników III kategorii i niższych funkcjonariuszy pozostała bez zmian^[20].

W marcu 1933 roku pracownicy PKU Sanok (oficerowie, podoficerowie zawodowi i urzędnicy cywilni) złożyli kwotę 25 zł na Polskie Towarzystwo Opieki nad Sierotami po Poległych Wojskowych, zamiast wieńca na trumnę śp. gen. bryg. Stanisława Zosik-Tessaro^[21].

Z dniem 1 grudnia 1934 roku minister spraw wojskowych wyłączył powiat brzozowski z PKU Przemyśl i przyłączył do PKU Sanok^[22].

1 lipca 1938 roku weszła w życie nowa organizacja służby uzupełnień, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Sanok została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Sanok przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938 roku^[23], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym^[24]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność KRU Sanok normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938 roku. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień^[25] .

Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr X, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień^[2].

Rejon uzupełnień nie uległ zmianie i nadal obejmował powiaty: sanocki, krośnieński, leski i brzozowski^[2].

Do 1939 Komenda Rejonu Uzupełnień Sanok mieściła się pod adresem ulicy Jana III Sobieskiego 9^[26].

Obsada personalna

Poniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU Jasło w Sanoku oraz PKU i KRU Sanok, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w 1926 i 1938 roku.

Komendanci
Stopień, imię i nazwisko	Okres pełnienia funkcji	kolejne stanowisko (dalsze losy)
ppłk Wiktor Henzell	12 VI – 15 VII 1919	komendant PKU Suwałki[27]
płk Emil Schwanda	od 15 VII 1919[27]
mjr / ppłk piech. Aleksander Fuglewicz	1922[28][29][30] – II 1927[31]	stan spoczynku z dniem 30 IV 1927
mjr piech. Zygmunt Kazimierz Bałka[a]	III 1927[34] – III 1929[35]	dyspozycja dowódcy OK X
ppłk piech. Czesław Szpakowski	III 1929[36] – 1 VI 1931	stan spoczynku z dniem 31 lipca 1931
mjr piech. Stanisław Brych	1 VI 1931 – †7 VI 1933
ppłk piech. Józef Zych	VI 1933 – 31 VIII 1935	stan spoczynku
mjr piech. Marian Franciszek Kowalski	VIII 1935 – ?	komendant KRU Radom
mjr piech. Kazimierz Maria Podoski	był w III 1939[37]	† 1940 ULK

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w czerwcu 1919 roku[4]
zastępca komendanta	mjr Konstanty Marian Laskowski[b]		w 1923 był już w stanie spoczynku
naczelnik kancelarii	kpt. Zygmunt Dobrowolski
oficer gospodarczy	urzędnik wojsk. Stanisław Kwiatkowski
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU Jasło w Sanoku w latach 1921–1925[39][30]
I referent	kpt. piech. Zygmunt Kazimierz Bałka	do II 1926	kierownik I referatu
II referent	kpt. piech. Edward Zegarski	do II 1926	kierownik II referatu
oficer instrukcyjny	kpt. piech. Stefan Tadeusz Halski	do 10 XI 1923	2 psp[40]
	kpt. piech. Marian Warmuzek	od 10 XI 1923[40]
oficer ewidencyjny na powiat jasielski	urzędnik wojsk. XI rangi Jan Jursa	od 1 XII 1922[41]
	urzędnik wojsk. XI rangi Ferdynand Trapp	do IX 1923	OE Drohobycz PKU Stryj[42]
	urzędnik wojsk. XI rangi / por. kanc. Adolf Bernatowicz	IX 1923[42] – V 1925[43]	OE Nisko PKU Nisko
	por. Michał Kłak	od V 1925
oficer ewidencyjny na powiat krośnieński	wakat
oficer ewidencyjny na powiat sanocki	urzędnik wojsk. XI rangi / por. Michał Kłak	1923 – V 1925[43]	OE Jasło
	por. kanc. Bogumił Sikuła	V 1925[43] – II 1926	referent
oficer ewidencyjny na powiat strzyżowski	urzędnik wojsk. XI rangi Ignacy Palichowski[44]
	por. kanc. Wilhelm Handl	do II 1925[45]	OE Mielec PKU Rzeszów
	por. kanc. Marek Kleinfeld	IV[46] – V 1925[47]	OE Mościska PKU Gródek Jagielloński
	por. kanc. Piotr Nowosielski	od V 1925[43]
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1926–1938[48][49][50][51][52]
kierownik I referatu administracji rezerw i zastępca komendanta	kpt. piech. Zygmunt Kazimierz Bałka	II 1926 – II 1927	komendant PKU
	kpt. piech. Edward Zegarski	X 1927[53] – IV 1928[54]	dyspozycja dowódcy OK X
	kpt. gosp. Stanisław II Roszkowski[c]	IV 1928[56] – IV 1929[57]	dyspozycja dowódcy OK X
	kpt. piech. Edward Lewiński	był w 1932, do VI 1938	kierownik I referatu KRU
kierownik II referatu poborowego	kpt. piech. Edward Zegarski	II 1926 – X 1927	kierownik I referatu
	kpt. gosp. Stanisław II Roszkowski	X 1927[58] – IV 1928	kierownik I referatu
	kpt. gosp. Michał Pękala	od IV 1928[59]
	por. piech. Karol Żarnowski	był w 1932 i VI 1935
referent inwalidzki	por. kanc. Ignacy Reszczyński	do VII 1927[60][61]
referent	por. kanc. Bogumił Sikuła	od II 1926
	kpt. gosp. Stanisław II Roszkowski	III[60] – X 1927	kierownik II referatu
	por. piech. Józef Sitarz	od X 1927[62]
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych KRU w latach 1938–1939[37][d]
kierownik I referatu ewidencji	kpt. adm. (piech.) Edward Lewiński	był w III 1939
kierownik II referatu uzupełnień	por. adm. (piech.) Ignacy Górski	był w III 1939

Zobacz też

• Wojskowa Komenda Uzupełnień w Sanoku

Uwagi

1. Zygmunt Kazimierz Bałka (ur. 15 kwietnia 1885) został przyjęty do Wojska Polskiego z c. k. Obrony Krajowej. Przed i w czasie I wojny światowej jego oddziałem macierzystym był 18 Pułk Piechoty Obrony Krajowej. W 1914 był oficerem Komendy Okręgu Uzupełnień Obrony Krajowej Sanok. W 1921 pełnił służbę w PKU Wadowice, a jego oddziałem macierzystym był 12 pp. W 1934 roku pozostawał w ewidencji PKU Sambor. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr X. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”^[32]. W lutym 1921 w ewidencji Wojska Polskiego figurował jako kpt. Zygmunt Bałka (ur. 19 kwietnia 1883), przynależny do m. Wygoda ad Strzelce Wielkie, pow. brzeski^[33]. Miejsce urodzenia wskazuje na to, że mógł być spokrewniony z kpt. Stanisławem Bałka, urodzonym 10 października 1894 w rodzinie Franciszka i Marii z Boguszewskich, żołnierzem Legionów Polskich, oficerem KOP i 75 pp.
2. Ppłk Konstanty Marian Laskowski ur. 20 czerwca 1872 roku. Na emeryturze mieszkał w m. Zagożdów^[38].
3. Stanisław II Roszkowski ur. 13 czerwca 1885 roku. Został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów administracji, dział gospodarczy^[55].
4. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[63].