Komenda Rejonu Uzupełnień Sanok

Komenda Rejonu Uzupełnień Sanok (KRU Sanok) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie^[2].

Komenda Rejonu Uzupełnień Sanok

Powiatowa Komenda Uzupełnień
Sanok

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	PKU 2 psp PKU Jasło w Sanoku PKU Sanok[1]
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Sanok
Podległość	OKU Kraków DOGen. „Kraków” DOK X
Skład	PKU typ I

Komendy rejonów uzupełnień OK X

Budynek przy ul. Jana III Sobieskiego 9 – na drugim planie po prawej stronie (widok sprzed 1944)

Budynek przy ul. Jana III Sobieskiego 9 (stan w 2012)

Historia komendy

24 maja 1919 roku, w związku z rozkazem ministra spraw wojskowych o terytorialnym kompletowaniu pułków piechoty w Galicji, została ustanowiona Powiatowa Komenda Uzupełnień w Sanoku dla 2 Pułku Strzelców Podhalańskich. Komenda obejmowała swoją właściwością powiaty: sanocki, krośnieński i liski. Została podporządkowana Okręgowej Komendzie Uzupełnień w Krakowie. Organizacja komendy miała być przeprowadzona do 10 czerwca 1919 roku. Jednocześnie minister nakazał czasowo „zwinąć działalność” Powiatowej Komendy Uzupełnień w Cieszynie^[3]. 12 czerwca 1919 roku minister spraw wojskowych ustanowił dotychczasową obsadę PKU Cieszyn jako obsadę PKU Sanok^[4].

W czerwcu 1921 roku PKU 2 psp była podporządkowana Dowództwu Okręgu Generalnego „Kraków” i obejmowała swoją właściwością powiaty: krośnieński, liski i sanocki^[5].

Z dniem 1 czerwca 1922 roku została zlikwidowana gospoda inwalidzka przy PKU Sanok^[6].

Oficer instrukcyjny przy PKU kpt. Stefan Tadeusz Halski pełnił równocześnie obowiązki komendanta Oddziału Związku Strzeleckiego w Sanoku, który latem 1922 roku liczył 30 czynnych członków i zakończył szkolenie rekruckie, a ochotnicy po ukończeniu szkolenia podstawowego mieli prawo zgłoszenia na kurs podoficerski^[7].

18 listopada 1924 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 roku o powszechnym obowiązku służby wojskowej^[8], a 15 kwietnia 1925 roku rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu^[9]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru^[10][11]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu^[12].

Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 roku instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej^[10]. W skład PKU Jasło w Sanoku wchodziły trzy referaty: I) referat administracji rezerw, II) referat poborowy i referat inwalidzki^[10]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926 roku. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych^[13][14][15].

12 marca 1926 roku została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty^[16].

Od 1926 roku, obok ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Jasło w Sanoku normowała „Tymczasowa instrukcja służbowa dla PKU”, wprowadzona do użytku rozkazem MSWojsk. Dep. Piech. L. 100/26 Pob.^[17]

1 października 1927 roku minister spraw wojskowych zmienił dotychczasową nazwę „PKU Jasło w Sanoku” na „PKU Sanok” oraz zmienił skład jej okręgu poborowego. Powiat strzyżowski został włączony do PKU Rzeszów, a powiat jasielski do nowo powstałej PKU Jasło, natomiast powiat liski został wyłączony z PKU Sambor i włączony do PKU Sanok^[18].

W marcu 1930 roku PKU Sanok podlegała Dowództwu Okręgu Korpusu Nr X i administrowała powiatami: sanockim, krośnieńskim i liskim^[19]. W grudniu tego roku komenda posiadała skład osobowy typ I^[17]. W następnym roku nazwa powiatu liskiego została zmieniona na leski.

31 lipca 1931 roku gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem B. Og. Org. 4031 Org. wprowadził zmiany w organizacji służby poborowej na stopie pokojowej. Zmiany te polegały między innymi na zamianie stanowisk oficerów administracji w PKU na stanowiska oficerów broni (piechoty) oraz zmniejszeniu składu osobowego PKU typ I–IV o jednego oficera i zwiększeniu o jednego urzędnika II kategorii. Liczba szeregowych zawodowych i niezawodowych oraz urzędników III kategorii i niższych funkcjonariuszy pozostała bez zmian^[20].

W marcu 1933 roku pracownicy PKU Sanok (oficerowie, podoficerowie zawodowi i urzędnicy cywilni) złożyli kwotę 25 zł na Polskie Towarzystwo Opieki nad Sierotami po Poległych Wojskowych, zamiast wieńca na trumnę śp. gen. bryg. Stanisława Zosik-Tessaro^[21].

Z dniem 1 grudnia 1934 roku minister spraw wojskowych wyłączył powiat brzozowski z PKU Przemyśl i przyłączył do PKU Sanok^[22].

1 lipca 1938 roku weszła w życie nowa organizacja służby uzupełnień, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Sanok została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Sanok przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938 roku^[23], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym^[24]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność KRU Sanok normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938 roku. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień^[25] .

Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr X, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień^[2].

Rejon uzupełnień nie uległ zmianie i nadal obejmował powiaty: sanocki, krośnieński, leski i brzozowski^[2].

Do 1939 Komenda Rejonu Uzupełnień Sanok mieściła się pod adresem ulicy Jana III Sobieskiego 9^[26].

Obsada personalna

Poniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU Jasło w Sanoku oraz PKU i KRU Sanok, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w 1926 i 1938 roku.

Komendanci
Stopień, imię i nazwisko	Okres pełnienia funkcji	kolejne stanowisko (dalsze losy)
ppłk Wiktor Henzell	12 VI – 15 VII 1919	komendant PKU Suwałki[27]
płk Emil Schwanda	od 15 VII 1919[27]
mjr / ppłk piech. Aleksander Fuglewicz	1922[28][29][30] – II 1927[31]	stan spoczynku z dniem 30 IV 1927
mjr piech. Zygmunt Kazimierz Bałka[uwaga 1]	III 1927[34] – III 1929[35]	dyspozycja dowódcy OK X
ppłk piech. Czesław Szpakowski	III 1929[36] – 1 VI 1931	stan spoczynku z dniem 31 lipca 1931
mjr piech. Stanisław Brych	1 VI 1931 – †7 VI 1933
ppłk piech. Józef Zych	VI 1933 – 31 VIII 1935	stan spoczynku
mjr piech. Marian Franciszek Kowalski	VIII 1935 – ?	komendant KRU Radom
mjr piech. Kazimierz Maria Podoski	był w III 1939[37]	† 1940 ULK

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w czerwcu 1919 roku[4]
zastępca komendanta	mjr Konstanty Marian Laskowski[uwaga 2]		w 1923 był już w stanie spoczynku
naczelnik kancelarii	kpt. Zygmunt Dobrowolski
oficer gospodarczy	urzędnik wojsk. Stanisław Kwiatkowski
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU Jasło w Sanoku w latach 1921–1925[39][30]
I referent	kpt. piech. Zygmunt Kazimierz Bałka	do II 1926	kierownik I referatu
II referent	kpt. piech. Edward Zegarski	do II 1926	kierownik II referatu
oficer instrukcyjny	kpt. piech. Stefan Tadeusz Halski	do 10 XI 1923	2 psp[40]
	kpt. piech. Marian Warmuzek	od 10 XI 1923[40]
oficer ewidencyjny na powiat jasielski	urzędnik wojsk. XI rangi Jan Jursa	od 1 XII 1922[41]
	urzędnik wojsk. XI rangi Ferdynand Trapp	do IX 1923	OE Drohobycz PKU Stryj[42]
	urzędnik wojsk. XI rangi / por. kanc. Adolf Bernatowicz	IX 1923[42] – V 1925[43]	OE Nisko PKU Nisko
	por. Michał Kłak	od V 1925
oficer ewidencyjny na powiat krośnieński	wakat
oficer ewidencyjny na powiat sanocki	urzędnik wojsk. XI rangi / por. Michał Kłak	1923 – V 1925[43]	OE Jasło
	por. kanc. Bogumił Sikuła	V 1925[43] – II 1926	referent
oficer ewidencyjny na powiat strzyżowski	urzędnik wojsk. XI rangi Ignacy Palichowski[44]
	por. kanc. Wilhelm Handl	do II 1925[45]	OE Mielec PKU Rzeszów
	por. kanc. Marek Kleinfeld	IV[46] – V 1925[47]	OE Mościska PKU Gródek Jagielloński
	por. kanc. Piotr Nowosielski	od V 1925[43]
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1926–1938[48][49][50][51][52]
kierownik I referatu administracji rezerw i zastępca komendanta	kpt. piech. Zygmunt Kazimierz Bałka	II 1926 – II 1927	komendant PKU
	kpt. piech. Edward Zegarski	X 1927[53] – IV 1928[54]	dyspozycja dowódcy OK X
	kpt. gosp. Stanisław II Roszkowski[uwaga 3]	IV 1928[56] – IV 1929[57]	dyspozycja dowódcy OK X
	kpt. piech. Edward Lewiński	był w 1932, do VI 1938	kierownik I referatu KRU
kierownik II referatu poborowego	kpt. piech. Edward Zegarski	II 1926 – X 1927	kierownik I referatu
	kpt. gosp. Stanisław II Roszkowski	X 1927[58] – IV 1928	kierownik I referatu
	kpt. gosp. Michał Pękala	od IV 1928[59]
	por. piech. Karol Żarnowski	był w 1932 i VI 1935
referent inwalidzki	por. kanc. Ignacy Reszczyński	do VII 1927[60][61]
referent	por. kanc. Bogumił Sikuła	od II 1926
	kpt. gosp. Stanisław II Roszkowski	III[60] – X 1927	kierownik II referatu
	por. piech. Józef Sitarz	od X 1927[62]
Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych KRU w latach 1938–1939[37][uwaga 4]
kierownik I referatu ewidencji	kpt. adm. (piech.) Edward Lewiński	był w III 1939
kierownik II referatu uzupełnień	por. adm. (piech.) Ignacy Górski	był w III 1939

Zobacz też

• Wojskowa Komenda Uzupełnień w Sanoku

Uwagi

1. Zygmunt Kazimierz Bałka (ur. 15 kwietnia 1885) został przyjęty do Wojska Polskiego z c. k. Obrony Krajowej. Przed i w czasie I wojny światowej jego oddziałem macierzystym był 18 Pułk Piechoty Obrony Krajowej. W 1914 był oficerem Komendy Okręgu Uzupełnień Obrony Krajowej Sanok. W 1921 pełnił służbę w PKU Wadowice, a jego oddziałem macierzystym był 12 pp. W 1934 roku pozostawał w ewidencji PKU Sambor. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr X. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”^[32]. W lutym 1921 w ewidencji Wojska Polskiego figurował jako kpt. Zygmunt Bałka (ur. 19 kwietnia 1883), przynależny do m. Wygoda ad Strzelce Wielkie, pow. brzeski^[33]. Miejsce urodzenia wskazuje na to, że mógł być spokrewniony z kpt. Stanisławem Bałka, urodzonym 10 października 1894 w rodzinie Franciszka i Marii z Boguszewskich, żołnierzem Legionów Polskich, oficerem KOP i 75 pp.
2. Ppłk Konstanty Marian Laskowski ur. 20 czerwca 1872 roku. Na emeryturze mieszkał w m. Zagożdów^[38].
3. Stanisław II Roszkowski ur. 13 czerwca 1885 roku. Został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów administracji, dział gospodarczy^[55].
4. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[63].

Przypisy

1. Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 39.
2. Dz.U. z 1939 r. nr 20, poz. 131.
3. Dz. Rozk. MSWojsk. ↓, nr 61 z 1919 roku, poz. 1958.
4. Dz. Rozk. MSWojsk. ↓, nr 68 z 1919 roku, poz. 2191.
5. Rozkaz DOGen. Kielce ↓, Nr 69 z 23 czerwca 1921 roku, zał. nr 2 do pkt 11.
6. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 23 z 6 czerwca 1922 roku, poz. 346.
7. Z organizacji i życia Związku Strzeleckiego w Sanoku. „Polska Zbrojna”. 204, s. 4, 1922-07-30. Warszawa.
8. Dz.U. z 1924 r. nr 61, poz. 609.
9. Dz.U. z 1925 r. nr 37, poz. 252.
10. Jarno 2001 ↓, s. 169.
11. Moczyński 1928 ↓, s. 393, autor użył sformułowania „wszystkie czynności przygotowawcze do poboru, jak również jego przeprowadzenie przeszły do władz administracyjnych”, co nie odpowiadało podziałowi kompetencji władz wojskowych i cywilnych, określonych we wspomnianych aktach prawa.
12. Moczyński 1928 ↓, s. 393–394.
13. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 7-20.
14. Moczyński 1928 ↓, s. 393, wg autora stanowiska oficerów ewidencyjnych, po krótkotrwałym przydzieleniu ich do władz administracyjnych, zostały zniesione w 1925 roku.
15. Jarno 2001 ↓, s. 169, autor także datuje zniesienie stanowisk oficerów ewidencyjnych na rok 1925, co stoi w sprzeczności z ogłoszoną 4 lutego 1926 roku obsadą służby poborowej na stopie pokojowej.
16. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 1-10.
17. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 40 z 23 grudnia 1930 roku, poz. 471.
18. Dz. Rozk. MSWojsk. ↓, nr 28 z 1927 roku, poz. 350.
19. Dz.U. z 1930 r. nr 31, poz. 270.
20. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 23 z 31 lipca 1931 roku, poz. 290.
21. Ofiary. „Polska Zbrojna”. 74, s. 6, 1933-03-15. Warszawa.
22. Dz. Rozk. MS Wojsk. Nr 13 z 22 grudnia 1933 roku, poz. 219.
23. Jarno 2001 ↓, s. 173.
24. Dz.U. z 1938 r. nr 25, poz. 220.
25. Historia WKU Suwałki ↓.
26. Książka telefoniczna. 1939. s. 707. [dostęp 2018-12-08].
27. Dz. Rozk. Wojsk. Nr 81 z 31 lipca 1919 roku, poz. 2846.
28. Prezydent ministrów Ponikowski w Sanoku. „Polska Zbrojna”. 182, s. 3, 1922-07-08. Warszawa.
29. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1465.
30. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1333.
31. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 5 lutego 1927 roku, s. 38, 44.
32. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 327, 1042.
33. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 5 lutego 1921 roku, s. 253.
34. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 lutego 1927 roku, s. 66.
35. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 12 marca 1929 roku, s. 86.
36. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 12 marca 1929 roku, s. 90.
37. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 857.
38. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1583.
39. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1465, 1553, 1560, 1564.
40. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 74 z 26 listopada 1923 roku, s. 688.
41. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 53 z 8 grudnia 1922 roku, s. 898.
42. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 58 z 6 września 1923 roku, s. 549.
43. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 54 z 17 maja 1925 roku, s. 262.
44. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 62 z 25 września 1923 roku, s. 579.
45. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 6 lutego 1925 roku, s. 59.
46. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 45 z 23 kwietnia 1925 roku, s. 218.
47. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 54 z 17 maja 1925 roku, s. 261.
48. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Dodatek do Nr 9 z 4 lutego 1926 roku, s. 19.
49. Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 124, 144, 154, 155, 833.
50. Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 523.
51. Lista starszeństwa 1933 ↓, s. 23, 49, 88.
52. Lista starszeństwa 1935 ↓, s. 9, 47, 88.
53. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 299.
54. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 128.
55. Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 154, 791.
56. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 175.
57. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 27 kwietnia 1929 roku, s. 116.
58. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 327.
59. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 164.
60. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 17 marca 1927 roku, s. 80.
61. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 19 z 22 lipca 1927 roku, s. 224.
62. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 301.
63. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.

Bibliografia

• Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych. Wojskowa Biblioteka Cyfrowa „Zbrojownia”. [dostęp 2018-05-15].
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
• Rozkazy Dowództwa Okręgu Generalnego „Kielce”. [dostęp 2018-05-08].
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty 1 lipca 1933. Warszawa: Przegląd Piechoty, 1933.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty. 5 czerwca 1935. Warszawa: Dep. Piech. MSWojsk., 1935.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
• Jarosław Kowalewski: Historia Wojskowej Komendy Uzupełnień w Suwałkach. Wojskowa Komenda Uzupełnień w Suwałkach. [dostęp 2019-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-18)].
• Henryk Moczyński: Służba poborowa. W: Dziesięciolecie Odrodzenia Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928. Henryk Stanisław Mościcki (red.) Włodzimierz Dzwonkowski (red.) Tadeusz Bałaban (red.). Warszawa: Tadeusz Złotnicki, 1928, s. 391–394.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.