Komenda Rejonu Uzupełnień Nisko

Komenda Rejonu Uzupełnień Nisko (KRU Nisko) – organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej i administracji rezerw w powierzonym mu rejonie^[1].

Komenda Rejonu Uzupełnień Nisko

Powiatowa Komenda Uzupełnień
Nisko

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	PKU Nisko w Łańcucie PKU Nisko
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Nisko
Podległość	DOK X
Skład	PKU typ IV

Komendy rejonów uzupełnień OK X

Historia komendy

15 listopada 1921 roku, po wprowadzeniu podziału kraju na dziesięć okręgów korpusów oraz wprowadzeniu pokojowej organizacji służby poborowej, na terenie Okręgu Korpusu Nr X została utworzona Powiatowa Komenda Uzupełnień Nisko z siedzibą w Łańcucie. W skład okręgu poborowego PKU Nisko w Łańcucie zostały włączone powiaty: łańcucki, niżański, kolbuszowski i tarnobrzeski. Powiaty łańcucki i niżański zostały wyłączone z dotychczasowej PKU 39 pp w Jarosławiu, która działała na terenie Okręgu Generalnego „Lwów”, natomiast powiaty kolbuszowski i tarnobrzeski zostały wyłączone z dotychczasowej PKU 17 pp w Rzeszowie, która funkcjonowała w Okręgu Generalnego „Kraków”. W każdym z czterech powiatów wchodzących w skład okręgu poborowego PKU Nisko w Łańcucie miał rezydować oficer ewidencyjny. W 1923 roku obsadzone były tylko dwa stanowiska^[2][3][4][5].

18 listopada 1924 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 maja 1924 roku o powszechnym obowiązku służby wojskowej^[6], a 15 kwietnia 1925 roku rozporządzenie wykonawcze ministra spraw wojskowych do tejże ustawy, wydane 21 marca tego roku wspólnie z ministrami: spraw wewnętrznych, zagranicznych, sprawiedliwości, skarbu, kolei, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, rolnictwa i dóbr państwowych oraz przemysłu i handlu^[5]. Wydanie obu aktów prawnych wiązało się z przejęciem przez władze cywilne (administracji I instancji) większości zadań związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem poboru^[7][8]. Przekazanie większości zadań władzom cywilnym umożliwiło organom służby poborowej zajęcie się wyłącznie racjonalnym rozdziałem rekruta oraz ewidencją i administracją rezerw. Do tych zadań dostosowana została organizacja wewnętrzna powiatowych komend uzupełnień i ich składy osobowe. Poszczególne komendy różniły się między sobą składem osobowym w zależności od wielkości administrowanego terenu^[9].

Zadania i nowa organizacja PKU określone zostały w wydanej 27 maja 1925 roku instrukcji organizacyjnej służby poborowej na stopie pokojowej^[7]. W skład PKU Nisko wchodziły dwa referaty: I) referat administracji rezerw i II) referat poborowy^[7]. Nowa organizacja i obsada służby poborowej na stopie pokojowej według stanów osobowych L. O. I. Szt. Gen. 3477/Org. 25 została ogłoszona 4 lutego 1926 roku. Z tą chwilą zniesione zostały stanowiska oficerów ewidencyjnych^[10][11][12].

12 marca 1926 roku została ogłoszona obsada personalna Przysposobienia Wojskowego, zatwierdzona rozkazem Dep. I L. 6000/26 przez pełniącego obowiązki szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Edmunda Kesslera, w imieniu ministra spraw wojskowych. Zgodnie z nową organizacją pokojową Przysposobienia Wojskowego zostały zlikwidowane stanowiska oficerów instrukcyjnych przy PKU, a w ich miejsce utworzone rozkazem Oddz. I Szt. Gen. L. 7600/Org. 25 stanowiska oficerów przysposobienia wojskowego w pułkach piechoty^[13].

Od 1926 roku, obok ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność PKU Nisko normowała „Tymczasowa instrukcja służbowa dla PKU”, wprowadzona do użytku rozkazem MSWojsk. Dep. Piech. L. 100/26 Pob.^[14]

Z dniem 1 października 1927 roku z okręgu poborowego PKU Nisko zostały wyłączone powiaty: łańcucki i kolbuszowski. Powiat łańcucki został włączony w skład nowo otworzonej PKU Łańcut, natomiast powiat kolbuszowski podporządkowany PKU Rzeszów^[15].

W marcu 1930 roku PKU Nisko nadal podlegała Dowództwu Okręgu Korpusu Nr X w Przemyślu i obejmowała swoją właściwością powiaty: niżański i tarnobrzeski^[16]. W grudniu tego roku PKU posiadała skład osobowy typ IV^[14].

31 lipca 1931 roku gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem B. Og. Org. 4031 Org. wprowadził zmiany w organizacji służby poborowej na stopie pokojowej. Zmiany te polegały między innymi na zamianie stanowisk oficerów administracji w PKU na stanowiska oficerów broni (piechoty) oraz zmniejszeniu składu osobowego PKU typ I–IV o jednego oficera i zwiększeniu o jednego urzędnika II kategorii. Liczba szeregowych zawodowych i niezawodowych oraz urzędników III kategorii i niższych funkcjonariuszy pozostała bez zmian^[17].

1 lipca 1938 roku weszła w życie nowa organizacja służby uzupełnień, zgodnie z którą dotychczasowa PKU Nisko została przemianowana na Komendę Rejonu Uzupełnień Nisko przy czym nazwa ta zaczęła obowiązywać 1 września 1938 roku^[18], z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym^[19]. Obok wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych do niej, działalność KRU Nisko normowały przepisy służbowe MSWojsk. D.D.O. L. 500/Org. Tjn. Organizacja służby uzupełnień na stopie pokojowej z 13 czerwca 1938 roku. Zgodnie z tymi przepisami komenda rejonu uzupełnień była organem wykonawczym służby uzupełnień^[20] .

Komendant rejonu uzupełnień w sprawach dotyczących uzupełnień Sił Zbrojnych i administracji rezerw podlegał bezpośrednio dowódcy Okręgu Korpusu Nr X, który był okręgowym organem kierowniczym służby uzupełnień. Rejon uzupełnień nie uległ zmianie i nadal obejmował powiaty: niżański i tarnobrzeski^[1].

Obsada personalna

Poniżej przedstawiono wykaz oficerów zajmujących stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień i komendanta rejonu uzupełnień oraz wykaz osób funkcyjnych (oficerów i urzędników wojskowych) pełniących służbę w PKU i KRU Nisko, z uwzględnieniem najważniejszych zmian organizacyjnych przeprowadzonych w 1926 i 1938 roku.

Komendanci

• mjr piech. Stanisław Peszkowski (do 11 X 1923 → Rezerwa Oficerów Sztabowych DOK X^[21][3])
• mjr rez. powoł. do sł. czyn. / mjr piech. Paweł Kowalski^[a] (11 X 1923^[21][4] – II 1929 → dyspozycja dowódcy OK X^[32])
• mjr piech. Ludwik II Wilczyński (III 1930^[33] – 1 I 1933 → komendant Placu Kalisz^[34])
• mjr piech. Michał Paykart^[b] (2 XII 1932^[34] – 31 VII 1934 → stan spoczynku^[43])
• ppłk geogr. Józef Szajewski (VIII 1934^[44] – 1939^[45])

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1921–1925^[46][4]

• I referent
  • por. kanc. Stefan Barutowicz^[c] (1923 – III 1925^[48] → dyspozycja dowódcy OK X)
  • kpt. kanc. Feliks Potakowski^[d] (od III 1925^[48])
  • kpt. piech. Kazimierz Wilhelm Malewski (od VIII 1925^[50])
• II referent
  • por. kanc. Adolf Ohly^[e] (IX 1923^[51] – I 1924^[52] → oficer ewidencyjny 5 pac)
  • urzędnik wojsk. XI rangi / por. kanc. Franciszek Szarnagel^[f] (I 1924^[52] – V 1925^[53] → OE Mielec PKU Rzeszów)
  • kpt. art. Paweł Piotr Filipowicz (V^[53] – VII 1925^[54] → 5 pap)
• referent inwalidzki – urzędnik wojsk. XI rangi Wilhelm Schreiber (do 1 XII 1923^[55] → OE Rzeszów PKU Rzeszów)
• oficer instrukcyjny
  • kpt. piech. Jan Dyszkiewicz (XI 1922^[56] – XII 1923^[57] → Oddziału III Sztabu DOK X)
  • por. piech. Edward Mazurkiewicz^[g] (X 1924^[58] – III 1926^[59] → 3 pp Leg.)
• oficer ewidencyjny Łańcut – por. piech. Gustaw Lencznarowicz^[h] (od I 1923^[60])
• oficer ewidencyjny Kolbuszowa – wakat
• oficer ewidencyjny Nisko
  • chor. Filip Stocki^[i] (od 1 IV 1924)
  • por. kanc. Piotr Nowosielski (IX 1924 – V 1925^[53] → OE Strzyżów PKU Sanok)
  • por. kanc. Adolf Bernatowicz (od V 1925^[53])
• oficer ewidencyjny Tarnobrzeg – wakat

Na jednym z wakujących stanowisk obowiązki pełnił urzędnik wojsk. XI rangi Wincenty Bąkowski

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych PKU w latach 1926–1938^[62][63][64]

• kierownik I referatu administracji rezerw i zastępca komendanta
  • kpt. san. Michał Witkowski^[j] (II 1926 – VI 1930^[65] → kierownik I referatu PKU Jarosław)
  • kpt. kanc. Władysław Albin Śliwa^[k] (VI 1930^[65] – 15 IX 1932^[70] → praktyka u płatnika 25 pal)
  • kpt. piech. Władysław Stahr (1932^[71] – VI 1938 → kierownik I referatu KRU)
• kierownik II referatu poborowego
  • por. piech. Eugeniusz Jan Bulski (IV 1928^[72] – IX 1930^[73] → kierownik II referatu PKU Prużana)
  • kpt. art. Marian Stanisław Grossmann^[l] (był w 1932)
• referent
  • por. kanc. Adolf Bernatowicz^[m] (II 1926 – VII 1928^[76] → dyspozycja dowódcy OK X)
  • por. art. Marian Stanisław Grossmann (VII 1929^[77] – ? → kierownik II referatu)

Obsada pozostałych stanowisk funkcyjnych KRU w latach 1938–1939^[45][n]

• kierownik I referatu ewidencji – kpt. adm. (piech.) Władysław Stahr^[o] †1940 Katyń
• kierownik II referatu uzupełnień – kpt. adm. (piech.) Wacław Mateusz Brusznicki^[p]

Uwagi

1. mjr piech. Paweł Kazimierz Kowalski ur. 28 kwietnia 1885 w Budzanowie, w rodzinie Andrzeja. W październiku 1933 roku sprostowano imię i datę urodzenia z „Paweł Roch ur. 27 kwietnia 1885” na „Paweł Kazimierz ur. 28 kwietnia 1885”^[22]. Jesienią 1905 rozpoczął zawodową służbę w cesarskiej i królewskiej Armii. Został wcielony do Galicyjskiego Pułku Piechoty Nr 57 w Tarnowie^[23][24][25]. W 1910 został urlopowany^[26], a następnie zwolniony z czynnej służby. W czasie służby awansował na kolejne stopnie w korpusie oficerów piechoty: kadeta-zastępcy oficera (1 września 1905)^[27] i podporucznika (1 listopada 1908)^[28]. 15 lipca 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu majora, w piechocie, w grupie oficerów byłej armii austro-węgierskiej. Pełnił wówczas służbę w IV Baonie Etapowym^[29]. 1 czerwca 1921 pełnił służbę w Dowództwie Okręgu Etapowego 6 Armii, a jego oddziałem macierzystym był 51 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych^[30]. W 1934, jako oficer stanu spoczynku pozostawał w ewidencji PKU Nisko. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr X. Był wówczas „w dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr X”^[31].
2. Mjr piech. Michał Walenty Paykart ur. 19 lipca 1888 w Gniewczynie, w ówczesnym powiecie łańcuckim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Karola Michała (1839–1910) i Władysławy Aleksandry z Osómlskich (1859–1937). Miał ośmioro rodzeństwa Jego starszym bratem był Bolesław (ur. 1882), major artylerii Wojska Polskiego. Michał uczęszczał do siedmioklasowej c. k. I Wyższej Szkoły Realnej we Lwowie, w której w czerwcu 1909 złożył maturę^[35]. W czasie I wojny światowej walczył w szeregach cesarskiej i królewskiej Armii. Jego oddziałem macierzystym był Pułk Piechoty Nr 90. Na stopień chorążego został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1914 w korpusie oficerów rezerwy piechoty^[36]. Na początku 1915 dostał się do rosyjskiej niewoli. Przebywał w Symbirsku^[37][38]. W styczniu 1927 został przydzielony ze stanowiska oficera placu Jarosław do macierzystego 39 pp z równoczesnym przeniesieniem służbowym do PKU Jarosław na sześć miesięcy w celu odbycia praktyki poborowej^[39]. W lipcu tego roku został przeniesiony do kadry oficerów piechoty z równoczesnym przydziałem do PKU Wierzbnik na stanowisko kierownika I referatu administracji rezerw^[40]. W marcu 1929 został przesunięty na stanowisko pełniącego obowiązki komendanta PKU Wierzbnik^[41]. W marcu 1932 został zatwierdzony na stanowisku komendanta^[42]. Z dniem 2 grudnia 1932 został przeniesiony do PKU Nisko na stanowisko komendanta. Zmarł w 1959. Był żonaty z Zofią Otylią Łucją z Czeremkiewiczów (1900–1955), z którą miał dwoje dzieci: Jerzego Edwarda (1922–1975) i Halinę Marię Prokulewicz (1926–2011). Razem z żoną został pochowany na cmentarzu Parafii Rzymskokatolickiej Świętej Rodziny we Wrocławiu przy ul. Monte Cassino 68. Był odznaczony Krzyżem Walecznych i Medalem Niepodległości (10 grudnia 1931).
3. por. kanc. Stefan Barutowicz ur. 26 października 1893 w Rohatynie, ówczesnym mieście powiatowym Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Henryka i Julii z Marynowskich. 2 września 1914, jako student prawa wstąpił do Legionów Polskich. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości i Krzyżem Walecznych (czterokrotnie)^[47]. Prawdopodobnie jest to ten sam Stefan Barutowicz (1892–1968), który 8 sierpnia 1999 pośmiertnie odznaczony został izraelskim medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata za uratownie Dawida (Edmunda) Lichtmana. Razem z nim odznaczona została jego siostra Karolina i córka Zofia Barutowicz-Worwa.
4. kpt. kanc. Feliks Potakowski ur. 31 stycznia 1889 w Łodzi, w rodzinie Franciszka i Marii Sucheckiej. Do Wojska Polskiego został przyjęty z byłych Korpusów Wschodnich i byłej armii rosyjskiej. Pracował w Bydgoszczy jako urzędnik w firmie Singer. 9 listopada 1933 został pośmiertnie odznaczony Medalem Niepodległości^[49]. Był żonaty z Zofią Wiśniewską (z d. Junosza-Szaniawska), z którą miał troje dzieci: Zofię Potakowską-Gruszkę (1928–2019), Alinę Krystynę Zielińską.
5. Więcej informacji biograficznych w: Komenda Rejonu Uzupełnień Kraków Miasto.
6. Więcej informacji biograficznych w: Komenda Rejonu Uzupełnień Rzeszów.
7. Więcej informacji biograficznych w: 97 Pułk Piechoty.
8. Więcej informacji o Gustawie Lencznarowiczu w artykule Komenda Rejonu Uzupełnień Łańcut.
9. chor. Filip Stocki z dniem 1 kwietnia 1924 został przeniesiony z 10 dżand. do 17 pp w Rzeszowie z jednoczesnym przydziałem do PKU Nisko na stanowisko OE na powiat niski^[61].
10. Więcej informacji biograficznych w: Komenda Rejonu Uzupełnień Jarosław.
11. Kpt. int. Władysław Albin Śliwa ur. 11 lutego 1891^[66] w Jagielnicy. W czasie I wojny światowej walczył w szeregach cesarskiej i królewskiej Armii. Jego oddziałem macierzystym był Pułk Piechoty Nr 56. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 grudnia 1917 w korpusie oficerów rezerwy piechoty^[67]. Z dniem 15 września 1932 roku skierowany został na czteromiesięczną praktykę u płatnika 25 pal. Po zakończeniu praktyki został wyznaczony na stanowisko płatnika w 25 pal w Kaliszu^[68], a z dniem 15 sierpnia 1933 roku przeniesiony z korpusu oficerów administracyjnych do korpusu oficerów intendentów^[69]. W 25 pal pełnił służbę do 1939 roku. W marcu tego roku zajmował stanowisko oficera gospodarczego. Był odznaczony Brązowym Medalem Waleczności i Krzyżem Wojskowym Karola.
12. Kpt. aud. Marian Stanisław Grossmann ur. 19 listopada 1901. W lipcu 1928 został zwolniony z zajmowanego stanowiska w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii z równoczesnym przydziałem do PKU Włodzimierz na sześć miesięcy w celu odbycia praktyki poborowej^[74]. W lipcu 1929 został przeniesiony do PKU Nisko na stanowisko referenta. Został mianowany kapitanem ze starszeństwem z 19 marca 1938 i 1. lokatą w korpusie oficerów audytorów. W marcu 1939 pełnił służbę w Wojskowym Sądzie Rejonowym Grodno na stanowisku sędziego rejonowego. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości (9 listopada 1933) i Srebrnym Krzyżem Zasługi^[75].
13. por. kanc. Adolf Emil Bernatowicz ur. 3 czerwca 1887 w Tarnowie, w rodzinie Juliana. Jako urzędnik wojskowy w XI randze służbowej pełnił służbę w PKU Stryj na stanowisku oficera ewidencyjnego na powiat drohobycki. We wrześniu 1923 został przydzielony do PKU Sanok na stanowisko oficera ewidencyjnego na powiat jasielski^[51]. W maju 1925 został przydzielony do PKU Nisko na stanowisko oficera ewidencyjnego na powiat niżański^[53]. W lutym 1926 został zatwierdzony na stanowisku referenta w PKU Nisko. W lipcu 1928 został zwolniony z zajmowanego stanowiska i oddany do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr X.
14. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[78].
15. kpt. adm. (piech.) Władysław Stahr ur. 7 marca 1892 w Grodzisku Wlkp., w rodzinie Adama i Teofili z Kierczyńskich. W 1909 ukończył gimnazjum w Śremie. Wziął udział w I wojnie światowej i powstaniu wielkopolskim. W 1920 dowodził kompanią 74 pp. 1 grudnia 1924 został mianowany kapitanem ze starszeństwem z 1 lipca 1923 i 99,5. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[79]. Następnie służył w 56 pp. Był odznaczony Krzyżem Walecznych i Srebrnym Krzyżem Zasługi. Był żonaty z Marią z Jędrzejczaków, z którą miał syna Edmunda^[80].
16. Wacław Mateusz Brusznicki ur. 21 września 1895 w Wodzisławiu, w powiecie jędrzejowskim, w rodzinie Stanisław. Do Wojska Polskiego został przyjęty z byłych Korpusów Wschodnich i byłej armii rosyjskiej. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi^[81].