Koźminek

Koźminek – miasto w Polsce w województwie wielkopolskim, w powiecie kaliskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Koźminek.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Koźminek (ujednoznacznienie).

Koźminek

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Rynek w Koźminku
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	kaliski
Gmina	Koźminek
Aglomeracja	kalisko-ostrowska
Prawa miejskie	1369–1870, 2021
Burmistrz	Monika Nowak (od 2024)
Powierzchnia	6,04[1] km²
Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość	1851[1] 306[1] os./km²
Strefa numeracyjna	62
Kod pocztowy	62-840[2]
Tablice rejestracyjne	PKA
Położenie na mapie gminy Koźminek Koźminek
Położenie na mapie Polski Koźminek
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Koźminek
Położenie na mapie powiatu kaliskiego Koźminek
51°47′55″N 18°20′00″E
TERC (TERYT)	3007054
SIMC	0201141
Strona internetowa

Prawa miejskie od 1369^[3]. W 1555 został zwołany różnowierczy synod w Koźminku, na którym polscy bracia czescy i kalwiniści zawarli krótkotrwałą unię. Koźminek utracił prawa miejskie (miasto zostało przemianowane na osadę) 31 maja 1870^[4]; prawa miejskie Koźminek uzyskał ponownie 1 stycznia 2021^[5].

1867–1954 siedziba zbiorowej gminy Koźminek^[6], 1954–1972 gromady Koźminek^[7], a od 1973 ponownie gminy Koźminek^[8]. W latach 1975–1998 miejscowość leżała w województwie kaliskim.

Integralne części miasta Koźminek^[9][10]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0999340	Przydziałki	część miasta
0201158	Słowiki	część miasta
0999222	Warwarówka	część miasta

Położenie

Koźminek leży na Nizinie Południowowielkopolskiej, na Wysoczyźnie Tureckiej, na lewym brzegu Swędrni^[11], około 3 km na południowy wschód od zaporowego Zbiornika Murowaniec, w aglomeracji kalisko-ostrowskiej, około 18 km na północny wschód od Kalisza; przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 471 (Opatówek–Dąbrowa). Koźminek położony jest we wschodniej części historycznej Wielkopolski, w Kaliskiem; do II rozbioru Polski (1793) leżał w województwie kaliskim^[12], po utworzeniu Królestwa Polskiego (1815) leżał w województwie kaliskim, w powiecie kaliskim i był siedzibą gminy Koźminek^[13]; w dobie Królestwa Polskiego był niewielkim ośrodkiem przemysłowym w kalisko-mazowieckim okręgu przemysłowym.

Kalendarium

• 1369 – miejscowość pojawiła się w źródłach historycznych jako miasto na prawie niemieckim, własność Bartosza z Wezenborga
• 1441 – miasteczko przeszło na własność Wojciecha z Pakości, później do książąt raciborskich
• 1450 – Kazimierz IV Jagiellończyk ustanowił w Koźminku dwa jarmarki
• 1458 – miasto wystawiło 6 pieszych na wojnę z zakonem krzyżackim
• 1543 – Koźminek otrzymał prawo urządzania trzeciego jarmarku
• 1505 – miasto przeszło w ręce rodu Ostrorogów
• 1550 – pod opieką starosty Jakuba z Ostroroga Koźminek stał się jednym z ważniejszych ośrodków dysydenckich w Polsce, kościół miejski przeszedł w ręce braci czeskich, którzy otwarli w mieście szkołę dla współwyznawców i drukarnię
• 1555 – na synodzie w Koźminku doszło do zjednoczenia kalwinistów i braci czeskich. Był to doniosły moment w dziejach polskiego protestantyzmu, ale unia okazała się krótkotrwała.
• 1570 – w mieście działało 50 rzemieślników, Koźminek posiadał gorzelnię i browar
• 1607 – fara wróciła do katolików
• 1614 – parafia dysydencka została rozwiązana
• 1618 – zaczął się powolny upadek miasta, działało tam już tylko 34 rzemieślników
• 1770 – powstał przemysł tkacki, prowadzony głównie przez niemieckich osadników z Dolnego Śląska
• 1793 – w wyniku II rozbioru Polski Koźminek tymczasowo przeszedł pod władzę pruską. Miał wówczas 342 mieszkańców i 111 domów, działało tam 85 rzemieślników, w czym 30 szewców i 19 krawców
• 1807 – miejscowość w granicach Księstwa Warszawskiego
• 1810 – miasto posiadało 737 mieszkańców
• 1815 – Koźminek został włączony w granice Królestwa Kongresowego (w składzie Imperium Rosyjskiego) pod zaborem rosyjskim^[14]
• 1860 – 1422 mieszkańców, w tym 980 katolików, 182 ewangelików i 260 Żydów
• 1870 – władze rosyjskie odebrały Koźminkowi prawa miejskie
• 1902 – 2000 mieszkańców
• 1918 – w granicach odrodzonej Polski (w powiecie kaliskim województwa łódzkiego, a od 1938 roku w województwie poznańskim)
• 1933–1937 – komendantem Posterunku Policji Państwowej był Antoni Grubski.

Osobne artykuły: Kraj Warty, Heim ins Reich i Wysiedlenia Polaków z rejencji kaliskiej i łódzkiej.

• 1939 – Koźminek wraz z okolicznymi miejscowościami został anektowany przez III Rzeszę i przyłączony administracyjnie do tzw. Kraju Warty.
• styczeń 1940 – władze hitlerowskie urządziły w Koźminku getto, gdzie zgromadziły Żydów z okolicznych miejscowości
• lipiec 1942 – likwidacja getta i przewiezienie jego mieszkańców do różnych niemieckich obozów koncentracyjnych, głównie do Chełmna nad Nerem (część przewieziono do getta w Łodzi)
• 1961 – 1433 mieszkańców, z których ok. 50% utrzymuje się z rolnictwa
• 2021 – ponowne nadanie praw miejskich

Zabytki

• zespół pałacowo-parkowy, klasycystyczny dwór z XVIII wieku, przebudowany w latach 1906–1907. W parku ciekawy drzewostan, w nim 41 drzew w wieku ponad 120 lat
• kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty z XIV/XV wieku, przebudowywany na początku XVIII i w XIX wieku, wystrój barokowy
• kantorat ewangelicki przy ul. Konopnickiej

• 
  Dwór z XVIII w.
• 
  Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty

Ludzie związani z Koźminkiem‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Koźminkiem‎.

Zobacz też

• Synagoga w Koźminku
• Cmentarz żydowski w Koźminku

Przypisy

1. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 527 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
3. Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.
4. Postanowienie z 30 grudnia (11 stycznia) 1869/70, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 67–76).
5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2020 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1332).
6. Skorowidz Królestwa Polskiego
7. Uchwała Nr 22/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu kaliskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 26 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 5 października 1954 r. dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z 4 grudnia 1954 r., Nr. 20, Poz. 100).
8. Uchwała Nr XVIII/98/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 5 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie poznańskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 29 grudnia 1972, Nr 32, Poz. 391).
9. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
10. GUS. Rejestr TERYT
11. Słownik krajoznawczy Wielkopolski. Włodzimierz Łęcki (przew. kom. red.). Warszawa–Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 121. ISBN 83-01-10630-1.
12. Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1903, s. 94–98.
13. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Bronisław Chlebowski (red.), Filip Sulimierski (red.), Władysław Walewski (red.). T. 4. Warszawa: Władysław Walewski, 1883, s. 571–572.
14. Gmina Koźminek [online], kozminek.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).

Linki zewnętrzne

• Koźminek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 571.
• Archiwalne zdjęcia związane z miejscowością w bibliotece Polona

Kontrola autorytatywna (miasteczko):

• VIAF: 144452284
• LCCN: n2004041152
• J9U: 987007469852905171