Kanały wodne we Wrocławiu

Kanały wodne we Wrocławiu, wraz z rzekami przepływającymi przez miasto, stanowią jeden z większych w Polsce węzłów wodnych. Ich powstanie związane jest z szeregiem inwestycji hydrotechnicznych prowadzonych we Wrocławiu od najwcześniejszych lat istnienia osadnictwa na terenie obecnego miasta. Największe kanały wodne związane są z przebudową systemu wodnego największej z wrocławskich rzek - Odry, zarówno na potrzeby żeglugi jak i ochrony przeciwpowodziowej. Na obszarze miasta znajdują się również inne, mniejsze kanały, o charakterze zarówno przeciwpowodziowym jak i melioracyjnym i innym, związane z mniejszymi rzekami i ciekami wodnymi. Część z nich oprócz funkcji wyżej wymienionych, to kanały powstałe także dla potrzeb doprowadzenia wodny dla młynów wodnych i małych elektrowni wodnych lub zaopatrzenia albo odprowadzenia wód z innych zakładów i urządzeń.

Przekop Rędzin

Historia

Pierwsze prace związane z przeobrażeniem naturalnych cieków obszaru wrocławskiego węzła wodnego miały miejsce już w momencie początków osadnictwa na tym terenie. Rozwój miasta, możliwości technicznych i potrzeb kreował nowe inwestycje ukierunkowane na energetyczne i żeglugowe wykorzystanie rzeki. Również potrzeba ochrony przed powodziami stanowiła istotny czynnik podejmowania robót budowlanych w zakresie przebudowy systemu wodnego miasta. Pierwszą dużą inwestycją dotyczącą budowy kanału wodnego było wykonanie w latach 1494–1495 przekopu Sępolno–Szczytniki^[a]. Kolejny kanał Odry wykonano w latach 1530–1533. Był to tzw. przekop Opatowice, Bartoszowice–Szczytniki. Efekty kolejnych inwestycji obejmujących budowę kanałów wodnych we Wrocławiu istnieją i są eksploatowane do dziś. Są to dwie wielkie przebudowy systemu żeglugi i ochrony przeciwpowodziowej miasta. Pierwsza z nich przeprowadzona była w latach 1892–1897. Obejmowała oba budowę tzw. Drogi Wielkiej Żeglugi, obejmowała Starą Odrę i Kanał Miejski. Następnie w latach 1913–1917 wybudowano tzw. Główną Drogę Wodną, umożliwiającą nie tylko prowadzenie żeglugi na znacznie większą skalę niż dotychczas z pominięciem centrum miasta, a także przeprowadzenie części wód wezbraniowych. W ramach tej inwestycji wybudowano nowe kanały: Kanał Powodziowy, Kanał Żeglugowy, Kanał Różanka, Przekop Rędzin^[b] i Kanał Opatowicki^[1][2]. Z budową wyżej wymienionych kanałów wiązała się konieczność budowy nowych stopni wodnych obejmujących na kanałach żeglugowych śluzy komorowe, a na pozostałych, lub w równolegle przebiegających korytach rzek, jazów piętrzących.

Kanał Różanka (po lewej)
Stara Odra (po prawej)

Osobny artykuł: Stopnie wodne we Wrocławiu.

Osobny artykuł: Śluzy wodne we Wrocławiu.

Osobny artykuł: Jazy we Wrocławiu.

Współczesne kanały Odry

Kanały wodne wybudowane w ramach regulacji Odry można podzielić na:

• kanały wodne związane z żeglugą,
• kanały wodne związane z ochroną przeciwpowodziową – kanały przeciwpowodziowe,
• inne, odgrywające w systemie wrocławskiego węzła wodnego wielorakie funkcje.

Powyższy podział nie ogranicza ewentualnego wykorzystania akwenów poszczególnych kanałów innego niż podstawowe, jednak pierwotne przeznaczenie danego kanału i wybudowane na kanale budowle hydrotechniczne związane z tym konkretnym przeznaczeniem, ograniczają możliwość wykorzystania danego kanału tylko do pewnych zadań dodatkowych w ograniczonym zakresie. Przykładowo Kanał Powodziowy został wybudowany w celu przeprowadzenie wód wzebraniowych poza centrum miasta; na kanale zlokalizowano dwa jazy uniemożliwiające żeglugę. Lecz kanał ten wykorzystywano nie tylko do przeprowadzenia wód powodziowych zgodnie z jego podstawowym zadaniem, lecz także do innych celów, np. do zasilania w wodę pobliskich kąpielisk, prowadzenia sportów wodnych na małych jednostkach pływających – kajakach, łódkach, niewielkich żaglówkach, wędkarstwa, a nawet jako kąpielisko.

Kanały wodne Odry we Wrocławiu^[1]

nazwa	podstawowa funkcja	początek	koniec	długość km	obiekty	lata budowy
Stara Odra	żeglugowy powodziowy	Górna Odra Wrocławska	Dolna Odra Wrocławska		Jaz Szczytniki Jaz Psie Pole Jaz Różanka	1892-1897
Przekop Szczytnicki	żeglugowy	Górna Odra Wrocławska	Stara Odra		Śluza Szczytniki	1892-1897
Kanał Miejski	żeglugowy	Stara Odra	Stara Odra		Brama Przeciwpowodziowa Śluza Miejska	1892-1897
Kanał Żeglugowy	żeglugowy	Górna Odra Wrocławska	Stara Odra		Śluza Bartoszowice Śluza Zacisze	1913-1917
Kanał Powodziowy	powodziowy (ulgi)	Górna Odra Wrocławska	Stara Odra	6,29	Jaz Bartoszowice Jaz Zacisze	1913-1917
Kanał Różanka	żeglugowy	Stara Odra	Stara Odra		Śluza Różanka	1913-1917
Kanał Opatowicki	żeglugowy	Górna Odra Wrocławska	Górna Odra Wrocławska		Śluza Opatowice	1913-1917
Przekop Rędzin	żeglugowy	Dolna Odra Wrocławska	Dolna Odra Wrocławska		Śluzy Rędzin	1913-1942
Przekop Śluzy Piaskowej	żeglugowy	Odra Południowa	Odra Południowa		Śluza Piaskowa	1792
Przekop Śluzy Mieszczańskiej	żeglugowy	Odra Południowa	Odra Południowa		Śluza Mieszczańska	1792–1794
Kanał Odpływowy	powodziowy (ulgi)	Górna Odra Wrocławska	Widawa	2,5	Śluza wałowa
Fosa miejska	obronny[c]	Górna Odra Wrocławska	Odra Południowa

Inne wykorzystanie kanałów Odry

Kanały Odry oprócz swej podstawowej funkcji zostały także przystosowane do ich wykorzystania na inne cele. Dwa duże kanały żeglugowe posiadają zabezpieczenia przeciwpowodziowe, umożliwiające odcięcie wód wezbraniowych. Mogą zatem stanowić schronienie dla jednostek pływających. Obecnie we Wrocławiu dopuszczalny jest taki postój, w okresie zamknięcia ruchu żeglugowego podczas nawigacyjnej przerwy zimowej, oraz w okresie czasowego wstrzymania ruchu żeglugowego spowodowanego wystąpieniem wezbrań, między innymi na Kanale Żeglugowym^[3]. Kanałami posiadającymi zabezpieczenia przed wodami wezbraniowymi we Wrocławiu są:

• Kanał Miejski – zabezpieczony od strony wody górnej Bramą Przeciwpowodziową, a od strony wody dolnej dodatkowymi wrotami przeciwpowodziowymi umieszczonymi w głowie dolnej Śluzy Miejskiej
• Kanał Żeglugowy – zabezpieczony od strony wody górnej dodatkowymi wrotami przeciwpowodziowymi umieszczonymi w głowie górnej Śluzy Bartoszowice i odpowiednio od strony wodny dolnej, w głowie dolnej Śluzy Zacisze.

Przy kanałach budowano również liczne nabrzeża i przeładownie:

• dla Starej Odry i Kanału Miejskiego są to między innymi: Nabrzeże Browaru Piastowskiego, Nabrzeże przeładunkowe zboża, Przeładownia Elektrociepłowni Wrocław
• dla Kanału Żeglugowego są to między innymi: Nabrzeże zakładów chemicznych, Port Przeładunkowy Paliw Płynnych, Przeładownia przy ulicy Betonowej, Wojskowy port przeładunkowy paliw płynnych.

Inne kanały

Również w ramach regulacji innych, mniejszych rzek i cieków, oraz w ramach melioracji, powstało wiele kanałów wodnych o mniejszym, lub całkowicie lokalnym znaczeniu we wrocławskim węźle wodnym. Część z nich posiada swoje nazwy własne. Do takich kanałów należą między innymi: Kanał Kłokoczycki, Kanał Graniczny, czy Trzciana odprowadzająca wody z pól irygacyjnych i inne.

Fosa Miejska

Zobacz też

• Wrocławski Węzeł Wodny
• Drogi wodne we Wrocławiu

Uwagi

1. równocześnie zasypano tzw. Odrę Ołbińską, w XV wieku
2. rozbudowa tego kanału prowadzona była jeszcze do 1934 roku w związku z budową drugiej śluzy
3. w kontekście historycznym