Remove ads
Franciszek Stok, właśc. Stock[a], niem. Franz Stok[b] (ur. 20 marca 1880 w Dutovlje, zm. 4 marca 1935 w Sanoku) – podpułkownik piechoty Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy.
 | |
 podpułkownik piechoty | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1901–1913, 1914–1928 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki |
Pułk Piechoty OK Nr 14 |
| Stanowiska |
komendant oddziału karabinów maszynowych |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
  | |
.png){kind=small}
Urodził się 5 lutego[c] lub 20 marca 1880 w Dutovlje/Gradyscha[1][2][d] na obszarze późniejszej Jugosławii[3]. Z pochodzenia był Słoweńcem[4][5]. Był synem Józefa i Anny z domu Stok[1].
Jako żołnierz przydzielony z c. k. armii został awansowany na stopień kadeta piechoty c. k. Obrony Krajowej z dniem 1 września 1901[6]. Został awansowany na stopień podporucznika c. k. Obrony Krajowej z dniem 1 listopada 1902[7]. Służył w 14 pułku piechoty k.k. Landwehry w czeskim Brnie: jako kadet i zastępca oficera 1902[8], później jako oficer (1903, 1904)[9][10]. W kolejnych latach służył w 18 pułku piechoty k.k. Landwehry z Przemyśla (był oficerem tej jednostki od około 1905 do około 1913[11][12][13][14][15][16][17]). W tym okresie został awansowany na stopień porucznika piechoty c. k. Obrony Krajowej z dniem 1 maja 1909[18][19]. W latach 1910, 1911 pełnił funkcję komendanta oddziału broni maszynowej 3/L 18 w ramach 18 pułku piechoty[20][21]. W październiku 1911 został przeniesiony z Sanoka do Przemyśla[e].
Około 1910 zaangażował się w działalność organizacji niepodległościowych i paramilitarnych. Służąc jako oficer w Sanoku miał możliwość prowadzenia zajęć terenowych oraz korzystania ze strzelnicy. Wykazywał zainteresowanie działaniami sanockiego oddziału Związku Strzeleckiego, stanowiąc rolę łącznika pomiędzy organizacją a władzami wojskowymi[22]. Działał jako instruktor ZS[23] (za jego pośrednictwem z sanockich koszar wypożyczano broń dla członków ZS[24]), Drużyn Bartoszowych, VII Drużyny Strzeleckiej, prowadził kurs podoficerski w ramach Armii Polskiej[25]. W 1910 był jednym z założycieli „Towarzystwa Łowieckiego w Sanoku” (wraz z nim m.in. dr Stanisław Domański)[26]. Był członkiem i zasiadał we władzach sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Po decyzji władz naczelnych Związku Polskich TG „Sokół” o militaryzacji związku w postaci tworzenia Stałych Drużyn Sokolich (także jako Sokole Drużyny Polowe) także w Sanoku powstała Stała Drużyna Sokola 29 czerwca 1913, jej komendantem został Franciszek Stok[27], a instruktorami szkolenia m.in. Bronisław Praszałowicz i Bolesław Mozołowski[28][29][30][31].
Przed 1914 pracował jako urzędnik[32]. Po wybuchu I wojny światowej został powołany do służby czynnej w pierwszych dniach mobilizacji[33]. Został ciężko ranny w bitwie w Karpatach przeciw Rosjanom[33]. Ranę postrzałową w brzuch otrzymał koło Laborca[34]. Następnie przebywał w szpitalu w Grazu[34]. Po leczeniu przybył do Sanoka w 1915 w stopniu kapitana[34].
U kresu wojny, w październiku 1918, wraz z innymi osobistościami miejskimi (jako przewodniczący Wojciech Ślączka oraz m.in. Adam Pytel, Feliks Giela, Paweł Biedka, Karol Zaleski, Jan Rajchel, kpt. Antoni Kurka)[35] funkcjonował w ramach powołanego 20 października 1918 Komitetu Samoobrony Narodowej[36][37]. Wraz z Marianem Szajną był organizatorem polskiej siły zbrojnej, a dowodzone przez nich pierwsze patrole polskie rankiem 1 listopada 1918 wyruszyły z gmachu sanockiego „Sokoła” na ulice miasta[38][39][40]. Tego samego dnia, wraz z M. Szajną, kpt. A. Kurką, prezesem sanockiego „Sokoła” Adamem Pytlem i burmistrzem Pawłem Biedką uczestniczył w rozmowach delegacji sanockiej Rady Miejskiej z komendantem wojskowej załogi c. i k. w Sanoku płk. Iwanem Maksymowiczem i mimo jego oporu dokonano rozbrojenia stacjonującego wówczas w miejscowych koszarach – pochodzącego z ziemi czeskiej – 54 pułku piechoty, po czym ok. 1000 żołnierzy jednostki (ok. 600 narodowości czeskiej i 300 narodowości niemieckiej) opuściło miasto[41][42][43][37][44][45][46][47][48]. Jego staraniem wydano broń z sanockich koszar[49]. 1 listopada 1918 wojskowi Antoni Kurka i Franciszek Stok stanęli na czele sokołów, skautów i ochotników, którzy zajęli koszary; w następstwie tego została powołana milicja ludowa, której komendantem został Kurka, a zastępcą Stok[50]. Wówczas kpt. Stok objął komendę placu w Sanoku[44]. Od 8 do 25 listopada 1918 był dowódcą tzw. „Batalionu Dzieci Sanockich”, oddając komendę placu kpt. Hoffmanowi[37][51]. Następnie był organizatorem obrony miasta przed Galicyjską Ukraińską Armią.
_5.jpg)
Uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 2 stycznia 1919 został uznany przynależnym do gminy Sanok[52][2]. Po zakończeniu I wojny i odzyskaniu przez Polskę niepodległości został przyjęty do Wojska Polskiego. W 1919 był działaczem zarządu powiatowego Związku Inwalidów Wojennych RP w Sanoku[53][54]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1922 i 83. lokatą w korpusie oficerów piechoty[55][56]. 22 lipca 1922 został zatwierdzony na stanowisku pełniącego obowiązki zastępcy dowódcy 57 pułku piechoty w Poznaniu z równoczesnym przeniesieniem z 2 pułku strzelców podhalańskich[57][58]. W marcu 1924 został przeniesiony do 2 pułku strzelców podhalańskich na stanowisko zastępcy dowódcy pułku[59][60][61]. 1 grudnia 1924 awansował na podpułkownika ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 i 22. lokatą w korpusie oficerów piechoty[62]. W styczniu 1928 został zwolniony z zajmowanego stanowiska i oddany do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr X, a z dniem 31 marca tego roku przeniesiony w stan spoczynku[63]. Mieszkał w Sanoku[64]. W 1934 pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Sanok, posiadając wtedy przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr X i był wówczas przewidziany do użycia w czasie wojny[65].
Po odejściu z wojska zajmował się prowadzeniem gospodarstwa w Sanoku[66]. W latach 20. był przewodniczącym zarządu Stowarzyszenia Łowieckiego w Sanoku[67]. W latach 1920, 1921, 1922 pozostawał członkiem sanockiego „Sokoła”[68]. W 1931 został członkiem Zarządu Tymczasowego Sanoka w czasie przyłączenia do miasta Posady Olchowskiej[69], a w 1932 został członkiem połączonej rady[70]; był wówczas działaczem BBWR[71].
19 lipca 1913 w Kościele Przemienienia Pańskiego w Sanoku zawarł związek małżeński z Marią Leokadią Prochaską (1889-1969)[4][72][1][73], siostrą Franciszka, z którą miał dwie córki: Annę Janinę wzgl. Joannę[74] (ur. 1914)[75] i Marię (ur. 1916). Rodzina zamieszkiwała przy ulicy Długiej 27 (pierwotnie budynek figurował pod numerem konskrypcyjnym 947)[76][73]. Obie córki ukończyły Gimnazjum Żeńskie im. Emilia Plater w Sanoku (Anna w 1932, Maria w 1934)[77]. W okresie okupacji niemieckiej żona i obie córki zostały aresztowane przez Gestapo i uwięzione. Ostatecznie dwie z nich odzyskały wolność, a Maria została wywieziona do niemieckiego obozu Auschwitz-Birkenau i tam zginęła w 1944. W 1935 mężem córki Anny został ppor. Aleksander Florkowski ze stacjonującego w Sanoku 2 pułku strzelców podhalańskich[78][75]. Podczas II wojny światowej w domu rodziny Stoków zakwaterowanie otrzymywali polscy uciekinierzy kierujący się na trasy transgraniczne do Węgier[79]. Zamieszkiwała tam także Jadwiga Prochaska, matka Franciszka Prochaski[80].
Franciszek Stok zmarł 4 marca 1935 w Sanoku[73][3]. Został pochowany na cmentarzu przy ulicy Jana Matejki w Sanoku[3], gdzie spoczęła także jego żona Maria (1889–1969)[f].
Remove ads
.jpg)
Osoba Franciszka Stoka, jeszcze za jego życia, została upamiętniona na tablicy ustanowionej przez Komitet Obywatelski i odsłoniętej 1 listopada 1928 na frontowej elewacji gmachu „Sokoła” w Sanoku, dla upamiętnienia 10. rocznicy odzyskania niepodległości i wymarszu pierwszych polskich patroli z sanockiego Sokoła w dniu 1 listopada 1918. W czasie II wojny światowej została zdjęta, ukryta i przechowywana przez majstra budowlanego Emila Rudaka, po 1944 przekazana Muzeum Historycznemu w Sanoku[81][82]. Ponownie odsłonięta 10 listopada 1988 w 70. rocznicę odzyskania niepodległości i ówczesnych wydarzeń w Sanoku[83][84][85]. Inskrypcja brzmi: „W dniu 1-XI. 1918 r. garstka młodzieży owiana radosnym zapałem polskiego czynu utworzyła w Sokole pod wodzą kpt. Fr. Stoka i naczelnika Sokoła M. Szajny pierwszą w Sanoku siłę zbrojną dla obrony wskrzeszonej Ojczyzny. Ku pamięci potomnych w dziesiątą rocznicę wyzwolenia Polski”[43][86].
Poeta Janusz Szuber w swojej publikacji pt. Mojość z 2005 zawarł następujący fragment: Była pani Marychna koleżanką babki, zamknięta jakaś w sobie, na ciemnej żałobnej sukni gospodarski fartuch, rzadko pokazywała się w mieście, nigdy w kościele; mąż, pułkownik ck armii, utopił się w Sanie w późnych latach trzydziestych; córkę wywieźli do obozu i już nie wróciła, druga osiadła na stałe w Argentynie. Dom państwa Stoków, ciemny, jakby niezamieszkały, chłód tamtych pokoi i grafiki brata pani Marychny, Franciszka Prochaski z dalekiej Prowansji, i jakieś jego obrazy na ścianie[87].
Remove ads
- Medal Niepodległości (16 września 1931, za pracę w dziele odzyskania niepodległości)[88]
- Krzyż Jubileuszowy Wojskowy – Austro-Węgry (ok. 1909)
- w 1915 posiadał dwa ordery austro-węgierskie[34]
- Dla przykładu w dwóch osobnych publikacjach czasopisma „Ziemia Sanocka” z 1919 był wymieniony raz jako „Stock”, a w drugim przypadku jako „Stok”, zob. Kronika. Wiec inwalidów. „Ziemia Sanocka”. 14, s. 3, 1 czerwca 1919. Kronika. Wizytacya tut. Ekspozytury sekcyi Opieki nad inwalidami. „Ziemia Sanocka”. 21, s. 3, 20 lipca 1919.
- W ewidencji wojskowej Austro-Węgier był określany jako „Franz Stok”.
- Data podana na inskrypcji nagrobnej.
- Datę 20 marca wskazały zrodła gminy Sanok i księga parafialna oraz podał także Rocznik Oficerski 1928.
- W informacji prasowej podano, iż był wówczas w stopniu nadporucznika c. k. Obrony Narodowej. Kronika. Sprawy osobiste. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 41, s. 2, 1 października 1911.
- Według źródła parafialnego Maria Stok do końca życia była wdową po Janie, zob. Księga Zmarłych 1959–1975 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 115 (poz. 21).
Remove ads
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads