Loading AI tools
gatunek ptaka Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dzierzba zmienna (Lanius schach) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzierzb (Laniidae). W dziewięciu podgatunkach występuje w środkowej, południowej i południowo-wschodniej Azji oraz na Nowej Gwinei. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Lanius schach[1] | |||
| Linnaeus, 1758 | |||
_in_Delhi_W2_Pix_051.jpg) Dzierzba hinduska (L. s. erythronotus), Delhi | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
dzierzba zmienna | ||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Mapa występowania poszczególnych podgatunków | |||
Po raz pierwszy gatunek opisał Karol Linneusz w 1758 w Systema Naturae. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Lanius schach[3], podtrzymywaną obecnie (2020) przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC)[4]. Holotyp pochodził z Chin[3], dokładniej prowincji Guangdong[5]. Epitet gatunkowy schach jest przekształceniem onomatopei Scack, jaką dzierzbę zmienną określił w 1757 szwedzki przyrodnik Pehr Osbeck[6]. Dawniejsi autorzy klasyfikowali dzierzbę zmienną jako jeden gatunek wraz z dzierzbą szarogrzbietą (L. tephronotus)[5], na przykład w Check-list of birds of the world (1960)[7]. Klasyfikacja podgatunków sporna. Autorzy HBW wyróżniają ich 9[5], podobnie jak IOC[4]. Przedstawiciele podgatunku L. s. stresemanni z Nowej Gwinei różnią się morfologią i upierzeniem od azjatyckich form, do tego są geograficznie wyizolowani; zalecane są badania taksonomiczne nad tym podgatunkiem. Melanistyczna forma z południowo-wschodnich Chin i Hajnanu opisywana była jako L. s. fuscatus, jednak ten podgatunek nie jest uznawany[5].
BirdLife International szacuje zasięg występowania dzierzby zmiennej na 33 mln km²[8]. IOC wyróżnia następujące podgatunki[4]:
Dzierzby zmienne wymarły na Sertung i Rakata, wulkanicznych wyspach z grupy Krakatau. Pierwszy raz odnotowano je tam w 1908, były dość pospolite w 1919 i 1920. W czerwcu 1932 miała miejsce erupcja Anak Krakatau, przez kolejne dwa lata prowadzono wyprawy badawcze celem ustalenia wpływu erupcji na wyspy. Do 1933 całkowicie pokryły się lasem; dzierzb zmiennych nie odnotowano[10].
Długość ciała wynosi 20–25 cm, masa ciała 50–53 g u przedstawicieli podgatunku nominatywnego, 33–42 g u dzierzb hinduskich[5]. Dzierzby zmienne są stosunkowo duże, dymorfizm płciowy w upierzeniu znikomy. Występuje wyraźne zróżnicowanie między ptakami poszczególnych podgatunków; podzielić je można na ptaki o czarnej głowie i o czarnej masce[11].
W grupie dzierzb zmiennych o czarnej masce znajdują się ptaki podgatunku nominatywnego, L. s. caniceps oraz dzierzby hinduskie. Czarny pas ciągnie się od czoła przynajmniej do okolic oka, kantarek i pokrywy uszne również są czarne. Maskę od popielatego oddziela cienka, biaława brew. Popielata barwa ciemienia, karku i płaszcza stopniowo w tył przechodzi w kolor od rdzawobrązowego do płowego na grzbiecie i kuprze. Skrzydła czarne, u nasady lotek I rzędu występuje biała plamka. Lotki II rzędu obrzeżone płowo, podobnie jak lotki III rzędu, jednak z szerszymi płowymi końcówkami. Pióra rosnące wzdłuż kości łokciowej białe. Sterówki czarne, zewnętrzne krawędzie ogona od jasnopłowych po białe. Spód ciała od białego po brudnobiały, z rdzawobrązowym nalotem. Dziób czarny, jasny u nasady żuchwy (u samicy dziób bardziej brązowy), tęczówka ciemnobrązowa. Do dzierzb zmiennych o czarnej głowie należą dzierzby filipińskie, czarnogłowe, przedstawiciele L. s. suluensis i L. s. stresemanni; dzierzby sundajskie cechuje pośredni wygląd. U dzierzb zmiennych tej grupy górna połowa głowy jest czarna. Grzbiet rdzawobrązowy, czerwonawy. Lotki II i III rzędu zakończone rdzawobrązowo, w kolorze podobnym do koloru piór na grzbiecie. Krawędzie sterówek rdzawopłowe. Przedstawiciele melanistycznej formy „fuscatus”, niebędącej odrębnym podgatunkiem, wyróżniają się czarniawym upierzeniem z szarordzawym kuprem i okolicami kloaki[11].
Dzierzby zmienne zamieszkują różnorodne środowiska – półpustynie, stepy, otwarte trawiaste tereny (również z porozrzucanymi krzewami), zarośla wierzbowe, niekiedy i lasy wiecznie zielone, obszary upraw (w tym ryżu), ogrody, parki, sady, mokradła, trzcinowiska i skupiska wysokich traw[11]. Na Nowej Gwinei występują na wysokości 400–2650 m n.p.m., w ogrodach i na wyżynnych terenach trawiastych[12]. W Nepalu odnotowywane od 300 do 3100 m n.p.m., głównie między 1500 a 2700 m n.p.m.[13], w Kazachstanie do 1000–1500 m n.p.m.[14] Ogółem dzierzby zmienne występują od nizin do około 4300 m n.p.m. (w Himalajach). Zachowują się głośno, zaczepnie, są łatwe do zauważenia. Zwykle przebywają samotnie. Pożywieniem dzierzb zmiennych są głównie stawonogi i kręgowce; z owadów jedzą między innymi prostoskrzydłe, motyle, błonkówki, chrząszcze, modliszki, ważki i pluskwiaki, z kręgowców natomiast ryby, płazy bezogonowe, pisklęta i jaszczurki. W południowych Chinach dzierzby zmienne bywają aktywne nocą, łapią wówczas kraby prowadzące nocny tryb życia[11].
's_nest_in_Kolkata_I_IMG_8317.jpg)
Okres składania jaj w północnej i centralnej części zasięgu trwa od końca marca do lipca – głównie w kwietniu i w maju. Na Półwyspie Malajskim zniesienia stwierdzano w lutym, od czerwca do września oraz w grudniu[5]. Okres lęgowy na Filipinach trwa od marca do czerwca, na Nowej Gwinei od czerwca do listopada. Gniazdo przypomina kształtem kubek, dokładna jego struktura jest zmienna w zależności od podgatunku ptaka. Na budulec składają się cierniste gałęzie, trawy, liście bambusa, mchy, korzenie, delikatna kora i wykonane przez człowieka materiały, zaś na wyściółkę miękkie trawy. W Azji Środkowej i Indiach stwierdzano gniazda 1,5–10 m nad ziemią. Budowane są na krzewach, akacjach i innych ciernistych drzewach, topolach, drzewkach owocowych i iglastych lub nisko wśród jeżyn, pnączy lub w szuwarach. Zniesienie liczy zazwyczaj 3–4 jaja, ogółem od 2 do 6 (7 i 8 w Azji Środkowej). Wielkość zniesienia maleje wraz z szerokością geograficzną – najmniejszą liczbę jaj w lęgu stwierdzano na Nowej Gwinei. Inkubacja trwa 13–16 dni, w niewoli zaobserwowano wysiadywanie przez 18 dni. Młode są w pełni opierzone po 14–19 dniach życia[11].
IUCN uznaje dzierzbę zmienną za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). BirdLife International ocenia trend populacji jako nieznany ze względu na trudność jego wyznaczenia – w populacji dzierzby zmiennej zachodzą lokalne spadki i wzrosty liczebności[8]. W 2015 dzierzba zmienna miała w Chinach lokalny status gatunku najmniejszej troski[15].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
_I2_IMG_4421.jpg)
_-_Flickr_-_Lip_Kee.jpg)
_by_N.A._Naseer.jpg)
