Remove ads
Douglas A-4 Skyhawk (pierwotnie A4D Skyhawk) – amerykański pokładowy samolot szturmowy produkowany przez zakłady Douglas (od 1967 McDonnell Douglas). Prototyp oblatano w 1954 roku.
 Amerykański A-4E Skyhawk z eskadry VA-45 | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Typ | |
| Historia | |
| Data oblotu |
29 czerwca 1954 |
| Dane techniczne | |
| Wymiary | |
| Rozpiętość |
8,38 m |
| Długość |
12,29 m |
| Masa | |
| Startowa |
11 113 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. |
1075 km/h |
| Zasięg |
3200 km |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 2 działka 20 mm i 4153 kg uzbrojenia na 5 zaczepach (1 pod kadłubem i 4 pod skrzydłami) | |
Samoloty w różnych wersjach brały udział w wojnie wietnamskiej, konfliktach bliskowschodnich w 1967 i 1973 oraz wojnie o Falklandy-Malwiny w 1982.
Prace nad konstrukcją samolotu rozpoczęto na początku lat 50. XX wieku w zakładach Douglas pod kierunkiem Edwarda Heinemanna. W przeciwieństwie do wielu powstających w tym czasie zaawansowanych technologicznie samolotów bojowych, założeniem było skonstruowanie prostego, lekkiego i stosunkowo niedrogiego odrzutowego dziennego samolotu szturmowego, o możliwie dobrych osiągach, który mógł działać bez eskorty myśliwskiej[1]. W czerwcu 1952 roku marynarka USA (US Navy), poszukująca następcy śmigłowych samolotów Douglas AD Skyraider, zamówiła budowę dwóch prototypów i dziesięciu egzemplarzy przedseryjnych samolotu, który otrzymał oznaczenie w systemie marynarki A4D (czwarty samolot szturmowy Douglas)[1].
Pierwszy prototyp oblatano po dwóch latach prac, 22 czerwca 1954 roku[2]. We wrześniu 1955 roku prowadzono morskie próby kwalifikacyjne samolotu na lotniskowcu USS „Ticonderoga”[2]. Faza prób była prowadzona do połowy 1956 roku, równolegle z uruchomieniem produkcji seryjnej pierwszej wersji A4D-1[2]. 15 października 1955 roku A4D-1 ustanowił światowy rekord prędkości na trasie zamkniętej 500 km (1118,7 km/h), co było pierwszym takim osiągnięciem dla samolotu szturmowego[2].
Samoloty amerykańskie były produkowane dla Marynarki USA i Korpusu Piechoty Morskiej i pierwotnie nosiły oznaczenia zgodne z systemem samolotów morskich (A4D z kolejnymi cyframi wersji), na początku lat 60. zmienione na zunifikowane oznaczenie A-4 z kolejnymi literami wersji[3].
Produkcję zakończono w 1979 r. Wyprodukowano około 2900 egzemplarzy wersji bojowych i około 600 egzemplarzy wersji treningowych.
Remove ads
Dla USA
- XA4D-1 – pierwszy prototyp (oblatany 22 czerwca 1954)[2]
- A-4A (pierwotnie A4D-1) – pierwsza wersja dla USA dostarczana od 1957 roku[2]
- A-4B (pierwotnie A4D-2) – wzmocniona konstrukcja, ulepszona awionika i system bombardowania, możliwość tankowania w powietrzu, zestaw uzbrojenia rozszerzony o pociski kierowane AGM-12 Bullpup. Oblatany 16 marca 1956, samoloty seryjne dostarczane od września 1957 roku (wyprodukowano ok. 542)[3]
- A-4C (pierwotnie A4D-2N) – wprowadzone ograniczone możliwości działania przy każdej pogodzie (m.in. system ślepego bombardowania TPQ-10 i radar wykrywania przeszkód terenowych APG-53). Oblatany 21 sierpnia 1958, seryjne dostarczane od marca 1960 roku (wyprodukowano 638)[3]
- A-4E (pierwotnie A4D-5) – mocniejszy silnik Pratt & Whitney J52-P-6 zamiast Wright J-65, zwiększony udźwig, dodane dwa punkty podwieszeń, ulepszona awionika (radar dopplerowski, radiowysokościomierz, system nawigacyjny TACAN). Dostarczane od listopada 1962 roku (wyprodukowano 499). Część później zmodyfikowana, z owiewką na grzbiecie według standardu A-4F[3]
- A-4F – mocniejszy silnik Pratt & Whitney J52-P-8A, dodana owiewka na grzbiecie dla pomieszczenia ulepszonej awioniki, lepszy fotel wyrzucany klasy 0-0, kierowane koło przednie. Oblatany 31 sierpnia 1966, seryjne dostarczane od czerwca 1967 roku (wyprodukowano 146)[3]
- TA-4F – dwumiejscowa wersja szkolno-bojowa o przedłużonym kadłubie, z kabiną w układzie tandemowym, ze zmianami przewidzianymi dla A-4F. Oblatany 30 czerwca 1965, seryjne dostarczane od maja 1966 roku (wyprodukowano 241)[4]
- TA-4J – dwumiejscowa wersja szkolno-treningowa, uproszczone wyposażenie bez możliwości bojowych, silnik J52-P-6. Oblatany w maju 1969, seryjne dostarczane od czerwca 1969 roku. Część przebudowano z TA-4F[5]
- A-4L – samoloty A-4C z awioniką ulepszoną do standardu A-4F, z dodaną owiewką na grzbiecie. Oryginalny silnik J65, trzy węzły podwieszeń. Przebudowano 100 od grudnia 1969 roku[5]
- A-4M – ulepszona wersja bojowa, w stosunku do A-4F ulepszona konstrukcja, wyposażenie i awionika, mocniejszy silnik Pratt & Whitney J52-P-408A, powiększony statecznik, powiększona przezroczysta część osłony kabiny dla lepszej widoczności, dodany spadochron hamujący. Oblatany 10 kwietnia 1970, seryjne dostarczane od kwietnia 1971 roku[6]
Eksportowe
- A-4G – wersja bojowa dla lotnictwa pokładowego Australii bazująca na A-4E – dostarczono 8 sztuk od lipca 1967 roku[7]
- TA-4G – dwumiejscowa wersja szkolno-bojowa dla Australii bazująca na TA-4F – dostarczono 2 sztuki od lipca 1967 roku[7]
- A-4H – wersja bojowa dla Izraela bazująca na A-4E z ulepszeniami, jak powiększony statecznik, spadochron hamujący. Uzbrojenie wzmocnione do dwóch działek 30 mm DEFA ze 150 nabojami każde. Dostarczono 90 samolotów od 1967 roku[7]
- TA-4H – dwumiejscowa wersja szkolno-bojowa dla Izraela. Dostarczono 10 samolotów[7]
- A-4K – wersja bojowa dla Nowej Zelandii bazująca na A-4F, z powiększonym statecznikiem, bez spadochronu hamującego, ze zmienioną radiostacją. Dostarczono 10 samolotów[7]
- TA-4K – dwumiejscowa wersja szkolno-bojowa dla Nowej Zelandii[7]
- A-4KU – wersja bojowa dla Kuwejtu, 30 zamówione w 1974 roku[8]
- TA-4KU – dwumiejscowa wersja szkolno-bojowa dla Kuwejtu, 6 zamówione w 1974 roku[8]
- A-4N – wersja bojowa dla Izraela bazująca na A-4M z ulepszeniami, oblatana 12 czerwca 1972, dostarczana od końca 1972 roku[7]
- A-4P – samoloty A-4B zmodernizowane dla Argentyny, dostarczane od 1966 roku[6]
- A-4Q – samoloty A-4B zmodernizowane dla lotnictwa pokładowego Argentyny, 16 sztuk dostarczone od 1971 roku[6]
- A-4S – samoloty A-4B zmodernizowane dla Singapuru, dostarczane od 1973 roku[8]
- TA-4S – dwumiejscowa wersja szkolno-treningowa dla Singapuru – dwie osobne kabiny, 3 sztuki[8]
Remove ads
USA
Pierwsze samoloty A4D-1 dostarczono do dywizjonu VA-72 lotnictwa marynarki USA 9 września 1956 roku, a już 26 października uzyskał on gotowość operacyjną[2]. W styczniu 1957 roku rozpoczęły się dostawy dla lotnictwa Korpusu Piechoty Morskiej, począwszy od dywizjonu VMA-224[2].
Izrael
Do połowy lat 60. Izrael mógł kupować samoloty jedynie we Francji, lecz w tym okresie uwidocznił się brak dostępnego nowoczesnego lekkiego samolotu szturmowego, gdyż Jaguar nie był jeszcze gotowy. Porozumienie zawarte w 1965 roku otworzyło możliwość zakupu samolotów w USA w zamian za udzielenie zgody przez Izrael na sprzedaż broni także krajom arabskim, gdzie USA poszukiwały rynków zbytu[9]. 2 czerwca 1966 roku zawarto w tajemnicy umowę na sprzedaż samolotów A-4, lecz w nieco zubożonym wariancie pod względem wyposażenia elektronicznego i przenoszonych broni (m.in. bez pocisków kierowanych i przeciwradarowych)[10]. Na życzenie izraelskie wariant A-4H otrzymał spadochron hamujący i francuskie działka 30 mm (montowane dopiero od 1969 roku)[10]. Dostawy samolotów zaczęły się od grudnia 1967 roku, po wojnie sześciodniowej[11]. Po raz pierwszy weszły do akcji w ramach 102. Dywizjonu 4 sierpnia 1968, bombardując palestyński obóz wojskowy w Jordanii[12]. Zakupiono 48 samolotów A-4H, a w 1969 roku kolejne 42, które łącznie utworzyły trzy dywizjony (102, 109, 115)[12]. Zakupiono też wówczas 10 szkolno-bojowych TA-4H[7]. Skyhawki używane były następnie podczas wojny na wyczerpanie z Egiptem nad Kanałem Sueskim, wykonując prawie 6000 misji przy stracie w latach 1969–1970 trzech samolotów[13]. Po zawarciu rozejmu, USA sprzedały Izraelowi partię wycofanych z własnej służby samolotów A-4E, przystosowanych do przenoszenia pocisków Shrike, Sidewinder i bomb kierowanych AGM-62 Walleye (samoloty te zostały zmodernizowane przez dodanie „garbu” na aparaturę na grzebiecie)[13]. Utworzono z nich dwa dalsze dywizjony, 110 i 116[13]. Od sierpnia 1971 roku rozpoczęto program modernizacji samolotów w zakresie silnika i wyposażenia elektronicznego, pod kryptonimem Crystal[14]. Jednocześnie Izrael zamówił samoloty nowej ulepszonej wersji A-4N Skyhawk II (ostatecznie 117 sztuk)[14]. Dostawy ich rozpoczęły się na początku 1973 roku[15].
W czasie wojny Jom Kipur w październiku 1973 roku Skyhawk był najliczniejszym typem samolotu izraelskiego, na wyposażeniu pięciu dywizjonów bojowych[15]. Atakowały nacierające wojska egipskie i syryjskie. Stracono aż 53 Skyhawki, w tym 31 podczas pierwszych czterech dni, lecz z drugiej strony stanowiło to jedynie 1,1 samolotu na 100 lotów, przy ponad 4695 zadaniach bojowych[16]. Straty natychmiast wyrównano dostawą z USA 46 A-4E i F począwszy od 21 października, jeszcze podczas wojny, oraz zwiększeniem zamówienia na A-4N o 7 sztuk[17]. W wojnie tej Skyhawk okazał się bronią decydującą w wyprawie na pustynię Synaj i w czasie walk o Wzgórza Golan. Później samoloty te zmodernizowano wyposażając w izraelskie przyrządy elektroniczne. Na skutek doświadczeń bojowych, od 20 października 1973 roku na samolotach montowano przedłużone rury wylotu gazów (ang. barrel), aby obniżyć skuteczność rakiet z głowicami samonaprowadzającymi się na ciepło i oddalić miejsce wybuchu od sterów[17].
Argentyna
Argentyna używała A-4P od 1966 roku i A-4C od 1975 roku, oraz w lotnictwie marynarki, A-4Q[18]. Podczas wojny o Falklandy-Malwiny w 1982 roku, argentyńskie Skyhawki zatopiły brytyjski niszczyciel rakietowy HMS „Coventry”, fregaty „Antelope” i „Ardent” oraz okręt desantowy „Sir Galahad” i uszkodziły kilka jednostek. Skyhawki A-4P i C zostały wycofane w 1999, natomiast od 1998 do służby argentyńskiej weszły 32 A-4AR i 4 dwumiejscowe OA-4AR (dawne A-4M, nowo zmodernizowane w USA przez Lockheed Martin), znane też pod nazwą Fightinghawk[18]. Zmodernizowane samoloty przenoszą bomby szybujące Dardo 2, bomby klasyczne o wagomiarze do 500 kg, niekierowane pociski rakietowe kalibru 70 mm i 127 mm oraz pociski powietrze-powietrze AIM-9L/M Sidewinder[18].
Remove ads
Obecnie
Fuerza Aérea Argentina używa 33 A-4AR/OA-4AR Fightinghawk (3 uległy wypadkom)[18], do 1988 A-4Q używała też Armada de la República Argentina. Przewidywana jest eksploatacja ich do 2020 roku[18].
Marinha do Brasil używa 12 A-4KU zmodernizowane przez Embraera jako AF-1M/MA, samoloty służą na lotniskowcu São Paulo (A12). Swoje maszyny Brazylia pozyskała z nadwyżek sprzętowych Kuwejtu w 1999 roku. Zakupiono wówczas 23 samoloty w tym trzy dwumiejscowe. Pierwszy A-4 wdrożono do eksploatacji w połowie 2000 roku. W ramach wydłużenia czasu eksploatacji samolotów do czasu zakupienia nowych maszyn, mających wejść w skład grup lotniczych planowanych dwóch nowych lotniskowców, Embraer podjął się modernizacji tuzina maszyn A-4 (w tej liczbie znalazły się trzy samoloty dwumiejscowe). Pierwsza z nich, już z nowym systemem nawigacyjnym, łączności, ze zmodernizowanym silnikiem, stacją radiolokacyjną i nowym centralnym komputerem misji, dostarczono marynarce 26 maja 2015 roku[19].
W przeszłości
Royal Australian Navy – 30 A-4G (w tym 10 odkupionych od USA) używano na pokładzie lotniskowca HMAS Melbourne (R21), wycofane w 1983,
Indonezyjskie Siły Powietrzne – 30 A-4E, 2 TA-4F, 2 TA-4J, odkupione od Izraela, używane od 1980 do 2003,
Siły Powietrzne Izraela – 90 samolotów w zmodyfikowanym wariancie A-4H (A-4E, amerykańskie działko 20 mm zastąpiono francuskim działkiem DEFA 30 mm); 106 samolotów w wariancie A-4E (ex-US Navy); 117 samolotów w zmodyfikowanym wariancie A-4N (A-4M, zmieniona awionika i mocniejszy silnik); 49 maszyn w wersji treningowej TA-4 Ajit. Ceremonia zakończenia służby odbyła się 13 grudnia 2015 roku[20].
Kuwejckie Siły Powietrzne – 36 A-4KU, ocalałe sprzedano Brazylii,
Królewskie Malezyjskie Siły Powietrzne – 40 zmodernizowanych A-4PTM (odkupione od USA),
Nowa Zelandia – 24 A-4K (w tym 10 odkupionych od Australii), ostatnie samoloty bojowe RNZAF wycofane w 2001,
Siły Powietrzne Republiki Singapuru – 119 A-4S (odkupione od USA), ostatnie TA-4SU wycofano w 2012,
Stany Zjednoczone (US Navy & USMC).
Remove ads
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads