Remove ads
AGM-45 Shrike – pierwszy amerykański naddźwiękowy pocisk przeciwradarowy klasy powietrze-ziemia, służący do niszczenia urządzeń radarowych przeciwnika, zwłaszcza systemów obrony przeciwlotniczej, poprzez naprowadzanie się na źródło sygnałów emitowanych przez stacje radiolokacyjne. Shrike został zastąpiony przez nowocześniejszy AGM-88 HARM. W Izraelu opracowano wersję odpalaną z wyrzutni naziemnych instalowanych na podwoziu czołgu M4 Sherman, oznaczoną Kilszon (hebr. trójząb).
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Rodzaj |
powietrze-ziemia |
| Przeznaczenie |
przeciwradarowa |
| Data konstrukcji |
1958 |
| Lata produkcji |
1963–1982 |
| Operacyjność |
1965–1992 |
| Długość |
3050 mm |
| Średnica |
203 mm |
| Rozpiętość |
914 mm |
| Masa |
177 kg |
| Napęd |
Aerojet MK 78 na paliwo stałe |
| Prędkość |
2 Ma (2500 km/h) |
| Zasięg |
40 kilometrów |
| Naprowadzanie |
na źródło promieniowania radaru |
| Masa głowicy |
68 kg |
| Typ głowicy |
odłamkowa |
| Użytkownicy | |
| Izrael, Stany Zjednoczone | |
Remove ads
Prace nad Shrikiem rozpoczęły się w 1958 roku w należącym do amerykańskiej marynarki wojennej ośrodku badawczo-rozwojowym Naval Air Weapons Station China Lake w stanie Kalifornia. Czynnikiem, który wpłynął na podjęcie prac nad stworzeniem pocisku przeciwradarowego, był dynamiczny rozwój rakietowych systemów przeciwlotniczych w Związku Radzieckim. Za podstawowe zagrożenie uznawano systemy średniego zasięgu S-75 (w kodzie NATO: SA-2 Guideline), stopniowo wprowadzane na wyposażenie radzieckich sił zbrojnych. Rozwijany pocisk otrzymał oznaczenie ASM-N-10[1][2].
Konstruktorzy zdecydowali się na wykorzystanie pocisku istniejącego i używanego przez amerykańskie siły zbrojne. Wybór padł na opracowany zaledwie kilka lat wcześniej pocisk powietrze-powietrze AIM-7C Sparrow z naprowadzaniem półaktywnym. Konstrukcja pocisku w dużej mierze była tożsama z AIM-7C. ASM-N-10 dysponował mniejszym silnikiem niż pierwowzór i krótszymi tylnymi sterami, miał za do zdecydowanie większą głowicę bojową. Amerykanie postanowili zmodyfikować system naprowadzania pocisku w taki sposób, aby naprowadzał się na fale radiowe emitowane przez stację naprowadzania pocisków SNR-75 (w kodzie NATO: Fan Song) kompleksu S-75[1][2].
W połowie 1963 roku pocisk przemianowano z ASM-N-10 na AGM-45A Shrike i rozpoczęto produkcję seryjną w pierwszej odmianie AGM-45A-1, przeznaczonej dla amerykańskiej marynarki wojennej i sił powietrznych. Shrike’a przyjęto do służby dwa lata później[3].
Debiut bojowy AGM-45A nastąpił w 1965 roku podczas wojny w Wietnamie. Po raz pierwszy użyła ich US Navy na samolotach uderzeniowych Douglas A-4 Skyhawk[4].
Rok później, 18 kwietnia 1966 roku, pociski AGM-45 zostały po raz pierwszy użyte przez samoloty bojowe F-105F/G Thunderchief grupy Wild Weasel amerykańskich sił powietrznych[5]. Wówczas Thunderchiefy wykonywały zadanie zwalczania systemów przeciwlotniczych i przeciwrakietowych przeciwnika – SEAD (Suppression of Enemy Air Defenses). Celem była bateria armat przeciwlotniczych nakierowywana przez artyleryjską stację radiolokacyjną SON-9. W kierunku sygnału emitowanego przez radar wystrzelono pocisk Shrike. Operator uzbrojenia na pokładzie Thunderchiefa stracił pocisk z pola widzenia w momencie, gdy ten wleciał w gęstą mgłę, jednak chwilę później radiolokator „zamilkł”, co zostało uznane za jego skuteczne porażenie[6].
AGM-45 nie był jednak konstrukcją idealną. W pierwszej wersji AGM-45A silnik rakietowy pracował maksymalnie dziesięć sekund. Dalszą drogę pocisk pokonywał lotem ślizgowym. Załogi maszyn Wild Weasel wykorzystujących pociski Shrike oraz ich przeciwnicy, szybko zdały sobie sprawę z ich ograniczeń[3][5].
Atak pociskiem Shrike polegał na wystrzeleniu go w wiązkę radarową z takiej wysokości, aby podążał on w kierunku celu pod kątem 30°. Shrike w odmianie AGM-45A i jej kolejnych modyfikacjach, był w stanie razić cele oddalone o maksymalnie 16 kilometrów[6]. Odległość tę pokonywał w ciągu 50 sekund. Operatorzy systemów przeciwlotniczych Wietnamu Północnego stosunkowo szybko nauczyli się przeciwdziałać AGM-45. Pilot atakującego samolotu zmuszony był lecieć prosto na swój cel. W momencie wykrycia atakującego samolotu lub grupy, wyłączano radary co uniemożliwiało użycie pocisków Shrike. Ponadto operatorzy włączali radary na krótsze okresy czasu[6].
Amerykanie zaczęli stosować bezzałogowce Ryan 147, które wykorzystywano w roli wabików. Miały imitować amerykańskie samoloty i zmusić operatorów systemów przeciwlotniczych do zdradzenia swojego położenia przez aktywację stacji radiolokacyjnych[5]. Sygnał wykrywany był przez samoloty walki radioelektronicznej, a następnie pozycję zgłaszano grupom zwalczania wrogiej obrony przeciwlotniczej, między innymi Thunderchiefom USAF-u uzbrojonych w pociski Shrike[5].
Taktyka ataku zmieniła się po wprowadzeniu w latach 1966–1967 nowocześniejszych pocisków AGM-78 Standard ARM, które umożliwiały odpalenie z większej odległości i ze względu na większą czułość głowicy atak pod każdym kątem, a nie tylko bezpośrednio w wiązkę radarową. Poza tym pociski Standard ARM były szybsze niż pociski rakietowe systemu S-75 Dźwina. Mimo to nawet po wprowadzeniu nowych pocisków nadal używano Shrike’ów ze względu na dużą różnicę w cenach. Koszt pocisku Standard ARM kształtował się w granicach 200 tysięcy USD, podczas gdy Shrike kosztował tylko 7000 USD[3]. Niskie koszty sprawiły, że prostsze AGM-45 używano na zdecydowanie większą skalę niż bardziej zaawansowane pociski. W okresie od kwietnia do października 1972 roku odpalono w sumie aż 678 AGM-45 i tylko 230 AGM-78, ale wiele z nich odpalano prewencyjnie, to znaczy, aby zmusić wietnamskie radary do przerwania pracy, zanim jeszcze zaczną namierzać właściwe i wartościowe cele jak między innymi bombowce B-52 Stratofortress[5].
W latach 70. XX wieku opracowano również nową odmianę pocisku Shrike, oznaczoną jako AGM-45B. Nowa odmiana wykorzystywała podzespoły pocisku przeciwlotniczego AIM-7F Sparrow – w tym nowy silnik rakietowy Aerojet MK 78[1]. Dzięki temu zasięg pocisku wzrósł ponad dwukrotnie, do maksymalnie 40 kilometrów. AGM-45B otrzymał również większą głowicę bojową. Dzięki zaimplementowanym zmianom załogi samolotów SEAD uzbrojonych w AGM-45B były w mniejszym stopniu narażone na działanie wrogiej obrony przeciwlotniczej[3]. AGM-45 nie był jednak lubiany przez pilotów z uwagi na ograniczenia pocisków polegające na konieczności wystrzeliwania ich dokładnie w wiązkę radaru (tolerancja +/− 3°) oraz brak możliwości zapamiętania ostatniej znanej pozycji radaru w momencie utraty emitowanej przez niego wiązki radarowej. Wówczas Shrike poruszał się jak pocisk balistyczny i często nie dolatywał do celu[1]. Jego skuteczność szacowano na około 25%[3].
Pociski Shrike, użyczone przez US Navy, zostały użyte przez Brytyjczyków podczas wojny o Falklandy-Malwiny – wyposażono w nie bombowce Avro Vulcan biorące udział w operacji „Black Buck”[7][3]. Izrael wykorzystywał również AGM-45 podczas wojny Jom Kipur. Izraelczycy opracowali wersję wystrzeliwaną z wyrzutni naziemnych instalowanych na podwoziu czołgu M4 Sherman i oznaczoną jako Kilszon[8]. W działaniach pociski okazały się mało skuteczne, głównie z powodu, że Egipt korzystał ze zdecydowanie nowocześniejszych systemów 2K12 Kub (w kodzie NATO: SA-6 Gainful) – system naprowadzania pocisków Shirke nie rozpoznawał pasma pracy radaru 2K12[3][8].
Produkcję AGM-45 Shrike zakończono w 1982 roku. Wyprodukowano łącznie 18 500 pocisków. Po raz ostatni zostały użyte w czasie I wojny w Zatoce Perskiej[3]. W 1992 roku zostały wycofane z uzbrojenia amerykańskich sił zbrojnych[2].
Remove ads
Pociski Shrike produkowano w dwóch zasadniczych odmianach: AGM-45A oraz AGM-45B. Należy zaznaczyć, że obie główne wersje produkcyjne posiadały podwarianty, z systemem naprowadzania dostrojonym do różnych pasm pracy radarów E/F/G/I i oznaczonych symbolami od AGM-45A-2 lub AGM-45B-2 do AGM-45A-10 lub AGM-45B-10 (z wyjątkiem wersji -5 i -8). Różnice między wersjami A i B polegały na zastosowaniu innego silnika rakietowego. Wersje A były napędzane silnikami Rocketdyne Mk 39 Mod 0 (czasami również Aerojet Mk 53 Mod 1), a wersje B napędzały silniki Aerojet Mk 78 Mod 0[1][3].
AGM-45 mógł być przenoszony przez samoloty A-4 Skyhawk, A-6 Intruder, A-7 Corsair II, F-105 Thunderchief, F-4 Phantom II, F-16 Fighting Falcon oraz izraelskie IAI Kfir[9]. Pociski zintegrowano również z brytyjskimi bombowcami Avro Vulcan[3].
| Wersja[1] | Pasmo naprowadzania[1] |
|---|---|
| AGM-45A-1 | Pasmo E/F. |
| AGM-45A-2
AGM-45B-2 |
Pasmo G. |
| AGM-45A-3
AGM-45B-3 |
Szerokie pasmo E/F. |
| AGM-45A-3A
AGM-45B-3A |
Wąskie pasmo E/F. |
| AGM-45A-3B
AGM-45B-3B |
Pasmo E/F. |
| AGM-45A-4
AGM-45B-4 |
Pasmo G. |
| AGM-45A-6
AGM-45B-6 |
Pasmo I. |
| AGM-45A-7
AGM-45B-7 |
Pasmo E/F. |
| AGM-45A-9
AGM-45B-9 |
Pasmo I. |
| AGM-45A-9A
AGM-45B-9A |
Pasmo I/G. |
| AGM-45A-10
AGM-45B-10 |
Szerokie pasmo E/I. |
Kilszon
Izraelczycy również wykorzystywali pociski AGM-45, w Izraelu używanych pod nazwą Agrof (hebr. pięść)[8]. Na podstawie doświadczeń z wcześniejszych wojen, Izraelczycy postanowili opracować lądową wyrzutnię pocisków przeciwradarowych. Pierwszym naziemnym systemem antyradiolokacyjnym był Potifar, którego zasadniczą część stanowiła wyrzutnia dwóch pocisków AGM-45 skonstruowanych przez IAI. Projekt zarzucono jednak z powodu krótkiego zasięgu systemu – niespełna 11 kilometrów. W 1974 roku powrócono do pomysłu stworzenia lądowej wyrzutni i ponownie użyto amerykańskich pocisków AGM-45[8].
Pocisk zdecydowano się osadzić na samobieżnej wyrzutni zbudowanej na podwoziu czołgu M50 Sherman. Czołg pozbawiono wieży, montując w jej miejsce prowadnicę dla pocisku AGM-45. Zmodyfikowano również konstrukcję samego pocisku. W celu zwiększenia zasięgu dołączono dodatkowy silnik rakietowy, co pozwoliło zwiększyć skuteczny zasięg pocisku z 11 do 60 kilometrów. Silnik wynosił Shrike’a na odpowiednią odległość kilkudziesięciu kilometrów, po czym się odłączał, a następnie AGM-45 działał już autonomicznie i szukał celu. Po przejściu pomyślnych testów Kilszony zostały przyjęte do służby w siłach zbrojnych[8].
Remove ads
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads