Dienogest

Dienogest (łac. dienogestum) – organiczny związek chemiczny z grupy syntetycznych pochodnych progesteronu.

Dienogest

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) 2-[(8S,13S,14S,17R)-17-hydroksy-13-metylo-3-okso-1,2,6,7,8,11,12,14,15,16-dekahydrocyklopenta[a]fenantren-17-ylo]acetonitryl Inne nazwy i oznaczenia farm. łac. dienogestum inne 17 α-cyjanometylo-17 β-hydroksyestra-4,9-dien-3-on
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C20H25NO2
Masa molowa	311,42 g/mol
Identyfikacja
Numer CAS	65928-58-7
PubChem	68861
DrugBank	DB09123
SMILES CC12CCC3=C4CCC(=O)C=C4CCC3C1CCC2(CC#N)O
InChI InChI=1S/C20H25NO2/c1-19-8-6-16-15-5-3-14(22)12-13(15)2-4-17(16)18(19)7-9-20(19,23)10-11-21/h12,17-18,23H,2-10H2,1H3/t17-,18+,19+,20-/m1/s1 InChIKey AZFLJNIPTRTECV-FUMNGEBKSA-N
Niebezpieczeństwa Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanego źródła[1] Uwaga Zwroty H H361 Zwroty P P280 Dawka śmiertelna LD50 4000mg/kg (mysz, doustnie)[2]
Klasyfikacja medyczna
ATC	G03FA15, G03AB08
Farmakokinetyka Biodostępność ~91% Okres półtrwania 9−10h Wiązanie z białkami osocza i tkanek ~90% Wydalanie 75% z kałem i 25% z moczem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie

Stosowany jako lek łączący farmakologiczne właściwości pochodnych 19-norprogestagenów i progesteronu, dzięki czemu charakteryzuje się wysoką bioaktywnością przy doustnym stosowaniu i krótkim okresem półtrwania. Powinowactwo dienogestu do receptora progesteronowego ludzkiej macicy stanowi ok. 10% powinowactwa progesteronu. Mimo tego, in vivo wykazuje on silne działanie progestegenne w stosunku do endometrium, nie ma natomiast właściwości estrogennych ani androgennych^[3]. Wywiera wprawdzie działanie antyandrogenne, jednak nie posiada aktywności glikokortyko– i mineralokortykosterodów, dzięki czemu nie zwiększa ryzyka choroby zakrzepowo-zatorowej.

W randomizowanych, wieloośrodkowych badaniach Strowitzkiego i wsp. wykazano, że dienogest w dawce 2 mg dziennie jest tak samo skuteczny w redukcji bólu związanego z endometriozą, jak leuprorelina. Dodatkowo dienogest charakteryzował się lepszą tolerancją i rzadziej wywoływał uderzenia gorąca niż leuprorelina, minimalnie zmieniając mineralną gęstość kości i ich metabolizm. Badanie to, w którym randomizowano 252 pacjentki i które trwało 6 miesięcy, sugeruje, że dienogest może być oferowany jako efektywny i dobrze tolerowany lek w endometriozie związanej z bólem.

Mechanizm działania

Dienogest zmniejsza wytwarzanie endogennego estradiolu i tym samym tłumi jego oddziaływanie pobudzające wzrost na endometrium eutropowe i ektopowe. W przypadku ciągłego podawania prowadzi do wytworzenia środowiska enokrynnego z niedoborem estrogenów i nadmiarem gestagenów, powodując początkową przemianę wydzielniczą (decydualizację) z następowym zanikiem struktur endometrium, co może utrudniać zagnieżdżenie zarodka^[4][5].

Dienogest w dawce 2 mg dziennie, poprzez bezpośredni wpływ na folikulogenezę, hamuje owulację przy niewielkich zmianach w uwalnianiu LH i FSH u większości pacjentek.

Wskazania do stosowania

Leczenie endometriozy. Hormonalne środki antykoncepcyjne do stosowania wewnętrznego, preparaty złożone.

Przeciwwskazania

• nadwrażliwość na dienogest
• czynna żylna choroba zakrzepowo-zatorowa
• choroba tętnic i układu sercowo-naczyniowego, występująca w przeszłości lub obecnie (np. zawał mięśnia sercowego, udar naczyniowy mózgu, choroba niedokrwienna serca)
• cukrzyca ze zmianami naczyniowymi
• występujące obecnie lub w przeszłości guzy wątroby (łagodne lub złośliwe)
• niezdiagnozowane krwawienie z dróg rodnych

Środki ostrożności

1. Stosowanie preparatu przed wystąpieniem pierwszej miesiączki nie jest wskazane.
2. U kobiet z występującą w wywiadzie ciążą pozamaciczną lub zaburzeniami czynności jajowodów, preparat stosować tylko po dokładnym rozważeniu korzyści w stosunku do ryzyka wystąpienia ciąży pozamacicznej.
3. Kobiety z tendencją do ostudy powinny unikać ekspozycji na światło słoneczne lub promieniowanie UV podczas stosowania dienogestu.
4. Niektóre preparaty dienogestu zawierają w swoim składzie laktozę – należy zwrócić na to uwagę przy stosowaniu u pacjentek z rzadko występującą dziedziczną nietolerancją galaktozy, niedoborem laktazy (czyli nietolerancją laktozy) lub zespołem złego wchłaniania glukozy–galaktozy, będących na diecie bezlaktozowej.
5. Nie stosować w ciąży i okresie karmienia piersią. Jeśli wymagana jest antykoncepcja podczas leczenia preparatem, należy stosować metody niehormonalne.
6. Zachować ostrożność u pacjentek:
   • z czynnikami ryzyka żylnej lub tętniczej choroby zakrzepowo-zatorowej (takimi jak: postępujący wiek, czas połogu, otyłość, dodatni wywiad osobisty lub rodzinny w kierunku zakrzepicy, palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, długotrwałe unieruchomienie, operacja)
   • z czynnikami ryzyka osteoporozy
   • z depresją w wywiadzie
   • z żółtaczką zastoinową i (lub) świądem związanym z zastojem żółci w wywiadzie
   • z cukrzycą

Interakcje

Leki indukujące metabolizm wątrobowy: fenytoina, barbiturany, prymidon, karbamazepina, ryfampicyna, oraz prawdopodobnie oksykarbazepina, topiramat, felbamat, gryzeofulwina, newirapina, preparaty ziołowe zawierające dziurawiec zwyczajny, zwiększają klirens hormonów płciowych i osłabiają skuteczność dienogestu.

Leki hamujące CYP3A4: azolowe leki przeciwgrzybicze (np. ketokonazol, itrakonazol, flukonazol), cymetydyna, werapamil, makrolidy (np. erytromycyna, klarytromycyna, roksytromycyna), diltiazem, inhibitory proteazy (np. nefazodon, fluwoksamina, fluoksetyna) oraz sok grapefruitowy, mogą zwiększać stężenie progestagenowe krwi i prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych.

Działania niepożądane

• zwiększenie lub zmniejszenie masy ciała, wzmożone łaknienie, dyskomfort piersi
• obniżenie nastroju, zaburzenia snu, nerwowość, utrata libido, uderzenia gorąca, osłabienie, lęk, depresja
• migrena, ból głowy, brzucha, pleców, kości, kończyn, kurcze mięśni
• nudności, wzdęcia z oddawaniem gazów, wymioty, biegunka, zaparcie
• trądzik, łysienie, suchość skóry, wzmożona potliwość, świąd, hirsutyzm, łamliwość paznokci, łupież
• torbiel jajnika
• krwawienie z macicy/pochwy
• niedokrwistość, nieswoiste zaburzenia układu krążenia, kołatanie serca, niedociśnienie tętnicze
• zachwianie równowagi autonomicznego układu nerwowego
• zespół suchego oka, szumy uszne
• stan zapalny żołądka i jelit, zapalenie dziąseł, skóry, zanikowe zapalenie sromu i pochwy
• nadwrażliwość na światło, zaburzenia pigmentacji
• zakażenie dróg moczowych, kandydoza pochwy, suchość sromu i pochwy
• guz piersi, dysplazja włóknisto-torbielowata sutka, stwardnienie piersi

U większości pacjentek leczonych dienogestem występowały zmiany profilu krwawień menstruacyjnych: brak miesiączki, rzadkie, częste, nieregularne lub dłuższe krwawienia.

Dawkowanie

Doustnie 2 mg dienogestu raz dziennie o tej samej porze dnia. Preparat należy przyjmować codziennie bez przerwy, z posiłkiem lub bez posiłku.

Preparaty

Preparaty dostępne w Polsce w roku 2020^[6]:

• proste: Aridya, Diemono, Dienogest Stragen, Dimetrio, Endofemine, Endovelle, Probella, Symdieno, Tubanis, Visanne, Zafrilla
• złożone:
  • dienogest + etynyloestradiol: Aidee, Astha, Atywia, Bonadea, Diener, Dionelle, Dorin, Ethinylestradiol/Dienogest Pharbil, Jeanine, Sibilla
  • dienogest + walerianian estradiolu: Juvinelle, Qlaira, Velbienne