Biskupi poznańscy

Biskupi poznańscy – biskupi misyjni, biskupi diecezjalni, biskupi koadiutorzy i biskupi pomocniczy diecezji poznańskiej (od 1821 archidiecezji).

Początek posługi duszpasterskiej biskupów w Poznaniu datuje się na rok 968^[1], kiedy założono tu pierwsze – wpierw misyjne – biskupstwo, przekształcone w 1000 w zwyczajne (diecezjalne).

Od 1821 poznańskim biskupom diecezjalnym przysługuje godność arcybiskupa. Od 1821 do 1946 arcybiskupi poznańscy byli poprzez unię personalną równocześnie arcybiskupami gnieźnieńskimi i nosili w związku z tym tytuły prymasów Polski.

Biskupi

Biskupi misyjni

Lata urzędowania	Biskup		Uwagi
968–982/984		Jordan	biskup misyjny podlegający bezpośrednio papieżowi
982/992[2]–1000		Unger	biskup misyjny podlegający bezpośrednio papieżowi

Biskupi diecezjalni

Lata urzędowania	Biskup		Uwagi
1000–1012		Unger	biskup diecezjalny niezależny od metropolii gnieźnieńskiej, po 1004 prawdopodobnie sufragan arcybiskupa magdeburskiego
1012?–1030		Roman (?)[3]
ok. 1030?–1038		Ederam (zm. przed 1049[4])	ok. 1038 upadek diecezji wskutek reakcji pogańskiej i najazdu Brzetysława I czeskiego

W roku 1038 w wyniku najazdu Brzetysława I diecezja poznańska upadła. Złupiono Wielkopolskę grabiąc cenne relikwie kościelne, które następnie biorący udział w wyprawie biskup praski Sewer uroczyście złożył w katedrze św. Wita w Pradze^[5]. Prawdopodobnie w roku 1075 Bolesław Śmiały, gdy reorganizował Kościół polski przywrócił diecezję poznańską^[6].

Lata urzędowania	Biskup		Uwagi
1075?–po 1085		Franko	pierwszy znany biskup po odnowieniu diecezji ok. 1075, podległy metropolii gnieźnieńskiej
1097/1102[7]–1103?		Eckhard	prawdopodobnie złożony z urzędu przez legata Gwalona
ok. 1103?–po 1113		Paweł I
po 1113		Goswin (?)[8]
?–1146		Bogufał I[9]
1146–1152		Pean
1152–1159		Stefan
1159–1164		Bernard
1164–1172[10]		Radwan
1172–1180[11]		Cherubin
ok. 1180[12]–1186		Arnold
1186–przed 1191		Piotr Łabędź	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński
ok. 1192, 1193[13]		Benedykt
?–1196[14]		Mrokota
1196/1201–1211[15]		Arnold
1211–1242		Paweł II[16]	pierwszy biskup obrany przez kapitułę w wolnej elekcji
1242–1253		Bogufał II
1253–1254		Piotr I
1254–1264		Bogufał III z Czerlina
1265–1267		Falenta	niezatwierdzony przez papieża
1267–1278		Mikołaj
1278–1286		Jan Wyszkowic
1286–1297		Jan Gerbicz
1297–1317[17]		Andrzej Zaremba
1318–1324[15]		Domarad Grzymała
1325–1335		Jan Doliwa
1335–1346		Jan Łodzia
1347–1348		Andrzej z Wiślicy	następnie biskup zwierzyński (szweryński)
1348–1355		Wojciech Pałuka
1356–1374		Jan z Lutogniewa
1375–1382		Mikołaj z Kórnika
1382–1384		Jan Kropidło	następnie biskup diecezjalny kujawski, późniejszy biskup diecezjalny kamieński, biskup diecezjalny chełmiński i ponownie biskup diecezjalny kujawski
1384–1394		Dobrogost z Nowego Dworu	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński
1394–1395		Jan	następnie biskup diecezjalny kamieński
1395–1399		Mikołaj Kurowski	następnie biskup diecezjalny kujawski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński
1399–1412		Wojciech Jastrzębiec	następnie biskup diecezjalny krakowski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1412–1414		Piotr Wysz
1414–1426		Andrzej Łaskarz
1426–1427		Mirosław Brudzewski
1428–1437		Stanisław Ciołek
1438–1479		Andrzej Bniński
1479–1498		Uriel Górka
1498–1520		Jan Lubrański
1520–1525		Piotr Tomicki	następnie biskup diecezjalny krakowski
1525–1536		Jan Latalski	następnie biskup diecezjalny krakowski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1536–1538		Jan z Książąt Litewskich
1538–1539		Stanisław Oleśnicki
1539–1544		Sebastian Branicki
1544–1546		Paweł Dunin Wolski
1546–1553		Benedykt Izdbieński
1553–1562		Andrzej Czarnkowski
1562–1574		Adam Konarski
1577–1597		Łukasz Kościelecki
1598–1600		Jan Tarnowski	następne biskup diecezjalny kujawski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1601–1607		Wawrzyniec Goślicki
1607–1623		Andrzej Opaliński
1624–1627		Jan Wężyk	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1627–1631		Maciej Łubieński	następnie biskup diecezjalny kujawski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1631–1634		Adam Nowodworski
1635		Henryk Firlej
1636–1650		Andrzej Szołdrski
1650–1655		Kazimierz Florian Czartoryski	następnie biskup diecezjalny kujawski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1655–1663		Wojciech Tolibowski
1664–1687		Stefan Wierzbowski
1688–1698		Stanisław Jan Witwicki
1699–1707		Mikołaj Stanisław Święcicki
1710–1715		Michał Bartłomiej Tarło
1716–1719		Krzysztof Antoni Szembek	następnie biskup diecezjalny kujawski, arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1721–1722		Piotr Franciszek Tarło
1722–1732		Jan Joachim Tarło
1733–1738		Stanisław Józef Hozjusz
1739–1768		Teodor Kazimierz Czartoryski
1768–1780		Andrzej Stanisław Młodziejowski
1780–1793		Antoni Onufry Okęcki
1794–1806		Ignacy Antoni Raczyński	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1809–1825		Tymoteusz Gorzeński	od 1821 arcybiskup metropolita oraz jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1828–1829		Teofil Wolicki	arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1831–1842		Marcin Dunin	arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1845–1865		Leon Przyłuski	arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1866–1886		Mieczysław Ledóchowski	arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1886–1890		Julius Dinder	arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1891–1906		Florian Stablewski	arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1914–1915		Edward Likowski	arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1915–1926		Edmund Dalbor	arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski, kardynał
1926–1946		August Hlond	arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski, późniejszy arcybiskup metropolita warszawski, kardynał
1946–1956		Walenty Dymek	arcybiskup metropolita
1957–1977		Antoni Baraniak	arcybiskup metropolita
1978–1996		Jerzy Stroba	arcybiskup metropolita
1996–2002		Juliusz Paetz	arcybiskup metropolita
od 2002		Stanisław Gądecki	arcybiskup metropolita

Zobacz też: Legendarni biskupi poznańscy.

Biskupi pomocniczy

Lata urzędowania	Biskup		Uwagi
1260–1263		Wit
1382–1384		Stefan ze Lwowa	następnie biskup pomocniczy kujawski, jednocześnie biskup diecezjalny chełmski
1386–1404		Jan
?–1397		Mikołaj
1414–1424		Marek
1420–1439		Jan
1449–1453		Bernard
1455–1463		Mikołaj
1469–1494		Wincenty Wierzbięta
1494–1506		Wojciech z Bydgoszczy
1506–1529		Wojciech z Sochaczewa
1531–1539		Adrian Żakowski	Być może desygnowany już w 1529 lub 1530[18]
1540–1568		Jakub Dziaduski
1568–1573		Stanisław Szedziński
1573–1586		Jan Węgorzewski
1586–1604		Jakub Brzeźnicki
1607–1616		Andrzej Rychlicki
1618–1619		Kasper Hap
1619–1625		Jan Trach Gniński
1626–1650		Jan Baykowski
1651–1655		Jan Branecki
1656–1659		Wojciech Grabowski
1661–1681		Maciej Marian Kurski
1680–1681		Kazimierz Jan z Bnina Opaliński	koadiutor, następnie biskup diecezjalny chełmiński
1682–1712		Hieronim Wierzbowski
1713–1717		Piotr Franciszek Tarło	następnie biskup diecezjalny inflancko-piltyński, późniejszy biskup diecezjalny poznański
1722–1725		Bernard Gozdzki
1725–1727		Karol Samuel Poniński
1728–1729		Baltazar Wilksycki
1729–1732		Franciszek Kaznowski
1733–1736		Adam Stanisław Grabowski	następnie biskup diecezjalny chełmiński, późniejszy biskup diecezjalny kujawski i biskup diecezjalny warmiński
1736–1768		Józef Tadeusz Kierski	następnie biskup diecezjalny przemyski
1748–1759		Józef Pawłowski
1768–1779		Władysław Klemens Walknowski
1779–1802		Ludwik Józef de Mathy
1781–1795		Franciszek Ksawery Rydzyński	następnie biskup diecezjalny chełmiński
1796–1798		Jan Chrzciciel Albertrandi	następnie biskup pomocniczy warszawski
1805–1808		Stanisław Żarnowiecki
1833–1837		Józef Chełkowski
1843–1853		Jan Kanty Dąbrowski
1855–1871		Franciszek Stefanowicz
1871–1891		Jan Chryzostom Janiszewski
1887–1914		Edward Likowski	następnie arcybiskup metropolita poznański i jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1915–1918		Paweł Jedzink
1920–1926		Stanisław Kostka Łukomski	następnie biskup diecezjalny łomżyński
1927–1929		Karol Radoński	następnie biskup diecezjalny kujawski
1929–1946		Walenty Dymek	następnie arcybiskup metropolita poznański
1947–1975		Franciszek Jedwabski
1959–1984		Tadeusz Etter
1974–1981		Marian Przykucki	następnie biskup diecezjalny chełmiński, późniejszy arcybiskup metropolita szczecińsko-kamieński
1980–1992		Stanisław Napierała	następnie biskup diecezjalny kaliski
1982–2014		Zdzisław Fortuniak
1997–2012		Marek Jędraszewski	następnie arcybiskup metropolita łódzki, późniejszy arcybiskup metropolita krakowski
od 1999		Grzegorz Balcerek
2013–2021		Damian Bryl	następnie biskup diecezjalny kaliski
2019–2022		Szymon Stułkowski	następnie biskup diecezjalny płocki
od 2021		Jan Glapiak

Przypisy

1. Dwaj pierwsi biskupi misyjny na całą Polskę w latach 968–1000: Jordan i Unger są tradycyjnie uznawani za biskupów poznańskich, choć jest to bardzo problematyczne. Dopiero w 1000 Unger został biskupem diecezjalnym utworzonej wówczas diecezji poznańskiej. Por. Stanisław Trawkowski: Początki Kościoła w Polsce za panowania Mieszka I, [w:] Civitas Schinesghe. Mieszko I i początki państwa polskiego, Poznań – Gniezno 2004, s. 49–70.
2. Data rozpoczęcia posługi niepewna. Zob. Kehr P.F., Das Erzbistum Magdeburg und die erste Organisation der Christlichen Kirche in Polen, [w:] Abhandlungen der Königlich preussischen Akademie der Wissenschaften, 1920, s. 25
3. Nie jest pewne, czy faktycznie był biskupem poznańskim. Zob. Karwowski, Najstarsi..., s. 335; W. Kętrzyński, Studyja nad dokumentami XII wieku, „Roczniki Akademii Umiejętności”, Lwów 1891, s. 311; P.F. Kehr, Das Erzbistum Magdeburg und die erste Organisation der Christlichen Kirche in Polen, [w:] Abhandlungen der Königlich preussischen Akademie der Wissenschaften, 1920, s. 53.
4. W. Kętrzyński, Studyja nad dokumentami XII wieku, „Roczniki Akademii Umiejętności”, Lwów 1891, s. 311; T. Wojciechowski, Szkice Historyczne XI wieku, Kraków 1904, s. 238–239; W. Abraham, Organizacja Kościoła w Polsce do połowy wieku XII, Lwów 1890, s. 84, datują jego rządy na koniec XI lub początek XII wieku, jednak badania nad rękopisem nekrologu opactwa św. Emmerama w Ratyzbonie wykazały, że notatka o jego zgonie pochodzi sprzed 1049. Por. T. Wasilewski, Kościół monarszy w X–XII wieku i jego zwierzchnik biskup polski, „Kwartalnik historyczny”, t. 92, 1985, s. 751.
5. Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 59, 1994.
6. Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 56, 1994.
7. T. Wasilewski, Kościół monarszy w X–XII wieku i jego zwierzchnik biskup polski, „Kwartalnik historyczny”, t. 92, 1985, s. 752
8. Znany jedynie z nekrologu wrocławskiego opactwa św. Wincentego. Jego diecezja nie jest tam wymieniona, stąd nie ma pewności czy faktycznie był biskupem poznańskim (Monumenta Poloniae Historica, t. V, s. 685, przyp. e).
9. Lista dla okresu 1146 do 1172/80 za Annales Lubinensis z końca XIII wieku, z korektą polegającą na zamianie kolejności Radwana i Cherubina. Zob. W. Semkowicz: Nieznane nadania na rzecz opactwa jędrzejowskiego, „Kwartalnik Historyczny”, nr 24 (1910), s. 83–84; oraz K. Maleczyński, Studia nad dokumentem polskim, Wrocław 1971, s. 44. W. Kętrzyński, Studyja nad dokumentami XII wieku, „Roczniki Akademii Umiejętności”, Lwów 1891, s. 312, także polega na Annales Lubinensis, ale bez wspomnianej korekty. Z kolei S. Karwowski, Biskupi..., s. 119–122, podaje dla okresu po 1159 następującą chronologię, opartą na spisanej w XVII wieku Kronice Trzemeszeńskiej oraz na Długoszu: Radwan (1159–1162), Bernard herbu Syrokomla (1162–1175), Świętosław (1176), Gerward herbu Leszczyc (1176), Cherubin (1180).
10. Według Annales Lubinensis Bernard został biskupem dopiero w 1172. Prawdopodobnie jednak jest to błąd polegający na zamianie kolejności Radwana i Cherubina. Zob. W. Semkowicz: Nieznane nadania na rzecz opactwa jędrzejowskiego, „Kwartalnik Historyczny”, nr 24 (1910), s. 83–84.
11. Według Annales Lubinensis Cherubin był biskupem w latach 1164–1172, co jednak kłóci się z faktem, że brał udział w synodzie łęczyckim w 1180. Przyjmuje się, że w Annales Lubinensis doszło do zamiany kolejności Radwana i Cherubina. Zob. W. Semkowicz, Nieznane nadania na rzecz opactwa jędrzejowskiego, „Kwartalnik Historyczny”, nr 24 (1910), s. 83–84.
12. Data rozpoczęcia posługi niepewna. Długosz wymienia Świętosława (1176) i Gerwarda (1177) jako jego poprzedników, jednak ich istnienie nie jest w żaden sposób udokumentowane.
13. Daty rozpoczęcia i zakończenia posługi nieznane. Poświadczony w niedatowanym prywatnym dokumencie (ok. 1192?) oraz bulli Celestyna III z 9 kwietnia 1193. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 1, nr 29 i 30, a za nim S. Karwowski, Biskupi..., s. 122–123, podają dla tych dokumentów daty odpowiednio ok. 1191 i 9 kwietnia 1192, jednak w świetle Philipp Jaffé, Regesta pontificum Romanorum ab condita Ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVIII, vol. II, Lipsk 1888, s. 597 nr 16981, należy je skorygować o jeden rok.
14. Data rozpoczęcia posługi nieznana; znany jedynie z nekrologów.
15. Data rozpoczęcia posługi niepewna
16. Biskup Filip, wspomniany przez Długosza i umieszczany przez niektórych historyków pod rokiem 1211, najprawdopodobniej nigdy nie istniał. Zob. J. Umiński, Czy istniał Filip biskup poznański z 1211 r.?, „Kwartalnik Historyczny”, t. XLIX (1935), s. 104–107.
17. Data zakończenia posługi niepewna
18. Wśród uczestników koronacji Zygmunta Augusta w lutym 1530 występuje niewymieniony z imienia sufragan poznański. Jego tożsamość pozostaje niejasna, gdyż według źródeł poznańskich (nekrolog poznańskich dominikanów, akta konsystorialne) Albert z Sochaczewa miał umrzeć 4 czerwca 1529 (Kamil Kantak, Wojciech z Sochaczewa, dominikanin, sufragan poznański (1506-1529), Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym miasta Poznania, R. 17 (1939), Nr 1, s. 2-11), a według akt Kamery Apostolskiej jego następca Adrian Żakowski otrzymał prowizję kanoniczną dopiero 17 kwietnia 1531 (Konrad Eubel, Hierarchia Catholica. Vol. III, Münster 1923, s. 96). Być może Adrian już w 1529/30 został desygnowany na sufragana przez biskupa Jana Latalskiego, jednak z nieznanych powodów zatwierdzenie nominacji przez papieża opóźniło się (por. Kantak, s. 3). Ewentualnie między Albertem a Adrianem mógł być jeszcze jakiś inny, nieznany dotąd sufragan, po którym z uwagi na bardzo krótki okres urzędowania nie pozostały ślady źródłowe.

Bibliografia

• Abraham W., Organizacja Kościoła w Polsce do połowy wieku XII, Lwów 1890.
• Eubel K., Hierarchia Catholica, vol. I–VI, 1913–1960.
• Gams P.B., Series episcoporum Ecclesiae catholicae, Lipsk 1931, s. 354–355.
• Karwowski S., Biskupi poznańscy z XII i początku XIII wieku, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, t. 37, Poznań 1911.
• Karwowski S., Biskupi poznańscy z drugiej połowy XIII wieku, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, t. 43, Poznań 1915.
• Karwowski S., Najstarsi Długoszowi biskupi poznańscy wobec krytyki, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, t. 35, Poznań 1909.
• Kehr P.F., Das Erzbistum Magdeburg und die erste Organisation der Christlichen Kirche in Polen, [w:] Abhandlungen der Königlich preussischen Akademie der Wissenschaften, 1920.
• Kętrzyński W., Studyja nad dokumentami XII wieku, „Roczniki Akademii Umiejętności”, Lwów 1891, s. 201–319.
• Maciejewski J., Episkopat polski doby dzielnicowej, 1180–1320, Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2003.
• Maleczyński K., Studia nad dokumentem polskim, Wrocław 1971.
• Rola Z., Tajemnice Ostrowa Tumskiego, Zysk i S-ka, Kraków 2000, ISBN 83-7150-835-2.
• Skibiński S., Katedra poznańska, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 2001, ISBN 83-7015-548-0.
• Wasilewski T., Kościół monarszy w X–XII wieku i jego zwierzchnik biskup polski, „Kwartalnik historyczny”, t. 92, 1985.
• Wojciechowski T., Szkice Historyczne XI wieku, Kraków 1904.
• Annales Lubinensis, [w:] Monumenta Poloniae Historica = Pomniki dziejowe Polski., t. 5, s. 866–867.
• Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. I.
• Lista biskupów poznańskich na stronie archidiecezji poznańskiej (arch.).
• Regesta Imperii – Papstregesten 911–1024 i Papstregesten 1024–1058 (arch.).

Linki zewnętrzne

• Lista biskupów poznańskich na stronie archidiecezji poznańskiej. [dostęp 2018-07-12].
• Lista biskupów pomocniczych poznańskich na stronie archidiecezji poznańskiej. [dostęp 2018-07-12].
• Archidiecezja poznańska [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2012-01-14] (ang.).