Loading AI tools
gatunek rośliny Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Woskownica europejska (Myrica gale L.) – gatunek krzewu należący do rodziny woskownicowatych. Rośnie w miejscach podmokłych w Ameryce Północnej, Azji i w Europie. W Polsce jest rośliną zagrożoną wymarciem i ściśle chronioną prawnie, spotykaną tylko w pasie wybrzeża bałtyckiego. Woskownica jest rośliną aromatyczną, w okresie wczesnośredniowiecznym w Europie północno-zachodniej powszechnie stosowaną w piwowarstwie. Była też wykorzystywana jako repelent oraz w garbarstwie, a także do celów leczniczych.
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
woskownica europejska | ||
Nazwa systematyczna | |||
Myrica gale L. Sp. pl. 2:1024. 1753 | |||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
Gatunek jest dość szeroko rozpowszechniony na półkuli północnej, ale ma też duże przerwy w zasięgu i występuje przeważnie tylko na nadmorskich nizinach. Jedynie na obszarach pod silnym wpływem klimatu morskiego notowany jest w wyższych położeniach (np. w Szkocji do 520 m n.p.m.). Woskownica europejska w Europie rośnie wzdłuż wybrzeży północnej i zachodniej części kontynentu; od północno-zachodniej Hiszpanii po północną Norwegię. Z dala od wybrzeży notowana jest w południowo-wschodnich Niemczech i w środkowej Francji[5].
W Ameryce Północnej woskownica rośnie w rozproszeniu w północnej części kontynentu, najdalej na południe sięgając Wirginii[5]. Częściej spotykana jest na wybrzeżach atlantyckich w północno-wschodniej części kontynentu i w pasie sięgającym rejonu Wielkich Jezior. Na Alasce i pacyficznych wybrzeżach (na południu po stan Waszyngton) występuje odmiana tomentosa[6]. Ta sama odmiana spotykana jest w Azji, gdzie rośnie w północnej Japonii, na Sachalinie i wzdłuż wybrzeży od nasady Półwyspu Koreańskiego po zachodnie brzegi Morza Ochockiego oraz na Kamczatce[6].
W Polsce gatunek znany jest z rozproszonych stanowisk wzdłuż Pobrzeża Południowobałtyckiego, z liczniejszymi stanowiskami w rejonie ujścia Odry i Zalewu Szczecińskiego oraz we wschodniej części Pobrzeża Koszalińskiego[7]. W sumie rośnie na ok. 50 stanowiskach[8]. Poza wybrzeżem podawana była z pojedynczych stanowisk w okolicach Gubina i Lubska w województwie lubuskim[9].
Nanofanerofit rozmnażający się głównie za pomocą odrośli – siewki są rzadko spotykane w naturze. Kwitnienie przypada w zależności od warunków klimatycznych na okres od kwietnia do czerwca (w Europie środkowej rośliny kwitną w maju i czerwcu). Kwiaty są wiatropylne. Pędy wegetatywne rozpoczynają rozwój w końcu maja lub w czerwcu. Silniej rozwijają się i większe liście mają pędy odroślowe niż pędy ubiegłoroczne. Młode liście są silnie aromatyczne, po czym wydzielanie olejków lotnych spada w okresie od maja do września, by w końcu tego miesiąca ponownie wzrosnąć. Owoce dojrzewają we wrześniu i październiku, pozostając często na roślinie macierzystej przez okres zimowy. Rozprzestrzeniają się za pomocą wody[5]. Gąbczaste przysadki przyrośnięte do owocu umożliwiają im unoszenie się na powierzchni wody[10]. Kiełkowaniu sprzyja schłodzenie nasion oraz przebywanie w zimnej wodzie (5 °C) przez kilka tygodni. Warunkiem do skiełkowania jest w końcu ekspozycja na światło. Nasiona przechowywane przez 6 lat zachowywały zdolność do kiełkowania. Kiełkowanie jest epigeiczne[5]. Siewki po pierwszym roku osiągają ok. 10 cm wysokości[13].
Największy udział (w przedziale 10–15%) w składzie charakterystycznego dla woskownicy olejku lotnego mają: b-elemonen, α-pinen, germacren, 1,8-cyneol. Z udziałem wynoszącym 3–5% występują w nim nerolidol i kadinen, a z udziałem w przedziale od 1 do 3%: β-pinen, limonen, mircen, p-Cymen. Pozostałe składniki występują z udziałem poniżej 1%. Najwięcej olejku zawierają kwiatostany, w których świeżej masie stanowi ok. 1%. Jego udział w świeżych liściach wynosi poniżej 0,3%[5].
Ważnym składnikiem owoców ze względu na różne zastosowania i właściwości lecznicze jest myrigalon A, B i C[5].
W fazie diploidalnej komórki woskownicy europejskiej zawierają 48 chromosomów, co wobec ich podstawowej liczby w rodzinie wynoszącej 8 świadczy o tym, że gatunek jest heksaploidem[5].
Woskownica europejska rośnie na obszarach znajdujących się pod wpływem klimatu oceanicznego, cechujących się wysokimi opadami sięgającymi w skali roku do 2000 mm. Jest rośliną światłolubną, ale też utrzymuje się w miejscach zacienionych[12]. Rośliny rosnące w cieniu mają liście nieco dłuższe i szersze o barwie sinozielonej, podczas gdy rośliny ze stanowisk nasłonecznionych mają blaszki odpowiednio krótsze i węższe oraz barwy żółtozielonej[14]. Woskownica rośnie w miejscach stale wilgotnych na różnego rodzaju torfowiskach oraz na ich obrzeżach, zwykle na glebach bagiennych[5]. Spotykana jest także na brzegach strumieni i jezior[12]. Im miejsce bardziej wilgotne, tym większe wyrastają krzewy woskownicy. Ze względu na zdolność wiązania azotu za sprawą symbiotycznych promieniowców rozwija się na glebach ubogich w ten pierwiastek[5]. Preferuje niskie zasolenie, ale znosi także silne[13].
Zarośla woskownicy w przypadku zgryzania przez roślinożerców są niskie, sięgając do 0,5 m (woskownica jest zgryzana przez kozy, owce i zająca bielaka). Na gatunku tym rozwija się wiele patogenów grzybowych i owadów, przy czym czynnikiem chroniącym przed nadmierną presją roślinożernych bezkręgowców jest olejek lotny, działający na nie szkodliwie w przypadku spożycia. Spośród wielu gatunków owadów żerujących lub w różny sposób związanych z woskownicą, krzew ten jest szczególnie istotny dla utrzymania rzadkich i ginących motyli takich jak: Eugraphe subrosea, Eurois occulta i kosternika palemona (Carterocephalus palaemon). Zarośla woskownicy są też ważnym siedliskiem dla cietrzewia[5].
Silnie rozrastające się odroślowo zarośla woskownicy mogą powodować spadek różnorodności gatunkowej towarzyszących roślin z powodu silnego zacienienia[5].
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl/O/All. Alnetea glutinosae i Ass. Myrico-Salicetum auritae[16] – zarośli woskownicy z kruszyną pospolitą, wierzbą uszatą, płożącą i rokitą. Rośnie poza tym w szuwarach z kłocią wiechowatą oraz w lądowych szuwarach trzciny pospolitej z goryszem błotnym, lokalnie tworząc gęste zarośla i utrzymując się przy sukcesji prowadzącej do kształtowania się na takich siedliskach zbiorowisk brzeziny bagiennej z trzęślicą modrą, w których się także utrzymuje. Woskownica spotykana jest na mszarach torfowcowych, zwykle w zbiorowiskach z przygiełką białą, turzycą dzióbkowatą lub nitkowatą. Buduje także zbiorowiska z udziałem takich gatunków jak: sit ostrokwiatowy i tępokwiatowy, turzyca dwupienna, marzyca czarniawa. Częsta jest w zbiorowiskach z wrzoścem bagiennym i wełnianeczką darniową, turzycą prosowatą i czarcikęsem łąkowym[5].
Gatunek reprezentuje monotypowy podgatunek Gale w obrębie rodzaju, taksonomicznie izolowany od pozostałych ok. 60 przedstawicieli rodzaju Myrica. Tłumaczy to też brak stwierdzeń mieszańców tego gatunku z innymi[5]. Ponieważ Myrica gale jest gatunkiem typowym rodzaju Myrica, w przypadku jego wąskiego ujęcia, pozostałe gatunki tego rodzaju przenoszone są pod nazwę Morella Loureiro, Fl. Cochinch. 537, 548. Sep 1790[12][17]. W obrębie wąsko ujmowanego rodzaju Myrica poza M. gale pozostaje tylko jeden gatunek siostrzany – Myrica hartwegii[18]. Gatunek ten jest endemitem Kalifornii, różni się od M. gale owłosionymi, a nie nagimi przysadkami w kwiatostanach męskich i silniej piłkowanymi liśćmi (z 4–12 parami ząbków)[19].
Analizę danych kopalnych utrudnia znaczne podobieństwo pyłku woskownicy do leszczynowego[11], a pędów do korzeni brzóz. Dobrze zachowują się jednak odporne na rozkład liście woskownicy[5], znane m.in. z osadów średniowiecznego Gdańska. Szczątki roślin z rodzaju Myrica znane są z neogenu[11].
Naukowa nazwa rodzajowa Myrica pochodzi od greckiego słowa myron oznaczającego perfumy[5], balsam, maść[20]. W starożytnej Grecji nazwa myrike oznaczała tamaryszek (m.in. u Homera). Karol Linneusz użył tego określenia dla rodzaju woskownica ze względu na aromatyczne liście[20]. Pochodzenie nazwy gatunkowej gale jest nieznane[5]. Użyta została po raz pierwszy przez Jeana Bauhina i wywodzona jest z celtyckiego słowa gal znaczącego „maść, balsam”, utrwalonego też w języku angielskim (gale) i flamandzkim gagel[20].
Polska nazwa zwyczajowa „woskownica” pochodzi od złotawego wosku okrywającego od zewnątrz owoce[21].
Ze względu na przywiązanie do siedlisk wilgotnych i bagiennych podstawowym zagrożeniem dla tego gatunku jest osuszanie takich terenów[8]. Eutrofizacja wód, w tym zalewanie wodami podczas piętrzeń powodującymi erozję gleb, przyczynia się do zaniku osobników wydających kwiaty żeńskie i owoce. Zmniejsza się także ilość kwiatów. Bezpośrednio czynnikiem negatywnie wpływającym na kwitnienie i owocowanie jest zwiększanie się udziału azotu i potasu w wodach zasilających siedliska woskownicy[22]. Zagrożeniem dla woskownicy jest też eksploatacja (koszenie) trzciny w miejscach wspólnego występowania obu gatunków – krzewy skoszone wykazują obniżoną żywotność, wypłonione pędy odroślowe zagłuszane są przez trzciny[23].
W Polsce roślina umieszczona została na Czerwonej liście roślin i grzybów (2006) w grupie gatunków wymierających, silnie zagrożonych wymarciem na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem występowania (kategoria zagrożenia [E])[24]. W wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię VU (narażony)[25]. Gatunek objęty jest w Polsce ścisłą ochroną prawną od 1983 roku[26]. Jego populacje chronione są także w rezerwatach przyrody (np. Białogóra, Łazy, Piaśnickie Łąki i Czarnocin) oraz w Słowińskim[8] i Wolińskim Parku Narodowym[27].
W wydanych w Polsce poradnikach identyfikujących siedliska przyrodnicze wymagające ochrony w sieci Natura 2000, zarośla woskownicy zostały wskazane jako jeden z podtypów (oznaczony kodem 2190-6) siedliska o nazwie „wilgotne zagłębienia międzywydmowe”[28]. Jednak przewodnik europejski nie wymienia roślinności zaroślowej wśród wskaźnikowej dla tego siedliska[29], a poradnik dobrych praktyk dla siedliska 2190 wprost wyklucza ekosystemy zaroślowe z jego zakresu[30].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.