Tamaryszek

Tamaryszek (Tamarix L.) – rodzaj krzewów lub małych drzew z rodziny tamaryszkowatych. Liczy około 60^[5]–90^[6] gatunków, trudnych do delimitacji^[5] (baza taksonomiczna Plants of the World online wymienia 73 gatunki zweryfikowane^[4]). Rośliny te występują naturalnie w Eurazji i północnej Afryce na obszarze od Wysp Kanaryjskich poprzez basen Morza Śródziemnego i Azję, po Chiny na wschodzie^[5][7]. Jeden gatunek rośnie także w południowo-zachodniej Afryce^[7]. Tamaryszki zostały szeroko rozprzestrzenione jako rośliny ozdobne i wiatrochronne, mało wymagające i znoszące warunki pustynne^[7]. W wyniku introdukcji stały się inwazyjne w Australii i Nowej Zelandii, na Hawajach, w Ameryce Północnej i Południowej^[5][8].

Tamaryszek

Tamaryszek francuski
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	tamaryszkowate
Rodzaj	tamaryszek
Nazwa systematyczna
Tamarix L. Sp. Pl. 270. 1753
Typ nomenklatoryczny
Tamarix gallica L.[3]
Synonimy
Tamariscus Tourn. ex Mill. Trichaurus Arn.[4]

Kwiaty tamaryszka chińskiego

Kwiaty tamaryszka czteropręcikowego

Tamarix usneoides w Republice Południowej Afryki

Są to rośliny drzewiaste rosnące na piaskach i żwirach wzdłuż wybrzeży morskich, na pustyniach oraz na żwirowych brzegach i wysychających korytach rzek na obszarach górskich^[7].

Nazwa naukowa wywodzona jest z arabskiego słowa tamr oznaczającego „drzewo o ciemnej korze”^[8] lub od nazwy rzeki Tamaris w Hiszpanii^[9].

Morfologia

Pokrój

Okazałe krzewy lub niskie drzewa do 10 m^[7], zwykle o krótkim pniu^[10] i silnie rozgałęzionej^[6], ale luźnej koronie, tworzonej przez cienkie, często przewisające pędy^[10]. Pędy zazwyczaj są nagie i w dwojakiej postaci – trwałe i drewniejące oraz zielone, asymilacyjne, zrzucane zimą^[6].

Liście

Drobne, łuskowate, gęsto dachówkowato osadzone na pędach, siedzące^[6], czasem obejmujące łodygę (T. tetragyna) lub nawet pochwiaste (T. aphylla)^[8], zwykle opadające na zimę^[7][6]. W liściach znajdują się gruczołki wydzielające sól^[6].

Kwiaty

Obupłciowe, rzadko jednopłciowe, drobne^[6], ale bardzo liczne^[7], zebrane w kłosowate grona, często tworzące szczytowe wiechy na zeszłorocznych lub tegorocznych pędach^[6]. Kwiaty wsparte są jedną przysadką. Kielich złożony z 4 lub 5 działek, czasem mięśniejących, całobrzegich lub ząbkowanych. Płatki w liczbie odpowiadającej liczbie działek, trwałe (zasychają i stają się papierzaste^[7]) lub odpadające po kwitnieniu^[6]. Zwykle są różowe i osiągają ok. 3 mm długości, maksymalnie 6 mm^[7]. Pręciki w liczbie 4–5 naprzeciwległe działkom kielicha lub bardzo liczne. Nitki pręcików zwykle wolne, pylniki kształtu sercowatego, pękają podłużnymi szczelinami. Zalążnia powstaje z 3 lub 4 owocolistków, ma kształt stożkowaty i zawiera liczne zalążki. Szyjki słupka są trzy lub cztery, zwieńczone są główkowatymi znamionami^[6].

Owoce

Suche, stożkowate torebki otwierające się odosiowo, z bardzo drobnymi nasionami^[6]. Nasiona z włoskami na jednym końcu^[11].

Biologia i ekologia

Krzewy bardzo wytrzymałe na suszę, znaczne zasolenie gleby, zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego. Wymagają stanowisk słonecznych, gleb lekkich, piaszczystych. W naturze rosną często w wyschniętych korytach rzek na glebach zasolonych^[10]. Kwiaty zapylane są przez owady. Nasiona rozsiewane są przez wiatr^[7].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny tamaryszkowatych (Tamaricaceae)^[2].

Wykaz gatunków^[4]

• Tamarix africana Poir.
• Tamarix alii Qaiser
• Tamarix amplexicaulis Ehrenb.
• Tamarix androssowii Litv.
• Tamarix aphylla (L.) H.Karst. – tamaryszek bezlistny
• Tamarix aralensis Bunge
• Tamarix arborea (Sieber ex Ehrenb.) Bunge
• Tamarix arceuthoides Bunge – tamaryszek jałowcowaty
• Tamarix aucheriana (Decne. ex Walp.) B.R.Baum
• Tamarix austromongolica Nakai
• Tamarix baluchistanica Qaiser
• Tamarix boveana Bunge
• Tamarix brachystachys Bunge
• Tamarix canariensis Willd.
• Tamarix chinensis Lour. – tamaryszek chiński
• Tamarix dalmatica B.R.Baum
• Tamarix dioica Roxb. ex Roth
• Tamarix dubia Bunge
• Tamarix duezenlii Çakan & Ziel.
• Tamarix elongata Ledeb.
• Tamarix ericoides Rottler & Willd.
• Tamarix florida Bunge
• Tamarix gallica L. – tamaryszek francuski
• Tamarix gansuensis H.Z.Zhang ex P.Y.Zhang & M.T.Liu
• Tamarix gennessarensis Zohary
• Tamarix gracilis Willd.
• Tamarix hampeana Boiss. & Heldr.
• Tamarix hispida Willd.
• Tamarix hohenackeri Bunge
• Tamarix humboldtiana Akhani, Borsch & N.Samadi
• Tamarix indica Willd.
• Tamarix jintaensis P.Y.Zhang & M.T.Liu
• Tamarix jordanis Boiss.
• Tamarix karelinii Bunge
• Tamarix kasahorum Gorschk.
• Tamarix kermanensis B.R.Baum
• Tamarix komarovii Gorschk.
• Tamarix korolkowii Regel & Schmalh.
• Tamarix kotschyi Bunge
• Tamarix kutchensis B.V.Shetty & R.P.Pandey
• Tamarix laxa Willd.
• Tamarix leptopetala Bunge
• Tamarix leptostachya Bunge
• Tamarix litwinowii Gorschk.
• Tamarix macrocarpa (Ehrenb.) Bunge
• Tamarix mascatensis Bunge
• Tamarix meyeri Boiss.
• Tamarix minoa J.L.Villar, Turland, Juan, Gaskin, M.A.Alonso & M.B.Crespo
• Tamarix mongolica Nied.
• Tamarix negevensis Zohary
• Tamarix nilotica (Ehrenb.) Bunge
• Tamarix octandra Bunge
• Tamarix pakistanica Qaiser
• Tamarix palaestina Bertol.
• Tamarix parviflora DC.
• Tamarix passerinoides Delile ex Decne.
• Tamarix pycnocarpa DC.
• Tamarix ramosissima Ledeb. – tamaryszek rozgałęziony
• Tamarix rosea Bunge
• Tamarix sachensis P.Y.Zhang & M.T.Liu
• Tamarix salina Dyer
• Tamarix sarenensis Qaiser
• Tamarix senegalensis DC. – tamaryszek mannowy
• Tamarix smyrnensis Bunge
• Tamarix stricta Boiss.
• Tamarix sultanii Qaiser
• Tamarix szovitsiana Bunge
• Tamarix taklamakanensis M.T.Liu
• Tamarix tarimensis P.Y.Zhang & M.T.Liu
• Tamarix tenuissima Nakai
• Tamarix tetragyna Ehrenb.
• Tamarix tetrandra Pall. ex M.Bieb. – tamaryszek czteropręcikowy
• Tamarix usneoides E.Mey. ex Bunge

Zastosowanie

Ze względu na znoszenie gleb zasolonych i warunków pustynnych (gleb piaszczystych, suszy, zasypywania^[11]) tamaryszki stosowane są w nasadzeniach wiatrochronnych na wybrzeżach i terenach pustynnych^[7], sadzone są dla umacniania piasków^[11]. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne w ogrodach i terenach zieleni publicznej. Ze względu na pokrój i znoszenie cięcia – mogą być formowane w efektowne drzewka o płaczącym pokroju^[7]. Do częściej uprawianych jako ozdobne należy tamaryszek chiński, którego pędy wykorzystywane są też w plecionkarstwie^[5], oraz tamaryszek czteropręcikowy^[11] i rozgałęziony (dwa ostatnie spotykane są najczęściej w Polsce^[12]). Ze względu na ażurowe korony, drobne ulistnienie i różowe zabarwienie są cenione w do stosowania w zestawieniach kontrastowych. Są to też rośliny miododajne^[12].

Galasy powstające na tarmaryszkach, cechujące się dużą zawartością taniny, stosowane są do garbowania skór owczych i kozich oraz barwienia ich na kolor różowy do purpurowego^[11]. Także kora tamaryszków zawiera duże ilości taniny i jest wykorzystywana z tego powodu leczniczo. Na pędach tamaryszka mannowego T. senegalensis (syn. T. mannifera) ukłucia czerwców powodują powstawanie słodkiej wydzieliny zwanej manną, wykorzystywanej w medycynie ludowej^[11] i utożsamianą z biblijną manną^[13].

Kwiatostany tamaryszka bezlistnego wykorzystywane są jako ozdoba włosów przez kobiety w Indiach^[11].

Przypisy

1. Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
2. Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-22].
4. Tamarix L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-06-25].
5. David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 903-904, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
6. Tamarix Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-25].
7. Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 146. ISBN 0-333-73003-8.
8. John F. Gaskin: Tamarix Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-25].
9. Flowers in Israel. [dostęp 2015-01-27].
10. GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
11. Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 50-51. ISBN 83-7079-779-2.
12. WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Dendrologia, JakubJ. Dolatowski (red.), wyd. 2 popr. (nowe), Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN, 1997, s. 414-415, ISBN 83-01-12099-1, OCLC 69314709.
13. Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3. Brak numerów stron w książce

Encyklopedie internetowe (takson):

• Britannica: plant/tamarisk, plant/salt-cedar
• БРЭ: 2377088
• SNL: tamarisk

Identyfikatory zewnętrzne:

• BioLib: 38911
• EoL: 60977
• Flora of China: 132255
• Flora of North America: 132255
• GBIF: 2874694
• identyfikator iNaturalist: 51305
• IPNI: 38986-1
• ITIS: 22303
• NCBI: 63084
• Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:326334-2
• Tela Botanica: 85538
• identyfikator Tropicos: 40009834
• USDA PLANTS: TAMAR2
• CoL: 7S9V