Smerekiwka

Smerekiwka (ukr. Смереківка; hist. Wicyń) – wieś na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, w rejonie przemyślańskim.

Smerekiwka

Смереківка

Wicyn, greckokatolicki klasztor bazylianów na mapie von Miega, 1780[2]
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Rejon	przemyślański
Powierzchnia	2,35 km²
Wysokość	315 m n.p.m.
Populacja  • liczba ludności • gęstość	269 114,47 os./km²
Nr kierunkowy	+380 3263
Kod pocztowy	81234
Położenie na mapie obwodu lwowskiego Smerekiwka
Położenie na mapie Ukrainy Smerekiwka
49°39′35″N 24°49′02″E

Historia

Darowany przez króla Władysława Jagiełłę Mikołajowi Gołogórskiemu w roku 1389, należał m.in. do Sienińskich, Sobieskich (przez 120 lat), Radziwiłłów (krótko), Padniewskich i Potockich. Od czasu osadzenia we wsi przez Jakuba Sobieskiego (ojca króla Jana III) w roku 1630 „Mazurów” z centralnej Polski, aż do maja 1945 mieszkańcami Wicynia byli prawie wyłącznie Polacy. W roku 1938, według spisu ludności, w Wicyniu mieszkało 1538 osób, w większości Polaków.

W zgodnej symbiozie z mieszkańcami wioski funkcjonował tam w latach 1695–1862 greckokatolicki klasztor bazylianów osadzonych w Wicyniu przez Jana III Sobieskiego. Przez jakiś czas mieściła się w nim szkoła retoryki, a w cerkwi wisiał, uznany formalnie w 1707 za cudowny, obraz Matki Boskiej Wicyńskiej. Do dnia dzisiejszego zachowała się „Pieśń o Matce Najświętszej Wicyńskiej w roku 1759 napisana, w Wicyniu mieszkając”.

We wsi były dwa młyny, tartak, cegielnia, mleczarnia, gorzelnia, dwa, a po wyprowadzeniu się bazylianów, jeden folwark (kolejni właściciele po Potockim: rodzina Matkowskich, Brotschwiczów, Ederów i Vrabetzów). Poza rolnictwem wicyniacy zajmowali się pszczelarstwem, sadownictwem i rzemiosłem^[kiedy?].

W okresie II Rzeczypospolitej wśród wicyńskich rzemieślników byli m.in. bednarze, kołodzieje, stolarze, tkacze, szewcy oraz krawcy. Do scalenia w 1934 r.^[3] miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej w powiecie złoczowskim województwa tarnopolskiego.

Podczas II wojny światowej Wicyń odegrał ważną rolę w konspiracyjnym ruchu walki z okupantem i w ruchu obronnym wobec nacjonalistów ukraińskich. Działała tu IV kompania 52 złoczowskiego pułku AK.

Niemcy dokonali pacyfikacji wsi 25 kwietnia 1944 roku (dziesięcioro zabitych, dwadzieścia spalonych domów). By jej dokonać, Niemcy zmuszeni byli użyć ponad 300 samochodów pancernych i 30 lekkich czołgów^{[4][twórczość własna?]}.

Osobny artykuł: Obrona Wicynia.

Do końca maja 1945 mieszkańcy Wicynia zostali przeniesieni na Ziemie Zachodnie powojennej Polski. W czterech^[5] rzutach zostali przewiezieni w bydlęcych wagonach na Ziemie Odzyskane. W trakcie wyjazdu, wójt wsi – Stefan Żukowski został zamordowany przez Rosjan we wsi Szpikłosy^{[6][twórczość własna?]}.

Wicyniacy po wojnie osiedlili się aż w 55 różnych miejscowościach, a najliczniej w Biskupicach Oławskich, Nowej Wsi Głubczyckiej i w Starym Bielsku (obecnie dzielnica Bielska-Białej). Drugie i trzecie pokolenie wicyniaków mieszka obecnie w dużych skupiskach w Raciborzu, Opolu, we Wrocławiu i na Śląsku.

25 sierpnia 2007 roku, podczas I Światowego Zjazdu Wicynian w Sulęcinie powołano do życia Klub Wicynian, działający przy szczecińskim oddziale Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich.

Kalendarium Wicynia

Źródło^[7]

• 1389 – darowanie przez Władysława Jagiełłę wsi Wicyń Mikołajowi Gołogórskiemu
• 1441 – wytyczenie przez Piotra Wołczkę z Kłodna, podkomorzego lwowskiego granicy między Wicyniem i Dunajowem
• 1473 – przekazanie Wicynia przez Elżbietę Gołogórską (wnuczkę Mikołaja) arcybiskupowi lwowskiemu, Grzegorzowi z Sanoka, jako zastaw zaciągniętej pożyczki w wysokości 600 grzywien
• 1474 – próba zdobycia przez Tatarów zamku w Dunajowie
• 1482 – formalne przejęcie przez kurię lwowską Wicynia jako rekompensatę za niespłaconą pożyczkę Elżbiety Gołogórskiej
• 1489 – obecność Tatarów na ziemiach klucza pomorzańskiego, oblężenie Pomorzan
• 1498–1506 – wielokrotne rajdy Tatarów przez dobra pomorzańskie, plądrowanie miasta i okolic
• 1561 lub 1565 – nabycie Pomorzan (z Wicyniem) przez Sienińskich
• 1593 – zatwierdzenie granic Wicynia, wioski dziedzicznej Andrzeja Sienińskiego, Podstolego Ziemi Podolskiej
• 1612–1621 – wielokrotne (31 razy!) pustoszenie Podola przez Tatarów
• ok. 1620 – kupno klucza pomorzańskiego (z Wicyniem) przez Jakuba Sobieskiego, ojca Jana III, króla Polski. Spalenie przez Tatarów Wicynia i wycięcie „w pień” jego mieszkańców
• 1630 – sprowadzenie przez Jakuba Sobieskiego osadników z Mazowsza („Mazurów”) w miejsce wymordowanych przez Tatarów mieszkańców Wicynia
• 1639 – atak Tatarów na Pomorzany
• 1640 – walki obrońców Pomorzan z Tatarami
• 1644 – zdobycie przez Tatarów Pomorzan
• 1648 – pochód Chmielnickiego w kierunku Lwowa. Grabież Wicynia
• 1649 – zajęcie Złoczowa i ponowne splądrowanie Wicynia przez oddziały Chmielnickiego
• 1651 – zaraza w Pomorzanach
• 1655 – oblężenie Pomorzan przez Kozaków Chmielnickiego i Tatarów. Pożar w mieście
• 1661 – boje z Tatarami pod murami Pomorzan, bronionych również przez wieśniaków pobliskich wsi. Klęska napastników
• 1667 – zdobycie i zniszczenie Pomorzan przez połączone siły tatarsko-kozackie. Skuteczna obrona zamku. Zwolnienie przez Sobieskiego z wszelkich opłat mieszczan i włościan klucza pomorzańskiego – ofiar napaści tatarskie
• 1672 – oblężenie Pomorzan przez Turków i Tatarów. Obrona miasta przez czterotysięczną załogę rekrutującą się głównie z poddanych Sobieskiego
• 1673 – udzielenie poddanym, obrońcom Pomorzan i ofiarom napaści tatarskiej zapomogi z kiesy Sobieskich – po 20 zł dla włościan i 40 zł dla mieszczan
• 1675 – ponowne najście Tatarów na Pomorzany i okolicę
• 1676 – zdobycie Pomorzan pozbawionych załogi wysłanej doraźnie w inne rejony włości Sobieskich. Splądrowanie i obrabowanie miasta
• 1687 – niszczenie i plądrowanie przez Tatarów okolic Pomorzan
• 1691 – kolejny rajd tatarski przez pomorzańskie wsie
• 1692 – skuteczna obrona Pomorzan przed tatarskimi napastnikami
• 1695 – sprowadzenie do Wicynia przez Jana III Sobieskiego zakonu bazylianów
• 1695 – spalenie przez Tatarów przedmieść Pomorzan oraz okolicznych wsi. Ponowne zwolnienie poddanych z opłat i zobowiązań wobec Sobieskich
• 17.04.1696 – śmierć właściciela Wicynia i króla Polski, Jana III Sobieskiego
• 25.1.1703 – akt nadania wicyńskim bazylianom przez królewicza Aleksandra Sobieskiego części ziem Wicynia
• 1707 – przemarsz wojsk saskich przez wsie klucza pomorzańskiego, pożar Pomorzan
• 21.09.1707 – potwierdzenie przez Komisję Duchownych (pod przewodnictwem arcybiskupa Józefa Szumlańskiego) cudownego charakteru obrazu Matki Boskiej Wicyńskiej
• 1710 – przemarsz przez wioski klucza pomorzańskiego wojsk rosyjskich i szwedzkich
• 3.08.1724 – potwierdzenie praw wicyńskich bazylianów do gruntów w Wicyniu w specjalnym liście królewicza Konstantego Sobieskiego
• 1740 – Michał Kazimierz Radziwiłł – nowym właścicielem klucza pomorzańskiego
• 1759 – ułożenie przez bazyliańskiego zakonnika „Pieśni o Matce Boskiej Wicyńskiej (…)”
• ok. 1747 – nabycie Wicynia przez Padniewskiego
• 1768 – potwierdzenie funkcjonowania w wicyńskim klasztorze bazylianów szkoły retorycznej
• 1771 – rozpoczęcie budowy w Wicyniu cerkwi greckokatolickiej należącej do zakonu bazylianów
• 29.02.1787 – kompleksowa korekta granic wsi Wicyń przeprowadzona na mocy Rozporządzenia Najwyższego Prześwietnego C.K. Cyrkułu Subkomisji Brodzkiej
• 1788 – właścicielami wsi stają się Potoccy
• ok. 1840 – zakupienie Wicynia przez rodzinę Matkowskich
• 1846 – pożar cerkwi i większej części klasztoru bazylianów
• 1850 (lub okolice tej daty) – kupno Wicynia (od Olimpii Matkowskiej) przez rodzinę żydowską Brotschwiczów
• 1856 – powołanie do życia jednoklasowej szkoły
• 1862 – początek wyzbywania się przez wicyńskich bazylianów klasztornych gruntów (na rzecz Zofii z Cetwińskich Krasuckiej)
• 20.05.1863 – inicjatywa gminy Wicyń w sprawie budowy kościoła na miejscu spalonej w 1846 r. cerkwi (List do kurii arcybiskupiej we Lwowie)
• 1868 – wywiezienie z Wicynia przez superiora bazylianów, ks. Hankiewicza, uratowanych podczas pożaru w 1846 sprzętów cerkiewnych i cudownego obrazu Matki Boskiej Wicyńskiej
• 1871 – zakupienie folwarku bazylianów i części należących do niego gruntów przez Juliana Kulińskiego
• 1888 – rozpoczęcie budowy kościoła rzymskokatolickiego w Wicyniu
• 14.12.1889 – zakończenie budowy kościoła
• 4.02.1890 – poświęcenie nowego kościoła
• 1890 – wprowadzenie się do Wicynia nowego właściciela – Mirosława Edera
• 16.09.1893 – podjęcie przez Radę Gminną uchwały o podjęciu działań zmierzających do wyłączenia Wicynia z parafii w Dunajowie
• 1894 (29 IX odnotowanie pisma w odpowiednim departamencie) – „Najuniżniejsza prośba gminy Wicyń do Jego Cesarsko Królewskiej Apostolskiej Mości Franciszka Józefa I”
• 1894 – ustanowienie w Wicyniu ekspozytury parafii dunajowskiej
• 7.01.1909 – uchwała Rady Gminy o ustanowieniu w Wicyniu samodzielnej parafii
• 1.09.1909 – objęcie urzędu proboszcza parafii w Wicyniu przez księdza Franciszka Ćwiąkałę
• 5.11.1909 – interwencja arcybiskupa Józefa Bilczewskiego w Urzędzie Namiestnika Galicji w sprawie zabezpieczenia materialnego proboszcza w Wicyniu
• 10.07.1910 – uchwała Rady Gminy o budowie nowego kościoła (na bazie wzniesionego w 1889)
• 1911 – uruchomienie szkoły dwuklasowej
• 12.08.1914:
  • ewakuacja mieszkańców Wicynia do Przemyślan
  • walki wojsk austriackich i rosyjskich od Koropca po wzgórze Kowardyn (Kwardyn)
  • pożar kilku gospodarstw
  • zajęcie wsi przez Rosjan
• 08.1915 – stabilizacja linii frontu pomiędzy Wicyniem i Ciemierzyńcami
• 15.08.1915 – zajęcie wsi przez Austriaków
• 8.06.1919 – walki polskich formacji zbrojnych z ukraińskimi między Wicyniem i Koropcem. Wicyń – wsią przyfrontową
• 06.1920 – walki Polaków z bolszewikami w pobliżu Wicynia. Pożar sześciu gospodarstw. Pobyt we wsi żołnierzy Hallera
• 08.1920 – ucieczka ze wsi (przed bolszewikami) proboszcza Jana Palicy
• 26.08.1922 – konsekrowanie nowego kościoła
• 1932 – podział (nieformalny) majątku Ederów pomiędzy zięciów: Vrabetza i Remina
• 1934 – śmierć Romualda Vrabetza. Przejęcie majątku przez wdowę, Marię Vrabetz
• 1938 – ukończenie budowy utwardzonej drogi przez wieś („gościńca”)
• 1939 koniec sierpnia – mobilizacja 35 rezerwistów
• 09.1939 – początek okupacji radzieckiej
• 1940 – zawiązanie się konspiracyjnej organizacji „Niepodległość”
• 06.1941 – początek okupacji niemieckiej
• 1941 – utworzenie ZWZ – „WILK”
• 1943 – napływ do Wicynia grup Polaków z okolicznych wsi pogorzelców i ofiar ukraińskich napadów
• 1943 (jesień) – początek działalności miejscowego oddziału Kedyw-u AK
• 04.1944 – inspekcja wicyńskiej IV kompanii AK na wzgórzu Żbyry przez przedstawicieli komendy Inspektoratu i Obwodu AK Złoczów
• 25.04.1944 – zbrojna pacyfikacja wsi przez Niemców
• 07.1944 – całodzienna walka Rosjan i Niemców o Wicyń
• 1.05.1945 – wyjazd ze Złoczowa na Zachód pierwszej grupy repatriantów
• 30.05.1945 – opuszczenie Wicynia przez ostatnią grupę repatriantów

Dwór (pałac)

• mały murowany dwór wybudowany na początku XIX w. stał do 1907. Potem został rozbudowany w klasycystyczny pałac. Obiekt otaczał park o pow. 5 ha^[8]. Zniszczony w latach 1914–1918.

Urodzeni

• Józef Kowalski (ur. 1900, zm. 2013) – najdłużej żyjący weteran wojny polsko-bolszewickiej^[9]
• Mieczysław Kuliński (ur. 22 października 1871, zm. 22 czerwca 1958 w Krakowie) – pułkownik piechoty C.K. Armii i generał dywizji Wojska Polskiego,kawaler Orderu Virtuti Militari.
• ks. Józef Zator-Przytocki (ur. 1912, zm. 1978) – polski duchowny rzymskokatolicki, podpułkownik Armii Krajowej
• Józef Argasiński (ur. 1935, zm. 2018) – pedagog, teatrolog, literat, działacz społeczny, autor książki Wicyń - niezwykła wieś na Podolu, Ars Aqua 2006 r.^[10][11]

Przypisy

1. First Military Survey (1763-1787) | Mapire - The Historical Map Portal [online], mapire.eu [dostęp 2018-02-26] (ang.).
2. First Military Survey (1763-1787) | Mapire - The Historical Map Portal [online], mapire.eu [dostęp 2018-02-26] (ang.).
3. Dz.U. z 1934 r. nr 64, poz. 572
4. Na podstawie wspomnień Bolesława Markiewicza, mieszkańca Wicynia, żołnierza AK.
5. Mieszkańcy Wicynia wspominają o trzech do sześciu transportach.
6. Na podstawie wspomnień Antoniego Musztyfagi, mieszkańca Wicynia, żołnierza AK.
7. Argasińki, Józef : Wicyń – niezwykła wieś na Podolu. Bielsko – Biała, 2006. Dzieje wioski w zapisie kronikarskim, s. 66–69.
8. RomanR. Aftanazy RomanR., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 589-593, ISBN 83-04-04229-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
9. Awans dla ppor. Józefa Kowalskiego – 112 letniego weterana. wp.mil.pl, 2012-02-23. [dostęp 2012-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)].
10. Wicyń - niezwykła wieś na Podolu
11. Wicyn. [dostęp 2019-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-25)].

Bibliografia

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIII, Warszawa, 1880–1902, s. 285.,
• Józef Argasiński, Wicyń - niezwykła wieś na Podolu

Linki zewnętrzne

• Wicyń z ''Mereszówką'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 285.