Obrona Wicynia

Obrona Wicynia – walki polskiej samoobrony opartej na strukturze Armii Krajowej we wsi Wicyń w powiecie złoczowskim z oddziałami UPA, zakończone odparciem ataków ukraińskich. Placówka samoobrony w Wicyniu, w której schronienie znalazło do 5 tys. Polaków, przetrwała do końca okupacji niemieckiej pomimo pacyfikacji dokonanej przez Niemców w dniu 25 kwietnia 1944 roku.

Obrona Wicynia

II wojna światowa, działania samoobrony polskiej w czasie czystki etnicznej w Małopolsce Wschodniej
Czas	1943-1944
Miejsce	Wicyń
Terytorium	II Rzeczpospolita pod okupacją niemiecką (Generalne Gubernatorstwo, Dystrykt Galicja)
Wynik	odparcie ataków UPA, przetrwanie placówki samoobrony do końca okupacji niemieckiej
Strony konfliktu
samoobrona polska  Polskie Państwo Podziemne  Ukraińska Powstańcza Armia  III Rzesza
Dowódcy
Marcin Barabasz ps. Soplica
Położenie na mapie Polski w 1939 miejsce bitwy
49°39′35″N 24°49′02″E

Założenie i organizacja samoobrony

Wicyń był niemal czysto polską wsią w powiecie złoczowskim, która w 1931 roku liczyła 237 gospodarstw i 1,5 tys. mieszkańców^[1]. W obliczu zagrożenia ze strony ukraińskich nacjonalistów w połowie 1943 roku we wsi powstała silna placówka samoobrony. Inicjatorem założenia placówki i jej dowódcą był żołnierz AK, przedwojenny wójt Wicynia i komendant „Strzelca” Marcin Barabasz ps. Soplica^[1][2][3].

Osobne artykuły: Rzeź wołyńska, Czystka etniczna w województwach lwowskim, tarnopolskim i stanisławowskim i Polska samoobrona na Wołyniu.

Samoobrona w Wicyniu w strukturach Obwodu Złoczów Armii Krajowej stanowiła 4 kompanię 52 pułku piechoty AK^[4][3][5]. Oprócz oddziału sformowanego z rdzennych mieszkańców wsi w Wicyniu istniały dwa małe oddziały „napływowe” dowodzone przez Mikołaja Mazurka „Dęba” i Winicjusza Weretczuka „Gryfa”^[5].

Wicyń został solidnie ufortyfikowany, główne bastiony nosiły kryptonimy Lech, Czech i Rus. Zbudowano też schrony dla ludności^[2].

Placówka samoobrony była stosunkowo dobrze uzbrojona, broń zdołano uzyskać m.in. od niemieckiego dowódcy pochodzącego z Poznańskiego, który po rozmowie z polskim księdzem z Ciemiężyc pozostawił Polakom pewną ilość karabinów, granatów i amunicji^[2]. Źródłem zaopatrzenia w broń były także sowieckie oddziały partyzanckie, które goszczono w Wicyniu^[6]

Współpraca z Sowietami oraz ukrywanie Żydów

Od grudnia 1943 do końca marca 1944 w Wicyniu stacjonował oddział sowieckiej partyzantki ze zgrupowania S. Malikowa (dowódca B. D. Korzeniowski) wzmacniając obronę wsi. Czasowo w Wicyniu przebywała także grupa dywersyjna B. D. Krutokowa, która wspólnie z akowcami dokonywała dywersji na liniach kolejowych^[6].

Samoobrona w Wicyniu z rozkazu KG AK udzieliła wsparcia grupom zwiadowczym Armii Czerwonej przeprowadzając je na tyły Niemców^[7].

Mieszkańcy Wicynia udzielali schronienia Żydom, zwłaszcza kobietom i dzieciom, które uciekły z gett w Przemyślanach i Złoczowie. Wspomagali też żywnością i amunicją większe grupy Żydów ukrywające się w lasach^[7]. Proboszcz parafii rzymskokatolickiej w Wicyniu ks. Jan Walter wiosną 1944 ukrywał Jehoszuę Schleyena zatrudniając go jako kościelnego, a także przekazał żywność Ethel Moskowicz^[8].

Rozmowy UPA – Niemcy

W marcu 1944 doszło do zawarcia porozumienia pomiędzy dowódcą kurenia UPA Iwanem Pytlowanym(inne języki) „Hontą” a dowództwem jednostki Wehrmachtu operującej w powiecie brzeżańskim. W zamian za wymianę informacji wywiadowczych oraz pomoc w likwidacji sowieckich dywersantów i miejscowych komunistów Ukraińcy uzyskali zgodę na wsparcie ataku UPA na Wicyń przez niemiecką artylerię. Owocem porozumienia była wspólna obława dwóch sotni UPA i niemieckiej kompanii piechoty, w wyniku której pojmano „wielu Żydów i polskiego kuriera”. Współpraca zakończyła się jeszcze w tym samym miesiącu rozformowaniem kurenia „Honty” i pozbawieniem go dowództwa, prawdopodobnie dlatego, że rozmowy z Niemcami podjął on bez zgody kierownictwa OUN^[9].

Ataki UPA

W nocy z 9 na 10 kwietnia 1944 samoobrona odparła atak UPA na Wicyń tracąc 19 żołnierzy^[1]. Wieś straciła kontakt z dowództwem AK w Złoczowie, ginęli łącznicy wysyłani do Wicynia^[10].

W maju 1944 Sekcja Wschodnia Departamentu Informacji i Prasy Delegatury Rządu RP na Kraj meldowała, że przed 25 kwietnia 1944 Wicyń odparł dwa ataki UPA tracąc 22 ludzi i 20 spalonych gospodarstw. Straty ukraińskie w tych walkach oceniono na kilkudziesięciu zabitych^[11].

Pacyfikacja

Zdaniem Szczepana Siekierki i Henryka Komańskiego banderowcy wobec niemożności samodzielnego zniszczenia Wicynia sprowokowali niemiecką pacyfikację za pomocą donosów^[1]. Nad ranem 25 kwietnia 1944 posterunki wartownicze samoobrony doniosły o zbliżaniu się do wsi dużych regularnych oddziałów niemieckich dysponujących sprzętem opancerzonym. W tej sytuacji Marcin Barabasz uznał stawianie oporu za bezcelowe i nakazał ukrycie się i schowanie broni, względnie wycofanie się do lasu żołnierzy samoobrony i tam dopiero podjęcie walki^[12].

Wicyń został ostrzelany z broni ręcznej i artylerii, w wyniku czego zapaliły się niektóre zabudowania. Następnie wieś została zajęta przez oddziały niemieckie. Ks. Waltera, który nie ukrywał się, doprowadzono do niemieckiego oficera, który zażądał od niego wydania sowieckich partyzantów i ukrywanej broni. Gdy duchowny oświadczył, że we wsi nie ma partyzantów, ani broni, intruzi rozpoczęli przeszukiwanie zabudowań i aresztowanie wykrytych mężczyzn. Do uciekających strzelano^[12].

W sumie aresztowano około 200 mężczyzn, których wraz z ks. Walterem odstawiono do Pomorzan. Po trzech dniach aresztowanych zwolniono, wszyscy demonstracyjnie wrócili do Wicynia^[12][13].

Źródła podają różne liczby odnośnie strat poniesionych przez Polaków w wyniku pacyfikacji Wicynia. Według Damiana Markowskiego zginęło 10 osób oraz spłonęło 19 gospodarstw^[13]. Sekcja Wschodnia Departamentu Informacji i Prasy Delegatury Rządu RP na Kraj meldowała o 15 zabitych Polakach i kilku spalonych gospodarstwach; sprawcą pacyfikacji miał być oddział Wehrmachtu^[11]. Zdaniem Komańskiego i Siekierki było 26 zabitych a spalona została połowa wsi. Autorzy ci obwiniają o przeprowadzenie pacyfikacji pododdział dywizji Waffen SS Galizien^[2][1]

Dalsze losy samoobrony

Pomimo pacyfikacji placówka samoobrony przetrwała do końca okupacji niemieckiej w lipcu 1944. Oddział AK z Wicynia wziął wówczas udział w akcji „Burza”^[2].

Wicyń był największą wiejską placówką polskiej samoobrony w regionie^[13], w której chronili się także mieszkańcy sąsiednich miejscowości. Łącznie liczba zgromadzonej w Wicyniu ludności mogła sięgnąć 5 tysięcy^[1].

Przypisy

1. Komański i Siekierka 2006 ↓, s. 512.
2. Samoobrony w Okręgu Tarnopol. baza.muzeum-ak.pl. [dostęp 2024-11-02]. (pol.).
3. Marcin Barabasz. baza.muzeum-ak.pl. [dostęp 2024-11-02]. (pol.).
4. Podział strukturalny. baza.muzeum-ak.pl. [dostęp 2024-11-02]. (pol.).
5. Markowski 2023 ↓, s. 102.
6. Komański i Siekierka 2006 ↓, s. 967.
7. Markowski 2023 ↓, s. 150.
8. Tyndorf i Zieliński 2023 ↓, s. 561.
9. Markowski 2023 ↓, s. 235.
10. Węgierski 1989 ↓, s. 109.
11. Adamczyk, Gmitruk i Koseski 2006 ↓, s. 86.
12. Komański i Siekierka 2006 ↓, s. 968.
13. Markowski 2023 ↓, s. 228.

Bibliografia

• Mieczysław Adamczyk, Janusz Gmitruk, Adam Koseski: Ziemie Wschodnie. Meldunki tygodniowe Sekcji Wschodniej Departamentu Informacji i Prasy Delegatury Rządu RP na Kraj kwiecień – lipiec 1944. Warszawa-Pułtusk-Kielce: 2006. ISBN 83-89964-84-8.
• Henryk Komański, Szczepan Siekierka: Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946. Wrocław: 2006. ISBN 83-89684-61-6.
• Damian Karol Markowski: W cieniu Wołynia. „Antypolska akcja” OUN i UPA w Galicji Wschodniej 1943-1945. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2023. ISBN 978-83-08-08166-2.
• Ryszard Tyndorf, Zygmunt Zieliński: Wartime Rescue of Jews by the Polish Catholic Clergy. The Testimony of Survivors and Rescuers. T. I. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2023. ISBN 978-83-8288-040-3.
• Jerzy Węgierski: W lwowskiej Armii Krajowej. Warszawa: Wydawnictwo Pax, 1989. ISBN 83-211-1044-4.