Loading AI tools
gatunek płaza ogoniastego Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Salamandra olbrzymia japońska[4] (Andrias japonicus) – płaz ogoniasty z rodziny skrytoskrzelnych (Cryptobranchidae), obok salamandry olbrzymiej chińskiej i Andrias sligoi największy żyjący współcześnie płaz świata. Dorasta do 1,44 m. Cechuje się spłaszczonym ciałem. Występuje na japońskich wyspach Honsiu, Sikoku i Kiusiu, gdzie zasiedla rzeki oraz górskie potoki. Jest zwierzęciem nocnym. Oddycha dzięki wymianie gazowej prowadzonej przez naskórek. Odżywia się bezkręgowcami, a także większymi zwierzętami jak ryby, małe płazy i ssaki. W okresie godowym trwającym od sierpnia do października udaje się w górę rzeki w poszukiwaniu nor, o które samce toczą zacięte boje. Samice składają 400–600 jaj, które są następnie strzeżone przez samca. Kijanki wykluwają się po około 40–60 dniach, a po 4–5 latach dochodzi do metamorfozy. Jest gatunkiem bliskim zagrożenia w związku z postępującą degradacją środowiska, a także odłowem w celach konsumpcyjnych i leczniczych, gdyż wykorzystywana jest w medycynie ludowej. Salamandra olbrzymia japońska jest często przedstawiana w japońskich legendach i co roku ma swój własny festiwal w japońskim mieście Maniwa.
| Andrias japonicus[1] | |||||
| (Temminck, 1837) | |||||
 | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
salamandra olbrzymia japońska | ||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
 | |||||
Andrias japonicus jest żywą skamieniałością, jako że nie stwierdzono istotnych różnic morfologicznych w porównaniu do pozostałości jego przodka sprzed 30 milionów lat[5].
Krępe ciało o różnych odcieniach czarnego, szarego, brązowego na grzbiecie, z nieregularnie rozmieszczonymi ciemnymi plamkami, część brzuszna ma jaśniejszy kolor[6][7]. Odnotowano dużą zmienność wewnątrzgatunkową w ubarwieniu ciała – osobniki mogą mieć barwę od całkowicie czarnej do żółtej[6][7]. Poza okresem godowym brak dymorfizmu płciowego[7]. Osiąga długość maksymalnie 1,44 m[8] (co czyni go trzecim pod względem wielkości gatunkiem płaza na świecie po Andrias davidianus i A. sligoi[9]), zwykle znacznie mniejsze, najczęściej spotykane są okazy mierzące 60–70 cm; waży do 26 kg[6]. Głowa i tułów spłaszczone grzbietobrzusznie, ogon spłaszczony bocznie[6]. Ogon jest krótki, długości mniej więcej 1/3 długości głowy i tułowia[6]. Ma krótką płetwę brzuszną i dłuższą grzbietową biegnącą od wysokości tylnych kończyn do końca ogona[6]. Kończyny krótkie i słabe[6]. Nozdrza są małe i znajdują się na czubku pyska[10]. Wyjątkowo małe oczy znajdują się na czubku głowy, nie chronią ich powieki[10]. Gładką i śliską skórę pokrywają zmarszczki, guzki i pofałdowania[10]. Naskórek jest pomarszczony i ma kolor szary, czarny i zielony, ponadto bierze udział w wymianie gazowej[10]. Zmarszczki na naskórku zwiększają pole powierzchni dostępnej dla wymiany gazowej pomiędzy skórą płaza a wodą[10]. Naczynia włosowate biegną blisko powierzchni skóry, ułatwiając tym samym dyfuzję gazów[10].
Pojedyncze płuco jest narządem szczątkowym i bierze głównie udział w kontroli siły wyporu działającej na płaza[7].
Z wyglądu przypomina spokrewnioną z nią salamandrę olbrzymią chińską (A. davidianus), od której różni się ułożeniem guzków na głowie i gardle[6]. Guzki te są większe i liczniejsze niż u A. davidianus[6]. Ponadto salamandra olbrzymia japońska ma krótszy ogon oraz bardziej zaokrąglony pysk[6].
.jpg)
Japonia – południowo-zachodnia Honsiu, Shikoku i w części Kiusiu[6][3]. Żyje w dużych rzekach (szerokość 20–50 m), jak i w zimnych wodach potoków górskich[6]. Istotne jest wysokie natlenowanie wody umożliwiające wymianę gazową poprzez naskórek[10]. W miejscach występowania średnie zagęszczenie wynosi 1,3 osobnika/100 m²[11].
Są to zwierzęta wodne i nocne, dnie spędzają ukryte pod głazami na brzegu rzeki[6]. Podczas okresu godowego migrują w górę rzeki na odległość zwykle ok. 200 m (pojedyncze okazy wędrują dalej, ale nie obserwowano migracji dalszej niż na 4 km), zazwyczaj jednak resztę roku spędzają na tym samym obszarze siedliska[12]. Poruszają się, stąpając po dnie potoku, mogą również przepływać krótkie dystanse, wykonując faliste ruchy[10]. Poruszając się, płaz ten wygina ciało na boki, pobudzając krążenie wody w pobliżu naskórka – tym samym odtlenowana woda odpychana jest od skóry, a następnie zastępowana jest przez wodę natlenowaną[10].
Jest to zwierzę terytorialne – dorosłe samce często zabijają mniejszych rywali w obronie terytorium[6]. Przed drapieżnikami A. japonicus broni się, wydzielając biały, lepki, potencjalnie toksyczny śluz o gryzącym zapachu, przypominającym zapach pieprzu – stąd jej miejscowa japońska nazwa ōsanshōuo (オオサンショウウオ/大山椒魚), tłumaczona dosłownie jako wielka pieprzowa ryba[10][7]. Ubarwienie tego płaza zapewnia mu kamuflaż, pozwalając wtopić się w otoczenie[10]. Do badania środowiska A. japonicus wykorzystuje głównie zmysły węchu i dotyku, narząd wzroku jest słabo rozwinięty[10]. Guzki znajdujące się w okolicach głowy pełnią funkcję zewnętrznych narządów zmysłu, działając podobnie do linii bocznej u ryb[7].
A. japonicus jest drapieżnikiem. Połyka swoją ofiarę, zasysając ją[10]. Odżywia się następującymi zwierzętami[6][10][11]:
W związku z wolną przemianą materii płazy te potrafią przetrwać dłuższe okresy bez pożywienia[10].
Na jaja A. japonicus polują z kolei różne gatunki ryb, a na dorosłe osobniki ludzie, którzy również wykorzystują produkty tworzone z tej salamandry w medycynie ludowej[10].
Podczas okresu godowego u samców rozwija się wypukłość na kloace[13]. Okres rozrodczy na wolności trwa od sierpnia do października[7], w niewoli natomiast rozmnażają się na wiosnę[14]. Podczas tego okresu osobniki migrują w górę rzeki w poszukiwaniu podwodnych nor o długości 100–150 cm[6]. Samce następnie toczą o nie walki, w wyniku których wiele osobników odnosi rany lub ginie[6]. Dominujące samce mogą zajmować kilka różnych nor, których bronią, strzegąc wstępu do nory oraz patrolując okolicę w poszukiwaniu rywali[6]. Samice wchodzą do nory, w której dochodzi do kopulacji[6]. Samica składa długi sznur 400–600 jaj (każde o średnicy 5 mm)[6][7]. Jaja są następnie zapładniane przez samca, po czym samica opuszcza norę[6]. Samiec strzeże jaj (które mogą pochodzić od jednej lub kilku samic) przed drapieżnikami takimi jak ryby, czy inne osobniki A. japonicus[6]. Ponadto samiec przeprowadza trzy zabiegi mające na celu zapobieganie obumierania zarodków[15]:
W temperaturze wody 8–18 °C, po około 40–60 dniach, z jaj wylęgają się kijanki mierzące 3 cm[6][7]. Po roku kijanki mierzą 10 cm, a po trzech latach 20 cm, w tym wieku zaczynają również tracić skrzela[6]. Do przeobrażenia dochodzi w 4. lub 5. roku życia, przeobrażenie jest niezupełne – dorosłe osobniki nie rozwijają powiek i zachowują jedną parę szczelin skrzelowych[6]. Nieznany jest wiek, w którym zwierzęta te osiągają dojrzałość płciową[10]. Salamandra olbrzymia japońska rośnie przez całe życie, niektóre osobniki mogą żyć ponad 70 lat[10][7]. Osobnik przetrzymywany w amsterdamskim ogrodzie zoologicznym, Natura Artis Magistra, dożył 52 lat[6].
Salamandry olbrzymie japońskie nękane są przez pasożyty, takie jak nicienie, np. Spiroxys hanzaki[10] czy przywry (np. Liolope copulans)[16]. Ponadto salamandry te mogą chorować na nowotwory, takie jak guz Wilmsa[17].
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN salamandra olbrzymia japońska od 2022 roku klasyfikowana jest jako gatunek narażony (VU, ang. Vulnerable); wcześniej, od 2004 roku uznawano ją za gatunek bliski zagrożenia (NT, ang. Near Threatened), od 1996 roku za gatunek narażony (VU), a od 1986 roku za gatunek rzadki (R). Obecny status zagrożenia przyjęto na podstawie szacowanego spadku populacji o 30–50% w ciągu ostatnich 90 lat (trzy pokolenia), spowodowanego ciągłą utratą i pogarszaniem się jakości siedlisk w strumieniach i rzekach, a także krzyżowaniem z introdukowanymi salamandrami olbrzymimi chińskimi[3].
Zasięg występowania jest mocno pofragmentowany[3][6]. Obszar zajmowany przez gatunek szacuje się na 5140 km²[3]. Zagraża mu stawianie tam, jazów, budowanie betonowych umocnień brzegów rzek, rolnictwo i budowa dróg[3][6]. Wykorzystywanie rzek w celach przemysłowych utrudnia salamandrom dotarcie do odpowiednich siedlisk, np. w celu rozrodu, a także zanieczyszcza wodę, znacząco utrudniając przeprowadzanie wymiany gazowej przez skórę płaza[7]. Salamandrze olbrzymiej japońskiej zagraża również konkurencja ze strony A. davidianus i A. sligoi będących gatunkami inwazyjnymi introdukowanymi do Japonii[3].
Ponadto populacja A. japonicus cechuje się niską różnorodnością genetyczną, spowodowaną m.in. poligynią, późnym osiąganiem dojrzałości płciowej, długim życiem, a także efektem wąskiego gardła w związku z fragmentacją zasięgu występowania oraz wymarciem lokalnym populacji spowodowanych zlodowaceniami w czwartorzędzie[18]. Wykazano również krzyżowanie się z blisko spokrewnioną salamandrą olbrzymią chińską. Przy użyciu genomiki środowiskowej dowiedziono, że ich hybrydy żyły w 9 z 37 zbadanych lokalizacji w rzece Katsua[6]. Prawdopodobnie A. japonicus nie zagraża natomiast pasożytniczy grzyb Batrachochytrium dendrobatidis, który wywołuje skórną chorobę chytridiomikozę dziesiątkującą płazie populacje na całym świecie[3][6]. Dowiedziono, że niektóre szczepy B. dendrobatidis są endemiczne dla Japonii, przez co A. japonicus zdążył wytworzyć naturalną odporność na infekcję grzybiczą na drodze koewolucji[6].
Gatunek ten znajduje się w załączniku I Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES)[3], a także ustanowiony został pomnikiem przyrody przez rząd japoński w 1952 roku, dzięki czemu handel nim oraz polowanie w celu zdobycia mięsa są nielegalne[7]. Jednakowoż cały czas obserwuje się nielegalne polowania w celu pozyskania mięsa do konsumpcji, a także różnych narządów wykorzystywanych w medycynie ludowej[7].
W ostatnich latach rząd japoński podjął kilka inicjatyw mających na celu odbudowę populacji tego gatunku[17]:
A. japonicus jest czasami nielegalnie poławiany i sprzedawany jako lokalny przysmak[10]. Ponadto salamandry te szkodzą rzekomo miejscowym rybakom poprzez przetrzebianie lokalnych populacji ryby aju (jap. ayu アユ)[10]. Pojawiają się również doniesienia, że części ciała A. japonicus mogą być używane do wyrobu produktów medycyny ludowej[10].
Salamandra japońska olbrzymia jest także często przedstawiana w japońskiej sztuce i legendach[20] – należy tu wymienić np. malarstwo ukiyo-e autorstwa Kuniyoshiego Utagawy (1798–1861). Co roku 8 sierpnia w mieście Maniwa w prefekturze Okayama odbywa się festiwal ku czci tego płaza (jap. Hanzaki Matsuri)[a][21][22].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
