Rytwiany

Rytwiany – wieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Rytwiany^[5][3].

Rytwiany

wieś
Kościół przy klasztorze pokamedulskim
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	staszowski
Gmina	Rytwiany
Liczba ludności (2021)	1971[1]
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	28-236[2]
Tablice rejestracyjne	TSZ
SIMC	0805755[3]
Położenie na mapie Polski Rytwiany
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Rytwiany
Położenie na mapie powiatu staszowskiego Rytwiany
Położenie na mapie gminy Rytwiany Rytwiany
50°31′39″N 21°12′20″E[4]
Strona internetowa

Kościół św. Maksymiliana Kolbego

Jedna z figur Pocztu władców Rytwian

W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa tarnobrzeskiego.

Położona nad rzeką Czarną Staszowską, 5 km na południowy wschód od Staszowa. Siedziba władz gminy Rytwiany.

Przez wieś przechodzi zielony szlak turystyczny z Chańczy do Pielaszowa.

Współczesne części wsi

Poniżej w tabeli 1 integralne części wsi Rytwiany (0805755) z aktualnie przypisanym im numerem SIMC (zgodnym z Systemem Identyfikatorów i Nazw Miejscowości) z katalogu TERYT (Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju)^[6].

Integralne części wsi Rytwiany^[3][5]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0805844	Golejów	przysiółek
0805761	Kopaliny	część wsi
0805778	Krutyczki	część wsi
0805784	Niwy	część wsi
0805790	Piaski	część wsi
0805809	Pod Cegielnią	część wsi
0805815	Podkłodzie	część wsi
0805821	Poręby	część wsi
0805838	Wycinek	część wsi

Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne

W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Rytwian zawarty w tabeli 2.

Tabela 2. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych^[7]

Nazwa wsi – miasta	Nazwy części wsi – miasta	Nazwy obiektów fizjograficznych – charakter obiektu
I. Gromada RYTWIANY
Rytwiany	Glinki Golejów Klasztor Kopaliny Krutyczki Na Szosie Niwy Pałac Piaski Pod Cegielnią Pod Pałacem Podborze Podkłodzie Poręby Rytwiany-Folwark Rytwiany-Kolonia Skrzypiec Stawki Wiśniówka Wycinek Zarzecze	Barani Kąt – pole Borek – las Chłopski Las – las Czarna – rzeka Hajdugi – pole Kopaliny – pole, łąka Krutyczki – pole Las Klasztorny – las Lotnisko – pole Moczydle – pole, łąka Na Zamku – pole Niwy – pole Piaski – pole Pluskawa – las, łąka Pniaki – pole Pod Cegielnią – pole, łąki Pod Kolejką – łąki Podborze – pole, las Podkłodzie – pole Poręby – łąki Rzemiakiew – pole Skrzypiec – las Stawki – pole, łąka Stawy – stawy Tatary – pole Torfowe Doły – jezioro Wzory – pole Zarzecze – pole Zugaje – pole Zwierzyniec – pole, nieużytki

Historia

Narożnik muru zamkowego ze skośną skarpą o dekoracji rombowej wykonanej z zendrówki^[8]

Pałac w Rytwianach

Rytwiany mają bogatą historię, ściśle związaną z historią pobliskiego miasta Staszowa. Okolice Rytwian zamieszkane były przez ludzi od neolitu, czego świadectwem są znalezione na tym terenie kamienne siekierki.

Pierwszym udokumentowanym właścicielem wsi był w XIII wieku Piotr Bogoria ze Skotnik. Na przestrzeni wieków kolejnymi właścicielami byli: biskup Mikołaj z Kurowa, biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec, Jan Rytwiański, Mikołaj Kurozwęcki, Hieronim Łaski, Marcin Zaborowski, Tęczyńscy, Opalińscy, Lubomirscy, Potoccy i Radziwiłłowie.

Biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec zlecił wybudowanie w Rytwianach zamku obronnego w stylu gotyckim. Zamek wzniesiono w rozlewiskach rzeki Czarnej w latach 1420–1436^[8]. Służył on kolejnym właścicielom wsi i w pierwszej połowie XIX wieku nadal był użytkowany, pomimo częściowej ruiny. W 1629 roku właścicielem wsi w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego był Jan Magnus Tęczyński^[9]. Warownię, zniszczoną w 1657 roku przez wojska księcia siedmiogrodzkiego Rakoczego, częściowo odbudowano, a w 1859 roku rozebrali ją Potoccy na materiał budowlany. Po zamku pozostał już tylko fragment (narożnik) jednej z baszt, wysoki na trzy piętra.

Za czasów Tęczyńskich Rytwiany stały się prawdziwym dworem magnackim i przeżywały najświetniejszy okres w swojej historii. W 1621 roku Jan Tęczyński sprowadził do Rytwian zakon kamedułów, któremu ufundował także klasztor i kościół. Wieś położona w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego wraz z folwarkiem wchodziła w 1662 roku w skład majętności rytwiańskiej Łukasza Opalińskiego^[10]. W 1819 roku przeniesiono ich do Warszawy, a kościół klasztorny służy nielicznym okolicznym mieszkańcom jako kościół parafialny.

Na przełomie XIX i XX wieku rodzina Radziwiłłów wybudowała we wsi własną rezydencję. W 2005 roku pałacyk, będący własnością Elektrowni Połaniec został wyremontowany i przeznaczony na hotel.

12 sierpnia 1893 roku w Rytwianach urodził się pułkownik dyplomowany piechoty Andrzej Liebich.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca we wsi rodzina Szymańskich udzieliła pomocy Marii Glass i Oldze Lilien. W 1979 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Janinie Szymańskiej z d. Jacuńska oraz Barbarze Szymańskiej z d. Makuch tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[11].

Po uchwyceniu przyczółka baranowsko-sandomierskiego przez armię radziecką w 1944 roku Rytwiany stały się tymczasową siedzibą Kieleckiej Wojewódzkiej Rady Narodowej oraz Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego^[12].

Ze względu na wyjątkowy urok okolicy klasztoru pokamedulskiego, nakręcono tam w 1973 roku IV i X odcinek serialu historycznego Czarne chmury. 28 września 2013 r. w refektarzu otwarto muzeum tego filmu. Zgromadzono w nim eksponaty wykorzystywane przy kręceniu serialu. W ogrodach przyklasztornych posadzono aleję osób związanych z filmem. Składają się na nią 22 drzewa podpisane imieniem i nazwiskiem danej osoby^[13].

Zabytki

• Ruiny gotyckiego zamku obronnego (1425) – pozostał z niego fragment ceglanego narożnego muru
• Barokowy kościół Zwiastowania NMP i klasztor pokamedulski „Pustelnia Złotego Lasu” XVII wiek – położony 3 km od wioski, zabytek klasy I
• Pałac Radziwiłłów (1919)
• Kaplica, szkoła, młyn rzeczny – dawne zabudowania Radziwiłłów
• Cegielnia, tartak i dawna gorzelnia (przełom XIX i XX wieku)

Ulice

Poniżej w tabeli 3 ulice będące integralną częścią wioski Rytwiany, z aktualnie przypasanym im numerem zgodnym z TERYT z katalogu ULIC^[14].

Tabela 3. Ulice wchodzące w skład wioski na podstawie TERYT^[14]

Symbol ulicy	Nazwa ulicy	Symbol ulicy	Nazwa ulicy	Symbol ulicy	Nazwa ulicy	Symbol ulicy	Nazwa ulicy
00432	ul. Armii Krajowej	08828	ul. Kolejowa	14280	ul. Niwy	37318	ul. Artura Radziwiłła
00868	ul. Batalionów Chłopskich	09546	ul. Kościelna	15590	ul. Pałacowa	19491	ul. Sandomierska
01528	ul. Boczna	09582	ul. Tadeusza Kościuszki	15733	ul. Partyzantów	20254	ul. Słoneczna
02576	ul. Cegielnia	10009	ul. Krótka	16033	ul. Piaskowa	21073	ul. Staszowska
03839	ul. Długa	10562	ul. Kwiatowa	17011	ul. Polna	21970	ul. Szkolna
05726	ul. Golejowska	10898	ul. Leśna	17054	ul. Połaniecka	23795	ul. Wąska
08485	ul. Klasztorna	11596	ul. Łąkowa	17171	ul. Poprzeczna	23884	ul. Wesoła

Przypisy

1. Wieś Rytwiany w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-03-16], liczba ludności na podstawie danych GUS.
2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1115 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
3. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
4. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 119468
5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].brak numeru strony
6. TERYT – Katalog miejscowości (stan na: 2016-09-19) /w:/ Lista plików predefiniowanych. 19 września 2016 r.
7. Por. Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 47–48, 77–96.
8. Guerquin 1984 ↓, s. 280.
9. Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 51.
10. Jacek Pielas, Podział latyfundium Łukasza Opalińskiego, marszałka nadwornego koronnego z lat 1668-1670, w: Inter maiestatem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J. Dąbrowski, Kraków 2010, s. 159.
11. Więcej o rodzinie Szymańskich | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-26].
12. Początki władzy ludowej na Kielecczyźnie 1969 ↓, s. 62.
13. Grażyna Szlęzak-Wójcik: Jubileusz Czarnych Chmur w Pustelni Złotego Lasu. radio.kielce.pl, 28 września 2013.
14. ULIC – Katalog ulic (stan na: 2010-09-02) /w:/ Lista plików predefiniowanych. 12 września 2010 r.

Bibliografia

• Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970. Brak numerów stron w książce
• Jan Naumiuk: Początki władzy ludowej na Kielecczyźnie. Lublin: 1969.
• Bogdan Guerquin: Zamki w Polsce. Warszawa: 1984.

Linki zewnętrzne

• Zamek w Rytwianach
• Klasztor pokamedulski „Pustelnia Złotego Lasu”
• Rytwiany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 118.
• Rytwiany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 567.
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona

Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce):

• VIAF: 145745261
• LCCN: no99090087
• J9U: 987007467735705171