Lędziny
miasto i gmina w województwie śląskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lędziny (niem. Lendzin) – miasto w południowej Polsce, na Górnym Śląsku, w województwie śląskim, w powiecie bieruńsko-lędzińskim.
| miasto i gmina | |||
 Plac Farski w Lędzinach | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Konurbacja | |||
| Prawa miejskie |
1966–1975, 1991 | ||
| Burmistrz |
Marcin Majer | ||
| Powierzchnia |
31,7 km² | ||
| Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 32 | ||
| Kod pocztowy |
43-140, 43-143, 43-144 | ||
| Tablice rejestracyjne |
SBL | ||
Położenie na mapie powiatu bieruńsko-lędzińskiego  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||
 50°08′33″N 19°07′51″E | |||
| TERC (TERYT) |
2414031 | ||
| SIMC |
0940890 | ||
Urząd miejski ul. Lędzińska 5543-143 Lędziny | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Według danych z 31 grudnia 2021 r. miasto miało 16 489 mieszkańców[1].
Lędziny leżą w południowej Polsce, w środkowo-wschodniej części województwa śląskiego. Centrum miasta wyznaczają współrzędne geograficzne: 19º 07' długości geograficznej wschodniej i 50º 08' szerokości geograficznej północnej[2].
Miasto oddalone jest w linii prostej: 16 km od centrum Katowic, 8 km od centrum Tychów, 13 km od centrum Oświęcimia, 59 km od centrum Krakowa oraz 267 km od centrum Warszawy. Lędziny graniczą od północy z Katowicami i Mysłowicami, od wschodu z Imielinem i Chełmem Śląskim, od południa z Bieruniem, natomiast od zachodu z Tychami[2].
Teren Lędzin wchodzi w skład dwóch jednostek fizycznogeograficznych: Wyżyny Śląskiej i Kotliny Oświęcimskiej[2]. Części północno-zachodnia i północna miasta leżą na pograniczu Wyżyny Śląskiej, natomiast południowo-wschodnia część stanowi fragment Kotliny Oświęcimskiej[2]. Fizjograficznie Lędziny położone są na obszarze Pagórów Jaworznickich[3]. Historycznie Lędziny leżą na Górnym Śląsku.
Według danych z 1 stycznia 2013 r. powierzchnia miasta wynosiła 31,65 km²[4], co stanowi 20,01% powierzchni powiatu. Stawia to miasto na 166. pozycji w Polsce pod względem powierzchni[4].
Budowa geologiczna
W budowie geologicznej fragmentu Lędzin leżącego w obrębie Wyżyny Śląskiej biorą udział głównie utwory triasowe i karbońskie oraz czwartorzędowe[3]. Fragment miasta jest częściowo wyścielony osadami mioceńskimi oraz plejstoceńskimi[3]. Fragment wchodzący w skład Kotliny Oświęcimskiej jest zbudowany z mioceńskich iłów, piaskowców i łupków, nakrytych piaskami i iłami o genezie czwartorzędowej, a także glinami zwałowymi i piaskami, stanowiącymi rezultat działalności lodowców[3].
Rzeźba terenu
Lędziny leżą na obszarze Pagórów Jaworznickich, na terenie urozmaiconym wzgórzami[3]:
Wody
Przez obszar Lędzin przebiegają dwa działy wodne drugiego rzędu pomiędzy Mleczną a Przemszą oraz Przemszą a Potokiem Goławieckim[6]. Najważniejszymi ciekami z sieci hydrograficznej są: Przyrwa i Potok Goławiecki, należące do zlewiska Wisły[3][6].
Lędziny są odwadniane również systemem małych potoków i rowów, do których zalicza się: Potok Stawowy (lewobrzeżny dopływ Mlecznej), Rów Hołdunowski (lewobrzeżny dopływ Przyrwy), Rów „E” (prawobrzeżny dopływ Potoku Goławieckiego), Rów Lędziński (lewobrzeżny dopływ Przyrwy) oraz Rów Wschodni (lewobrzeżny dopływ Rowu Hołdunowskiego)[6].
Gleby
Na terenie Lędzin występują przeważnie gleby bielicowe, powstałe z utworów pochodzenia lodowcowego, gleby brunatne, czarne ziemie, rędziny oraz gleby bagienne[3]. Wszystkie gleby występujące na terenie Lędzin są zaliczone do klasy „A”, czyli najmniej skażonych[3].
Klimat
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Rocznie |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Średnia temperatura maksymalna [°C] | 0 | +2 | +7 | +13 | +19 | +22 | +23 | +23 | +19 | +14 | +7 | +2 | +12 |
| Średnia temperatura minimalna [°C] | -7 | -5 | -1 | +3 | +8 | +11 | +12 | +12 | +9 | +4 | 0 | -4 | +3 |
| Opady [mm] | 34 | 32 | 34 | 48 | 83 | 97 | 85 | 87 | 54 | 46 | 45 | 41 | 686 |
Lędziny nie posiadają formalnie wyznaczonych dzielnic, funkcjonują one jednak w powszechnym użytku mieszkańców. Są to:
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lędziny liczą ponad 16 tys. mieszkańców[10] i plasują się pod tym względem na 276. miejscu wśród miast Polski[4] oraz na 42. miejscu wśród miast województwa śląskiego.
Wykres liczby ludności miasta Lędziny na przestrzeni lat[8]:
 |
Według danych z 2015 r. w Lędzinach na 100 mężczyzn przypadało 101 kobiet[8].
Struktura płci i wieku mieszkańców Lędzin według danych z 31 grudnia 2015 r.[8]:
 |
Istnieją świadectwa penetracji przez człowieka terenu obecnych Lędzin już w epoce brązu. Archeolodzy wykopali fragmenty naczyń z okresu kultury łużyckiej. W okresie przedchrześcijańskim w granicach obecnego miasta miejsce kultu słowiańskiego na wzgórzu Klimont, zwanym niegdyś „Piorunową Górką” (obecnie na tym miejscu katolicki kościół św. Klemensa). Miejscowość wspomniana przez Jana Długosza, w 1160 r. stanowiła własność rycerza Jaksy z Miechowa, który przekazał ją Benedyktynom. W 1327 r. Lędziny przeszły pod panowanie Czech. W 1742 r. Lędziny znalazły się w granicach państwa pruskiego.
Teren walk z Niemcami w okresie powstań śląskich, szczególnie zaciętych podczas II powstania śląskiego w 1920 r. Od 1922 r. ponownie w granicach Polski. W czasie okupacji hitlerowskiej na terenie Lędzin istniały podobozy obozu koncentracyjnego Auschwitz: w latach 1943–1945 Fürstengrube (w Ławkach, obecnie dzielnicy Mysłowic) oraz w latach 1944–1945 Günthergrube.
Po wojnie następuje rozwój górnictwa i wzrost liczby mieszkańców. W latach 1945–1951 siedziba gminy Lędziny, a 1951–1954 gminy Hołdunów. W latach 1954–1956 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lędziny, przekształconej w 1957 r. na osiedle. 31 grudnia 1961 do osiedla Lędziny włączono osiedle Hołdunów[11]. 1 stycznia 1966 osiedle Lędziny otrzymało prawa miejskie[12] a 27 maja 1975 miasto włączono do Tychów[13]. 2 kwietnia 1991 Lędziny odzyskały samodzielność jako odrębne miasto[14]. W 1999 roku Lędziny trafiły do powiatu tyskiego w woj. śląskim, a od 2002 należą do powiatu bieruńsko-lędzińskiego tamże[15].
W 1972 r. Lędziny zostały odznaczone Krzyżem Partyzanckim.
Nazwa
Dnia 28 maja 1260 r. w łacińskim dokumencie Władysława opolskiego wydanym w Raciborzu miejscowość wymieniona jest jako wieś villa Lenzini[16].
Miejscowość została wzmiankowana w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 r. pod nazwą Lensin[17][18].
Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Lyendzini oraz Landzyny wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[19].
W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 r. miejscowość została wymieniona jako Lendiny[20].
.jpg)
W mieście znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków:
- kościół św. Klemensa z lat 1769–1772 (nr rej.: 574/59 z 10.12.1958, 677/66 z 28.05.1966[21] oraz A/691/2020 z 10.09.2020[22])
- budynek plebanii z 1788 r., obecnie siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej (nr rej.: 678/66 z 28.05.1966[21] oraz A/859/2021 z 28.07.2021[23])
- kostnica na cmentarzu ewangelickim z 1797 r. (nr rej.: 717/66 z 15.06.1966[21] oraz A/688/2020 z 20.08.2020[24])
- budynek domu gminy protestanckiej z XIX w. (nr rej.: 718/66 z 15.06.1966[21])
- klasztor sióstr Boromeuszek z 1905 r. (nr rej.: A/1253/23 z 31.08.2023[25])
- dom przy ulicy Gwarków 6 z XIX w. – nie istnieje (nr rej.: 719/66 z 15.06.1966[21])
- dom przy ulicy Gwarków 8 z XIX w. – nie istnieje (nr rej.: 720/66 z 15.06.1966[21])
W Lędzinach znajdują się też inne obiekty – które, mimo że nie widnieją w rejestrze zabytków – pełnią funkcję historyczną. Są to m.in.:
- dzwon z około 1540 r. znajdujący się na placu Farskim[26]
- budynek „owczarni” datowany na 1629 r.[27][28]
- kaplica z końca XVIII w. znajdująca się pod wzgórzem Klimont[28]
- kaplica z końca XVIII w. znajdująca się przy ulicy Sobieskiego[28]
- budynek ewangelickiego domu parafialnego z 1778 lub 1779 r., obecnie siedziba Miejskiego Ośrodka Kultury
- figura św. Jana Nepomucena z 1885 r. znajdująca się przy ulicy Lędzińskiej
Instytucjami kultury w mieście są: Miejski Ośrodek Kultury oraz Miejska Biblioteka Publiczna[29].
W mieście funkcjonuje żłobek[30], trzy publiczne przedszkola[31], cztery szkoły podstawowe[32] oraz Powiatowy Zespół Szkół (w skład którego wchodzą: branżowa szkoła I stopnia, technikum młodzieżowe i szkoła policealna)[33].
Na terenie Lędzin działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
- Kościół rzymskokatolicki (dekanat Lędziny):
- Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP:
- Świadkowie Jehowy (Sala Królestwa Tychy)[34][35]:
- zbór Lędziny-Hołdunów
- zbór Lędziny-Ziemowit
Bezrobocie
W 2015 r. stopa bezrobocia zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w mieście wynosiła 2,9%[36].
Przemysł
W Lędzinach znajduje się 77 zakładów przemysłowych[37]. Wśród nich najważniejszą rolę odgrywa KWK Ziemowit[37] (obecnie działająca jako ruch KWK Piast-Ziemowit). W wyniku restrukturyzacji górnictwa liczba zatrudnionych w kopalni stale maleje, mimo to jest to zakład zatrudniający nadal największą liczbę osób z miasta i nie tylko[37].
Handel
Lędziny posiadają własne targowisko miejskie[38]. Na terenie miasta działa kilka supermarketów i dyskontów.
Rolnictwo
W 2005 r. na terenie Lędzin powierzchnia użytków rolnych wynosiła 1855 ha – w tym 1139 ha gruntów ornych, 17 ha sadów, 557 ha łąk i 142 ha pastwisk[39].
Transport drogowy
Przez północną część miasta przebiega droga krajowa nr 1, umożliwiająca połączenia w kierunkach: Bielsko-Biała – Cieszyn oraz Kraków – Warszawa – Gdańsk[2]. Istnieją także połączenia drogowe z pozostałymi miastami konurbacji górnośląskiej – głównie Katowicami, Tychami, czy Mysłowicami[2].
Transport miejski
Na terenie Lędzin autobusowym przewozem zajmuje się Zarząd Transportu Metropolitalnego[40].
Transport kolejowy
Przez Lędziny przechodzi linia kolejowa nr 179 biegnąca do Tychów i Mysłowic[2].
Transport lotniczy
Burmistrz
Obecnym burmistrzem miasta jest Marcin Majer, który otrzymał 67,85% głosów w II turze wyborów samorządowych w 2024 r.[41]
Rada Miasta
Rada Miasta jest organem stanowiącym i kontrolnym w mieście[46]. Aktualnie liczy piętnastu radnych, którzy wybierani są w wyborach bezpośrednich[46]. Rada Miasta działa na sesjach, poprzez swoje komisje oraz poprzez burmistrza wykonującego jej uchwały[46].
Miasta partnerskie
W Lędzinach wydawana jest przez Urząd Miasta gazeta lokalna[48]. W mieście wydawane są także niezależne gazety lokalne.
Obiekty sportowe
- Stadion Miejski
- Ośrodek sportowo-rekreacyjny „Centrum”[49]:
- basen kryty
- sala kulturystyczna
- sala tenisa stołowego
- hala sportowa
- Ośrodek sportowo-rekreacyjny „Zalew”[50]:
- basen odkryty
- skatepark
- korty do tenisa ziemnego
- kompleks boisk sportowych „Orlik” przy Powiatowym Zespole Szkół[51]
- siłownie zewnętrzne
Kluby i organizacje sportowe
- MKS Lędziny – piłka nożna
- Akademia Sportu KSB Lędziny - piłka nożna
- Klub Tenisa Stołowego Lędziny – tenis stołowy
- Uczniowski Klub Sportowy „Orka” – pływanie
- Klub Szachowy Górnik Lędziny – szachy
- Klub Skatowy OSP Lędziny – skat
- Polski Związek Wędkarski – Koło Nr 32 – wędkarstwo
- Klub Żeglarski „Ziemowit” – żeglarstwo
_(trails_in_Holdunow).jpg)
Szlaki turystyczne
- Szlaki piesze
Szlak Krawędziowy GOP: Gliwice – Przyszowice – Chudów – Paniówki – Borowa Wieś – Ruda Śląska – Mikołów – Tychy – Lędziny – Chełm Śląski – Chełmek (78 km, w tym 11 km na terenie Lędzin)
Szlak im. ks. Jana Kudery: Mysłowice – Imielin – Chełm Śląski – Lędziny – Bieruń (21,5 km, w tym 9 km na terenie Lędzin)
Szlak Hołdunowski: Katowice – Mysłowice – Lędziny – Imielin – Mysłowice – Jaworzno (24,1 km, w tym 6 km na terenie Lędzin)
- Szlaki rowerowe
Baza noclegowa
W Lędzinach znajduje się jeden hotel dwugwiazdkowy (2015)[52].
Miasto posiada dwunastu honorowych obywateli[53]:
- Andrzej Naczyński (od 22 marca 2001 r.) – były dyrektor KWK Ziemowit
- płk. Jerzy Szewełło (od 22 marca 2001 r.) – żołnierz, który w okresie stanu wojennego stanął po stronie strajkujących górników w KWK Ziemowit
- Franciszek Serafin (od 22 marca 2001 r.) – autor i redaktor wielu książek i opracowań poświęconych m.in. Tychom i okolicom
- Antoni Piszczek (od 22 listopada 2001 r.) – były dyrektor KWK Ziemowit
- Wiktor Zin (od 27 kwietnia 2006 r.) – architekt, który prowadził prace wykopaliskowe na wzgórzu Klimont
- ks. Tadeusz Orszulik (od 27 kwietnia 2006 r.) – były proboszcz parafii św. Klemensa
- ks. Józef Przybyła (od 3 czerwca 2008 r.) – były proboszcz parafii Chrystusa Króla
- Rafał Bula (od 28 kwietnia 2011 r.[54]) – autor wielu publikacji i książek historycznych na temat Lędzin
- Irena Gajer (od 28 kwietnia 2011 r.[54]) – była skarbnik miasta
- Jan Raszka (od 28 kwietnia 2011 r.[54]) – były przewodniczący Rady Miasta
- Władysław Trzciński (od 15 kwietnia 2016 r.[55]) – były burmistrz miasta
- Jan Górski (od 15 kwietnia 2016 r.[55]) – były dyrektor Szkoły Podstawowej nr 3
Miasto nadawało od marca 2001 r. do października 2006 r. tytuł „Zasłużony dla miasta Lędziny”, którym zostali uhonorowani[56]:
- Sylwester Łakota
- ks. Józef Przybyła
- Klemens Ścierski
- Mariusz Żołna
- Helena Szabrańska
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
