Domki fińskie

Domki fińskie – typ drewnianego domu jednorodzinnego występującego w Polsce, przede wszystkim na Górnym Śląsku, nieco rzadziej na Zagłębiu Dąbrowskim, a także w Gdańsku, gdzie stanowią zabytek architektury powojennej oraz w Jaworznie. Sprowadzano je głównie z Finlandii (stąd popularna nazwa) za węgiel i koks, by złagodzić tzw. głód mieszkaniowy na czas przejściowy 20–30 lat; niektóre stoją do dzisiaj.

Budowa domków fińskich na osiedlu Jazdów w Warszawie w marcu 1945

Domki na Polu Mokotowskim w Warszawie w latach 60.

Domki na osiedlu Jazdów współcześnie

Domek fiński w Bytomiu Szombierkach

Osiedle w Sosnowcu

Domki w Gdańsku

Domki w Lędzinach

Domki w Katowicach

Odnowiony domek w Lędzinach-Hołdunowie

Zobacz multimedia związane z tematem: Domki fińskie w Polsce

Domki tego typu były również przekazywane przez Związek Radziecki w 1945 r. jako dar dla zniszczonej Warszawy, a ich największe warszawskie zachowane skupisko to osiedle Jazdów^[1].

Historia

Pomysłodawcą transakcji wiązanej z Finami był Jan Mitręga, minister górnictwa i energetyki. Polska za sprzedany węgiel do Finlandii w latach 50. XX w. otrzymywała domki składane z prefabrykatów. Powstawały całe osiedla takich domków, przede wszystkim w okolicach kopalni na Górnym Śląsku (ale także w innych miejscach, np. w Warszawie). Te domki często „dostawali” od kopalni zasłużeni przodownicy pracy.

W marcu 1945 w Warszawie rozpoczęto montaż 407 domków fińskich z 503 mieszkaniami o 1280 izbach, przekazanych przez władze Związku Radzieckiego. Zostały one ustawione na terenie dawnego Szpitala Ujazdowskiego, przy ul. Szwoleżerów i na Polu Mokotowskim^[2].

W Gdańsku Wrzeszczu ulicom, przy których budowano fińskie domki, nadano nazwy: Kopalniana, Górnicza, Dźwigowa, Koksowa i Wincentego Pstrowskiego. Mieszkania w domkach przeznaczone były dla pracowników Działu Przeładunków Morskich przy Centrali Zbytu Przemysłu Węglowego, zaś budowę prowadziło Biuro Budowlane Przemysłu Węglowego. Kontrakt przewidywał dostarczenie ok. 4 tys. domków drewnianych^[3][4].

Typologia

Rodzaje domków fińskich:

• domki drewniane przedwojenne, „fińskie” tylko z nazwy spopularyzowanej dla podobnego budownictwa po wojnie;
• rzeczywiste domki fińskie prosto z Finlandii:
  • otrzymane przez Polskę jako reparacje wojenne, niektóre za pośrednictwem ZSRR;
  • powojenna zapłata za polski węgiel;
• powojenne domki drewniane zbudowane w Polsce (niekiedy zakupione w ZSRR), podobne do domków fińskich.

Przykładowy rzeczywisty domek fiński był lokowany na peryferiach i terenie nieuzbrojonym. Nie było więc kanalizacji, ubikacja znajdowała się na podwórku koło domu. Miał dach dwuspadowy kryty dachówką. Na parterze znajdowała się duża kuchnia, dwa mniejsze pokoje i łazienka. Na pierwszym piętrze dwa średnie pokoje. Łączna powierzchnia całkowita wynosiła poniżej 70 m².

Obecnie niektóre domki fińskie są rozbierane i przenoszone z Górnego Śląska w tereny turystyczne, gdzie służą jako domki letniskowe.

Wybrane osiedla

Istniejące

• Będzin:
  • dzielnica Grodziec – Boleradz
• Brzeszcze
• Bytom:
  • Miechowice
  • osiedle 489 domków fińskich z roku 1947 przy ul. Francuskiej, wybudowane dla górników kopalni Miechowice^[5]
  • Szombierki – domki z lat 50. XX wieku przy ul. Karpackiej
  • Centrum – ul. Odrzańska

• Czeladź^[6]

• Gliwice:
  • ul. Pod Borem
• Gdańsk:
  • północna część dzielnicy Wrzeszcz Dolny – domki wzniesione w czerwcu 1948 r.
• Jaworzno:
  • część Śródmieścia (duże osiedle domków fińskich ok. 100) w okolicy szybu „Bierut” KWK Jaworzno i elektrowni „Jaworzno I” oraz na Niedzieliskach niedaleko kopalni Jan Kanty, do dziś pozostało tylko kilka domków.
• Katowice:
  • dzielnica Kostuchna, ul. Armii Krajowej – domki wzniesione w 1949 r. dla górników kopalni „Boże Dary”^[7]
• Knurów:
  • niemal 200 domów w znakomitym stanie
• Lędziny:
  • dzielnica Hołdunów
• Mysłowice Wesoła – dwie ulice domków
• Piekary Śląskie – osiedle Wyzwolenia
• Ruda Śląska:
  • dzielnica Bielszowice, powstałe we wczesnych latach 50. XX wieku
• Sosnowiec:
  • dzielnica Klimontów
  • dzielnica Juliusz
• Świętochłowice:
  • Piaśniki, przedwojenne
• Warszawa:
  • osiedle Jazdów
  • osiedle Przyjaźń
• Konin
  • Osiedle Glinka, tzw. „Stara Glinka” – ulice Patriotów i Kwiatowa
  • Ulica Gajowa nr 22–36

Nieistniejące

• Katowice:
  • Bogucice, Osiedle Kukuczki
  • Brynów, ul. Rolna
  • Górne Tysiąclecie
• Siemianowice Śląskie:
  • Bytków – cały system urbanistyczny na zachód od telewizji, zburzone w latach 80, na ich miejscu powstało osiedle Węzłowiec
• Warszawa
  • Pole Mokotowskie (1945–1976)^[8] istnieją jeszcze 2 domy, już opuszczone przy ulicy Leszowej, na północ od gmachu Biblioteki Narodowej (kwiecień 2019).