Loading AI tools
polski malarz i pisarz Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Józef Maria[2] Franciszek Czapski h. Leliwa (w archiwach rosyjskich sprzed 1917: Józef Emeryk Ignacy Antoni Franciszek de Paula Maria, hr. Hutten-Czapski[3]; przydomka, części imion i tytułu nie używał), ps. „Marek Sienny”, „J. Cz.”, „jcz”, (ur. 3 kwietnia[uwaga 1] 1896 w Pradze, zm. 12 stycznia 1993 w Maisons-Laffitte) – polski artysta malarz i pisarz, major Wojska Polskiego.
 Józef Czapski (lata 60.) | |
 Odmiana hrabiowska herbu Leliwa nadana rodowi Hutten-Czapskich | |
| Data i miejsce urodzenia |
3 kwietnia 1896 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
12 stycznia 1993 |
| Ojciec | |
| Matka |
Józefa Thun-Hohenstein (1867–1903) |
| Rodzeństwo |
Leopoldyna (1887–1969), |
| Odznaczenia | |
          | |
 Józef Czapski (1943) | |
 major | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1917; 1920; 1939–1945 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Główne wojny i bitwy | |
Syn hr. Jerzego Hutten-Czapskiego i Józefy Leopoldyny z hr. Thun-Hohenstein (1867–1903), wnuk hr. Emeryka Hutten-Czapskiego i hr. Friedricha Thuna, brat Marii Czapskiej. W 1898, na wniosek ojca złożony w Departamencie Heroldii Senatu Rządzącego w Petersburgu, uzyskał formalne potwierdzenie tytułu hrabiowskiego w Imperium Rosyjskim[3].
Rozpoczął studia prawnicze w Petersburgu. We wrześniu 1917 na krótko w 1 pułku ułanów Krechowieckich, formowanym w Mińsku. W październiku 1918 zapisał się do warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, wkrótce potem wyjechał do Petersburga z misją poszukiwania zaginionych ułanów 1 p.uł. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej i otrzymał Order Virtuti Militari. W latach 1921–1924 kontynuował naukę w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, m.in. u Józefa Pankiewicza. Od 1924 do 1931 przebywał z grupą kapistów (m.in. z Janem Cybisem i Zygmuntem Waliszewskim) w Paryżu. Przez pewien czas wynajmował mieszkanie z Siergiejem Nabokowem, z którym nawiązał romans[5]. Znał osobiście Alberta Camusa[6] i Emila Ciorana[7].
Czapski po powrocie do Polski zamieszkał Warszawie, współpracował m.in. z „Głosem Plastyków” i „Wiadomościami Literackimi”.
We wrześniu 1939 zmobilizowany, 27 września wzięty do niewoli w miejscowości Chmielek. W czasie II wojny światowej więziony w obozach jenieckich ZSRR – internowany w Starobielsku, Pawliszczew Borze i obozie jenieckim NKWD w Griazowcu pod Wołogdą. Zwolniony w 1941 na mocy układu Sikorski-Majski, wstąpił do tworzonych w Tockoje Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (Armia Andersa), gdzie zajmował się (do kwietnia 1942) bezskutecznym poszukiwaniem „zaginionych” oficerów polskich w ZSRR – jak się okazało w kwietniu 1943 – ofiar zbrodni katyńskiej. Następnie szef przysztabowego Wydziału Propagandy i Informacji, odpowiedzialny za sprawy kulturalno-oświatowe w armii. Współredagował pierwsze numery „Orła Białego”. Przewędrował szlakiem 2. Korpusu przez Bliski Wschód do Włoch, gdzie brał udział w kampanii włoskiej. Uczestniczył, jako delegat rządu RP na emigracji, w międzynarodowej komisji badającej zbrodnię katyńską. Przeżycia z pobytu w ZSRR opisał w książkach Wspomnienia starobielskie i Na nieludzkiej ziemi. Od 1946 w Paryżu, współtworzył paryską „Kulturę” (od 1947 do śmierci mieszkał w domu – redakcji „Kultury” w Maisons-Laffitte przy Avenue de Poissy 91). Swoje artykuły i eseje umieszczał ponadto w pismach francuskich, m.in. „Le Figaro Littéraire”, „Preuves”, „Gavroche”, „Nova et Vettera”, „Carrefour”. Współorganizował Kongres Wolności Kultury w Berlinie (1950).
Swoje obrazy pokazywał na wystawach we Francji, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, Brazylii, Belgii. W Polsce jego twórczość była praktycznie niedostępna – po przełomie października 1956, w 1957 odbyły się wystawy w Muzeum Narodowym w Poznaniu i Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, ale zorganizowanie kolejnej było możliwe dopiero w 1986 w Muzeum Archidiecezjalnym w Warszawie.
Dzieła Czapskiego są m.in. w kolekcjach francuskich, irackich, angielskich, amerykańskich, szwajcarskich, belgijskich, kanadyjskich[8].
Podpisał list pisarzy polskich na Obczyźnie, solidaryzujących się z sygnatariuszami protestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59)[9]. W PRL informacje na temat Józefa Czapskiego podlegały cenzurze. Jego nazwisko znajdowało się na specjalnej liście osób objętych całkowitym zakazem publikacji. Zalecenia cenzorskie dotyczące jego osoby zanotował Tomasz Strzyżewski, który w swojej książce o peerelowskiej cenzurze opublikował notkę informacyjną nr 9 z 1975 Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Wytyczne dla cenzorów zawierały na liście autorów zakazanych jego nazwisko głosząc: „(...) w stosunku do niżej wymienionych pisarzy, naukowców i publicystów przebywających na emigracji (w większości współpracowników wrogich wydawnictw i środków propagandy antypolskiej) należy przyjąć zasadę bezwarunkowego eliminowania ich nazwisk oraz wzmianek o ich twórczości, poza krytycznymi, z prasy, radia i TV oraz publikacji nieperiodycznych o nienaukowym charakterze (literatura piękna, publicystyka, eseistyka)”[10]. Jego twórczość malarska i pisarska została szerzej upowszechniona w Polsce dopiero po 1989. Wyjątkiem był opublikowany na fali popaździernikowej „odwilży” w 1957 na łamach krajowego pisma „Świat” tekst Wyznanie Józefa Czapskiego[11] oraz w 1958 tekst Sprzeczne widzenie: Rozanow – Mauriac[12] ogłoszony na łamach pisma „Znak”, a także zbiór esejów o malarstwie Patrząc, opublikowany w 1983 przez Wydawnictwo Znak. Wspomnienia starobielskie i Na nieludzkiej ziemi zostały opublikowane w wydawnictwach niezależnych, poza cenzurą PRL w 1979 i w latach 80. XX wieku. Malował portrety, wnętrza, pejzaże, widoki miejskie, kwiaty, martwe natury, sceny z przedstawień teatralnych, w których najważniejszą rolę odgrywał kolor i światło. Przywiązywał większą wagę do konstrukcji obrazu niż inni kapiści, dążył do syntetycznego ujęcia przedmiotu i wydobycia dramatycznego wyrazu. Po II wojnie światowej malował najprostsze motywy z życia codziennego, sceny miejskie, postać ludzką na tle pospolitego otoczenia, pogłębiając studia natury, jej form i barw.
W październiku 1989 wszedł w skład Rady Honorowej Komitetu Historycznego Badania Zbrodni Katyńskiej[13].
Pochowany 15 stycznia 1993 na cmentarzu w sąsiadującej z Maisons-Laffitte miejscowości Le Mesnil-le-Roi, obok zmarłej w 1981 roku siostry Marii.
Dzięki staraniom Jacka Gruszkiewicza w 2011 roku utworzono Muzeum Rodziny Popielów wraz z Galerią Józefa Czapskiego w Pałacu w Kurozwękach[20].
Na tyłach pałacu Hutten-Czapskich w Krakowie w 2016 roku[21] został otwarty Pawilon Józefa Czapskiego, oddział Muzeum Narodowego w Krakowie poświęcony życiu i twórczości artysty[22].
Od 21 grudnia 2021 roku na ścianie Pałacu Thun- Hohenstein przy ul. Nerudovej 20, w Pradze, w którym dzisiaj mieści się siedziba ambasady Republiki Włoskiej w Republice Czeskiej została odsłonięta tablica upamiętniająca narodziny Józefa Czapskiego[23].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
