Golczewo
miasto w województwie zachodniopomorskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Golczewo (niem. Gülzow[3]) – miasto w województwie zachodniopomorskim, w powiecie kamieńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Golczewo. Położone na Równinie Gryfickiej, nad Jeziorem Okonim i Jeziorem Szczuczym i przepływającą przez nie rzeką Niemicą.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 ulica Zwycięstwa z widocznym kościołem św. Andrzeja Boboli | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1 stycznia 1990[1] | ||||
| Burmistrz |
Maciej Zieliński | ||||
| Powierzchnia |
7,42 km² | ||||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 91 | ||||
| Kod pocztowy |
72-410 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
ZKA | ||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu kamieńskiego  | |||||
Położenie na mapie gminy Golczewo  | |||||
 53°49′34″N 14°58′55″E | |||||
| TERC (TERYT) |
3207024 | ||||
| SIMC |
0978881 | ||||
| Hasło promocyjne: Pierwsze miasto III Rzeczypospolitej | |||||
Urząd miejski ul. Zwycięstwa 2372-410 Golczewo | |||||
| Strona internetowa | |||||
31 grudnia 2010 r. miasto miało 2708 mieszkańców[4].
Miasto znajduje się w północno-zachodniej części woj. zachodniopomorskiego. Golczewo jest położone w południowo-zachodniej części Równiny Gryfickiej. W granicach administracyjnych miasta znajdują się dwa większe zbiorniki wodne: Jezioro Okonie i Jezioro Szczucze, przez które przepływa rzeka Niemica. Główna zabudowa Golczewa mieści się na wschodnich brzegach obu jezior.
Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 7,42 km²[5].
Częściami miasta są: Golczewko, Golczewo-Młyn i Rybaki. Układ miejski tworzą 29 ulic i 2 osiedla mieszkaniowe.
Golczewo położone jest przy drodze wojewódzkiej nr 106 (Rzewnowo – Stargard – Pyrzyce).
Nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiej nazwy Golesz, co oznacza „goły”, „golec”[6]. Na przestrzeni czasu nazwa Golczewo zamieniała swoje brzmienie:
Obecna nazwa nawiązuje do niemieckiej nazwy Gülzow[7]
Kalendarium
|
W IX i X wieku na terenach Golczewa i okolic występowały gleby bielicowe pokryte warstwą żyznej próchnicy, które nadawały się do uprawy[10]. W tym też okresie dzięki biskupowi kamińskiemu Hermannowi von Gleichen na ziemiach tych zaczęli pojawiać się osadnicy niemnieccy z Brandenburgii[10]. Wskutek działań księcia Bogusława IV i Ottona I, właścicielami Golczewa zostali lennicy Wulvekin Smeling (Schmeling) i Echard Wedelstedt (Wedelstädt)[10]. Przypuszczalnie około 1284 roku zbudowali oni na niewielkim wzgórzu między jeziorami Szczuczym i Okonim niewielki zamek, a w roku 1304 do zamku dobudowano wieżę[10]. Golczewo położone jest w połowie drogi między Nowogardem, a Kamieniem Pomorskim.
Pierwsza wzmianka o Golczewie pochodzi z dokumentu castrum Gülzow z 1304 roku, w którym to biskup kamieński Heinrich Wacholz nabył zamek golczewski od Wulvekina Smelinga i Echarda Wedelstedta za 1200 marek[6]. W celu zabezpieczenia transakcji wpłacił zaliczkę w wysokości 500 marek, co umożliwiło dotychczasowym właścicielom pozostanie w zamku[6].
W 1308 roku atak Brandenburczyków na Kamień i pożar, który zniszczył zabudowania przykatedralne wraz z katedrą, zmusiły biskupa i kanoników do opuszczenia Kamienia[11]. Biskup Heinrich Wacholtz, w obliczu trudnej sytuacji, przeniósł swoją siedzibę do zamku w Golczewie, położonego 20 kilometrów na południowy wschód od Kamienia. Stał się tym samym pierwszym biskupem kamieńskim, który zamieszkał w zamku w Golczewie, pozostawiając nowo mianowanego sufragana w Kamieniu i odwiedzając katedrę jedynie w dni świąteczne[11].
Biskup kamieński Friedrich von Eickstedt, urzędujący w latach 1330–1343, po zastawieniu wsi Lędzin w dawnej części województwa koszalińskiego, zdołał spłacić kolejną ratę w wysokości 300 marek w 1331 roku[11]. Co do pozostałych 400 marek, nie ma pewności, czy zostały również uregulowane. Niemniej jednak, obecność biskupów w zamku golczewskim została odnotowana w dokumentach z lat 1315, 1354, 1355 i 1363, choć formalnie użytkownicy to nadal byli Wedelstedtowie. W kolejnych dwóch wiekach zamek, wraz z przyległym majątkiem, często zmieniał właścicieli, będąc źródłem ciągłych długów, sporów, zastawów i procesów[11].
W owym czasie do klucza golczewskiego należały również Drzewica, Kłęby, Unibórz, Niemica, Upadły, Gadom oraz nieco dalej położone Przybiernów, Miodowice i Zabierzewo[11].
Trudności finansowe biskupa Johanna I zostały rozwiązane poprzez zastawienie zamku golczewskiego kapitule katedralnej w 1363 roku. W 1385 roku biskup Filip von Rehberg odebrał zastaw od kapituły, przekazując go zaufanemu archidiakonowi, Filipowi von Helpte z Uznamia[12]. Ten spłacił część długów biskupa, jednak pierwsi wierzyciele, Flemmingowie, zrezygnowali w 1402 roku z roszczeń do 6000 marek pożyczonych biskupowi, w zamian za przejęcie zamku w Golczewie[12]. W 1406 roku zamek został sprzedany księciu Bogusławowi VIII, który był pretendentem do tronu biskupiego, za dwukrotnie wyższą cenę. W ten sposób Golczewo stało się własnością konkurencyjnego biskupa, który toczył spory z biskupem od 1392 roku do swojej śmierci w 1417 roku[12].
Sprawa prawa do zamku stała się głośna poza granicami księstwa, a proces toczył się nawet na soborze w Konstancji. Mimo interwencji cesarza Zygmunta Luksemburskiego sprawa nie została rozstrzygnięta[12]. Dopiero w 1436 roku kapituła odzyskała zamek, ale wkrótce znowu musiała go zastawić, tym razem hrabiemu Otto von Ebersteinowi z Nowogardu, Ludwikowi z Maszewa i Kurtowi Flemmingowi, aby uwolnić pojmanego biskupa Henninga Ivena w trakcie walk ze Schliefenami z Kołobrzegu, wspieranymi przez księstwo meklemburskie. W 1454 roku na zamku odbył się synod biskupi[12]. Do 1500 roku kapituła i biskup spłacili długi, a do czasu sekularyzacji dóbr kościelnych w 1810 roku zamek pozostawał własnością kapituły, służąc biskupom jako letnia rezydencja. W okresie po 1534 roku zamek wszedł w skład dóbr książęcych[12].
W roku 1637 na zamku w Golczewie zamieszkał ostatni protestancki biskup kamieński, Ernest Bogusław de Croy[13]. W rezydencji biskupów kamieńskich w Golczewie, 6 listopada 1669 roku, podpisał akt fundacyjny organów dla katedry kamieńskiej, finansując budowę nowych organów na własny koszt[13]. Po jego śmierci w 1684 roku, na podstawie umowy z 1650 roku z Wielkim Elektorem, zamek przeszedł w posiadanie Brandenburgii, a władze Golczewa zarządzały nim. Opuszczony zamek stopniowo ulegał niszczeniu, a rozbiórki murów (z wyjątkiem wieży) miały miejsce po 1812 roku[13]. Resztki zamku przeszły w prywatne ręce, ale z polecenia Fryderyka Wilhelma IV państwo odkupiło wieżę zamkową. Na końcu XIX wieku jedyną ocaloną częścią zamku był cylindryczna wieża strażnicza, poddana gruntownej renowacji w latach 1895–1929[13].
W okresie protestantyzmu, w latach 1653–1816 Golczewo pełniło funkcję siedziby synodu, odpowiednika dekanatu w kościele katolickim[14]. Do Synodu należały kościoły w Bodzęcinie, Wodzisławiu, Łożnicy, Przybiernowie, Upadłym, Mechowie, Samlinie i Niemicy[14]. Po rozwiązaniu synodu, część kościołów została włączona do synodów w Wolinie i Goleniowie, zaś Golczewo wraz z kościołami w Upadłym, Mechowie, Samlinie i Niemicy znalazło się w Synodzie w Nowogardzie[14].
W 1732 roku Golczewo liczyło zaledwie 36 domów mieszkalnych, jednak w kolejnych wiekach nastąpił wyraźny rozwój gospodarczy osiedla[15]. Rzemieślnicy, tacy jak krawcy, tkacze, siodlarze, stolarze, kowale, tokarze i płatnerze rozwijało się, a pobliskie lasy były wykorzystywane do eksploatacji drzewa, które spławiano Niemicą do Zalewu Szczecińskiego[15]. Rozwijano także produkcję łodzi z tego budulca. Mieszkańcy utrzymywali się głównie z rolnictwa i handlu płodami rolnymi. W XIV wieku istniał młyn wodny i kuźnie, a w XV wieku zbudowano kościół, który był później przebudowywany. Nie jest pewne, czy Golczewo miało prawa miejskie w średniowieczu, choć zachowała się pieczęć z XIV wieku z herbem przedstawiającym gryfa pomorskiego, symbolizującego przynależność do książąt pomorskich[15].
Golczewo miało już w XV wieku regularne połączenia z innymi miejscowościami. W 1490 roku cesarz Fryderyk III utworzył regularne przewozy osób konno, powozami i saniami, czyli pocztę. W 1722 roku powstała linia Berlin – Nowogard, a niedługo potem dyliżanse pocztowe przejeżdżały przez Golczewo dwa razy dziennie, łącząc miejscowość z Kamieniem, Nowogardem, Stargardem, Szczecinem i Berlinem[15]. W 1840 roku powstało towarzystwo akcyjne budowy linii kolejowej Berlin – Szczecin, otwartej w 1843 roku przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV. Koleje, zarówno normalnotorowe, jak i wąskotorowe, miały duże znaczenie dla rozwoju Golczewa, umożliwiając transport różnych towarów[16].
W czasie II wojny światowej, w latach 1941–1945, Golczewo było miejscem pracy przymusowej dla jeńców radzieckich, którzy budowali obiekty podziemne i baraki.
Golczewo zostało zdobyte 6 marca 1945[17] roku przez wojska radzieckie I Frontu Białoruskiego pod dowództwem marszałka Gieorgija Żukowa oraz I Armię Wojska Polskiego, dowodzoną przez generała Stanisława Popławskiego, która była częścią tego frontu. W wyniku działań wojennych około 40 procent zabudowy miejscowości uległo zniszczeniu[7].
Po wojnie miejscowość nosiła nazwę Goliszewo[16], ale później przywrócono nazwę Golczewo. Golczewo rozwinęło się w ośrodek administracyjny i przemysłowy, a liczba ludności wzrosła, wynosząc w 1989 roku 2400 mieszkańców.
1 stycznia 1990 roku z liczbą mieszkańców 2824, na mocy uchwały Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polski z dnia 11 grudnia 1989 roku, Golczewo zdobyło status miasta[18].
Zabytki
- Przy skrzyżowaniu ulic Jedności Narodowej, Witosa i Zwycięstwa znajduje się XVI-wieczny kościół pw. św. Andrzeja Boboli. Tutejsza parafia jest siedzibą dekanatu.
- Przy wyjeździe z Golczewa w kierunku Przybiernowa stoi wysoka na 33 m baszta – pozostałość po zamku biskupów kamieńskich[19], z przełomu XIII/XIV w. Znajduje się na niej punkt widokowy, z którego roztacza się widok na Jezioro Szczucze i Jezioro Okonie oraz okolice Golczewa.
- zabudowa ryglowa z XVIII-XIX w. przy ul. Zwycięstwa
- studzienka na podzamczu z rzeźbą żaby w koronie[20]
Współczesność
W mieście znajdują się: Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w którym działają poradnie podstawowej opieki zdrowotnej, poradnia ginekologiczno-położnicza, poradnia chirurgiczna oraz gabinet fizjoterapii[21] Lecznica dla zwierząt, posterunek policji, dwa banki, urząd pocztowy. W mieście działają 3 placówki oświatowe: zespół szkół ogólnokształcących, gimnazjum oraz zespół szkolno-przedszkolny, w ramach którego działa szkoła podstawowa i przedszkole. Placówką kulturalną jest Miejska Biblioteka.
Szlaki turystyczne
„Szlak przez „Las Golczewski” (o długości 15,5 km, szlak okrężny: Golczewo – rezerwat przyrody „Golczewskie Uroczysko” – Jezioro Żabie – zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Las Golczewski” – Kłęby (wschodni skraj wsi) – Jezioro Szczucze – Golczewo)
„Szlak „Doliną Niemicy” (o długości 17,5 km, szlak okrężny: Golczewo – Jezioro Szczucze – Jezioro Okonie – Gadom – dolina Niemicy – Samlino – Gołogóra – Golczewo)
Ochrona przyrody
W Golczewie rośnie 5 drzew uznanych za pomniki przyrody. Na ogródkach działkowych przy ul. Miodowej (działka nr 393) rosną 4 buki czerwone o obwodach od 347 do 356 cm. Na cmentarzu niemieckim na działce nr 199 rośnie brzoza brodawkowata o obwodzie 478 cm[22].
W obrębie gminy powołano trzy obszary przyrodniczo-krajobrazowe, których głównym celem jest zabezpieczanie wartościowych grup ekosystemów:
- rezerwat przyrody „Golczewskie Uroczysko” – 3 km na wschód-północny wschód
- zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Las Golczewski” – 3 km na wschód-południowy wschód, a w nim
- zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Las Samliński” – 1,5 km na północny zachód
Miejscowym zespołem piłki nożnej jest Ludowy Klub Sportowy „Iskra” Golczewo, utworzony 17 września 1946 roku. Zespół piłkarski posiada barwy klubowe zielono-niebiesko-żółte[24]. Klub rozgrywa mecze na stadionie przy ulicy Krótkiej. W sezonie 2010/2011 „Iskra” Golczewo grała w A-klasie, grupie szczecińskiej. „Iskra” zajęła 1 miejsce przed Pomorzaninem Przybiernów i awansowała do klasy Okręgowej[25].
2019: 1780-1939: [16] 1960, 1989, 1990: 1960, 2004: [26]
Populacja
Struktura demograficzna mieszkańców Golczewa według danych z 31 grudnia 2008[27]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 2726 | 100 | 1397 | 51,25 | 1329 | 48,75 |
| Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) | 541 | 19,85 | 256 | 9,39 | 285 | 10,45 |
| Wiek produkcyjny (18–65 lat) | 1815 | 66,58 | 870 | 31,91 | 945 | 34,67 |
| Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) | 370 | 13,57 | 271 | 9,94 | 99 | 3,63 |
- Piramida wieku mieszkańców Golczewa w 2014 roku[2].
Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. W Radzie Miejskiej w Golczewie zasiada 15 radnych. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz, jest urząd miejski przy ul. Zwycięstwa 23.
Burmistrzowie Golczewa:
- Janusz Domański (1990 – 2006)
- Andrzej Jan Danieluk (2006 – 2018)
- Maciej Zieliński (od listopada 2018)
Gmina Golczewo utworzyła jednostkę pomocniczą – „Osiedle Golczewo”, które obejmuje miejscowości: Golczewo, Golczewo-Gaj i Sosnowice[28][29]. Mieszkańcy tych trzech miejscowości na zebraniu ogólnym wyłaniają zarząd osiedla oraz jego przewodniczącego[30].
Mieszkańcy Golczewa wybierają parlamentarzystów z okręgów wyborczych Szczecin, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
