Remove ads
Praca przymusowa, roboty przymusowe – praca wykonywana przez pracownika wbrew jego woli, za którą nie otrzymuje wynagrodzenia lub wynagradzany jest znacznie poniżej obowiązujących stawek. Najczęściej wykonywana jest w obozie pracy.
Na olbrzymią skalę zjawisko pracy przymusowej pojawiło się w czasie I wojny światowej. Proceder ten stosowały wobec podbitych państw i narodów władze II Rzeszy. W niewoli niemieckiej znalazła się wówczas wielka liczba Polaków, Rosjan, Żydów, Litwinów, Belgów i innych narodów. Do pracy przymusowej zmuszał również reżim III Rzeszy właściwie wszystkich mężczyzn od 14 do 60 roku życia, którzy byli rejestrowani już w wieku 12 lat[1]. Liczba osób, które były represjonowane w wyniku tych praktyk władz niemieckich do dziś nie jest znana[2].
Konwencja nr 29 z 1930 jako pracę przymusową określa wszelką pracę lub usługi wymagane od jakiejś osoby pod groźbą jakiejkolwiek kary i do których dana osoba nie zgłosiła się dobrowolnie (art. 2 ust. 1)[3][4].
Przykładem tego rodzaju pracy może być zatrudnianie obywateli państw okupowanych przez III Rzeszę i Japonię w okresie II wojny światowej (patrz: roboty przymusowe w III Rzeszy), wykorzystywanie więźniów osadzonych w sieci obozów koncentracyjnych Gułagu w ZSRR lub praca w kopalniach węgla lub uranu odbywana przymusowo w ramach służby wojskowej w wojskowych batalionach górniczych na terenie Polski w latach 1949–1959.
Jedną z cech pracy przymusowej jest także stały nadzór pracowników sprawowany przez odpowiednie organy: militarne, paramilitarne lub policyjne. Może też być wykorzystywana jako sposób eksterminacji określonych osób, grup społecznych, narodowościowych lub nawet całych narodów.
Remove ads
W czasie I wojny światowej zatrudnienie jeńców regulował art. 6 haskiego regulaminu wojny lądowej z 1899 i 1907, w czasie II wojny światowej art. 27 – 34 Konwencji genewskiej o jeńcach z 1929, obecnie art. 49 – 57 Konwencji genewskiej o traktowaniu jeńców z 1949 (m.in. zakazane są prace niebezpieczne a warunki pracy nie powinny ustępować tym, z jakich korzystają obywatele państwa zatrzymującego)[5], zaś ludności cywilnej art. 39 – 41, 51n i 95 Konwencji o ochronie osób cywilnych podczas wojny[6]. Art. 5 Drugiego Protokołu Dodatkowego z 1977 głosi osoby pozbawione wolności z powodów związanych z konfliktem zbrojnym powinny, w razie skierowania do pracy, korzystać z warunków pracy i zabezpieczeń podobnych do tych, z jakich korzysta miejscowa ludność cywilna[7].
Konwencja w sprawie niewolnictwa z 1926 w art. 5 zabroniła robót przymusowych prócz wymaganych tylko dla celów publicznych, zaś o ile praca przymusowa lub obowiązkowa będzie jeszcze istnieć, będzie ona stosowana tylko wyjątkowo, za odpowiednim wynagrodzeniem i pod warunkiem, że nie pociągnie za sobą zmiany zwykłego miejsca zamieszkania. Zakaz skonkretyzowała Międzynarodowa Organizacja Pracy w Konwencji nr 29 z 1930 (zabraniając prac innych niż: wykonywane tytułem służby wojskowej; z wyroku sądu; w ramach walki z klęską żywiołową lub epidemią oraz drobne roboty wykonywane w bezpośrednim interesie ogółu przez członków tego ogółu o ile sama ludność lub jej bezpośredni przedstawiciele będą mieli prawo wypowiadania się co do celowości tych robót) a normy te powtórzyły Europejska konwencja praw człowieka z 1950 w art. 4, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (art. 8) i Amerykańska konwencja praw człowieka z 1969 (art. 6). Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych w art. 6 mówi o swobodnym wyborze pracy. Dodatkowe ograniczenia dopuszczalności przymusu wprowadziła Konwencja MOP nr 105 z 1957, zabraniając karać robotami przymusowymi przeciwników politycznych czy uczestników strajku lub wykorzystywać je w celu dyskryminacji rasowej, społecznej, narodowej albo religijnej bądź stosować je pod pretekstem wykorzystania siły roboczej dla celów rozwoju gospodarczego.
Konwencja MOP nr 95 z 1 lipca 1949 o ochronie płacy ustala, że zarobki powinny być wypłacane regularnie, zakazane jest ograniczanie swobody pracownika w dysponowaniu wypłatą, a w razie bankructwa przedsiębiorstwa roszczenia o zaległe wypłaty mają pierwszeństwo. Celem jest zapewnienie możliwości zmiany pracy.
Konwencja MOP nr 122 z 9 lipca 1964 dotycząca polityki zatrudnienia wzywa strony do takiego jej kształtowania aby istniał swobodny wybór zatrudnienia i aby każdy pracownik miał wszelkie możliwości zdobywania kwalifikacji niezbędnych do wykonywania pracy, która mu odpowiada, oraz wykorzystania swoich umiejętności i zdolności w tej pracy, bez względu na rasę, kolor skóry, płeć, wyznanie, poglądy polityczne, przynależność narodową lub pochodzenie społeczne[8].
Konwencja o zakazie apartheidu (1973) w art 2 e) zabrania wyzyskiwania pracy członków jednej lub kilku grup rasowych w szczególności przez poddawanie ich pracy przymusowej[9], zaś Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (1966) w art. 5 e) nakazuje zagwarantować wszystkim bez różnicy rasy, koloru skóry czy pochodzenia narodowego m.in. prawo swobodnego wyboru zatrudnienia[10].
Porozumienie Londyńskie z 8 sierpnia 1945 ustanawiające Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze deportacje na roboty przymusowe albo w innym celu ludności cywilnej na okupowanym obszarze lub z tego obszaru zaliczało do zbrodni wojennych, zaś do zbrodni przeciw ludzkości obracanie ludzi w niewolników, deportacja i inne czyny nieludzkie, których dopuszczono się przeciwko jakiejkolwiek ludności cywilnej, przed wojną lub podczas niej. Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego z 1998 w art. 7 wśród zbrodni przeciwko ludzkości wymienia niewolnictwo (opisane jako realizowanie niektórych lub wszystkich uprawnień związanych z prawem własności w stosunku do człowieka oraz obejmuje realizację tych uprawnień w zakresie handlu ludźmi, a w szczególności kobietami i dziećmi), deportację lub przymusowe przemieszczanie ludności (definiując jako zmuszenie ludzi do zmiany ich zgodnego z prawem miejsca zamieszkania połączone z wydaleniem lub innymi przymusowymi działaniami, bez podstawy w prawie międzynarodowym) oraz uwięzienie lub inne dotkliwe pozbawienie wolności fizycznej z naruszeniem podstawowych reguł prawa międzynarodowego. Art. 8 jako jedną ze zbrodni wojennych opisuje bezprawną deportację lub przesiedlenie albo bezprawne pozbawianie wolności. Zakazy te są szersze niż zakaz pracy przymusowej, tym samym obejmują go także.
Remove ads
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads