Belweder w Warszawie
klasycystyczny pałac, też cały zespół pałacowo-parkowy Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Belweder w Warszawie, pałac Belwederski – pałac znajdujący się przy ul. Belwederskiej 54/56 w Warszawie.
 nr rej. 13/2 z 1 lipca 1965 | |
.JPG) Korpus główny pałacu od strony dziedzińca | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Belwederska 54/56 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Ważniejsze przebudowy |
1819–1822 |
| Właściciel | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°12′47″N 21°01′38″E | |
.jpg)
.jpg)
Klasycystyczny pałac powstał w latach 1819–1822 według projektu Jakuba Kubickiego w miejscu pałacu barokowego wzniesionego według projektu Jakuba Fontany. W latach 1918–1922 siedziba Naczelnika Państwa, w latach 1922–1926 i 1945–1952 prezydenta Rzeczypospolitej, w latach 1952–1989 przewodniczącego Rady Państwa, a w latach 1989–1993 prezydenta PRL/RP.
Nazwą „Belweder” jest także określany cały zespół pałacowo-parkowy[2].
Do 1817
Teren, na którym znajduje się obecny Belweder, jest położony na najwyższym (ok. 25 m), środkowym odcinku skarpy warszawskiej[3]. W średniowieczu należał on do książąt mazowieckich, którzy ofiarowali go zakonowi augustianów przy kościele św. Marcina[4]. Prawdopodobnie tam od 1533 znajdowała się zbudowana na planie kwadratu willa królowej Bony[5].
Nieruchomość wielokrotnie zmieniała właścicieli. Została odkupiona od augustianów przez Zygmunta III Wazę, a jego syn, Władysław IV Waza, podarował ją nadwornemu kapelmistrzowi Bartłomiejowi Pękielowi[6]. Ten sprzedał ją w 1659 Krzysztofowi Zygmuntowi Pacowi[6]. W latach 1659–1660[7] Pac zbudował tam pałacyk podmiejski dla żony Klary Izabelli[8]. Budynek mógł być przebudowaną rezydencją królowej Bony[9]. Ponieważ z miejsca, w którym powstał, roztaczał się wspaniały widok na okolicę, całą posiadłość nazwano z włoska Belvedere[8].
W 1685 Klara Izabella Pacowa zapisała Belweder przybranemu synowi Paców, Kazimierzowi Michałowi Pacowi, który w 1687 odsprzedał posiadłość cześnikowej trockiej Katarzynie Michałowskiej[8]. W pierwszej połowie XVIII wieku Belweder powrócił do Paców, którzy ok. 1740 wznieśli w miejscu dawnego pałacyku nowy piętrowy budynek w stylu późnego baroku zaprojektowany przez Józefa Fontanę[8]. Później Belweder przeszedł na własność Lubomirskich[8].
W 1767 posiadłość stała się własnością Stanisława Augusta Poniatowskiego, który w oficynie północnej pałacu w grudniu 1768 uruchomił Królewską Fabrykę Farfurów[4]. O wyborze Belwederu jako miejsca produkcji zadecydowało znalezienie na pobliskim Mokotowie odpowiedniego surowca[4]. Początkowo próbowano wytwarzać porcelanę, jednak po nieudanych próbach podjęto produkcję fajansów[4]. Wytwarzano głównie przedmioty codziennego użytku na potrzeby dworu królewskiego, m.in. zastawę stołową, misy, dzbany do wody, urynały, kafle do pieców, lichtarze oraz wazony[10]. Fabryka posiadała także skład i sklep na Krakowskim Przedmieściu (nr hip. 372)[10]. Belwederskie wyroby były znakowane napisem „Varsovie” lub literą „B” i cechowały się wysokim poziomem artystycznym[4]. Najtańsze przedmioty były sprzedawane w wielu warszawskich sklepach, a także m.in. w Krakowie, Lublinie, Grodnie i Wilnie[11]. Organizacja pracy była typowo rzemieślnicza, tj. każdy robotnik wykonywał cały przedmiot wraz z jego wykończeniem i dekoracją[11]. Belwederska manufaktura upadła w 1783 z powodu zbyt wysokich kosztów produkcji i konkurencji ze strony założonej w 1779 manufaktury Bernardiego i Wolffa na Bielinie[12][13].
W 1770 Belweder znalazł się w granicach obszaru otoczonego okopami Lubomirskiego[14].
Stanisław August Poniatowski planował zburzenie starego pałacyku i wzniesienie na jego miejscu reprezentacyjnego pałacu[15]. Autorem jednego z trzech przygotowanych projektów był Jan Chrystian Kamsetzer[15]. Żaden z nich nie został jednak zrealizowany[16].
Po śmierci króla Belweder przeszedł na własność jego bratanka Józefa Poniatowskiego, który w 1808 za długi przekazał go Onufremu Kickiemu[17].
Lata 1818–1918
W 1818 córka Onufrego Kickiego Teresa Kicka sprzedała Belweder rządowi Królestwa Polskiego z przeznaczeniem na siedzibę wielkiego księcia Konstantego[18].
W latach 1818–1822 pałac został całkowicie przebudowany według projektu Jakuba Kubickiego[19][20]. Znajdującemu się na krańcach miasta pałacowi architekt nadał charakter wiejskiej rezydencji[21]. Powstał klasycystyczny budynek składający się z piętrowego korpusu głównego oraz dwóch parterowych skrzydeł dostawionych pod kątem prostym[8][19]. W obu elewacjach korpusu głównego architekt umieścił czterokolumnowe jońskie portyki z balkonami[19][22]. Od strony ulicy zbudowano żelazne ogrodzenie z kamiennymi słupami[22]. Rozbudowano przylegający do pałacu niewielki ogród z tarasem widokowym, a pod skarpą wytyczono ogród ze stawem o nieregularnej linii brzegowej i wyspą porośniętą drzewami[23].
Ponieważ przy pałacu brakowało miejsca na budynki gospodarcze, do Belwederu przyłączono działkę położoną naprzeciwko, pomiędzy obecną ul. Klonową a okopami Lubomirskiego[24]. W latach 1819–1820 wzniesiono tam trójskrzydłowy pawilon mieszczący stajnię i wozownię, a w latach 1823–1824 maneż[25]. Zbudowany na planie prostokąta budynek belwederskiego maneżu jest jedynym zachowanym tego typu obiektem w Warszawie[26][22].
Wielki książę mieszkał w Belwederze wraz ze swoją żoną, noszącą tytuł księżnej łowickiej Joanną Grudzińską, do wybuchu powstania listopadowego[8]. W tym czasie w Belwederze kilkakrotnie koncertował Fryderyk Chopin[8][27].
W latach 1593–1818 na południe od pałacu znajdował się kościół parafialny dla Ujazdowa pod wezwaniem św. Anny i św. Małgorzaty wraz z cmentarzem[7][28][29]. Kościół i cmentarz zamknięto decyzją Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych w lutym 1818. Szczątki znaczniejszych osób, m.in. Kazimierza Poniatowskiego i Marcella Bacciarellego z żoną, ekshumowano i przeniesiono do podziemi kościoła św. Krzyża i katedry św. Jana, a innych zmarłych na cmentarz Świętokrzyski[30]. Funkcję rozebranej świątyni przejął nowy kościół św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży[31], a w jej miejscu urządzono taras[29].
Porządek w ogrodzie i na dziedzińcu Belwederu utrzymywali obywatele skazywani za wykroczenia. Jedną z osób odbywających ten rodzaj kary był Maurycy Mochnacki, który zakuty w kajdany przepracował w ogrodzie belwederskim 40 dni[32][33].
Podczas ataku na Belweder w czasie nocy listopadowej 29 listopada 1830 powstańcom, wśród których byli m.in. Ludwik Nabielak i Seweryn Goszczyński, nie udało się ująć wielkiego księcia Konstantego, który się ukrył[34][35]. Od ciosów bagnetów zginął przebywający w tym czasie w pałacu rosyjski generał Aleksiej Gendre[33].
Po upadku powstania Belweder wraz z Łazienkami pełnił funkcję rezydencji carskiej[36]. W jednej z sal pałacu urządzono kaplicę prawosławną[37]. Na lato do Belwederu przenosił się wraz z rodziną namiestnik Królestwa Polskiego Iwan Paskiewicz[38]. W 1849 w pałacu zmarł przebywający w Warszawie wielki książę Michał Romanow[37].
W czasie I wojny światowej, w latach 1915–1918, w pałacu mieszkał generał-gubernator warszawski Hans Hartwig von Beseler[39] (rezydował na Zamku Królewskim)[40].
Lata 1918–1944
Pałac był od 29 listopada 1918 do 13 grudnia 1922 siedzibą Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, a po 14 grudnia siedzibą prezydentów Gabriela Narutowicza i Stanisława Wojciechowskiego[41].
Podczas przewrotu majowego, 12 maja 1926, wskutek zagrożenia przez oddziały wierne Józefowi Piłsudskiemu posuwające się od strony placu Zamkowego na południe, na wniosek prezydenta Stanisława Wojciechowskiego do Belwederu z pałacu Namiestnikowskiego przeniósł się rząd Wincentego Witosa[42]. Taką samą decyzję podjął Sztab Generalny i dowództwo obrony Warszawy[42]. Z oddziałów wiernych rządowi utworzono tzw. grupę belwederską, dowodzoną przez gen. Mariana Kukiela, wzmocnioną 10 Pułkiem Piechoty z Łowicza[43]. 14 maja rozpoczął się atak wojsk Piłsudskiego na Belweder i lotnisko mokotowskie[44]. W wyniku ostrzału artyleryjskiego dwa pociski trafiły w pałac[45]. Ok. godz. 16.00 tego dnia prezydent Stanisław Wojciechowski i większość członków rządu ewakuowali się pieszo do Wilanowa[46][47].
Po przewrocie majowym, od 5 czerwca 1926, w pałacu jako minister spraw wojskowych, aż do swojej śmierci ponownie zamieszkał Józef Piłsudski[41]. Marszałek zamieszkał wraz z rodziną na pierwszym piętrze oraz w prawym (południowym) skrzydle Belwederu[41]. W lewym skrzydle mieszkali m.in. Aleksander Prystor i Walery Sławek[41]. 4 maja 1935 wieczorem Józef Piłsudski został przewieziony do Belwederu z Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych w Alejach Ujazdowskich i przeniesiony do ulubionego pokoju Narożnego, gdzie znajdował się jego gabinet[48]. Tam zmarł 12 maja 1935[49]. Po zabalsamowaniu zwłok jego ciało przepasane wielką wstęgą Orderu Virtuti Militari zostało złożone w metalowej trumnie, którą ustawiono na katafalku w tzw. dużym salonie[41].
W latach 1935–1939 w pałacu mieściło się Muzeum Józefa Piłsudskiego[29]. Jego dyrektor Adam Borkiewicz zamieszkał w lewym skrzydle pałacu[41]. Kustoszem muzeum był Józef Kluss, intendentem Walenty Wójcik, a kancelistką Wanda Gertzówna[50]. W czasie prac adaptacyjnych m.in. wykonano żelbetowe pokrycie dachu[51]. W 1936 ogrody Łazienek i Belwederu zostały ponownie połączone[52]. W listopadzie 1938 odbyła się uroczystość odsłonięcia przeniesionego z Magdeburga i ustawionego w pobliżu Belwederu domu, w którym w czasie I wojny światowej był osadzony Piłsudski (budynek został rozebrany po II wojnie światowej)[53][54].
Pałac został uszkodzony w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 w wyniku niemieckiego ostrzału artyleryjskiego[55].
5 października 1939, podczas swojej jedynej wizyty w okupowanej Warszawie, Belweder odwiedził Adolf Hitler[56]. Po defiladzie zwycięstwa oddziałów niemieckich w Alejach Ujazdowskich wódz III Rzeszy zwiedził gabinet Józefa Piłsudskiego[56].
Po wizytacji miasta w listopadzie 1939 Joseph Goebbels zaproponował zamknięcie Muzeum Józefa Piłsudskiego, na co Hitler wyraził zgodę[57]. Zgromadzone zbiory zostały przewiezione do Muzeum Narodowego[58], gdzie ich znaczna część uległa później zniszczeniu[57]. Belweder stał się warszawską rezydencją generalnego gubernatora Hansa Franka[59]. W latach 1940–1943 w pałacu przeprowadzono rozległe prace budowlane[60]. Zmieniono linię spadku dachu i pokryto go blachą miedzianą[61]. Przebudowano skrzydło północno-wschodnie wymieniając stropy drewniane na ogniotrwałe[62]. W korpusie środkowym wyburzono ściany działowe, tworząc dwa szerokie korytarze-galerie, posadzkę sieni głównej wyłożono czarnym marmurem, a ściany pomalowano na czerwono[62]. Wycięto stare kasztanowce rosnące wzdłuż ogrodzenia dziedzińca, którego żwirową nawierzchnię zastąpiono granitowymi płytami[62].
Po upadku powstania warszawskiego w 1944 Niemcy wywiercili w murach pałacu otwory na dynamit, jednak – podobnie jak stało się w przypadku pałacu na Wyspie – nie wysadzili budynku w powietrze[63].
Po 1945
W 1945 Belweder stał się siedzibą Biura Prezydialnego Krajowej Rady Narodowej i jej przewodniczącego Bolesława Bieruta[64]. Gabinet Bieruta znajdował się na pierwszym piętrze, od strony parku Łazienkowskiego[65].
Od 1952 pałac był siedzibą przewodniczącego Rady Państwa[29]. W pałacu rezydowali kolejno: Aleksander Zawadzki, Edward Ochab, Marian Spychalski, Józef Cyrankiewicz, Henryk Jabłoński i Wojciech Jaruzelski[66]. Belweder przejął funkcje, które do 1939 pełnił Zamek Królewski m.in. ambasadorowie państw obcych składali tam listy uwierzytelniające[66]. Po 1945 pałac był kilkukrotnie odnawiany, m.in. zmieniono pokrycie dachu na blachę miedzianą[66].
W latach 1951–1955 w Belwederze odbywały się zebrania najwyższego kierownictwa w sprawach związanych z odbudową Warszawy, nazywane „czwartkami belwederskimi”[67]. Uczestniczyli w nich m.in. Bolesław Bierut, zainteresowani ministrowie oraz przewodniczący Stołecznej Rady Narodowej[67].
W grudniu 1986 w Belwederze odbyło się spotkanie, na którym została utworzona Rada Konsultacyjna przy Przewodniczącym Rady Państwa[68]. W 1989 pałac stał się siedzibą prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego, a od 1990 był siedzibą prezydenta Lecha Wałęsy, który w 1994 podjął decyzję o przeniesieniu siedziby prezydenta do pałacu Rady Ministrów (równocześnie zmieniono jego nazwę na pałac Prezydencki) przy ul. Krakowskie Przedmieście 46/48. W latach 2010–2015 w pałacu wraz z rodziną mieszkał prezydent Bronisław Komorowski[69].
Podczas swoich pielgrzymek do Polski trzykrotnie wizyty w pałacu składał Jan Paweł II. 2 czerwca 1979 i 17 czerwca 1983 spotkał się tam z władzami PRL[70]. 8 czerwca 1991 papież spotkał się z Lechem Wałęsą i poświęcił pałacową kaplicę Matki Bożej Królowej Polski[70]. Znajdująca się w dolnej części budynku kaplica należy do parafii św. Aleksandra[71].
Belweder jest zarządzany przez Kancelarię Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej[72].
- Od nazwy pałacu pochodzi nadana pod koniec XVIII wieku nazwa ulicy Belwederskiej[73].
- Nazwę „Belweder” nosiła stacja początkowa kolei wilanowskiej[74].
- W latach 50. XX wieku przy ul. Wiertniczej (u zbiegu z ul. St. Kostki Potockiego) ustawiono tablicę według projektu Karola Tchorka o treści: Stąd w styczniu 1945 roku 14 p.p. ludowego Wojska Polskiego dokonał natarcia na wojska hitlerowskie i uniemożliwił im wysadzenie w powietrze Belwederu[75].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
