3 Batalion Strzelców (II RP)

3 Batalion Strzelców (3 bs) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Ten artykuł dotyczy 3 Batalionu Strzelców (II RP). Zobacz też: inne bataliony strzelców noszące numer 3.

3 Batalionu Strzelców

Batalion Manewrowy

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1924
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	12 maja
Nadanie sztandaru	24 maja 1937
Rodowód	I batalionu 142 Pułku Piechoty
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Karol Pater
Ostatni	mjr Stanisław Godzisław Hankiewicz
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Rembertów
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	Doświadczalne Centrum Wyszkolenia Centrum Wyszkolenia Piechoty Mazowiecka Brygada Kawalerii

Historia batalionu

W 1924 w Rembertowie został sformowany batalion manewrowy. 9 kwietnia 1924 ogłoszono przydziały oficerów na stanowiska służbowe w baonie^[1].

12 kwietnia 1927 Minister Spraw Wojskowych podporządkował pododdział komendantowi Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia^[2]. Batalion przejął tradycje bojowe I batalionu 142 pułku piechoty. 19 maja 1927 Minister Spraw Wojskowych ustalił i zatwierdził dzień 12 maja świętem batalionu^[3]. W 1930, po przekształceniu Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia w Centrum Wyszkolenia Piechoty, podporządkowany został jego komendantowi. Z dniem 1 września 1931 minister spraw wojskowych przemianował batalion manewrowy na 3 batalion strzelców^[4].

7 grudnia 1932 roku Minister Spraw Wojskowych ogłosił wyniki międzyoddziałowych zawodów strzeleckich przeprowadzonych w 1932 roku w myśl „Instrukcji Wyszkolenia Kontyngensu Piechoty”, część I, w dywizjach piechoty z rocznikiem 1910. W grupie samodzielnych batalionów strzelców i morskiego tytuł mistrzowskiego otrzymał 3 baon strzelców, a tytuł mistrzowskiego pododdziału uzyskał pluton pionierów 3 bs pod dowództwem por. Eugeniusza Wityka^[5].

Osobny artykuł: Proporzec strzelecki mistrzowskiego pułku piechoty dywizji.

W dniach 11–13 maja 1934 roku baon obchodził swoje doroczne święto połączone z uroczystościami 15 lecia oddziału. W sobotę 12 maja, w uroczystości wziął udział Prezydent RP Ignacy Mościcki, któremu towarzyszył szef Gabinetu Wojskowego pułkownik Jan Głogowski i adiutant kapitan Józef Hartman oraz I wiceminister spraw wojskowych generał dywizji Kazimierz Fabrycy i szef Departamentu Piechoty pułkownik Kazimierz Janicki^[6] .

10 lutego 1937 Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 3 bs. Na lewej stronie płata umieszczone zostały nazwy bitew stoczonych przez I/142 pp: „Ossów 14 VIII 1920”, „Kolno” 23 VIII 1920”, „Halicz” 14 IX 1920” i „Gliniska 2 IX 1920”^[7].

20 lutego 1937 roku Minister Spraw Wojskowych ustalił dzień 24 maja świętem batalionu^[8].

26 maja 1937 roku w Rembertowie Prezydent RP wręczył dowódcy batalionu sztandar ufundowany przez społeczeństwo powiatów: warszawskiego, mińsko-mazowieckiego i radzymińskiego^[9][10]. Uroczystość poświęcenia i wręczenia sztandaru była połączona z obchodami świąt 3 baonu strzelców i 32 dal^[11].

3 batalion strzelców był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” miał sformować następujące pododdziały:

w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym:

• batalion strzelców nr 3
• batalion strzelców nr 10^[a]
• kompania kolarzy nr 42 dla 10 DP
• kompania asystencyjna nr 212

w I rzucie mobilizacji powszechnej:

• pluton karabinów maszynowych nr 201 dla Kwatery Głównej Naczelnego Wodza
• pluton karabinów maszynowych nr 202 dla Kwatery Głównej Naczelnego Wodza
• kompania kolarzy nr 15

w II rzucie mobilizacji powszechnej:

• kompania kolarzy nr 14
• kompania marszowa 1 batalionu strzelców
• kompania marszowa 2 batalionu strzelców
• kompania marszowa 3 batalionu strzelców
• uzupełnienie marszowe kompanii kolarzy nr 42
• Ośrodek Zapasowy Strzelców Rembertów

Ponadto jednostka wystawiła:

• II batalion 94 pułku piechoty majora Kazimierza Mazurkiewicza z plutonem artylerii piechoty 3 batalionu strzelców pod dowództwem por. Henryka Szefera^[12]
• rezerwowy batalion strzelców majora Józefa Rosieka^[b]
• 11 kompanię przeciwpancerną porucznika Leszka Józefa Szopskiego
• 12 kompanię przeciwpancerną podporucznika Józefa Wojciechowskiego
• 13 kompanię przeciwpancerną podporucznika Teodora Banaszczyka^[c]

W kampanii wrześniowej 1939 batalion walczył w składzie Mazowieckiej Brygady Kawalerii.

Żołnierze batalionu

Dowódcy batalionu

• ppłk piech. Karol Pater (IV 1924 – 12 V 1926^[13])
• mjr piech. Aleksander Jerzy Rutkowski^[d] (p.o. 22 V 1926^[17] – 31 III 1927^[18])
• ppłk piech. Eugeniusz Wyrwiński (5 V 1927 - 15 VII 1930 → p.o. dowódcy 1 pcz)
• ppłk dypl. Stanisław Rutkowski
• ppłk dypl. piech. Marian Jadwiński (od 28 VI 1933 – )
• ppłk Marian Wieroński (do 11 IX 1939)
• kpt. Marian Karol Freyberger (12 – 16 IX 1939)
• mjr Stanisław Godzisław Hankiewicz (od 17 IX 1939)

Zastępcy dowódcy batalionu

• mjr piech. Adam Obtułowicz (26 III 1931 – 23 III 1932 → pułk KOP „Wilejka”)
• mjr piech. Antoni Miedwiedź (1939)

Kwatermistrzowie

• mjr piech. Wiktor Eichler (II 1925 – VIII 1926)
• mjr piech. Stanisław Godzisław Hankiewicz (1939)

Oficerowie batalionu

• kpt. Michał Murmyłło
• kpt. Ignacy Wądołkowski
• por. Józef Hartman
• por. Tadeusz Semik
• kpt. Antoni Brzozowski

Obsada personalna w 1939 roku

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku^[19][e]:

Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne^[19]

• dowódca batalionu – ppłk Marian Stanisław Wieroński
• I zastępca dowódcy – mjr Antoni Miedwiedź
• adiutant – kpt. Aleksander Witkowski
• lekarz – kpt. lek. Dymitr Dobrowolski
• II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Stanisław Godzisław Hankiewicz
• oficer mobilizacyjny – kpt. Antoni Bolesław Hrabi
• zastępca oficera mobilizacyjnego – vacat
• oficer administracyjno-materiałowy – Kpt. Wacław II Baranowski
• oficer gospodarczy – kpt. int. Tadeusz Antoni Wiśniewski
• oficer żywnościowy – chor Bolesław Buzdygan
• dowódca kompanii gospodarczej i oficer taborowy – kpt. tab. Marian Konstanty Kozłowski
• dowódca plutonu łączności – por. Franciszek Sitarz
• dowódca plutonu pionierów – por. Stefan Mieczysław Bocianowski
• dowódca plutonu artylerii piechoty – por. art. Henryk Szefer
• dowódca plutonu ppanc. – por. Józef Borowiec
• dowódca plutonu zwiadu konnego – por. kaw. Jan Witold Poziomski
• dowódca kompanii kolarzy – por. Jan Świeczka
• dowódca plutonu – por. Alojzy Antoni Rusin
• dowódca plutonu – ppor. Kazimierz Wojtusiak
• dowódca kompanii szkolnej – mjr Mieczysław Marek Kubasiewicz
• dowódca plutonu – por. Aleksander Czausow
• dowódca plutonu – por. Stefan Feliks Siliński
• dowódca plutonu – por. Jan Wandel
• dowódca plutonu – por. Wacław Wilczyński
• dowódca 1 kompanii – por. Antoni Marian Tysowski
• dowódca plutonu – ppor. Michał Chomicki
• dowódca 2 kompanii – kpt. Jan Szpojankowski
• dowódca plutonu – por. Edward Teofil Jaroch
• dowódca plutonu – ppor. Wincenty Jan Fryderyk Eilmes
• dowódca 3 kompanii – por Marceli Jan Kowalski
• dowódca plutonu – ppor. Zygmunt Kielar
• dowódca plutonu – ppor. Karol Worek
• dowódca kompanii km – mjr Antoni Norbert Kilański
• dowódca plutonu – por. Tadeusz Jan Gajewski
• dowódca plutonu – por. Bohdan Hubert Pełczyński
• dowódca plutonu – ppor. Franciszek Wojciech Buzała
• dowódca plutonu – ppor. Michał Kurowski
• na kursie – kpt. Stanisław Góralczyk
• odkomenderowany – mjr dypl. Feliks Janson

Obsada personalna 3 bs we wrześniu 1939

Dowództwo

• dowódca – ppłk Marian Wieroński (do 11 IX 1939)
• adiutant – kpt. Aleksander Witkowski
• oficer informacyjny – ppor. rez. Antoni Posudzewski
• kwatermistrz – kpt. Marian II Kozłowski
• lekarz – kpt. lek. Dymitr Dobrowolski
• podoficer sanitarny – st. sierż. Jan Ludwiczak († 25 IX 1939)
• kapelan – ks kap. rez. Julian Badziński (od 22 IX 1939)

1 kompania strzelców

• dowódca kompanii – por. Antoni Przeździecki^[f]
• dowódca I plutonu – por. rez. Wiesław Kawiński
• dowódca II plutonu – sierż. pchor. / ppor. piech. Zbigniew Sudwoj^[g]
• dowódca III plutonu – st. sierż. Franciszek Łasecki

2 kompania strzelców

• dowódca kompanii – por. Stefan Mieczysław Bocianowski
• dowódca I plutonu – ppor. Michał Chomicki († 8 IX 1939)
• dowódca II plutonu – plut. pchor. rez. Filip Trzaska
• dowódca III plutonu – ppor. rez. Zygmunt Koziński

3 kompania strzelców

• dowódca kompanii – kpt. Jan Szpojankowski
• dowódca I plutonu – por. piech. Witold Roubo †1940 Charków^[24]

kompania ciężkich karabinów maszynowych

• dowódca kompanii – kpt. Marian Karol Freyberger (12-16 IX 1939 dowódca 3 bs)
• dowódca I plutonu – ppor. Franciszek Wojciech Buzała
• dowódca II plutonu – st. sierż. Marcin Walczak
• dowódca III plutonu – ppor. rez. Władysław Stanisław Biegała
• dowódca IV plutonu – ppor. rez. Leon Bruski
• dowódca plutonu moździerzy – st. sierż. Walenty Mikołajczyk

pododdziały specjalne

• dowódca plutonu łączności – por. Józef Borowic
• dowódca plutonu zwiadu – por. Edward Teofil Jaroch
• dowódca plutonu przeciwpancernego – por. Aleksander Czausow
• dowódca plutonu pionierów – plut. Antoni Arazy

Uwagi

1. Zgodnie z planem mobilizacyjnym "W 1" batalionu tego nie zmobilizowano, w jego miejsce mobilizowano II/94 pp, patrz tabela mobilizacyjna 3 bs w pracy Ryszarda Rybki i Kamila Stepana "Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny W i jego ewolucja ". wyd. Adiutor Warszawa 2010.
2. Rezerwowy Batalion Strzelców zapewne zorganizowany został w miejsce kompanii marszowych 1, 2 i 3 Batalionów Strzelców.
3. Każda z trzech kompanii przeciwpancernych posiadała dziewięć 37 mm armat przeciwpancernych wz. 1936 ciągnionych przez samochody Fiat.
4. Mjr piech. Aleksander Jerzy Rutkowski (ur. 7 lutego 1884, zm. 1966) był odznaczony Krzyżem Niepodległości (22 grudnia 1931 roku). 3 maja 1926 roku został mianowany majorem ze starszeństwem z 1 lipca 1925 roku i 15. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[14]. 31 marca 1927 roku został zwolniony ze stanowiska pełniącego obowiązki dowódcy batalionu manewrowego z równoczesnym przeniesieniem służbowym do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na okres 6 miesięcy. 14 kwietnia 1927 roku minister spraw wojskowych mianował go prowizorycznym naczelnikiem wydziału w Urzędzie Wojewódzkim we Lwowie^[15]. We wrześniu tego roku został przeniesiony do kadry oficerów piechoty z równoczesnym przedłużeniem przeniesienia służbowego do MSWewn. do 31 marca 1928 roku^[16].
5. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[20].
6. por. piech. Antoni Przeździecki (ur. 9 lutego 1909) na stopień porucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1935 i 264. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[21]. Po kapitulacji załogi Warszawy dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał m.in. w Oflagu II C Woldenderg^[22] .
7. ppor. piech. Zbigniew Sudwoj (ur. 30 maja 1915) był absolwentem XVI promocji Szkoły Podchorążych Piechoty, 13 września 1939 został mianowany podporucznikiem ze starszeństwem z 1 sierpnia 1939 w korpusie oficerów piechoty. Po kapitulacji załogi Warszawy pozostał w stolicy. Więzień obozów kancentracyjnych Auschwitz (cztery lata) i Dachau (półtora roku). 23 listopada 1945 był nieetatowym dowódcą plutonu rozpoznawczego 15 Wileńskiego Batalionu Strzelców^[23]. Zmarł 10 kwietnia 2011. Został pochowany na cmentarzu Sióstr Felicjanek (en. Felician Sisters Cemetery) w Allegheny.

Przypisy

1. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 36 z 9 kwietnia 1924, s. 201.
2. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 12 z 12 kwietnia 1927, poz. 120.
3. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174.
4. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 23 z 31 lipca 1931, poz. 292.
5. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 22 z 7 grudnia 1932 roku, poz. 296.
6. Święto ↓.
7. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 3 z 20 marca 1937, poz. 30.
8. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 2 z 20 lutego 1937, poz. 19.
9. P. Prezydent Rzplitej i Naczelny Wódz na poświęceniu chorągwi batalionu strzelców. „Polska Zbrojna”. 144, s. 1, 1937-05-27. Warszawa..
10. Satora 1990 ↓, s. 175, autor opierając się na relacjach Stefana Bocianowskiego i Góralczyka z 1977 podał, że uroczystość poświęcenia i wręczenia sztandaru miała miejsce 24 maja 1937.
11. Święto wojskowe w Rembertowie. „Polska Zbrojna”. 143, s. 6, 1937-05-26. Warszawa..
12. Ludwik Głowacki, Obrona Warszawy i Modlina ... s. 24, Ludwik Głowacki, Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939 s. 27. Natomiast Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W” ... s. podał, że II/94 pp rez. mobilizowany był przez 3 Pułk Piechoty Legionów.
13. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 21 z 22 maja 1926 roku, s. 167.
14. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 18 z 3 maja 1926 roku, s. 125.
15. Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”. 1-2, s. 169, 1927-06-30..
16. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 24 z 26 września 1927 roku, s. 283.
17. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 21 z 22 maja 1926 roku, s. 169.
18. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 31 marca 1927 roku, s. 97.
19. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 660–661.
20. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
21. Rybka i Stepan 2003 ↓, s. 328.
22. Straty ↓.
23. Sudwoj 1945 ↓, s. 32-35.
24. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 455.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Księga chwały piechoty, praca zbiorowa, Warszawa 1992, reprint wydania z 1939
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza „Ajaks” i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3
• Ludwik Głowacki, Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1985, wyd. V, ISBN 83-11-07109-8
• Ludwik Głowacki, Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939, Wydawnictwo Lubelskie, wyd. II, Warszawa 1986, ISBN 83-222-0377-2
• 15-lecie 3 baonu strzelców. „Polska Zbrojna”. 130, s. 1, 1934-05-14. Warszawa.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
• Zbigniew Sudwoj: Relacja. [w:] B.I.24f [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1945-11-23. [dostęp 2022-03-31].

Linki zewnętrzne

• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2022-03-31].