Mazowiecka Brygada Kawalerii

Mazowiecka Brygada Kawalerii (Mazowiecka BK) – wielka jednostka kawalerii Wojska Polskiego.

Mazowiecka Brygada Kawalerii

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1937
Rozformowanie	1939
Tradycje
Rodowód	I Brygada Kawalerii 1 Samodzielna Brygada Kawalerii
Dowódcy
Pierwszy	płk dypl. Jan Karcz
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Warszawa
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria

Mazowiecka BK w 1938

W czasie kampanii wrześniowej brygada walczyła w składzie Armii „Modlin”. W bitwie granicznej walczyła pod Krzynowłogą Małą, a następnie opóźniała po osi Przasnysz–Pułtusk. Potem broniła linii Narwi od Pułtuska do Serocka, a następnie linii Bugu. Walcząc w składzie Frontu Północnego, została rozbita pod Suchowolą^[1].

Historia brygady

Na podstawie rozkazu DDO MSWojsk. L.dz. 1428/org. tjn. z 4 marca 1937 roku przeprowadzona została reorganizacja 2 Dywizji Kawalerii, w ramach której:

• zlikwidowano Dowództwo XII Brygady Kawalerii w Ostrołęce,
• zlikwidowano Dowództwo XIII Brygady Kawalerii w Płocku,
• Dowództwo I Brygady Kawalerii w Warszawie przemianowano na Dowództwo 1 Samodzielnej Brygady Kawalerii,
• dowódcy 1 SBK podporządkowano 7 puł. z XII BK oraz 11 puł. i 4 psk z XII BK, natomiast 5 puł. z dotychczasowej XII BK został włączony w skład BK „Białystok”,
• 1 pszwol. i 1 psk, które dotąd wchodziły w skład I BK zostały podporządkowane bezpośrednio dowódcy 2 DK^[2],
• 1 SBK została podporządkowana dowódcy 2 DK^[3][4].

23 marca 1937 roku dowódca 2 DK wydał rozkaz pożegnalny do 5 puł i 12 dak, ubywających ze składu dywizji^[4].

Na podstawie rozkazu DDO MSWojsk. L.dz. 1820/org. tjn. o nadaniu nazw wielkim jednostkom kawalerii, ogłoszonego 26 marca 1937 roku, 2 DK została przemianowana na Dywizję Kawalerii, a 1 SBK na Mazowiecką Brygadę Kawalerii^[2].

Organizacja pokojowa brygady w latach 1937–1938

• Dowództwo Mazowieckiej Brygady Kawalerii w Warszawie
• 7 pułk ułanów lubelskich im. gen. Kazimierza Sosnkowskiego w Mińsku Mazowieckim
• 11 pułk ułanów legionowych im. Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza w Ciechanowie
• 4 pułk strzelców konnych Ziemi Łęczyckiej w Płocku
• 1 dywizjon artylerii konnej im. gen. Józefa Bema w Warszawie
• 2 szwadron pionierów w Warszawie
• szwadron łączności Mazowieckiej Brygady Kawalerii w Warszawie

Na podstawie rozkazu DDO MSWojsk. L.dz. 11420/tjn. Dowództwo Dywizji Kawalerii zostało z dniem 1 lutego 1939 roku rozwiązane^[5][3], 1 psk został włączony w skład Mazowieckiej BK, natomiast 1 pszwol. nadal podlegał dowódcy brygady wyłącznie pod względem wyszkolenia^[3][6][7][8].

Na podstawie rozkazu DDO MSWojsk. L.dz. 8849/tjn. z 27 lipca 1939 roku 1 psk z dniem 1 sierpnia został wcielony do Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej^[5]. 12 sierpnia 1939 roku w Garwolinie odbyła się ceremonia pożegnania 1 psk z Mazowiecką BK^[9]. W tym samym miesiącu w skład brygady został włączony 1 pszwol^[3].

Działania brygady w 1939

Mazowiecka Brygada Kawalerii pod dowództwem płk. dypl. Jana Karcza wchodziła w skład Armii „Modlin”. 1 września broniła pozycji koło Mławy w kierunku na Przasnysz (prawe skrzydło reduty mławskiej), na który nacierała niemiecka 12 Dywizja Piechoty gen. por. Ludwiga von Leyena. Broniła odcinka rubieży w okolicach Chorzel i Krzynowłogi Małej, zabezpieczając skrzydło 20 Dywizji Piechoty płk. dypl. Wilhelma Liszki-Lawicza przed obejściem przez Niemców i atakiem od tyłu. Zagrożona okrążeniem w nocy wycofała się na drugą linię obrony od wsi Rudno Jeziorowe, Łoje, Łanięta aż niemal po Drążdżewo. Obronę odcinka zachodniego stanowiły 11 pułk ułanów i 3 batalion strzelców. Jego 1 kompania obsadziła bardzo istotne dla obrony wzgórze 190,5 na wysokości Moraw Wielkich. Niemcy nacierali od rana niemal na całej linii. Po południu zepchnęli kompanię strzelców ze wzgórza, co zagrażało polskiej linii obrony. Dowództwo nakazało jego odbicie. Skierowano tam kilka pododdziałów z 11 pułku ułanów i 3 batalionu strzelców oraz szwadron tankietek. Natarcie było zacięte. Polskie tankietki dostały się pod silny ostrzał niemieckiej artylerii, która rozbiła 5 wozów. Natarcie zostało przerwane przez dowódcę pułku. Nocą Brygada wycofała się na kolejną linię opóźniania – za Przasnysz. Jej odejście odsłoniło prawe skrzydło 20 Dywizji Piechoty w okolicy Rzęgnowa, gdzie wlały się niemieckie wojska. 3 września Brygadę zaatakowała niemiecka Dywizja Pancerna „Kempf” gen. mjr. Wernera Kempfa i 1 Brygada Kawalerii płk. Kurta Feldta. Po walkach pod Rostkowem i Dobrzankowem została odrzucona na południe od Przasnysza.

4 września wycofywała się w kierunku Pułtuska. Tego dnia została przydzielona do 5 Dywizji Piechoty gen. bryg. Juliusza Zulaufa miała bronić linii Narwi. 7 września otrzymała rozkaz wycofania się za Bug przez wyznaczone przeprawy. Z niewiadomych przyczyn Brygada skierowała się jednak na most w Wyszkowie. 8 września obsadziła linię od Wyszkowa do Serocka. Następnie wycofywała się na Kałuszyn i Mińsk Mazowiecki. 11 września pod Czernikiem prowadziła walkę z niemiecką 11 Dywizją Piechoty gen. por. Maxa Bocka, nacierającą na Mińsk Mazowiecki. Następnie Brygada miała osłaniać działania 1 DP Leg. gen. bryg. Wincentego Kowalskiego. W walkach tych została rozproszona. Jej resztki weszły w skład Frontu Północnego gen. dyw. Stefana Dąba-Biernackiego i razem z nim skapitulowały 26 września.

Obsada personalna Dowództwa Mazowieckiej BK w marcu 1939

Obsada personalna Dowództwa Mazowieckiej BK w marcu 1939^[10][a]:

• dowódca brygady - płk dypl. kaw. Jan II Karcz
• zastępca dowódcy - płk kaw. Mikołaj Kazimierz Więckowski
• szef sztabu - mjr dypl. kaw. Marcin Freyman
• I oficer sztabu - rtm. dypl. Antoni Leon Landowski
• II oficer sztabu - rtm. Kazimierz Zdanowski
• dowódca łączności - mjr łącz. Jerzy Brodzikowski
• oficer intendentury – kpt. int. z wsw Leon Kowalewski

Obsada personalna Kwatery Głównej Mazowieckiej BK we wrześniu 1939

Obsada personalna Kwatery Głównej Mazowieckiej BK we wrześniu 1939[12][13]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko	Uwagi
dowódca brygady	płk dypl. kaw. Jan II Karcz	†25 I 1943 KL Auschwitz
I zastępca dowódcy	płk kaw. Mikołaj Kazimierz Więckowski
II zastępca dowódcy	płk dypl. kontr. Emir Hassan Bahaeddin Chursz	23/24 IX 1939 ranny w Suchowoli[14]
szef sztabu	mjr dypl. kaw. Marcin Freyman (1 pszwol.)	10 IX 1939 ranny, †1940 Charków[15]
	mjr dypl. kontr. Veli bek Jedigar	od 11 IX 1939, zwolniony z niemieckiej niewoli
oficer operacyjny	rtm. dypl. Jan Piotrowski[b]	ZWZ / AK
oficer informacyjny	por. art. Bogusław Stanisław Góralik[c]
dowódca łączności	mjr łącz. Jerzy Brodzikowski	Armia Krajowa †1944 Warszawa[20][12][21]
kwatermistrz	rtm. dypl. Antoni Leon Landowski[d] (1 psk)	niemiecka niewola[21]
oficer służby intendentury	kpt. int. z wsw Leon Kowalewski
naczelny lekarz weterynarii	mjr lek. wet. Bernard Korabiowski[e]	†17 IX 1939 Dobrostany[21][26]
komendant Kwatery Głównej	rtm. rez. Bohdan Juszkiewicz[f] (7 puł.)	†XI 1939 (ofiara egzekucji)[21]
dowódca szwadronu sztabowego	ppor. kaw. rez. Władysław Antoni Marian Kornecki	niemiecka niewola[21]

Organizacja wojenna Mazowieckiej BK we wrześniu 1939

• Kwatera Główna Mazowieckiej BK
• 1 pułk szwoleżerów
• 7 pułk ułanów
• 11 pułk ułanów
• 3 batalion strzelców
• 1 dywizjon artylerii konnej
• 11 dywizjon pancerny
• bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa nr 81 typ „B” – ppor. Stefan Pawłowski (podporządkowana dowódcy 20 DP)
• szwadron kolarzy nr 9^[g] – mjr kaw. Edward Marian Śniegocki
• szwadron pionierów nr 2
• szwadron łączności nr 1
• samodzielny pluton karabinów maszynowych nr 1 – NN
• pluton konny żandarmerii nr 1 – kpt. żand. Władysław Włodzimierz Sobczyk
• poczta polowa nr 81
• sąd polowy nr 41
• drużyna parkowa uzbrojenia nr 141
• park intendentury nr 141
• 81 pluton sanitarny konny
• kolumna taborowa kawalerii nr 141
• kolumna taborowa kawalerii nr 142
• kolumna taborowa kawalerii nr 143
• kolumna taborowa kawalerii nr 144
• kolumna taborowa kawalerii nr 145
• kolumna taborowa kawalerii nr 146
• warsztat taborowy nr 141

Poza strukturą organizacyjną brygady pozostawał Ośrodek Zapasowy Kawalerii „Garwolin”.

Uwagi

1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[11].
2. Jan Piotrowski, ps. „Quebek” ur. 24 grudnia 1903 w Warszawie, w rodzinie Wacława i Ireny. W latach 1937–1939 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Na stopień rotmistrza został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1937 i 55. lokatą w korpusie oficerów kawalerii^[16]. Uczestnik powstania warszawskiego^[17]. Zmarł w 1969^[18].
3. por. art. Bogusław Stanisław Góralik ur. 1 maja 1910 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie (Kurs 1938–1940). Na stopień porucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1935 w korpusie oficerów artylerii^[19].
4. rtm. dypl. Antoni Leon Landowski ur. 19 kwietnia 1904 w Kościerzynie, w rodzinie Leona^[22]. Absolwent Oficerskiej Szkoły Kawalerii w Grudziądzu (1926) i Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie (Kurs 1935–1937). Na stopień rotmistrza został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1937 i 46. lokatą w korpusie oficerów kawalerii^[23]. W czasie kampanii wrześniowej dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagu II C Woldenberg i Oflagu VII A Murnau. Po uwolnieniu został przyjęty do 2 Korpusu i przydzielony do Kwatery Głównej 14 Wielkopolskiej Brygady Pancernej na stanowisko oficera informacyjnego. W 1947 był zaangażowany w organizację przerzutu rodzin zdemobilizowanych żołnierzy PSZ oraz osób związanych z środowiskiem politycznym na emigracji (m.in. działaczy PSL)^[24].
5. mjr lek. wet. Bernard Korabiowski ur. 24 stycznia 1892. W marcu 1939 pełnił służbę w Szefostwie Weterynarii Okręgu Korpusu Nr I na stanowisku kierownika referatu. Był odznaczony KN, KW i ZKZ^[25].
6. rtm. rez. Bohdan Juszkiewicz ur. 10 sierpnia 1898 w Mińsku Litewskim, w rodzinie Aleksandra i Marii Jankowskiej, ziemianin, mieszkał w majątku Rudzienko. 13 marca 1937 został odznaczony Krzyżem Niepodległości^[27][28].
7. Szwadron kolarzy nr 9 został zmobilizowany przez 3 pułk strzelców konnych w Wołkowysku i pierwotnie był przeznaczony dla Nowogródzkiej Brygady Kawalerii. Przeznaczony dla Mazowieckiej BK szwadron kolarzy nr 1 został przydzielony Nowogródzkiej BK.

Przypisy

1. Zawilski 2019 ↓, s. 800.
2. Wawrzyński 1973 ↓, s. 6-7.
3. Wawrzyński 1973 ↓, s. 7.
4. Wołos 1993 ↓, s. 32.
5. Kozłowski 1964 ↓, s. 173.
6. Zaleski 1988 ↓, s. 15, wg autora oba pułki weszły w skład Mazowieckiej BK.
7. Kozłowski 1964 ↓, s. 120-121 (wklejka), autor w organizacji i dyslokacji kawalerii wg stanu z dnia 1 czerwca 1939 roku w ogóle pominął 1 psk, natomiast w składzie Mazowieckiej BK wykazał 1 pszwol..
8. Wojciechowski 1995 ↓, s. 13, wg autora 1 pszwol. „od 1937 r. podlegał bezpośrednio Departamentowi Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych (będąc jedynie w rozdzielniku wyszkoleniowym Mazowieckiej Brygady Kawalerii). Z początkiem 1939 r. został włączony do składu Mazowieckiej BK.”.
9. Zaleski 1988 ↓, s. 28.
10. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 541.
11. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
12. Głowacki 1986 ↓, s. 347.
13. Przemsza-Zieliński 1995 ↓, s. 366.
14. Głowacki 1986 ↓, s. 209.
15. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 119.
16. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 139, 450.
17. Jan Piotrowski. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-12-09].
18. Damian Sitkiewicz: Jan Piotrowski – komendant obwodu Związku Walki Zbrojnej w Radzyniu Podlaskim. kozirynek.online. [dostęp 2023-12-09].
19. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 186, 450.
20. Cmentarz Stare Powązki: JADWIGA BRODZIKOWSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2022-01-25].
21. Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2023-12-09].
22. Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-01-26]..
23. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 139.
24. Milena Bykowska. Z myślą o powrocie do kraju : działalność przerzutowa rotmistrza Antoniego Landowskiego na rzecz żołnierzy PSZ i Rządu RP na Uchodźstwie. „Polska 1944/45-1989 : studia i materiały”. 13, s. 83-100, 2015. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk..
25. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 362, 511.
26. Marek Kozubal. Po 76 latach odnaleziony pod Lwowem. „Rzeczpospolita”, 2015-02-28.brak numeru strony.
27. M.P. z 1937 r. nr 64, poz. 94.
28. Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-01-26]..

Bibliografia

• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
• Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie : krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 7, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 : organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975
• Eugeniusz Kozłowski: Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964.
• Jan Przemsza-Zieliński: Wrześniowa Księga Chwały Kawalerii Polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-11-08380-0.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Tadeusz Wawrzyński. Akta dowództw dywizji i brygad kawalerii 1919—1939. „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej”. 5, 1973. Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe. ISSN 0137-5547.
• Jerzy Stanisław Wojciechowski: 1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego. T. 43. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-85621-76-8.
• Mariusz Wołos. Bolesław Wieniawa-Długoszowski – dowódca kawaleryjski. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 1 (143), 1993. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
• Wacław Zaleski: W Warszawskiej Brygadzie Pancerno-Motorowej 1939. Z dziejów 1 Pułku Strzelców Konnych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1988. ISBN 83-11-07460-7.
• Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.