एकात्मक राज्य

एकात्मक राज्य एउटा एकल संस्थाको रूपमा शासित राज्य हो जसमा केन्द्रीय सरकार अन्ततः सर्वोच्च हुन्छ।^[1] केन्द्रीय सरकारले प्रशासनिक विभाजनहरू (उप-राष्ट्रिय एकाइ) सिर्जना (वा समाप्त) गर्न सक्छ। त्यस्ता एकाइहरूले केन्द्रीय सरकारले प्रत्यायोजन गर्ने शक्तिहरू मात्र प्रयोग गर्छन्।^[2] राजनैतिक शक्तिलाई प्रादेशिक वा स्थानीय सरकारहरूलाई कानुनद्वारा प्रत्यायोजन गर्न सकिने भए तापनि केन्द्रीय सरकारले हस्तान्तरित सरकारका कार्यहरूलाई रद्द गर्न वा आफ्नो शक्तिमा कटौती (वा विस्तार) गर्न सक्छ।

  एकात्मक राज्य

  सङ्घीय राज्य

सङ्घीय राज्यहरू भनेर पनि चिनिने सङ्घीयताको ठीक विपरीत एकात्मक राज्यहरू हुन्छन्। विश्वका धेरै जसो राज्यहरू (१९३ संयुक्त राष्ट्र सदस्य राष्ट्रहरूमध्ये १६६) सरकारको एकात्मक प्रणाली रहेको छ।^[3]

सङ्घीयतासँगको तुलना

सरकारको एकात्मक प्रणालीलाई सङ्घीयताको विपरीत मान्न सकिन्छ। सङ्घीयतामा प्रदेश/प्रादेशिक सरकारले लिखित संविधानमार्फत समान कार्यदलका रूपमा केन्द्र सरकारसँग शक्ति बाँडफाँट गर्छ। त्यसका लागि दुवैको सहमति संशोधन आवश्यक हुन्छ। यसको अर्थ, उप-राष्ट्रिय एकाइहरूको अस्तित्व र शक्तिको अधिकार प्रदेशहरूलाई प्रदान गरिएको हुन्छ जसलाई केन्द्र सरकारले एकपक्षीय रूपमा परिवर्तन गर्न सक्दैन।^[4]

तथापि, सङ्घीयता र विकेन्द्रीकरणबीच समानता रहेको छ। सङ्घीयता जस्तै एकात्मक राज्यभित्रको विकास सममित हुन सक्छ। सबै उप-राष्ट्रिय एकाइहरूमा समान शक्ति र हैसियत वा असममित हुन्छ। उप-राष्ट्रिय एकाइहरू आफ्नो शक्ति र स्थितिमा फरक-फरक हुन्छन्। धेरै एकात्मक राज्यहरूमा केही हदसम्म स्वायत्तता भएको कुनै क्षेत्र छैन। त्यस्ता देशहरूमा उप-राष्ट्रिय क्षेत्रहरूले आफ्नै कानुनको निर्णय गर्न सक्दैनन्। ^[5]उदाहरणका लागि रोमानिया, आयरल्यान्ड र नर्वे यस अन्तर्गत पर्दछ। स्वालबर मुख्य भूमिभन्दा पनि कम स्वायत्तता छ। यो सरकारद्वारा सिधै नियन्त्रित छ र यसको कुनै स्थानीय नियम छैन।

क्षेत्रीय एकीकरण र विच्छेदनको मार्ग

एकात्मक गणतन्त्र राज्य र एकात्मक राजतन्त्र राज्य

सार्वभौम सम्पन्न राष्ट्र वा अन्तरसरकारी सङ्गठनबाट आंशिक मान्यता प्राप्त राष्ट्रहरू

एकात्मक गणतन्त्र

• इस्लामी गणतन्त्र अफगानिस्तान
• इस्लामी इमिरेट अफगानिस्तान (आंशिक रूपमा मान्यता प्राप्त)
•  अल्बानिया
•  अल्जेरिया
•  अङ्गोला
•  आर्मेनिया
•  अजरबैजान
•  बङ्गलादेश
•  बेलारुस
•  बेनिन
•  बोलिभिया
•  बोत्स्वाना
•  बुल्गेरिया
•  बुर्किना फासो
•  बुरुन्डी
•  क्यामेरून
•  केप भर्ड
•  मध्य अफ्रिकी गणतन्त्र
•  चाड
•  चिली
• जनवादी गणतन्त्र चीन^[6]
•  गणतन्त्र चीन (आंशिक रूपमा मान्यता प्राप्त)
•  कोलोम्बिया
•  प्रजातान्त्रिक गणतन्त्र कङ्गो
•  गणतन्त्र कङ्गो
•  कोस्टा रिका
•  क्रोएसिया
•  क्युबा
•  साइप्रस
•  चेक गणतन्त्र
•  जिबुती
•  डोमिनिका
•  डोमिनिकन गणतन्त्र
•  पूर्वी टिमोर
•  इक्वेडर
•  मिस्र
•  एल साल्भादोर
•  भूमध्यरेखीय गिनी
•  इरित्रिया
•  एस्टोनिया
•  फिजी
•  फिनल्यान्ड
•  फ्रान्स
•  गाबोन
•  गाम्बिया
•  जर्जिया (देश)
•  घाना
•  युनान
•  ग्वाटेमाला
•  गिनी
•  गिनी-बिसाउ
•  गयाना
•  हाइटी
•  होन्डुरस
•  हङ्गेरी
•  आइसल्यान्ड
•  इन्डोनेसिया
•  इरान
•  आयरल्यान्ड
•  इजरायल (आंशिक रूपमा मान्यता प्राप्त)
•  इटाली
•  आइभोरी कोस्ट
•  कजाख्स्तान
•  केन्या
•  किरिबाटी
•  उत्तर कोरिया
•  दक्षिण कोरिया
•  कोसोभो
•  किर्गिस्तान
•  लाओस
•  लात्भिया
•  लेबनान
•  लाइबेरिया
•  लिबिया
•  लिथुआनिया
•  माडागास्कर
•  मलावी
•  माल्दिभ्स
•  माली
•  माल्टा
•  मार्सल द्वीप
•  मौरिटानिया
•  मौरिसस
•  मोल्दोभा
•  मङ्गोलिया
•  मोन्टेनेग्रो
•  मोजाम्बिक
•  म्यानमार
•  नामिबिया
•  नाउरू
•  निकाराग्वा
•  नाइजर
•  उत्तर म्यासेडोनिया
•  पलाउ
•  प्यालेस्टाइन (आंशिक रूपमा मान्यता प्राप्त)
•  पानामा
•  पाराग्वे
•  पेरू
•  फिलिपिन्स
•  पोल्यान्ड
•  पोर्चुगल
•  रोमानिया
•  रूवान्डा
•  समोआ
•  सान मारिनो
•  साओ तोमे र प्रिन्सिपी
•  सेनेगल
•  सर्बिया
•  सेसेल्स
•  सिएरा लियोन
•  सिङ्गापुर
•  स्लोभाकिया
•  स्लोभेनिया
•  सोमालिल्यान्ड (मान्यता प्राप्त नभएको)
•  दक्षिण अफ्रिका
•  श्रीलङ्का
•  सुरिनाम
•  सिरिया
•  ताजिकिस्तान
•  तान्जानिया
•  टोगो
•  ट्रान्सनिसट्रिया
•  ट्रिनिडाड र टोबागो
•  ट्युनिसिया
•  टर्की
•  तुर्कमेनिस्तान
•  युगान्डा
•  युक्रेन
•  उरुग्वे
•  उज्बेकिस्तान
•  भानुअटु
•  भियतनाम
•  यमन
•  जाम्बिया
•  जिम्बाब्वे

एकात्मक राजतन्त्र

संयुक्त अधिराज्य र उत्तर आयरल्यान्ड एकात्मक राज्यको उदाहरणहरू हुन्। स्कटल्यान्ड, वेल्स र उत्तरी आयरल्यान्डमा केही हदसम्म स्वायत्त शक्ति रहेको छ, तर त्यस्तो शक्ति संयुक्त अधिराज्यको संसदद्वारा प्रत्यायोजन गरिन्छ, जसले एकपक्षीय रूपमा परिवर्तन वा विघटन, समाप्त गर्ने कानुन लागू गर्न सक्छ। त्यसै गरी, स्पेनमा पनि केन्द्र सरकारमार्फत शक्तिहरू प्रत्यायोजन गरिन्छ।

•  एन्डोरा
•  एन्टिगुआ र बर्बुडा
•  बहराइन
•  बहामस
•  बार्बाडोस
•  बेलिज
•  भुटान
•  ब्रुनाई
•  कम्बोडिया
•  डेनमार्क
•  एस्वातिनी
•  ग्रेनाडा
•  जमैका
•  जापान
•  जोर्डन
•  कुवेत
•  लेसोथो
•  लिस्टेनस्टाइन
•  लक्जेम्बर्ग
•  मोनाको
•  मोरोक्को
•  नेदरल्यान्ड
•  न्युजिल्यान्ड^[7]
•  नर्वे
•  ओमान
•  पपुवा न्युगिनी
•  कतार
•  सेन्ट लुसिया
•  सेन्ट भिन्सेन्ट र ग्रेनाडिन्स
•  साउदी अरब
•  सोलोमोन द्वीप
•  स्पेन
•  स्विडेन
•  थाइल्यान्ड
•  टोङ्गा
•  टुभालु
•  संयुक्त अधिराज्य^[8]
•  भ्याटिकन सिटी

...

सन्दर्भ सामग्रीहरू

1. प्रा. पुष्प कँडेल। "एकल कि बहुराष्ट्र ?"। कान्तिपुर दैनिक ((नेपाली) भाषा)। सङ्ग्रह मिति २५ सेप्टेम्बर २०२१।
2. "What is a Unitary State?", WorldAtlas, अगस्ट २०१७, अन्तिम पहुँच २०१९-०२-२२।
3. "Democracy", www.un.org, २०१५-११-२०, अन्तिम पहुँच २०१९-०२-२२।
4. Ghai, Yash; Regan, Anthony J. (सेप्टेम्बर २००६), "Unitary state, devolution, autonomy, secession: State building and nation building in Bougainville, Papua New Guinea", The Round Table 95 (386): 589–608, आइएसएसएन 0035-8533, डिओआई:10.1080/00358530600931178।
5. "unitary system | government", Encyclopedia Britannica, अन्तिम पहुँच २०१७-०८-११।
6. Roy Bin Wong, China Transformed: Historical Change and the Limits of European Experience, Cornell University Press।
7. "Story: Nation and government – From colony to nation", The Encyclopedia of New Zealand, Manatū Taonga Ministry for Culture and Heritage, २९ अगस्ट २०१३, अन्तिम पहुँच १९ अप्रिल २०१४।
8. "Social policy in the UK", An introduction to Social Policy, Robert Gordon University – Aberdeen Business School, मूलबाट ४ जुलाई २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १९ अप्रिल २०१४। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २६ डिसेम्बर २०१८ मिति

बाह्य कडीहरू

• खुला विश्वविद्यालय – विकेन्द्रीकरणको बेलायती नमुना^{[स्थायी मृत कडी]}
• खुला विश्वविद्यालय – स्कटल्यान्डमा विकेन्द्रीकरण^{[स्थायी मृत कडी]}