From Wikipedia, the free encyclopedia
Самоубиство — чин на намерно предизвикување на сопствената смрт[6]. Факторите кои го предизвикуваат најчесто ги вклучуваат душевни болести како што се депресија, биполарно растројство, шизофренија, злоупотреба на супстанции, вклучувајќи алкохолизам и употреба на бензодиазепин[2][4][7]. Други самоубиства вклучуваат импулсивни дејства поради стрес, како што се финансиски тешкотии, проблеми со врски или малтретирање[2][8]. Оние кои претходно се обиделе да извршат самоубиство, се изложени на поголем ризик за идните обиди[2]. Напорите за спречување на самоубиството вклучуваат ограничување на пристапот до методи на самоубиство, како огнено оружје, дрога и отрови, третман на менталните нарушувања и злоупотребата на супстанции, правилно известување за самоубиство во медиумите и подобрување на економските услови[2]. Иако постојат кризни линии, има малку докази за нивната делотворност[9].
Самоубиство | |
---|---|
Самоубиство од Едуар Мане 1877–1881 | |
Специјалност | Психијатрија |
Вообичаена појава | >70 и 15–30 годишни луѓе[1] |
Причинители | Бесење, Труење со пестициди, огнено оружје[2][3] |
Ризик-фактори | депресија,биполарно растројство, шизофренија, злоупотреба на супстанции, алкохолизам[2][4] |
Спречување | Ограничување на пристапот до методи на самоубиство, третирање на менталните нарушувања и злоупотребата на супстанции, соодветни медии за известување на самоубиство, подобрување на економските услови[2] |
Смртни случаи | 828,000 / 1.5% (2015)[5] |
Најчесто користениот метод на самоубиство варира помеѓу земјите и е делумно поврзан со достапноста на ефективни средства[10]. Заеднички методи вклучуваат бесење, труење со пестициди и со огнено оружје[2][3]. Самоубиството резултирало со 828.000 смртни случаи на глобално ниво во 2015 година (зголемување од 712.000 смртни случаи во 1990 година)[5][11]. Според овие податоци, самоубиството е десетта водечка причина за смрт во светот[4][12].
Околу 0,5% до 1,4% од луѓето умираат од самоубиство, околу 12 на 100.000 лица годишно[12][13]. Три четвртини од самоубиствата се појавуваат во земјите во развој[2]. Стапките на извршени самоубиства се генерално повисоки кај мажите отколку кај жените, кои се движат од 1,5 пати повеќе во земјите во развој до 3,5 пати во развиените земји[1]. Самоубиството е најчесто кај оние на возраст над 70 години. Сепак, во одредени земји оние на возраст меѓу 15 и 30 се со најголем ризик[1]. Европа имала највисоки стапки на самоубиство по региони во 2015 година[14]. Секоја година се проценува дека има 10 до 20 милиони нефатални обиди за самоубиства[15]. Нефаталните обиди за самоубиство може да доведат до повреда и долгорочни хендикепи[13]. Во западниот свет, обидите се почести кај младите луѓе и жените[13].
Погледите за самоубиство биле под влијание на широки егзистенцијални теми како што се религијата, честа и смислата на животот[16][17]. Аврамските религии традиционално го сметаат самоубиството за навреда кон Бога поради верувањето во светоста на животот[18]. За време на ерата на самураите во Јапонија, формата на самоубиство била позната како сепуку, и истата била почитувана како средство за признавање на неуспех или како форма на протест[19]. Сати претставувала пракса која била забранета од Британска Индија, според која пракса од индиската вдовица се очекувало или да се самоубие по погребот на нејзиниот сопруг, или доброволно или под притисок од нејзиното семејство и општество[20]. Самоубиството и обидот за самоубиство, додека претходно биле нелегални, денес не се во поголемиот дел од западните земји[21]. Во многу земји се смета за кривично дело[22]. Во XX и XXI век, самоубиство се користело во ретки прилики како форма на протест, а камиказите и самоубиствените бомбашки напади се користеле како воена или терористичка тактика[23].
Самоубиството, познато и како завршено самоубиство, е „чин на земање на сопствениот живот“[6]. Обидот за самоубиство или нефатално самоубиствено однесување е самоповредување со желбата да се стави крај на животот, кој не резултира со смрт[24]. Асистирано самоубиство е кога еден поединец му помага на друг индиректно да ја спроведе сопствената смрт преку давање на совети или некои средства до неговиот крај[25]. Ова е спротивно на евтаназијата, кога друго лице презема поактивна улога во смртта на една личност[25]. Кај самоубиствените идеи се мисли за крај на животот, но не преземаат никакви активни напори за тоа[24]. Во убиство-самоубиство, поединецот има за цел да го одзема животот на другите во исто време. Посебен случај на ова е проширеното самоубиство, каде што убиството е мотивирано со тоа што ги гледа убиените лица како продолжување на сопственото[26].
Фактори кои влијаат на ризикот од самоубиство вклучуваат ментални нарушувања, злоупотреба на дрога, психолошки состојби, културни, семејни и социјални ситуации и генетика[28]. Менталните нарушувања и злоупотребата на супстанции честопати коегзистираат[29]. Други фактори на ризик вклучуваат претходен обид за самоубиство[13], достапност на средства за одземање живот, семејна историја на самоубиство или присуство на трауматска повреда на мозокот[30]. На пример, стапките на самоубиства се поголеми кај домаќинствата со огнено оружје од оние без нив[31].
Социо-економските проблеми како што се невработеноста, сиромаштијата, бездомништвото и дискриминацијата можат да предизвикаат самоубиствони мисли[32][33]. Околу 15-40% од луѓето оставаат белешка пред самоубиството[34]. Воените ветерани имаат поголем ризик од самоубиство, делумно поради повисоките стапки на ментална болест, како што се посттрауматското стресно нарушување и физичките здравствени проблеми поврзани со војната[35]. Се смета дека генетиката е помеѓу 38% и 55% од самоубиствените однесувања[36].
Менталните нарушувања често се присутни за време на самоубиството со проценки кои се движат од 27% [45] до повеќе од 90%[13]. Во Азија, стапките на ментални нарушувања се пониски отколку во западните земји[1]. Од оние кои биле примени во психијатриска единица, нивниот животен ризик од самоубиство е околу 8,6%[13]. Половина од сите луѓе кои умираат со самоубиство може да имаат големо депресивно нарушување; имајќи го ова или едно од другите нарушувања на расположението како што е биполарното нарушување, го зголемува ризикот од самоубиство до 20 пати[37]. Други состојби вклучуваат шизофренија (14%), нарушувања на личноста (8%), биполарно растројство[38][39], опсесивно компулсивно нарушување[40], и посттрауматско стресно нарушување[13].
Други проценуваат дека кај околу половина од луѓето кои изавршиле самоубиство, може да биде дијагностицирано граничното растројство на личноста[41]. Околу 5% од луѓето со шизофренија умираат од самоубиство.[42]. Нарушувањата во исхраната се уште една состојба со висок ризик[43].
Во приближно 80% од извршените самоубиства, поединецот го посетил лекарот во текот на годината пред нивната смрт[44], вклучувајќи 45% во претходниот месец[45]. Околу 25-40% од оние кои изавршиле самоубиство имале контакт со службите за ментално здравје во претходната година[44]. Антидепресивите на типот на SSRI го зголемуваат ризикот од самоубиство кај децата, но не го менуваат ризикот кај возрасните[46].
Претходна историја на обиди за самоубиство е најточен индикатор за изавршено самоубиство[13]. Околу 20% од самоубиствата имале претходен обид за самоубиство, а за оние кои се обиделе да извршат самоубиство, 1% изавршиле самоубиство во рок од една година[43], а повеќе од 5% умираат од самоубиство во рок од 10 години. Повеќето кои се самоповредуваат не се изложени на висок ризик од самоубиство[47]. Некои што се самоповредуваат, сепак, сè уште го завршуваат својот живот со самоубиство, а ризикот за самоповредување и самоубиство може да се преклопува[47]
Злоупотребата на супстанции е втор најчест фактор на ризик за самоубиство по голема депресија и биполарно растројство[48]. И двете хронични супстанции на злоупотреба, како и акутната интоксикација се поврзани[29][49]. Кога се комбинираат со лична тага и жалост, ризикот е дополнително зголемен[49]. Злоупотребата на супстанцијата е исто така поврзано со нарушувања во менталното здравје[29].
Повеќето луѓе се под дејство на седативно-хипнотични лекови (како што се алкохол или бензодиазепини), кога умираат со самоубиство[50], со алкохолизам присутен помеѓу 15% и 61% од случаите[29]. Употребата на пропишаните бензодиазепини се асоцира со зголемена стапка на обид и изавршено самоубиство. Земјите кои имаат повисоки стапки на употреба на алкохол исто така, имаат повисоки стапки на самоубиство[51]. Околу 2,2-3,4% од оние кои биле третирани за алкохоличари во одреден момент од нивниот живот умираат со самоубиство[51]. Алкохоличарите кои се обидуваат да се самоубиваат обично се мажи, постари и се обидуваат да си ги одземат своите животи поради своето минато[29]. Помеѓу 3 и 35% од смртните случаи кај оние кои употребуваат хероин се должат на самоубиство (приближно четиринаесет пати поголемо од оние кои не ги користат)[52]. Кај адолесцентите кои злоупотребуваат алкохол, невролошките и психолошките дисфункции можат да придонесат за зголемен ризик од самоубиство[53].
Злоупотребата на кокаин и метамфетамин има висока корелација со самоубиството[29][54]. Кај оние кои користат кокаин, ризикот е најголем за време на обидот за прекинување[55]. Оние што употребувале инхаланти, исто така, имаат значителен ризик со околу 20% обид за самоубиство во одреден момент. Цигарите за пушење се поврзани со ризик од самоубиство[56]. Има малку докази за тоа зошто постои оваа поврзаност; сепак, се претпоставува дека оние кои се предиспонирани за пушење исто така се предиспонирани за самоубиство, бидејќи пушењето предизвикува здравствени проблеми кои последователно ги тера луѓето да го завршат својот живот и бидејќи пушењето влијае на мозокот предизвикувајќи склоност кон самоубиство[56]. Сепак, канабисот не изгледа ризичен за да доведе до самоубиство[29].
Проблемот со коцкањето е поврзан со зголемени самоубиствони идеи и обиди во споредба со населението[57]. Помеѓу 12 и 24% патолошки коцкари се обидуваат да извршат самоубиство[58]. Стапката на самоубиство кај нивните сопружници е трипати поголема од онаа на општата популација[58]. Други фактори кои го зголемуваат ризикот кај проблематичните коцкари вклучуваат ментална болест, злоупотреба на алкохол и дрога[59].
Постои поврзаност меѓу самоубиство и физички здравствени проблеми, како што се хронична болка[60], трауматска повреда на мозокот[61], рак[62], бубрежна инсуфициенција (потребна е хемодијализа), ХИВ и системски лупус еритематозус[43]. Дијагнозата на рак приближно двојно го зголемува ризикот од самоубиство[62]. Кај лица со повеќе од една медицинска болест, ризикот е особено висок. Во Јапонија здравствените проблеми се наведени како основно оправдување за самоубиство[63].
Пореметувања во спиењето како што се несоница[64] и апнеја при спиење се ризични фактори за депресија и самоубиство. Во некои случаи нарушувањата на спиењето може да бидат фактор на ризик независно од депресијата[65]. Голем број други медицински состојби може да се појават со симптоми слични на нарушувања на расположението, вклучувајќи хипотироидизам, алцхајмерова болест, мозочни тумори, системски лупус еритематозус и негативни ефекти од голем број лекови (како што се бета блокатори и стероиди)[13].
Голем број психолошки состојби го зголемуваат ризикот од самоубиство, вклучувајќи: безнадежност, губење задоволство во животот, депресија и вознемиреност[37]. Лошата способност да се решат проблемите, губењето способности што некогаш се користеле и слабата импулсна контрола исто така играат улога[37][66]. Често луѓето кои извршуваат самоубиство се сметаат недоволно потребни за општеството во кое живеат.[67]. Самоубиството во кое причината е дека лицето чувствува дека не се дел од општеството е познато како егоистично самоубиство[68]. Стапките на самоубиство се смета дека се намалуваат околу Божиќ[69]. Една студија, сепак, покажала дека ризикот може да биде поголем за мажите на нивниот роденден[70].
Неодамнешните животни стресови, како што се губење на член на семејството или пријател, губење на работа или социјална изолација (како што се живеење сами), го зголемуваат ризикот[37]. Оние кои никогаш не се во брак исто така се изложени на поголем ризик[13]. Религиозноста може да го намали ризикот од самоубиство[71]. Ова е припишано на негативниот став што многу религии го преземаат против самоубиството и на поголемата поврзаност што може да ја даде религијата. Муслиманите имаат пониска стапка на самоубиство; сепак податоците што го поддржуваат ова не се силни[22]. Се чини дека не постои разлика во стапките на обиди за самоубиства. Младите жени на Блискиот Исток можеби имаат повисоки стапки[72].
Некои може да си ги земат своите животи за да избегаат од малтретирање или предрасуди[73]. Сексуална злоупотреба во детството[74] и времето поминато во згрижување се исто така фактори на ризик[75]. Се верува дека сексуалната злоупотреба придонесува за околу 20% од вкупниот ризик[36].
Сиромаштијата е поврзана со ризикот од самоубиство[76]. Зголемувањето на релативната сиромаштија во споредба со оние околу самото лице го зголемува ризикот од самоубиство[77]. Повеќе од 200.000 земјоделци во Индија починале со самоубиство од 1997 година, делумно поради долг[78]. Во Кина самоубиството е трипати поголема веројатноста во руралните региони како урбани, поради финансиски потешкотии во овие области во земјата[79].
Медиумите, кои го вклучуваат интернетот, исто така играат важна улога[28]. Отсликувањето на самоубиството може да има негативен ефект, со висок волумен, кој го слави или романтизира самоубиството кое, пак, има најголемо влијание[80]. Кога се прикажуваат детални описи за тоа како да се убијат со специфични средства, овој метод на самоубиство може да се зголеми кај населението како целина.[10]
Овој акт е познат како Вертеров ефект, именуван по главниот лик во романот на Гете, Страдањата на младиот Вертер, кој се самоубил, бил имитиран од многу обожаватели на книгата[81]. Некои од обожавателите самоубиствата ги извшувале користејќи го истиот метод, со книгата во раце, па дури и со книгата отворена на соодветната страница.[82] Во прилог на ваквото влијание на медиумите оди и фактот дека по смртта познати личности кои во детали се опишувани во медиумите доаѓа до значително зголемување на бројот на самоубиствата во месеците што следат.[82] На пример, по смртта на Мерлин Монро бројот на самоубиствата во САД во следниот месец биле зголемени за 10%.[82]
Слично на ова во почетокот на осумдесеттите години започнуваат самоубиства во метрото во Виена (Австрија). Медиумите започнуваат во детали да ги опишуваат овие самоубиства. Меѓу другото и прикажувајќи слики на ожалостени роднини и сл. Максимумот на овој тип на самоубиства е достигнат во 1987 кога Австриското здружение за превенција на самоубиствата бара од локалните весници да престанат во детали да ги опишуваат самоубиствата и во да не го употребуваат самоит збор самоубиство.[82] Како резултат на овие настојувања започнува да се намалува бројот на самоубиства во локалното метро.
Овој ризик е поголем кај адолесцентите кои можат да ја романтизираат смртта[83]. Се чини дека додека медиумите имаат значителен ефект; онаа на медиумите за забава е неверојатна[84][85]. Дополнително, не е јасно дали пребарувањето на информации за самоубиство на интернет се однесува на ризикот од самоубиство[86]. Спротивното од ефектот Вертер е предложениот ефект на Папагено, во кој опфатот на ефективни механизми за справување може да има заштитен ефект. Терминот се темели на лик во операта на Моцарт „Волшебната флејта“, која (плашејќи се од загуба на некој близок) планирала да се убие сè додека неговите пријатели не му помогнале[81]. Кога медиумите ги следат препорачаните упатства за известување, ризикот од самоубиства може да се намали.[80]
Рационално самоубиство или право на смрт е разумно земање на сопствениот живот[87], иако други сметаат дека самоубиството никогаш не е рационално[87]. Чинот на земање на еден живот во корист на другиот е познат како алтруистичко самоубиство[88]. Пример за ова е старешина што завршува со својот живот за да остави повеќе храна за помладите луѓе во заедницата[88]. Самоубиството во некои култури на Инуитите се гледа како чин на почит, храброст или мудрост[89].
Самоубиствен напад е политичка акција во која напаѓачот врши насилство врз другите што резултира со сопствена смрт[90]. Некои бомбаши-самоубијци се мотивирани од желба да станат маченици[35]. Мисиите на камиказе биле извршени како обврска за повисока кауза или морална обврска[89]. Убиството-самоубиство е чин на убиство, кој следи во рок од една недела со самоубиство на лицето кое го извршило убиството[91].
Масовните самоубиства често се изведуваат под притисок на општеството[92]. Масовни самоубиства може да се случат со само две лица, честопати познати како пакт за самоубиство[93].
Во ситуации каде што потенцијалната жртва живее во неподносливи услови, тој извршува самоубиство како средство за бегство[94][95]. Познато е дека некои затвореници во нацистичките концентрациони логори се убиле со намерно допирање на електрифицираните огради[96].
Водечки метод на самоубиство варира меѓу земјите. Водечките методи во различни региони вклучуваат бесење, труење со пестициди и огнено оружје. Се верува дека овие разлики делумно се должат на достапноста на различните методи[10]. Студијата на 56 земји покажало дека бесењето е најчестата метода во повеќето земји[97], која брои 53% од машките самоубиства и 39% од женските самоубиства.[98]
Во светот, околу 30% од самоубиствата се проценуваат како резултат на труење со пестициди, од кои повеќето се јавуваат во земјите во развој. Употребата на овој метод значително варира од 4% во Европа до повеќе од 50% во регионот на Тихиот Океан[99]. Тоа е исто така вообичаено во Латинска Америка, поради лесен пристап во рамките на земјоделското население. Во многу земји, предозирањето со дрога претставува околу 60% од самоубиствата кај жените и 30% кај мажите[100]. Многумина се непланирани и се случуваат за време на акутен период на амбивалентност. Стапката на смртност варира според методот: огнено оружје 80-90%, давење 65-80%, бесење 60-85%, издувни гасови 40-60%, скокање 35-60%, горење од јаглен 40-50%, пестициди 6-75% , и предозирање со лекови 1,5-4%. Најчестите обиди за самоубиство се разликуваат од најчестите успешни методи; до 85% од обидите се преку предозирање со дрога во развиениот свет[43].
Во Кина, потрошувачката на пестициди е најчестата метода[101]. Во Јапонија сè уште се јавува самозапалувањето, познато како сеппуку, меѓутоа, бесењето и скокањето се најчести[102][103]. Скокувањето до смрт е вообичаено во Хонгконг и Сингапур со 50% и 80%, соодветно. Во Швајцарија огненото оружје е најчестата метода за самоубиства кај младите мажи, но овој метод е релативно намален, бидејќи оружјето станало поретко. Во САД, 57% од самоубиствата вклучуваат употреба на огнено оружје, со тоа што овој метод е малку почестен кај мажите отколку жените. Во САД, мажите најчесто самоубиствата ги извршуваат со огнено оружје, а жените со предозирање со таблети.[82]
Следната најчеста причина била бесење кај мажи и самотруење кај жените. Заедно, бесењето и труењето опфаќаат околу 40% од самоубиствата на САД (од 2005 година)[104].
Не постои позната обединувачка основна патофизиологија за самоубиство или депресија[13]. Сепак, се верува дека е резултат на интеракција на однесувањето, социо-еколошките и психијатриските фактори[10].
Ниските нивоа на невротрофичен фактор на мозокот (BDNF) се директно поврзани со самоубиство[105] и индиректно се поврзуваат преку нејзината улога во голема депресија, посттрауматско стресно нарушување, шизофренија и опсесивно-компулсивно нарушување[106]. Постморталните студии покажалр намалени нивоа на BDNF во хипокампусот и префронталниот кортекс, кај оние со и без психијатриски услови[107]. Серотонинот, се верува дека е низок кај оние кои умираат со самоубиство. Ова е делумно засновано на докази за зголемени нивоа на 5-HT2A рецептори пронајдени по смртта[108]. Другите докази вклучуваат намалени нивоа на дефектниот производ на серотонин, 5-хидроксииндолацетична киселина, во церебралната спинална течност[109]. Сепак, директни докази е тешко да се соберат[108].
Превенцијата од самоубиство е термин кој се користи за колективни напори за намалување на инциденцата на самоубиство преку превентивни мерки. Намалувањето на пристапот до одредени методи, како огнено оружје или токсини, може да го намали ризикот[10][110]. Други мерки вклучуваат намалување на пристапот до јаглен (за горење) и бариери на мостови и подземни платформи[10][111]. Третманот на зависност од дрога и алкохол, депресија и оние кои се обиделе да извршат самоубиство во минатото, исто така, можат да бидат ефикасни[110]. Во некои земји постои предлог за намалување на пристапот до алкохолот како превентивна стратегија (како што е намалување на бројот на барови)[29]. Иако има воспоставено вообичајни кризни линии, постојат малку докази за поддршка или побивање на нивната делотворност[9][112]. Кај младите луѓе кои неодамна размислувале за самоубиство, когнитивната бихевиорална терапија се чини дека ги подобрила резултатите[113]. Економскиот развој преку својата способност за намалување на сиромаштијата може да ги намали стапките на самоубиства[76]. Напорите за зголемување на социјалната врска, особено кај постарите мажи, можат да бидат ефективни[114]. Светскиот ден на превенција од самоубиства се одбележува секоја година на 10 септември со поддршка на Меѓународната асоцијација за превенција од самоубиства и Светската здравствена организација[115].
Има малку податоци за ефектите од скринингот или селектирањето на општата популација врз крајната стапка на самоубиство[116][117]. Селектирањето на оние кои доаѓаат во одделенијата за итни случаи со повреди од самоповредување покажале дека помагаат во идентификувањето на идеите за самоубиство и намерата за самоубиство. Се користат психометрични тестови, како што се Скалата за депресија на Бек или Скалата за геријатриска депресија за постарите лица[118]. Бидејќи постои висока стапка на луѓе кои позитивно се тестираат преку овие алатки кои не се изложени на ризик од самоубиство, постои загриженост дека селектирањето може значително да го зголеми користењето на ресурсите за ментално здравје[119]. Сепак, се препорачува проценка на оние со висок ризик[13]. Прашањето за самоубиство се смета дека не го зголемува ризикот[13].
Кај оние со проблеми со менталното здравје, голем број третмани може да го намалат ризикот од самоубиство. Оние кои се активно самоубиствени можат да бидат примени во психијатриска нега доброволно или ненамерно[13]. Обичаите што можат да се користат за да се повредат се обично отстранети[43]. Некои клиничари ги натерувале пациентите да потпишат договори за превенција од самоубиство, каде што се согласуваат да не им наштетат ако бидат ослободени[13]. Сепак, доказите не поддржуваат значителен ефект од оваа практика. Денеска не е утврдено дека краткотрајната хоспитализација е поефикасна од грижата за заедницата за подобрување на исходите кај оние со погранично нарушување на личноста кои се хронично самоубиствони[120][121].
Постојат докази дека психотерапијата, конкретно, терапијата за дијалектичко однесување го намалува самоубиството кај адолесцентите[122], како и кај оние со гранично растројство на личноста[123]. Исто така, тоа може да биде корисно во намалувањето на обидите за самоубиство кај возрасни со висок ризик[124]. Доказите, сепак, не покажале намалување на самоубиствата[122].
Постои контроверзност околу корисноста наспроти штетата на антидепресивите[28]. Кај млади лица, некои антидепресиви, како што се SSRIs, го зголемуваат ризикот од самоубиство од 25 на 1000 до 40 на 1000[125]. Меѓутоа, кај постарите лица, тие може да го намалат ризикот. Литиумот се појавува ефикасен при намалување на ризикот кај оние со биполарно растројство и униполарна депресија на скоро исто ниво како и општата популација[126][127]. Клозапинот може да ги намали мислите за самоубиство кај некои луѓе со шизофренија[128]. Во САД, здравствените работници се законски обврзани да преземат разумни чекори за да се обидат да спречат самоубиство[129][130].
Околу 0,5% до 1,4% од луѓето умираат со самоубиство, стапка на смртност од 11,6 на 100 000 лица годишно[12][13]. Самоубиството резултирало со 842.000 смртни случаи во 2013 година, во споредба со 712.000 смртни случаи во 1990 година[11]. Стапките на самоубиство се зголемени за 60% од 1960-тите до 2012 година[110], со овие зголемувања се гледа првенствено во земјите во развој.[4]. На глобално ниво, од 2008/2009 година, самоубиството е десетта водечка причина за смрт[4]. За секое самоубиство што резултира со смрт има помеѓу 10 и 40 обиди за самоубиства[13].
Стапките на самоубиство значително се разликуваат меѓу земјите и со текот на времето[12]. Како најголем процент од смртните случаи во 2008 година била: Африка 0,5%, Југоисточна Азија 1,9%, Америка 1,2% и Европа 1,4%[12]. Стапки на 100.000 биле: Австралија 8.6, Канада 11.1, Кина 12.7, Индија 23.2, Обединето Кралство 7.6, САД 11.4 и Јужна Кореја 28.9[131][132]. Во САД самоубиството било рангирано како десетта водечка причина за смрт во 2009 година, со околу 36.000 случаи годишно[133], и со околу 650.000 луѓе кои се во одделенијата за итни случаи годишно поради обид за самоубиство. Стапката кај мажите во нивните 50-ти години се зголемила за речиси половина во период од 1999 до 2010 година[134]. Литванија, Јапонија и Унгарија имаат највисоки стапки[2]. Околу 75% од самоубиствата се јавуваат во земјите во развој. Земјите со најголем апсолутен број на самоубиства се Кина и Индија, кои сочинуваат повеќе од половина од вкупниот број. Во Кина самоубиството е петта водечка причина за смрт[135].
На глобално ниво од 2012 година, смртта од самоубиство се јавува околу 1,8 пати почесто кај мажите отколку кај женките[12][136]. Во западниот свет, мажите умираат три до четири пати почесто со помош на самоубиство отколку жените. Оваа разлика е уште поизразена кај оние на возраст над 65 години, со десет пати повеќе мажи од женките кои умираат од самоубиство. [148] Обидите за самоубиство и самоповредување се помеѓу два и четири пати почести кај жените[13][137][138]. Истражувачите ја припишуваат разликата помеѓу обидите и самоубиства меѓу половите кај мажите, со користење на повеќе смртоносни средства за да се стави крај на нивниот живот[139][140][141]. Сепак, одвојувањето на намерни обиди за самоубиство од не-самоубиствени самоповредувања во моментов не се прави во САД кога се собираат статистички податоци на национално ниво[142].
Кина има една од највисоките стапки на самоубиства во светот и е единствената земја каде што е повисока од онаа кај мажите (сооднос од 0,9).[12][135]. Во Источниот Медитеран, стапките на самоубиства се речиси еквивалентни меѓу мажите и жените. Највисока стапка на женско самоубиство се наоѓа во Јужна Кореја со 22 на 100.000, со високи стапки во Југоисточна Азија и Западниот Тихи Океан генерално[12].
Луѓето чиј родов идентитет не се усогласува со нивниот полов однос се изложени на висок ризик од самоубиство[143]. Голем број прегледи откриле зголемен ризик од самоубиство кај трансродовите, лезбејките, геј и бисексуалните луѓе[144]. Меѓу трансродовите лица стапките на обид за самоубиство се помеѓу 30 и 50%[145].
Во многу земји, стапката на самоубиство е највисока кај средовечните[146] или постарите лица[10]. Сепак, апсолутниот број на самоубиства е најголем кај оние меѓу 15 и 29 години, поради бројот на луѓе во оваа возрасна група. Во САД, тој е најголем кај кавкаските мажи постари од 80 години, иако помладите луѓе почесто се обидуваат да се самоубијат. Тоа е втората најчеста причина за смрт кај адолесцентите[28], а кај млади машки е само втор случај на смрт[146]. Кај младите мажи во развиениот свет тоа е причина за скоро 30%[146]. Во земјите во развој, стапките се слични, но тоа претставува помал дел од вкупната смртност поради повисоките стапки на смрт од други видови на траума. Во Југоисточна Азија, за разлика од другите делови од светот, смртноста од самоубиство се јавува кај поголеми стапки кај млади жени отколку кај постари жени.
Во Античка Атина, лицето кое извршило самоубиство без одобрение на државата било немало почести за нормален погреб. Лицето било погребувано на периферијата на градот, без камен-темелник или маркер[147]. Сепак, самоубиството се сметало за прифатлив метод за справување со воениот пораз[148]. Во Стар Рим, додека првично било дозволено самоубиството, подоцна се сметало за злосторство против државата поради нејзините економски трошоци[149]. Аристотел ги осудил сите форми на самоубиство, додека Платон бил амбивалентен[150]. Во Рим некои причини за самоубиство вклучувале волонтерска смрт во гладијаторска борба, вина за убиство на некој, за спасување на животот на друг, како резултат на жалост, срам од силување и како бегство од неподносливи ситуации како физичко страдање, воен пораз или криминална потрага[150].
Самоубиството се сметало за грев во христијанска Европа и било осудено на Советот на Арле (452) како дело на Ѓаволот. Во средниот век, црквата започнала дискусија за тоа кога желбата за мачеништво била самоубиствена, како што е случајот со мачениците во Кордоба. И покрај овие спорови и повремени официјални пресуди, католичката доктрина не била целосно решена за самоубиство до крајот на 17 век. Криминалниот акт издаден од Луј XIV од Франција во 1670 година бил исклучително тежок, дури и за времињата: телото на мртвото лице било влечено низ улиците, со лицето надолу, а потоа обесено или фрлено на ѓубре. Покрај тоа, целиот негов имот бил конфискуван[151][152].
Ставовите кон самоубиството полека започнале да се менуваат за време на ренесансата. Во делото на Џон Дон, Biathanatos, кое содржи една од првите современи одбрани за самоубиство, се дава доказ за однесувањето на библиските личности, како што се Исус, Самсон и Саул, и презентирање на аргументи врз основа на разумот и природата за санкционирање на самоубиството во одредени околности[153].
Секуларизацијата на општеството што започнало во текот на просветителството ги доведувало во прашање традиционалните верски ставови кон самоубиството и довело до посовремена перспектива на ова прашање. Дејвид Хјум негирал дека самоубиството е кривично дело бидејќи тоа не влијаело на никој и потенцијално било во предност на поединецот. Во своите есеи за самоубиство и бесмртноста на душата во 1777 година, тој реторички прашува: „Зошто треба да го продолжам бедното постоење, поради некоја несериозна предност што јавноста можеби ќе ја добие од мене?“[153] Промената на јавното мислење во целост исто така може да се препознае; "Тајмс" во 1786 година иницирал една жестока дебата за предлогот „Дали самоубиството е чин на храброст?“[154]. До 19 век иако самоубиството останало незаконско во текот на овој период, сè повеќе станувало цел на сатирични коментари, како што е комичната опера од Гилберт и Саливан „Микадо“, која ја сатиризирала идејата за убиство на некој кој веќе се убил.
Во повеќето западни земји, самоубиството повеќе не е криминал[21]. Сепак, тоа било во повеќето западноевропски земји од средниот век до најмалку до 1800-тите.[155] Самоубиството останува кривично дело во повеќето муслимански земји[22].
Во Австралија самоубиството не е криминал[156]. Сепак, тоа е кривично дело доколку се советува, поттикнува или помага и поддржува друг во обид да умре со самоубиство, а законот експлицитно дозволува секое лице да употреби „таква сила што е разумно неопходна“ за да спречи друг да го преземе сопствениот живот[157]. На северната територија на Австралија накратко се случувало самоубиство со помош на доктор од 1996 до 1997 година[158].
Ниту една земја во Европа моментно не смета дека самоубиството или обид за самоубиство е кривично дело[159]. Англија и Велс го декриминализирале самоубиството преку Законот за самоубиство од 1961 година и Република Ирска во 1993 година[159]. Зборот „commit“ бил употребен во врска со тоа што бил нелегален, но многу организации го спречиле тоа поради негативната конотација[160][161].
Во Индија самоубиството било нелегално, а преживеаното семејство може да се соочи со правни потешкотии[162]. Индиската влада го укинала овој закон во 2014 година[163]. Во Германија, активната евтаназија е нелегална, а секој присутен во текот на самоубиството може да биде обвинет за неуспех да му помогне на лицето[164]. Швајцарија презела чекори за легализирање на помогнато самоубиство за хронично ментално болните. Високиот суд во Лозана, Швајцарија, во пресудата од 2006 година, му доделил на анонимен поединец со долгогодишни психијатриски тешкотии право да стави крај на својот живот[165].
Во САД, самоубиството не е нелегално, но може да биде поврзано со казни за оние што се обидуваат[159]. Самоубиството со помош на лекар е легално во државата Вашингтон за лица со терминални заболувања[166]. Во Орегон, луѓето со терминални заболувања можат да побараат лекови да помогнат да се стави крај на нивниот живот[167].
Канаѓаните кои се обиделе да извршат самоубиство може да им забранат влез во САД. Законите на САД дозволуваат граничната полиција да го негира пристапот до луѓе кои имаат ментална болест, вклучувајќи ги и оние со претходни обиди за самоубиство[168][169].
Во повеќето форми на христијанството, самоубиството се смета за грев, главно врз основа на списите на влијателни христијански мислители од средниот век, како што се Свети Августин и Тома Аквински, но самоубиството не се сметало за грев според византискиот христијански кодекс на Јустинијан I, на пример[170][171]. Во католичката доктрина, аргументот е заснован на заповедта „Не убивај“ (применет според Новиот завет од Исус во Матеј 19:18), како и идејата дека животот е дар што Бог го дава и дека самоубиството е против „природниот поредок“ и на тој начин се меша со Божјиот план за светот[172].
Сепак, се верува дека менталната болест или сериозниот страв од страдање ја намалуваат одговорноста на оној што завршува со самоубиство[173]. Контра-аргументите го вклучуваат следново: дека шестата заповед попрецизно се преведува како „да не убиеш“ (што не мора да се однесува на себе), дека Бог им дал слободна волја на луѓето, дека преземањето на сопствениот живот не го прекршува Божјиот закон отколку лекување болест и дека голем број на самоубиства од страна на Божјите следбеници се запишани во Библијата без остра осуда[174].
Јудаизмот се фокусира на важноста на вреднувањето на овој живот, и како такво, самоубиството е еднакво на негирање на Божјата добрина во светот. И покрај тоа, во екстремни околности кога се чинело дека нема друг избор освен да бидат убиени или принудени да ја предадат својата религија, Евреите извршувале самоубиство или масовно самоубиство (види Масада, Прво француско гонење на Евреите и замок Јорк за примери) и како мрачен потсетник, постои и молитва во еврејската литургија за „кога ножот е во грлото“, за оние што умираат „да го светат Божјето име“. Овие дела добиле мешани одговори од страна на еврејските власти, кои според некои се сметаат за примери за херојска маченичка смрт, додека други тврдат дека не е во ред да ги преземат своите животи во пресрет на мачеништвото[175].
Исламските верски ставови се против самоубиство[22]. Куранот го забранува тоа со наведување „не убивај“[176]. Хадисите исто така го наведуваат поединечното самоубиство за незаконско и како грев[22].
Во хиндуизмот, самоубиството се смета за подеднакво грешно како убивање друго лице во современото хиндуистичко општество. Хиндуистичките списи наведуваат дека оној што ќе умре со самоубиство ќе стане дел од духовниот свет. Сепак, хиндуизмот го прифаќа правото на човекот да стави крај на својот живот преку ненасилната практика на постење до смрт, наречена Прајопавеза[177].
Низ историјата, многу познати личности извршиле самоубиство, како што се:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.